wymag przyroda sp

Przyroda
Klasa 4
Wymagania podstawowe
Uczeń zna pojęcia: krajobraz, widnokrąg, plan, mapa, skala, legenda, pogoda, zarazki, rozmnażanie
płciowe, zapłodnienie, ciąża, metal, skała, gleba, wysokość nad poziom morza, środowisko, las,
łańcuch pokarmowy, ściek, park narodowy.
Uczeń wymienia nazwy: swojego miasta wojewódzkiego, siedziby swojej gminy, zawodów
najczęściej wykonywanych w swojej miejscowości, stanów skupienia materii, głównych składników
powietrza, podstawowych surowców energetycznych, czynników i przedmiotów niezbędnych oraz
ułatwiających życie człowieka, składników pokarmowych, najczęściej spotykanych chorób zakaźnych,
komórek rozrodczych człowieka, głównych miast Polski, polskich gór, pięter roślinnych w górach,
warstw spotykanych w lesie, „naszego” morza.
Uczeń rozróżnia: cztery podstawowe kierunki geograficzne, rodzaje opadów atmosfe-rycznych,
popularne rośliny żywieniowe , sposoby zwalczania chorób zakaźnych, rodzaje rzeźb terenu, pospolite
rośliny i zwierzęta polne i leśne, rodzaje wód powierzchniowych, organizmy wodne i lądowe,
sposoby ochrony przyrody.
Uczeń odróżnia:
pogodę od
klimatu, krajobraz miejski i wiejski, krajobraz rolniczy
i przemysłowy, pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, jajorodność i żyworodność, pojęcia
płci męskiej i żeńskiej, odnawialne i nieodnawialne
zasoby przyrody,
łowiectwo
i kłusownictwo.
Uczeń potrafi: przeprowadzić obserwację wg instrukcji nauczyciela, wskazać na mapie cztery
podstawowe kierunki geograficzne, wskazać na mapie Polski swoje województwo, wskazać na mapie
Europy położenie Polski, określić kierunek skąd wieje wiatr, wskazać przykłady negatywnych działań
niszczących środowisko lokalne, uzasadnić konieczność mycia owoców i warzyw pod bieżącą wodą,
wskazać drogi wnikania i rozprzestrzeniania się zarazków, sporządzić własny prawidłowy plan zajęć,
wskazać zachowania zmierzające do zachowania higieny osobistej, wskazać na mapie Tatry, wskazać
cechy przystosowawcze dwóch zwierząt do życia w różnych środowiskach lądowych, ułożyć trzy
łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym i dwa w wodzie, wskazać cztery przystosowania ryb
do życia w wodzie, podać przykłady wpływu człowieka na jakość wody.
Uczeń posługuje się: prostymi przyrządami w celu dokonania obserwacji ( lupa, termometr ),
kompasem celem ustalenia kierunku północnego, legendą mapy.
Uczeń wie, że: Ziemia obraca się wokół własnej osi – w efekcie obserwujemy widomy ruch
Słońca, istnieją trzy stany skupienia materii, mężczyzna zapładnia kobietę, lasy sprzyjają poprawie
jakości środowiska, Polska ma wiele ciekawych regionów turystycznych chętnie odwiedzanych także
przez cudzoziemców.
Uczeń wyjaśnia: treść legendy w mapach podręcznikowych, znaczenie wody dla
życia
organizmów, pojęcia:
parowanie, skraplanie, wrzenie, zamarzanie; zasady bezpiecznego
zachowania się podczas burzy, wpływ sezonowych zmian pogody na przyrodę ożywioną, jak
należy
zachować
się
w
wypadku
powodzi,
rolę pokarmu i czystego powietrza
w utrzymaniu zdrowia, ujemny wpływ hałasu na zdrowie człowieka, główne zasady właściwego
żywienia, skutki nadużywania alkoholu i palenia papierosów dla zdrowia człowieka, sens rozmnażania
się, potrzebę ścisłego przestrzegania higieny w okresie dojrzewania, wpływ ścieków komunalnych
i nawozów na stan zbiorników wodnych, obieg wody w przyrodzie, jak należy zachować się
w wypadku powodzi, sens ochrony środowiska, konieczność rekultywacji zdegradowanych
terenów, wpływ lasu na okolicę, potrzebę sadzenia większej ilości drzew, sposoby właściwego
zachowania się w lesie i na obszarach chronionych.
Uczeń poczuwa się do:
przynależności do
społeczności lokalnej i narodu, współodpowiedzialności za stan lokalnego środowiska, uczestnictwa w życiu rodziny, niesienia pomocy
ludziom chorym i opuszczonym, opieki nad zwierzętami niezależnie od ich przydatności gospodarczej.
Przyroda
Klasa 4
Wymagania rozszerzające
Uczeń zna pojęcia: szkic, korozja, wysokość względna, gamety, kopalina, biocenoza, barwy
ochronne, plankton, rezerwat.
Uczeń wymienia nazwy: województw sąsiednich, kilku metali i dwóch niemetali, głównych rzek
i jezior w Polsce, głównych kierunków geograficznych, krajów sąsiadujących z Polską, dużych
miast wzdłuż biegu Odry i Wisły, wielu roślin i zwierząt zamieszkujących pola i lasy, kilku
roślin związanych ze środowiskiem wód słodkich, trzech ryb słodkowodnych i dwóch słonowodnych.
Uczeń rozróżnia: podstawowe zjawiska atmosferyczne, popularne rośliny przemysłowe, sposoby
rozprzestrzeniania się
roślin,
trzy
strefy
roślinności w wodach słodkich, sposoby
rozprzestrzeniania się podanych w podręczniku chorób zakaźnych, narządy płciowe i pełnione
przez nie funkcje , podstawowe typy krajobrazów Polski, źródła pospolitych zanieczyszczeń
środowiska.
Uczeń odróżnia: cechy środowisk lądowych i wodnych, żywność świeżą i przedato- waną,
bezpieczne i niebezpieczne zachowania w kontaktach z chorymi na AIDS, metale i niemetale.
Uczeń oblicza: zużycie wody w gospodarstwie.
Uczeń ocenia: wpływ układu domów na kierunek i prędkość wiatru, swój tryb życia
i jego wpływ na zdrowie, skutki działania ludzi na środowisko Przybyszówki.
Uczeń potrafi: opisać cechy lokalnego krajobrazu, przedstawić trzy sposoby podróżowania różnymi
środkami lokomocji posługując się mapą Polski, opisać krajobraz Tatr, podać przykłady wpływu
martwych elementów przyrody na organizmy, wskazać na mapie Polski duże obszary leśne,
zorganizować sobie w domu optymalne warunki uczenia się, systematycznie obserwować pogodę,
odczytać główne cechy klimatu Polski z map temperatury powietrza i opadów, uzasadnić rolę
poszczególnych składników pokarmowych, być asertywnym wobec picia alkoholu i palenia papierosów,
werbalnie sprzeciwić się widząc działania degradujące środowisko.
Uczeń opisuje: położenie Przybyszówki i województwa podkarpackiego w stosunku do innych
województw i do granic Polski posługując się mapą, cechy lokalnego krajobrazu, właściwości
materii w trzech stanach skupienia na przykładzie wody, skutki niewłaściwego żywienia, zmiany
zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania, przystosowania czterech wybranych
zwierząt do środowiska lądowego, znaczenie lasów w przyrodzie i w gospodarce człowieka,
przystosowania ryb do pobierania pokarmu, cele i metody ochrony przyrody.
Uczeń posługuje się: prostymi przyrządami w celu dokonania obserwacji ( probówka, zlewka,
lejek, sączek ), skalą mapy przy pomocy nauczyciela, wzrokiem oceniając odległość i taśmą
mierniczą mierząc odległość w terenie.
Uczeń wie, że: rośliny są samożywne, a zwierzęta cudzożywne.
Uczeń wyjaśnia: zależność między pogodą i działalnością człowieka, wpływ pogody na
ludzi i ich otoczenie, sposoby zaopatrywania miast i wsi w wodę, znaczenie głównych miast
Polski, sens konsumpcji dużej ilości warzyw i owoców, na czym polegają najczęstsze błędy
żywieniowe, na co należy zwrócić uwagę podczas kupowania żywności, w zarysie gospodarkę
wodną rośliny, jakie zagrożenia dla turystów stwarzają góry i zbiorniki wodne, znaczenie dżdżownic
w poprawianiu struktury gleby, sens ochrony przyrody.
Uczeń rozumie: przyczyny powstawania wiatru, co dzieje się z opadem po dotarciu do powierzchni
gruntu, telewizyjną mapę pogody, pojęcie wymiany gazowej, dlaczego niektóre czynniki są niezbędne
do życia, że niedożywienie oraz złe warunki sanitarne są głównymi przyczynami chorób zakaźnych,
współodpowiedzialność rodziców za poczęcie i wychowania dzieci, wpływ przemysłu na poziom życia
i jakość środowiska, konieczność oszczędzania wody, konieczność budowy oczyszczalni ścieków
i przeciwdziałania wpuszczaniu ścieków do wód, wpływ człowieka na zasoby
naturalne.
Uczeń poczuwa się do: działań w swoim domu zmierzających do oszczędnego zużycia surowców,
obowiązku ochrony każdej formy życia, pogłębiania więzi w obrębie rodziny.
Przyroda
Klasa 4
Wymagania uzupełniające
Uczeń zna pojęcia:
magnetyzm ziemski, konwekcja, zdrowa żywność, wegetarianizm, cykl
miesięczny, minerał, pierwiastek, związek chemiczny, roślina zielna, bylina, sieć pokarmowa,
pustynia tlenowa, klif, wybrzeże plażowe.
Uczeń wymienia nazwy: pośrednich kierunków geograficznych, sąsiednich miast wojewódzkich,
starych i nowych miast w województwie podkarpackim, większości metali i kilku niemetali, roślin
wieloletnich i jednorocznych, trzech większych obszarów leśnych w Polsce, największego
i najgłębszego polskiego jeziora, sześciu zwierząt słodkowodnych wyłączając ryby, czterech parków
narodowych.
Uczeń rozróżnia: właściwości głównych składników powietrza, różne rodzaje chmur, rodzaje
dojrzałości występujące w rozwoju człowieka, rodzaje zabudowy, użytki rolne, warunki panujące
w poszczególnych warstwach lasu, typy lasów kierując się ich składem gatunkowym.
Uczeń odróżnia: warunki panujące w nasłonecznionych i zacienionych miejscach, choroby
wirusowe i bakteryjne, formy gospodarowania ziemią w mieście i na wsi, środowiska słabo i silnie
przekształcone przez człowieka.
Uczeń oblicza: średnią dobową temperaturę, w przybliżeniu ilość odpadów we własnym domu.
Uczeń ocenia: ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy, wpływ swoich działań na
środowisko lokalne, rolę szczepień ochronnych, przydatność różnych surowców mineralnych, wpływ
środowiska ( klimat, podłoże, organizmy ) na warunki życia na lądzie, wpływ substancji szkodliwych
na kondycję lasów, atrakcyjność turystyczną regionów górskich i nadmorskich.
Uczeń opisuje: położenie Polski w Europie w stosunku do krajów sąsiednich i morza posługując się
mapą, położenie Przybyszówki w stosunku do okolicznych wyróżników ( drogi, rzeki, linie kolejowe,
siedziba gminy, większe miejscowości ), cechy krajobrazu województwa podkarpackiego, elementy
krajobrazu innej miejscowości na podstawie źródeł pośrednich ( fotografie, filmy, mapy, przewodniki
itp.), przebieg burzy, miejsca rozwoju zarodków roślinnych i zwierzęcych, przebieg rozwoju
zarodkowego położenie i funkcje głównych miast Polski poznanych na lekcjach, glebę jako miejsce
życia wielu organizmów i podłoże mające wielki wpływ na wysokość plonów, przystosowania różnych
roślin do skrajnych warunków wilgotnościowych, skutki wycięcia lasu porastającego zbocze,
przystosowania zwierząt do pobierania tlenu z wody, przystosowania trzech zwierząt do życia
w wodach słodkich, jeden wybrany rezerwat przyrody.
Uczeń potrafi: rejestrować wyniki obserwacji w formie opisu rysunków, szkiców terenowych,
tabel, fotografii itp.; umiejętnie współpracować w grupie podczas zajęć terenowych i klasowych,
wymienić zabytki oraz wielkie zakłady przemysłowe
w województwie podkarpackim, podać związki między środowiskiem lokalnym a innymi regionami,
podać propozycje działań dla dobra środowiska swojej wsi, przeprowadzić prosty wywiad, podać
zasady przyrządzania jarzyn i owoców, podać sposoby po jakie sięgają rośliny i zwierzęta aby
przetrwać suszę oraz zimę, udowodnić atrakcyjność turystyczną Tatr, wymienić sposoby ochrony
środowiska przed skutkami zanieczyszczeń, porównać atrakcyjność krajoznawczo - turystyczną
różnych obszarów Polski.
Uczeń posługuje się: kompasem wyznaczając kierunki bezpośrednio w terenie i używając go
do orientowania mapy, mapą i planem w celu określenia własnego położenia, skalą mapy,
współrzędnymi skorowidzowymi, typowymi rodzajami map wykorzystując wszystkie składniki legend.
Uczeń wyjaśnia: zależność wielkości powodzi od gospodarki człowieka, zróżnicowanie wymagań
pokarmowych, pojęcia: samożywności i cudzożywności, przyczyny
rozrywania
sieci
pokarmowych na dowolnych przykładach.
Uczeń rozumie: zjawisko rozszerzalności cieplnej cieczy, zależności między
zjawiskami
atmosferycznymi, naturę zjawisk atmosferycznych, przyczyny dużego zróżnicowania sezonowych
zmian pogody, współodpowiedzialność rodziców za poczęcie i wychowania dzieci, negatywne
oddziaływanie intensywnego rolnictwa na środowisko i zdrowie człowieka, sposób powstawania
złóż węgla, przyczyny utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego, obieg materii w przyrodzie.
Uczeń poczuwa się do: silnej więzi z środowiskiem wyrażanej osobistym stosunkiem do
własnego otoczenia, propagowania kultury spożywania posiłków i higieny osobistej.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 5
Wymagania podstawowe
Uczeń zna pojęcia: równik, kontynent, ocean, morze, zatoka, wyspa, półwysep, dorzecze, wulkan,
wyżyna, nizina, erozja wodna, koryto rzeki, mielizna, pojezierze, depresja, delta, step, tajga, tundra,
infekcja, pleśń.
Uczeń wymienia nazwy: drobin, kierunków geograficznych, kontynentów, oceanów, najwyższych
szczytów Alp i Karpat, dwóch metali i dwóch niemetali, luźnych skał, najwyższego szczytu Himalajów,
czterech substancji organicznych, zielonego barwnika roślin.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie:, poszczególne oceany i kontynenty, trzy największe rzeki
europejskie, Alpy i Karpaty, europejskie państwa basenu Morza Śródziemnego, Nizinę Mazowiecką,
Morze Kaspijskie, Ganges, Nizinę Chińską, Himalaje.
Uczeń odróżnia: stany skupienia materii, mieszaniny jednorodne i niejednorodne, biegun północny
i południowy, półkule, cztery podstawowe kierunki, pojęcia wysokości względnej i bezwzględnej, piętra
roślinne, metale i niemetale, sposób odżywiania się roślin i zwierząt, bakterie pożyteczne
i szkodliwe, grzyby kapeluszowe blaszkowe i siatkowe, warunki życia w wodzie i na lądzie,
zapylenie i zapłodnienie, części nadziemne i podziemne rośliny, system palowy i wiązkowy.
Uczeń potrafi: orientacyjnie wyznaczyć kierunki w terenie, pokazać południki i równoleżniki
na globusie, pokazać na mapie świata zasięg Europy, opisać podstawowe cechy krajobrazu Sudetów
i Karpat, podać cechy żywego organizmu, wskazać kilka funkcji lasów, zrozumieć rolę bakterii
w obiegu materii, podać warunki sprzyjające rozwojowi grzybów, wskazać miejsca występowania
glonów, powiązać wytwarzanie nasion z powstaniem kwiatu, podać przykłady roślin wiatropylnych
i wiatrosiewnych, podać przykłady przekształceń środowiska w kierunku terenów pozbawionych życia,
wskazać kilka funkcji spełnianych przez rośliny.
Uczeń posługuje się: globusem, mapą poziomicową do odczytania cech ukształtowania powierzchni,
mikroskopem z pomocą nauczyciela.
Uczeń wie, że: materia składa się z drobin, woda jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji,
Kolumb odkrył Amerykę, Ziemia ma kształt lekko spłaszczonej kuli, oceany pokrywają ok. 2/3
powierzchni Ziemi, Alpy to najwyższe góry w Europie, procesy spalania są główną przyczyną
zanieczyszczenia atmosfery, Himalaje są najwyższymi górami na świecie, organizmy żywe składają
się z komórek, spożycie nieznanych grzybów może być przyczyną śmierci, nie wolno jeść żywności z
obecnością pleśni, nie należy zimą stosować soli w sąsiedztwie roślinności, jesteśmy integralną częścią
przyrody.
Uczeń wyjaśnia: sposób zachowania się w górach sprzyjający środowisku i własnemu bezpieczeństwu,
przyczyny powodzi na Nizinie Gangesu, jak należy zachować się by zapobiec zarażeniu się zarazkami i
żywność uchronić przed zepsuciem, czym grozi brak higieny w utrzymaniu stóp, jakie są główne
zadania spełniane przez poszczególne organy roślin nasiennych, sens rozmnażania się, przyczynę
wypalania traw i skutki jakie niesie za sobą takie postępowanie.
Uczeń poczuwa się do: naprawy szkód wyrządzonych środowisku, obowiązku właściwego
zachowania się podczas grzybobrania, odpowiedzialności za estetykę swojego obejścia.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 5
Wymagania rozszerzające
Uczeń zna pojęcia: południk 0°, siatka geograficzna, dyfuzja, cieśnina, granica wiecznego śniegu,
zlewisko, starorzecze, lodowiec, jęzor lodowcowy, głazy narzutowe, krater, góra wulkaniczna, popiół
wulkaniczny, polder, less biosfera, pasożyt, utlenianie, grzybnia, symbioza, glony, torf.
Uczeń wymienia nazwy: symboli chemicznych wody i dwutlenku węgla, sześciu dopływów Wisły,
czterech substancji organicznych, zielonego barwnika roślin, większych rzek, kilku największych
wysp, mórz obmywających Europę, kilku substancji skażających atmosferę, głównych roślin
uprawianych na nizinie Gangesu i Nizinie Chińskiej, kilku grzybów saprofitów i kilku pasożytów.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: większe góry w Polsce, Pojezierze Fińskie, Holandię, wyżyny
i niziny polskie, wielkie rzeki wypływające z Tybetu, większe morza i wyspy europejskie, dwa
europejskie wulkany, pięć najdłuższych rzek w Azji.
Uczeń odróżnia: przemiany fizyczne i chemiczne, bazalt od wapienia, na ilustracjach podstawowe
formy krasowe, porosty od mchów, formy roślin nasiennych, długość i szerokość geograficzną,
substancje organiczne i nieorganiczne, samożywność i cudzożywność części optyczne i mechaniczne mikroskopu, saprofity i pasożyty, pospolite rośliny iglaste.
Uczeń oblicza: wysokości względne, odległości,
Uczeń ocenia: wpływ miasta na rozwój okolicznego rolnictwa, przydatność jogurtów i kefirów
a także zsiadłego mleka po przyjęciu antybiotyków, korzyści dla komponentów w poroście.
Uczeń potrafi: wykonać i opisać proste doświadczenie przyrodnicze, zademonstrować rozdzielenie
mieszaniny na składniki, podać współrzędne punktu i obszaru posługując się mapą i globusem,
odszukać położenie Polski na globusie i mapie świata, zlokalizować położenie Wyżyny
Krakowsko - Częstochowskiej, czytać mapę gęstości zaludnienia, wskazać granice Azji wymienić
kilka sposobów zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska przez przemysł wytłumaczyć jak
wygląda i jak jest zbudowana dowolna komórka, wyhodować pleśń, wskazać miejsca występowania
oraz mchów i paprotników a także podać ich znaczenie w przyrodzie, podzielić kwiat na części
i nazwać je, podać długość równika, wyznaczyć kierunki w terenie, na mapach, planach i na
globusie; odczytać za pomocą globusa i map współrzędne geograficzne danego punktu na
Ziemi, porównywać poznane krajobrazy uzasadnić konieczność ochrony wszystkich grzybów,
dbać o rośliny kwiatowe.
Uczeń opisuje: wkład wielkich odkrywców w poznanie Ziemi, drogę jaką pokonuje woda po opadach
w Przybyszówce, atrakcyjność turystyczną polskich gór i Alp, własności metali, cechy klimatu
śródziemnomorskiego, sposoby regulacji rzeki i ochrony przed powodzią, elementy i cechy doliny
rzeki nizinnej, krajobraz polodowcowy, klimat monsunowy, problemy turystyki wysokogórskiej,
zachowanie się białka w obecności wody i wysokiej temperatury, sposób odżywiania się grzybów,
przystosowania roślin nagonasiennych do życia na lądzie.
Uczeń posługuje się: mapami krajobrazowymi i gospodarczymi, kompasem, mapą poziomicową
i hipsometryczną odczytując wysokości i określając cechy ukształtowania powierzchni.
Uczeń wie, że: cząsteczki składają się z atomów, fotosynteza jest procesem wykorzystywanym przez
rośliny do odżywiania się, wirusy i bakterie chorobotwórcze to zarazki, obecność porostów świadczy
o czystości powietrza, nawozy spływające z pól powodują zakwity wód.
Uczeń wyjaśnia: proces rozpuszczania się, jak uniknąć zagrożeń podczas wybuchu wulkanu i trzęsienia
ziemi, na czym polega atrakcyjność turystyczna regionu śródziemnomorskiego, sposób otrzymywania
czystej wody sposoby gospodarczego wykorzystania gór, powstawanie zjawisk krasowych, na czym
polega wielostronne wykorzystanie lasów, problem walki o ziemię w Holandii, dużą gęstość zaludnienia
Niziny Gangesu i Niziny Chińskiej, przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi,
przebieg infekcji wirusowej, celowość budowy oczyszczalni ścieków, dlaczego ciasto bez dodatku
drożdży nie urośnie, rolę grzybów w krążeniu materii, znaczenie torfowisk, sposób powstawania węgla,
rolę aparatów szparkowych, wpływ zapylenia na rozwój roślin, sposób powstawania owocu.
Uczeń poczuwa się do: współodpowiedzialności za stan lokalnego środowiska, obowiązku opieki
nad różnymi formami życia.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 5
Wymagania uzupełniające
Uczeń zna pojęcia: przylądek, szelf, rów oceaniczny, dział wodny, przełęcz, pole firnowe, dolina U –
kształtna, komin, bazalt, emisja, monokultura sosnowa, morena czołowa, morena denna, glina zwałowa,
fotosynteza, saprofit, symbiont, mikoryza, bioróżnorodność, formacja roślinna.
Uczeń wymienia nazwy: większych gór i rowów oceanicznych, kilku szczytów gór europejskich
i polskich, państw alpejskich, stolic państw leżących nad Morzem Śródziemnym, dwóch miast
w Holandii, pięciu chorób wirusowych i pięciu bakteryjnych, popularnych glonów, trzech mchów, kilku
chronionych paprotników.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: trzy największe jeziora i pięć najdłuższych rzek w Europie,
większe wyżyny i niziny europejskie, trzy parki narodowe położone na nizinach, Nizinę Nadkaspijską,
wielkie niziny azjatyckie, pięć najdłuższych rzek w Azji.
Uczeń odróżnia: spalanie i oddychanie, błonę i ścianę komórkową poszczególne paprotniki, pospolite
rośliny iglaste, rośliny jednopienne i dwupienne, typowe kwiaty i kwiatostany , rozmnażanie płciowe
i bezpłciowe.
Uczeń oblicza: parametry związane z powiększeniem mikroskopowym, liczbę komórek potomnych
dzielących się bakterii w zależności od czasu.
Uczeń ocenia: wkład różnych państw w poznanie Kosmosu, szanse rozwoju turystyki w Karpatach
i Sudetach, wkład Łukasiewicza w rozwój kopalnictwa naftowego, za pomocą skali porostowej
stopień zanieczyszczenia powietrza, wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na różne rodzaje drzew.
Uczeń opisuje: piętra roślinne w Tatrach i Alpach, trudności w budowie dróg i osadnictwie
górskim, roślinność śródziemnomorską, krajobraz wyżyn: Krakowsko - Częstochowskiej
i Bawarskiej, gospodarkę Holandii, wkład Europejczyków w poznanie Azji, linię brzegową Azji,
krajobraz i sposoby gospodarowania w Tybecie, budowę różnych komórek posługując się rysunkami,
warunki korzystne dla intensywnej fotosyntezy, schematycznie obieg materii w przyrodzie
z zaznaczeniem roli bakterii, rozmieszczenie pionowe glonów morskich, schematycznie budowę
zewnętrzną dowolnego mchu, powstawanie szyszki, budowę różnych organów roślin posługując się
rysunkami schematycznymi, modyfikacje organów, przykładowe zbiorowisko synantropijne.
Uczeń potrafi: wyhodować kryształ, odszukać za pomocą współrzędnych geograficznych położenie
półwyspów i zatok europejskich, udowodnić
danego miejsca, wskazać na mapie przykłady
atrakcyjność turystyczną Szlaku Orlich Gniazd, scharakteryzować krajobraz Niziny Mazowieckiej,
podać przykłady alternatywnych źródeł energii, dokonać porównania klimatów Holandii, Polski
i Niziny Nadkaspijskiej; podać przyczyny niewielkiej gęstości zaludnienia Niziny
Zachodniosyberyjskiej, udowodnić doświadczalnie zawartość węgla w związkach organicznych,
dokonać analizy związku między skażeniem roślin a ilością sprzedanych różnych paliw, wykonać
preparat mikroskopowy, wskazać rolę porostów w sieci zależności pokarmowych w tundrze, uzasadnić
wpływ glonów na warunki tlenowe środowisk wodnych, wymienić przystosowania roślin
umożliwiające im życie na lądzie, praktycznie działać na rzecz ochrony lesistości, dbać o rośliny
kwiatowe, podać czynniki kształtujące zbiorowiska.
Uczeń posługuje się: sprzętem do sączenia, probówką, palnikiem, mikroskopem.
Uczeń wyjaśnia: wpływ prądów ciepłych i zimnych na temperaturę powietrza i opady na wybrzeżach,
sens utworzenia obszarów chronionych na terenie Sudetów i Karpat, zmiany jakich dokonał człowiek w
krajobrazie śródziemnomorskim, przyczyny zamożności mieszkańców Wyżyny Bawarskiej, zależności
między warunkami naturalnymi a strukturą użytkowania ziemi, warunki powstawania pokładów soli,
zależność między wierzeniami religijnymi a gospodarką Indii, zróżnicowanie klimatyczne Niziny
Zachodniosyberyjskiej, występowanie różnych stref klimatyczno-glebowo-roślinnych na Ziemi,
sposób funkcjonowania komórki roślinnej rolę glonów w przyrodzie i w gospodarce człowieka,
dlaczego chronimy wszystkie widłaki, zależności między roślinnością a ludzkością.
Uczeń poczuwa się do: współodpowiedzialności za stan środowiska w wymiarze nie tylko lokalnym,
propagowania konsumpcji żywności nie konserwowanej sztucznie, postępowania zgodnego
z racjonalną gospodarką zasobami naturalnymi.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 6
Wymagania podstawowe
Uczeń zna pojęcia: Układ Słoneczny, równik, zwrotniki, kalendarz, równonoc, klimat równikowy
wilgotny, pustynia, erozja, sawanna, lądolód, góra lodowa, rafa koralowa, recykling, rozmnażanie
płciowe, pasożyt wewnętrzny, świerzb, tarło.
Uczeń wymienia nazwy: czterech zwierząt żyjących w afrykańskiej dżungli i pięciu żyjących na
sawannie, kilku roślin i zwierząt pustynnych, kilku roślin uprawnych wywodzących się z Ameryki,
kilku zwierząt arktycznych, kilku form ochrony przyrody, zwierzęcych narządów oddechowych, kilku
pierwotniaków, trzech jamochłonów, owadów-pospolitych szkodników upraw i magazynów, owadów
społecznych, poszczególnych grup kręgowców, krajowych ryb, kilku krajowych płazów i gadów,
ssaków zamieszkujących różne środowiska.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: główne strefy klimatyczne, dwie wielkie pustynie afrykańskie,
Amerykę Północną i Południową, Grenlandię, Australię i Oceanię, trzy polskie parki narodowe.
Uczeń odróżnia: układ geocentryczny i heliocentryczny, dżunglę i sawannę, tundrę i tajgę, Arktykę
i Antarktydę, odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody, tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego,
owady pożądane i niepożądane, poszczególne pospolite pajęczaki, zagniazdowniki i gniazdowniki.
Uczeń potrafi: wyznaczyć w terenie cztery podstawowe kierunki dowolnym sposobem, odczytać
z rysunków różnice w wysokości Słońca w południe w różnych porach roku, określić główne cechy
klimatu Polski, opisać położenie Afryki, rozpoznać na ilustracjach rodzaje pustyń, odczytać z mapy
nazwy oceanów i mórz obmywających Ameryki, odczytać z mapy hipsometrycznej wysokości Wyżyny
Brazylijskiej, opisać wilgotny las równikowy, właściwie zachować się w stosunku do obiektów
i obszarów objętych ochroną, określić rodzaje działalności powodujących pogorszenie lub poprawę
jakości środowiska najbliższego otoczenia, wyróżnić cechy organizmu zwierzęcego, wskazać
środowiska życia pierwotniaków, wykonać rysunek budowy zewnętrznej dowolnego tasiemca, wykonać
rysunek zewnętrzny dżdżownicy i opisać go, opisać budowę ślimaka skorupowego, narysować muchę
i opisać ją podając funkcje różnych części jej ciała, skonstruować rysunek pająka, podać przystosowania
ryb do życia w wodzie, podać przykłady ryb jajorodnych i żyworodnych oraz ryb opiekujących się
potomstwem, określić warunki życia płazów, wymienić przystosowania ptaków do lotu, ocenić rolę
pełnioną przez ptaki w przyrodzie i gospodarce człowieka, opisać sposoby rozmnażania się ssaków.
Uczeń posługuje się: mapami klimatycznymi i rozmieszczenia organizmów.
Uczeń wie, że: Ziemia krąży wokół Słońca a Księżyc wokół Ziemi, Słońce jest źródłem światła i ciepła
dla Ziemi, jeden obrót Ziemi wokół własnej osi trwa 24 godziny, Polska leży w umiarkowanych
szerokościach geograficznych, Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę w 1492 r.
Uczeń wyjaśnia: dlaczego cień przedmiotu może mieć różną długość, przyczyny trudnych warunków
życia na pustyni, dlaczego na Kilimandżaro spotykamy śnieg, niewielką gęstość zaludnienia tajgi
i tundry, sens instalowania oczyszczalni ścieków, potrzeby pokarmowe i sposoby odżywiania się
zwierząt, na przykładach jajorodność i żyworodność; sposób odżywiania się drapieżcy, pasożyta i
symbionta, znaczenie planktonu zwierzęcego jako pokarmu dla organizmów wodnych, cudzożywność
jamochłonów, jak należy postępować by nie zarazić się robakami pasożytniczymi, przystosowania
dżdżownicy do życia w glebie, znaczenie dżdżownic, rolę małży i ślimaków, wpływ owadów na
środowisko, rolę owadów w zapylaniu roślin, sposoby zarażenia i objawy chorobowe spowodowane
przez kleszcze i świerzbowce, wyjaśnia przydatność różnych cech płazów do życia w wodzie i na
lądzie, pozytywną rolę odgrywaną w przyrodzie przez płazy i gady, związek życia zwierząt
zmiennocieplnych z klimatem, nazwę ssak, związek budowy kończyn z funkcją jaką pełnią u różnych
ssaków, przyczyny ochrony jednych i walki z innymi ssakami.
Uczeń poczuwa się do: piętnowania zachowań naruszających równowagę przyrodniczą w swojej wsi,
oszczędnego gospodarowania wodą i energią elektryczną, utrzymania czystości wokół siebie,
humanitaryzmu w stosunku do żywych istot, przestrzegania podstawowych zasad higieny,
przestrzegania zasad ochrony ryb, pouczania innych w zakresie odpowiedniego traktowania różnych
zwierząt, dokarmiania zimowego ptaków i ssaków, odpowiedniego zachowania się w lesie.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 6
Wymagania rozszerzające
Uczeń zna pojęcia: zenit, oś ziemska, wietrzenie, preria, gejzer, archipelag, koło podbiegunowe,
jeziora i rzeki okresowe, busz, atol, laguna, studnia artezyjska.
Uczeń wymienia nazwy: wszystkich planet Układu Słonecznego, najwyższego szczytu Afryki, trzech
niebezpiecznych chorób tropikalnych, dwóch najwyższych gór i dwóch najdłuższych rzek w obu
Amerykach, kilku roślin uprawianych w Afryce, form ochrony przyrody stosowanych w Polsce, kilku
mięczaków, pospolitych skorupiaków, owadów żyjących w różnych środowiskach, owadów wodnych
i lądowych, ryb wędrownych i opisuje ich wędrówki, większości krajowych płazów i gadów.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: strefy krajobrazowe Afryki, cieśniny Beringa i Magellana.
Uczeń odróżnia: ochronę całkowitą i częściową; ślimaki, małże i głowonogi, rodzaje piór ptasich.
Uczeń ocenia: warunki życia ludzi w różnych strefach klimatycznych Afryki, skutki odkrycia Ameryki,
gospodarkę wodno - ściekową na terenie wsi, postawy ludzi wobec środowiska i porównuje je
z własnymi, wpływ pierwotniaków na zdrowie człowieka, wpływ robaków pasożytniczych na zdrowie
człowieka i zwierząt, wartość skorupiaków jako pokarmu ludzi i zwierząt, stosowane metody ochrony
przed niepożądanymi owadami pod kątem ich wpływu na środowisko, zależność między budową
i wielkością a miejscem zamieszkania i trybem życia ryb, rolę skóry i skrzeli ryby, wartość odżywczą
ryb, przyczyny wymierania płazów i gadów, rolę stałocieplności w życiu ptaków i ssaków, przydatność
poszczególnych cech ptaka do lotu, rolę małżowiny usznej,
Uczeń potrafi: pokazać za pomocą globusa ruchy Ziemi, wskazać na mapie przykłady gór i nizin
afrykańskich, podać w skrócie historię Wielkich Równin, wskazać Park Narodowy Yellowstone,
odczytać szerokości i długości geograficzne w których leży Polska, odczytywać i interpretować treść
tabel i wykresów klimatycznych, podać sposoby ochrony przed chorobami tropikalnymi, wskazać
przydatność wód w poszczególnych klasach, narysować schemat komórki zwierzęcej i wyróżnić w nim
charakterystyczne elementy, podać sposoby poruszania się pierwotniaków, podać środowiska życia
pierścienic, wskazać przykłady różnych sposobów poruszania się mięczaków, zaklasyfikować pospolite
zwierzęta do odpowiednich gromad kręgowców, narysować i opisać pióro lotne ptaka, związek między
budową dzioba i nóg z życiem ptaków, wykonać schemat budowy ptasiego jaja i określić rolę jego
elementów, różne sposoby ochrony ptaków, dobrać w pary udomowione ssaki i kontynenty.
Uczeń opisuje: położenie Słońca na sklepieniu niebieskim w różnych porach dnia, praktyczne
znaczenie wprowadzenia różnych rodzajów czasu, różnorodne przystosowania flory i fauny do życia
w afrykańskiej dżungli, na sawannie i pustyni, historię odkrycia Ameryki, krajobraz Arktyki
i Antarktydy, potrzeby pokarmowe pierwotniaków, wygląd raf koralowych, części ciała stułbi, rysunek
raka rzecznego, , związek między budową a pobieraniem pokarmu przez ryby, rozwój żaby,
przystosowania gadów do życia w środowiskach suchych, próby ratowania ginących zwierząt.
Uczeń posługuje się: kompasem i mapą w typowych sytuacjach terenowych z pomocą nauczyciela.
Uczeń wie, że: człowiek jest odpowiedzialny za masowe wymieranie organizmów żywych,
podstawowym sposobem rozmnażania się jamochłonów jest pączkowanie.
Uczeń wyjaśnia: czym grozi wypalanie lub karczowanie lasów tropikalnych, zagrożenia jakie niosą ze
sobą góry lodowe, posługując się mapą wpływ prądów morskich na opady i temperaturę powietrza,
w zarysie jak powstaje rafa koralowa, jakie są przyczyny utrudniające rozwój życia organicznego
i gospodarki w regionach podbiegunowych, znaczenie Słońca dla życia na Ziemi zależność między
wysokością nad poziom morza a piętrowością roślinności w górach, przyczyny i skutki nadmiernej
eksploatacji lasów równikowych, skąd biorą się w Afryce klęski głodu, zróżnicowanie krajobrazowe
Ameryki Północnej, celowość tworzenia obszarów chronionych, sposoby ochrony zasobów przyrody, na
przykładach rozwój prosty i złożony, rolę mięczaków w łańcuchach pokarmowych, sposób poruszania
się raka, zależność między budową odnóży i aparatów gębowych owadów a przystosowaniem do
środowiska, rolę otoczki jaja gadów, przyczyny ptasich wędrówek.
Uczeń poczuwa się do: rozwijania wrażliwości na potrzeby środowiska, propagowania zachowań
higienicznych, włączenia się do czynnej ochrony płazów, odpowiedniego postępowania ze znalezionym
zaobrączkowanym ptakiem.
Przyroda
szkoła podstawowa
Klasa 6
Wymagania uzupełniające
Uczeń zna pojęcia: azymut, południk niebieski, zodiak, koło podbiegunowe, dzień polarny, noc
polarna, położenie Słońca w zenicie, organizm wskaźnikowy, bioróżnorodność, pasożytnictwo lęgowe.
Uczeń wymienia nazwy: większych rzek i jezior afrykańskich, kilkunastu roślin i zwierząt żyjących
w obu Amerykach, głównych krain geograficznych Australii, kilku zwierząt zamieszkujących rafę
koralową, wielu roślin i zwierząt objętych ochroną całkowitą, dziesięciu polskich i jednego
zagranicznego parku narodowego, środowiska życia poszczególnych grup mięczaków, owadówpospolitych szkodników drzew iglastych, pospolitych pajęczaków, ptaków należących do różnych grup
ekologicznych, ssaków przyporządkowując je do odpowiednich rzędów.
Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: strefy oświetlenia Ziemi i ich granice, Wyżynę Brazylijską,
Melanezję, Mikronezję i Polinezję.
Uczeń odróżnia: pojęcia czasu miejscowego oraz strefowego i urzędowego, astronomiczne i termiczne
pory roku, dwa główne typy wysp w Oceanii i wyjaśnia ich pochodzenie, płazy i gady; ptaki osiadłe,
przelotne i wędrowne.
Uczeń oblicza: prognozę demograficzną dla dowolnego kraju afrykańskiego na podstawie wskaźników.
Uczeń ocenia: przydatność afrykańskich parków narodowych, wpływ bliskości oceanów na
rozmieszczenie ludności w Ameryce Południowej, wpływ prądów morskich na krajobrazy wybrzeży
Ameryk, wpływ różnych czynników na krajobrazy Australii, stopień zanieczyszczenia wody na
podstawie organizmów wskaźnikowych, rolę pierwotniaków w biologicznej metodzie oczyszczania
ścieków, rolę wazonkowców i rureczników, jakość wód na podstawie obecności różnych skorupiaków,
rolę sieci w zdobywaniu pokarmu, sens obrączkowania ptaków, różne sposoby odżywiania się ssaków.
Uczeń opisuje; strefy klimatyczne i roślinne Afryki, układ sieci wodnej w Afryce, formy rzeźby typowe
dla pustyń, przystosowania kilku roślin i zwierząt do życia na pustyni, historię odkrycia Ameryki, linię
brzegową i ukształtowanie powierzchni obu Ameryk, historię Parku Narodowego Yellowstone, klimat i
krajobrazy Wyżyny Brazylijskiej, wpływ klimatu i ukształtowania powierzchni na sieć wodną Ameryki
Północnej, gospodarkę USA, krajobraz Arktyki i Antarktydy, różnorodność kształtów i wielkości
pierwotniaków, na przykładach różnorodność sposobów odżywiania się skorupiaków, zależność między
osobnikami i matką u owadów społecznych, przyczyny zagłady rekinów, zachowania lęgowe różnych
ptaków.
Uczeń potrafi: określić każdy kierunek w terenie wykorzystując pojęcie azymutu, wskazać na mapie
przykłady wyżyn i kotlin afrykańskich, posługując się mapą scharakteryzować układ rzek w obu
Amerykach, porównać położenie i krajobrazy tundry i tajgi w Azji i w Ameryce Północnej, wskazać
przydatność wód, wyhodować pantofelki, wskazać warunki tworzenia się raf koralowych, uzasadnić, że
stawonogi to przede wszystkim zwierzęta lądowe, uzasadnić dlaczego owady są tak liczne i zdołały
opanować prawie wszystkie środowiska, zaklasyfikować wybrane ptaki do różnych środowisk.
Uczeń posługuje się: kompasem i mapą w różnych sytuacjach terenowych.
Uczeń wyjaśnia: znaczenie odkryć Galileusza i Kopernika oraz lotów kosmicznych dla poznania
Układu Słonecznego, związek między ruchem obrotowym Ziemi a porami doby, dlaczego wysokość
Słońca w południe zmienia się w różnych porach roku, proces pustynnienia niektórych rejonów Afryki,
przyczyny i skutki erozji gleb na preriach i wymienia sposoby zapobiegania tej erozji, zależność między
strefami oświetlenia a rozmieszczeniem stref krajobrazowych w obu Amerykach, jakie są przyczyny dla
których muszą być zachowane dzikie formy roślin uprawnych, celowość tworzenia obszarów
chronionych, sposoby ochrony zasobów przyrody, w jaki sposób wzrost zaludnienia i rozwój
gospodarczy zwiększają presję na środowisko, na przykładach rodzaje zapłodnienia, różnożywność
klejnotki., związek między zamieraniem korali a zmniejszaniem się przejrzystości mórz, związek
między liczebością mułożerców i pąkli a ładunkiem zanieczyszczeń w wodach, historię „wyjścia”
kręgowców na ląd, działanie żołądka u ziarnojadów, konieczność zabezpieczania śmietników przed
dostępem zwierząt, rolę zadrzewień śródpolnych.
Uczeń poczuwa się do: poszanowania wszelkich przejawów życia, kształtowania u siebie i innych
pozytywnej postawy w stosunku do środowiska, opieki nad budkami lęgowymi.