Pełny tekst () - Progress in Plant Protection

PROGRESS IN PLANT PROTECTION
56 (2): 150-154, 2016
ISSN 1427-4337
DOI: 10.14199/ppp-2016-025
Published online: 13.04.2016
Received: 19.01.2016 / Accepted: 30.03.2016
Possibilities of integrated protection against Alternaria leaf spot
(Alternaria spp.) of Chinese cabbage using three different groups
of plant protection products
Możliwości integrowanej ochrony kapusty pekińskiej
przed czernią krzyżowych (Alternaria spp.)
z zastosowaniem trzech różnych grup preparatów
Agnieszka Włodarek*, Jan Sobolewski, Józef Robak
Summary
The aim of the field experiments carried out in 2011–2013 was to evaluate the usefulness of fungicides, natural products and
a growth stimulator used in integrated protection against Alternaria leaf spot of Chinese cabbage (Alternaria spp.). The following
products were evaluated: two fungicides – Amistar 250 SC and Signum 33 WG, the natural products – Timorex Gold 24 EC and
a strawberry extract and a growth stimulator Huwa-San TR 50. The examined products showed high effectiveness in protection of
Chinese cabbage against Alternaria leaf spot.
Key words: Chinese cabbage; Alternaria leaf spot; control; fungicides; natural products and growth stimulator
Streszczenie
Celem przeprowadzonych w latach 2011–2013 badań polowych było określenie przydatności fungicydów, środków naturalnych
i stymulatora wzrostu w integrowanej ochronie kapusty pekińskiej przed czernią krzyżowych (Alternaria spp.). Przedmiotem badań
były następujące środki: dwa fungicydy – Amistar 250 SC i Signum 33 WG, środki pochodzenia naturalnego – Timorex Gold 24 EC
i ekstrakt z truskawek oraz stymulator wzrostu Huwa-San TR 50. Badane środki wykazały wysoką efektywność w integrowanej
ochronie kapusty pekińskiej przed czernią krzyżowych.
Słowa kluczowe: kapusta pekińska; czerń krzyżowych; ochrona; fungicydy; środki naturalne i stymulator wzrostu
Instytut Ogrodnictwa
Zakład Ochrony Roślin Warzywnych i Ozdobnych
Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
*corresponding author: [email protected]
The Polish Society of Plant Protection
The Institute of Plant Protection – National Research Institute
Progress in Plant Protection 56 (2) 2016
151
Wstęp / Introduction
Materiały i metody / Materials and methods
Kapusta pekińska (Brassica rapa L. subsp. pekinensis)
jest jedną ze starszych roślin warzywnych, charakteryzującą się bardzo szybkim rozwojem, ale słabym systemem korzeniowym (Gajewski i wsp. 2008). W Polsce,
z rośliny mało znanej w latach 90., dość szybko stała się
warzywem o dużym znaczeniu gospodarczym (Felczyński
1998). W naszych warunkach klimatycznych jest uprawiana głównie w polu, szczególnie na zbiór jesienny, ale
również pod osłonami. Zwiększone zapotrzebowanie na
kapustę pekińską obserwowane jest w miesiącach jesienno-zimowych, kiedy to notowane są mniejsze dostawy
świeżych warzyw. Popularność tego gatunku wzrasta
z kilku powodów: możliwości uzyskania dobrej ceny
w odpowiednim czasie, łatwości uprawy, krótkiego okresu
wegetacyjnego, wysokiego plonu z 1 ha (30–60 ton) oraz
dużej opłacalności produkcji. Poza tym kapusta pekińska
charakteryzuje się dużą wartością odżywczą i biologiczną
oraz niską kalorycznością. Jest źródłem białka, cukrów,
karotenu i witamin: A, B1, B2, C i kwasu foliowego oraz
makro- i mikroelementów: wapnia, magnezu, potasu, fosforu, cynku i żelaza.
Jedną z najgroźniejszych chorób występujących w okresie wegetacji kapusty pekińskiej jest czerń krzyżowych
(alternarioza kapustowatych). Jej sprawcami są gatunki
grzybów rodzaju Alternaria: A. brassicae (Berk.) Sacc.,
A. brassicicola (Schw.) i A. alternata (Fr.) Keissl. W wielu
krajach, w tym również w Polsce, patogeny te powodują
duże straty gospodarcze, a ich szkodliwość polega głównie
na obniżeniu wysokości i jakości plonu. U roślin kapustowatych grzyby rodzaju Alternaria wywołują również zgorzel siewek, zgorzel podstawy główek kapusty, brązowienie róż kalafiora i brokułu. Źródłem pierwotnym choroby są głównie porażone nasiona, zainfekowane zimujące
rośliny z rodziny kapustowatych, resztki porażonych
roślin, a na plantacjach nasiennych – materiał wysadkowy
(Nowicki i wsp. 2012). Aktualnie do ochrony kapusty
pekińskiej przed czernią kapustowatych zarejestrowane są
jedynie fungicydy z grupy strobiluryn (między innymi
Agria Azoksystrobina 250 SC, Amistar 250 SC, Arastar
250 SC, Ascom 250 SC) i z grupy dikarboksyimidów
(Rovral Aquaflo 500 SC, Dymas). Brak jest natomiast
środków pochodzenia naturalnego.
Kapustę pekińską konsumuje się także na surowo jako
sałatkę, tak więc wymagania pod względem bezpieczeństwa żywności są szczególnie ważne. W Polsce od
2014 roku zaczęły funkcjonować zasady integrowanej ochrony roślin uprawnych, które zobowiązują do uwzględniania w programach ochrony przed chorobami metod
alternatywnych (Nawrocki 2009; Włodarek i Robak 2013).
Wielu autorów uważa, że środki zawierające naturalne
substancje mogą skutecznie zastępować stosowanie fungicydów w ochronie warzyw przed wieloma chorobami
(Daayf i wsp. 1995; Reuveni i wsp. 1995; Toppe i wsp.
2007).
Wobec powyższego, podjęto badania oceny skuteczności: fungicydów, środków pochodzenia naturalnego oraz
stymulatora wzrostu w ograniczaniu występowania czerni
krzyżowych kapusty pekińskiej występującej w okresie jej
wegetacji.
Doświadczenia polowe z kapustą pekińską prowadzono
w latach 2011–2013 w cyklu uprawy jesiennej. Rozsadę
kapusty pekińskiej odmiany Bilko F1 wysadzano na
miejsce stałe zgodnie z zasadami agrotechnicznymi (Pruszyński i Wolny 2007) na poletka o powierzchni 10 m2
(EPPO PP/121(2) 2004). Rośliny wysadzono w terminach:
18.07.2011, 20.07.2012 i 22.07.2013, w rozstawie rzędów
40 cm i 30 cm w rzędzie (45 roślin/poletko). Doświadczenie założono w układzie losowanych bloków w czterech
powtórzeniach. Pole doświadczalne przed rozpoczęciem
uprawy nawożono w ilości: 55 kg/ha N i 90 kg/ha K2O
według wykonanej uprzednio analizy gleby przedstawiającej się następująco: NNO3 – 48 mg/l gleby, P – 327 mg/l
gleby i K – 124 mg/l gleby. Ze względu na wysoką
zawartość P2O5 w glebie, nie stosowano nawożenia
fosforowego. Około 5 tygodni po wysadzeniu roślin na
miejsce stałe wykonano nawożenie pogłówne saletrą
amonową w ilości 70 kg/ha N. Chwasty usuwano ręcznie.
Rośliny kapusty pekińskiej inokulowano grzybami
Alternaria spp. wyizolowanymi z roślin porażonych na
polu doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach bez bliższego określania udziału poszczególnych
gatunków w inokulum. Kultury tych grzybów utrzymywano w laboratorium na pożywce PDA (Potato Dextrose
Agar) przez 6–7 dni w temperaturze 24°C. Po tym czasie
kultury grzyba zalewano sterylną wodą destylowaną
zawierającą 0,05% Tween 20 (Giri i wsp. 2013). Zagęszczenie zawiesiny zarodników wynosiło 5 × 105 jtk na 1 ml
(Chen i wsp. 2003). Zawiesinę wodną zarodników grzyba
nanoszono na rośliny kapusty pekińskiej za pomocą opryskiwacza ręcznego 1 dzień po pierwszym zabiegu profilaktycznym badanymi środkami (27.07.2011, 25.08.2012
i 30.08.2013). Kolejne zabiegi wykonywano po zaobserwowaniu pierwszych objawów chorobowych na najstarszych liściach roślin kapusty pekińskiej. W okresie wegetacji kapusty pekińskiej w 2011 roku przeprowadzono
5 zabiegów interwencyjnych (26.07; 9.08; 23.08; 30.08;
6.09) i 4 w latach 2012 i 2013 (odpowiednio: 24.08; 31.08;
7.09; 14.09 i 29.08; 5.09; 12.09; 19.09) w odstępach czasu
co 7–14 dni. Dawka cieczy roboczej wynosiła 700 l/ha.
Większa liczba zabiegów w roku 2011 była zdeterminowana panującymi wówczas warunkami pogodowymi
sprzyjającymi rozwojowi grzybów rodzaju Alternaria.
W badaniach stosowano następujące preparaty aplikowane samodzielnie: Signum 33 WG (piraklostrobina
26,7% + boskalid 6,7%) w dawce 1,0 kg/ha, Amistar
250 SC (azoksystrobina 250 g w 1 litrze) w dawce 0,8 l/ha,
Timorex Gold 24 EC (olejek z krzewu herbacianego –
Melaleuca alternifoilia 23,8%) w dawkach 3,5 i 5,25 l/ha,
ekstrakt z nasion i miąższu owoców truskawki (naturalne
polifenole 50 g w 1 litrze) w dawce 3,5 l/ha (z Zakładu
Analizy i Technologii Politechniki Łódzkiej) oraz Huwa-San TR 50 (nadtlenek wodoru 571 g z dodatkiem srebra
koloidalnego 0,36 g w 1 litrze) w dawce 1,2 l/ha. Timorex
Gold 24 EC w dawce 3,5 l/ha oraz Amistar 250 SC
w dawce 0,8 l/ha stosowano także przemiennie. W kombinacji tej w czasie trwania wszystkich doświadczeń pierwszy zabieg rozpoczynano zawsze od Timorex Gold 24 EC.
152
Possibilities of integrated protection of Chinese cabbage / Możliwości integrowanej ochrony kapusty pekińskiej
Ocenę porażenia powierzchni liści kapusty pekińskiej
przez Alternaria spp. dokonywano w trakcie wegetacji
według ośmiostopniowej skali, gdzie 0 – brak objawów
chorobowych, 1° – do 1% powierzchni, 2° – od 2 do 6%
powierzchni, 3° – od 7 do 15% powierzchni, 4° – od 16 do
30% powierzchni, 5° – od 31 do 50% powierzchni, 6° – od
51 do 80% powierzchni, 7° – od 81 do 100% powierzchni
liści z objawami czerni krzyżowych (Sobolewski i Robak
2004). Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy
wariancji, przyjmując poziom istotności 0,05%. Skuteczność badanych środków obliczono według wzoru Abbotta
(Abbott 1925). Określano także objawy fitotoksyczności
według skali EPPO PP 1/135(4) (2014), od 0 do 100%,
gdzie 0 – oznacza brak objawów uszkodzeń, a 100 –
rośliny całkowicie zniszczone.
Wyniki i dyskusja / Results and discussion
Od wielu lat obserwowany jest narastający proces
odporności niektórych populacji agrofagów na stosowane
fungicydy. Wiele uwagi poświęca się ochronie środowiska
i konsumpcji tzw. zdrowej, bezpiecznej żywności
(Zamojska i Malinowski 2012; Sobolewski i wsp. 2014).
Wykorzystanie w ochronie kapusty pekińskiej jedynie
fungicydów jest efektywne (Daayf i wsp. 1995), ale ze
względu na wprowadzone zasady integrowanej ochrony
roślin należy tak dobierać środki do ochrony i precyzyjnie
określać termin zastosowania, aby przy minimalnej liczbie
zabiegów udało się skutecznie ograniczyć szkody powodowane przez patogeny infekcyjne. Racjonalna ochrona
w okresie wegetacji może istotnie wpłynąć na wzrost oraz
wartość biologiczną kapusty pekińskiej, w której pozostałości substancji czynnych nie przekroczą dozwolonego
poziomu lub będą wyeliminowane. W badaniach prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa jednym z celów było
poszukiwanie nowych metod ochrony skutecznie ograniczających rozwój Alternaria spp. na kapuście pekińskiej
w czasie jej wegetacji.
Wyznacznikiem wyboru środków do badań była ich
dostępność i charakterystyka biologicznej aktywności
w odniesieniu do Alternaria spp.
Tabela 1. Skuteczność fungicydów, środków naturalnych i stymulatora wzrostu w integrowanej ochronie kapusty pekińskiej przed
czernią krzyżowych (Alternaria spp.) w latach 2011–2013
Table 1. Efficacy of fungicides, natural products and a growth stimulator in integrated protection of Chinese cabbage against Alternaria
leaf spot (Alternaria spp.) in years 2011–2013
Czerń krzyżowych
Alternaria leaf spot
Badane środki
Treatmentss
Substancja czynna
Active substance
1
2
Kontrola − Check
–
Dawka
środka
Rate of
product
[l, kg/ha]
%
porażenia
skuteczność*
liści
effectiveness
percentage
[%]
of infected
leaves
7 dni po czwartym
zabiegu leczniczym
7 days after four curative
applications
3
4
5
–
23,9 a
–
1,0
0c
100
2011
Signum 33 WG
piraklostrobina + boskalid – piraclostrobin + boscalid
Timorex Gold 24 EC
olejek z krzewu herbacianego – tea tree oil
Timorex Gold 24 EC**
/ Amistar 250 SC**
olejek z krzewu herbacianego – tea tree oil**
/ azoksystrobina – azoxystrobin**
Ekstrakt z truskawki
Huwa-San TR 50
5,25
1,0 c
96
3,5**
/ 0,8**
0,1 c
99,6
ekstrakt z truskawki – strawberry extract
3,5
4,6 b
81
nadtlenek wodoru + srebro koloidalne
– hydrogen peroxide + colloidal silver
1,2
0,2 c
99
2012
Kontrola − Check
–
Signum 33 WG
piraklostrobina + boskalid – piraclostrobin + boscalid
Amistar 250 SC
azoksystrobina – azoxystrobin
Timorex Gold 24 EC**
/ Amistar 250 SC**
olejek z krzewu herbacianego – tea tree oil**
/ azoksystrobina – azoxystrobin**
Ekstrakt z truskawki
Huwa-San TR 50
–
30,1 a
−
1,0
0,1 d
99,7
0,8
0,1 d
99,7
3,5**
/ 0,8**
2,7 c
91
ekstrakt z truskawki – strawberry extract
3,5
6,5 b
78,4
nadtlenek wodoru + srebro koloidalne – hydrogen
peroxide + colloidal silver
1,2
7,0 b
76,7
153
Progress in Plant Protection 56 (2) 2016
1
2
3
4
5
–
13,1 a
−
2013
Kontrola − Check
–
Amistar 250 SC
azoksystrobina – azoxystrobin
Timorex Gold 24 EC**
/ Amistar 250 SC**
olejek z krzewu herbacianego – tea tree oil**
/ azoksystrobina – azoxystrobin**
0,8
0c
100
3,5**
/ 0,8**
0,05 c
99,6
Timorex Gold 24 EC
olejek z krzewu herbacianego – tea tree oil
3,5
0,5 bc
96,2
Ekstrakt z truskawki
ekstrakt z truskawki – strawberry extract
3,5
0,7 bc
94,7
Huwa-San TR 50
nadtlenek wodoru + srebro koloidalne
– hydrogen peroxide + colloidal silver
1,2
0,4 bc
96,9
Test Newmana-Keulsa dla p = 0,05 − Newman-Keul’s test (p = 0.05)
Wartości liczbowe oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie przy p = 0,05 − Values in columns followed by the same letter are not significantly
different (p = 0.05)
* skuteczność obliczona według wzoru Abbotta − efficacy of product calculated by Abbott’s formula
** środki stosowane przemiennie; I zabieg rozpoczynano od Timorex Gold 24 EC − products used alternately; the first spraying was initiated Timorex
Gold 24 EC
W doświadczeniu przeprowadzonym w latach
2011–2013, najwyższą skuteczność w ochronie kapusty
pekińskiej przed czernią krzyżowych uzyskano w kombinacjach ze stosowaniem fungicydów zawierających
mieszaninę boskalidu i piraklostrobiny (Signum 33 WG)
oraz azoksystrobinę (Amistar 250 SC) – od 99,7 do 100%
skuteczności (tab. 1). Równie zadowalające efekty w ochronie kapusty pekińskiej przed Alternaria spp. uzyskano
w wyniku przemiennego stosowania olejku z krzewu
herbacianego (Timorex Gold 24 EC) i azoksystrobiny
(91–99,6% skuteczności). W porażeniu kapusty pekińskiej
przez sprawcę choroby nie stwierdzono istotnych różnic
między łącznym stosowaniem preparatów Amistar 250 SC
i Timorex Gold 24 EC, a samodzielną aplikacją olejku z
krzewu herbacianego (Timorex Gold 24 EC). Pozytywne
rezultaty w hamowaniu kiełkowania zarodników Alternaria spp. na roślinach pomidora z wykorzystaniem oleju
z krzewu herbacianego (olej melaleuca) wykazali Abbo
i wsp. (2009). W literaturze znaleźć można informacje na
temat stosowania ekstraktów naturalnych zawierających
olejki eteryczne, które skutecznie chroniły rośliny przed
rozwojem wielu gatunków patogenicznych grzybów i bakterii (Bakkali i wsp. 2008). W badaniach przeprowadzonych w latach 2011–2013, efektywność ograniczania
występowania czerni krzyżowych z udziałem ekstraktu
z truskawki i nadtlenku wodoru z dodatkiem srebra koloidalnego w latach 2012 i 2013 była podobna i wynosiła od
76,7 do 96,9% (tab. 1). W roku 2011 skuteczność
nadtlenku wodoru z dodatkiem srebra koloidalnego okazała się istotnie większa niż ekstraktu z truskawki. Na
występujące różnice uzyskane w skuteczności badanych
środków mogła wpłynąć liczba przeprowadzonych zabiegów ochronnych w okresie wegetacji kapusty pekińskiej
oraz zróżnicowana presja sprawcy choroby na rośliny.
Sobolewski i wsp. (2014) wykazali dobrą efektywność
ekstraktu z owoców jagodowych i oleju melaleuca w ochronie pomidora przed Phytophthora infestans i Alternaria
spp. Z kolei Szumigaj-Tarnowska i wsp. (2012) opisali
niską skuteczność Huwa-San TR 50 w ograniczaniu
Pseudomonas tolaasii. Pozytywne rezultaty z tym środkiem uzyskali Al-Mughrabi (2007) oraz El-Mougy i wsp.
(2008), którzy badali go w celu ograniczenia zgnilizny
pomarańczy i truskawek oraz zabezpieczania bulw ziemniaków w okresie przechowywania. Jak podają Choi i wsp.
(2004) oraz Huang i wsp. (2010) stosowanie środków
pochodzenia naturalnego jest przyjazne środowisku.
Sheikh i Agnihotri (1972) stwierdzili efektywność
ekstraktów z Mentha piperita, Canna indica, Allium cepa
i innych w hamowaniu kiełkowania zarodników A. brassicae wyizolowanych z liści kalafiora. Natomiast hamujące
działanie ekstraktu z cebul czosnku na wzrost grzybni
A. tenuis, sprawcy plamistości liści oberżyny, opisał Datar
(1996). Z kolei Ching i wsp. (2007) opisali silne zahamowanie kiełkowania zarodników A. brassicicola w wyniku zastosowania ekstraktu z Polygonum perfoliatum.
Na chronionych roślinach kapusty pekińskiej nie obserwowano efektów fitotoksyczności.
Wnioski / Conclusions
1. Najniższe procentowe porażenie kapusty pekińskiej
przez Alternaria spp. w okresie wegetacji wykazano
w obiektach, gdzie stosowano samodzielnie fungicydy
Amistar 250 SC i Signum 33 WG oraz przemiennie:
środek pochodzenia naturalnego Timorex Gold 24 EC
i Amistar 250 SC.
2. Samodzielne stosowanie środków pochodzenia naturalnego: Timorex Gold 24 EC i ekstraktu z truskawki
oraz stymulatora wzrostu Huwa-San TR 50 ograniczało
nasilenie czerni krzyżowych na roślinach kapusty
pekińskiej.
3. Stosowanie środków pochodzenia naturalnego i stymulatora wzrostu przemiennie z fungicydami może
zwiększać skuteczność ograniczania czerni krzyżowych
na kapuście pekińskiej.
4. Celowym jest kontynuowanie badań z uwagi na to, że
środki zawierające substancje naturalne są przyjazne
środowisku oraz mają potencjalne możliwości w zwalczaniu patogenów infekcyjnych na roślinach kapusty
pekińskiej.
154
Possibilities of integrated protection of Chinese cabbage / Możliwości integrowanej ochrony kapusty pekińskiej
Literatura / References
Abbo A.S.H., Idris M.O., ElBalla M.M.A. 2009. The response of tea tree oil as biofungicide against early blight disease in tomato crop
(Solanum lycopersicum) in Sudan. Conference on International Research on Food Security. Natural Resource Management and
Rural Development. University of Hamburg. October 6–8, 2009. http://www.tropentag.de/2009/abstracts/full/691.pdf [Accessed:
02.04.2014].
Abbott W.S. 1925. A method for computing the effectiveness of an insecticide. Journal of Economic Entomology 18: 265–267.
Al-Mughrabi K.I. 2007. Effect of treatment of potatoes in storage and pre-planting with hydrogen peroxide (H2O2) on emergence and
yield. Journal of Plant Sciences 2 (6): 613–618.
Bakkali F., Averbeck S., Averbeck D., Idaomar M. 2008. Biological effects of essential oils – A review. Food and Chemical Toxicology
46: 446–475.
Chen L.Y., Price T.V., Park-Ng Z. 2003. Conidial dispersal by Alternaria brassicicola on Chinese cabbage (Brassica pekinensis) in the
field and under simulated conditions. Plant Pathology 52 (5): 536–545.
Ching H.W., Yu W.T., Jen S.H., Hsiung K.W. 2007. Effect of oriental medicinal plant extracts on spore germination of Alternaria
brassicicola and nature of inhibitory substances from speed weed. Plant Disease 91 (12): 1621–1624.
Choi G.J., Lee S.W., Jang K.S., Kim J.S., Cho K.Y., Kim J.C. 2004. Effect of chrysophanol, parietin, and nepodin of Rumex crispus on
barley and cucumber powdery mildew. Crop Protection 23 (12): 1215–1221.
Daayf F., Schmitt A., Bélanger R.R. 1995. The effects of plant extracts of Reynoutria sachalinensis on powdery mildew development
and leaf physiology of long English cucumber. Plant Disease 79 (6): 577–580.
Datar V.V. 1996. Efficacy of growth regulators and fungitoxicants on fruit rot of chilli. Indian Journal of Mycology and Plant Pathology
26 (3): 239–242.
El-Mougy N.S., El-Gamal N.G., Abdalla M.A. 2008. The use of fungicide alternatives for controlling postharvest decay of strawberry
and orange fruits. Journal of Plant Protection Research 48 (3): 385–395.
EPPO PP 1/121(2) 2004. Efficacy evaluation of plant protection products. Fungicides and bacteriocides. Efficacy evaluation of
fungicides. Leafspots of vegetables. EPPO Standards PP1 2nd edition: 134–139.
EPPO PP 1/135(4) 2014. Efficacy evaluation of plant protection products. Phytotoxicity assessment: 265–273.
Felczyński K. 1998. Uprawa brokułów i kapusty pekińskiej. Uprawa kapusty pekińskiej. Instytut Warzywnictwa, Skierniewice: 13–19.
Gajewski M., Gos K., Bobruk J. 2008. The influence of Goëmar Goteo biostymulator on yield and quality of two Chinese cabbage
cultivars. Monographs series: Biostimulators in modern agriculture, Vegetable Crops. Wieś Jutra: 21–27.
Giri P., Taj G., Kumar A. 2013. Comparison of artificial inoculation methods for studying pathogenesis of Alternaria brassicae (Berk.)
Sacc on Brassica juncea (L.) Czern. (Indian mustard). African Journal of Biotechnology 12 (18): 2422–2426.
Huang L., Wei P., Fan L., Ye D., Zhu X., Xu Z. 2010. The biosynthesis and bioactivity evaluation of the cytosine-substituted
mildiomycin analogue (MIL-C) for controlling powdery mildew. World Journal of Microbiology and Biotechnology 26: 649–655.
Nawrocki J. 2009. Wpływ zastosowanych preparatów na zdrowotność selera korzeniowego. [The influence of used compounds on
health status of celery]. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 49 (1): 237–241.
Nowicki M., Nowakowska M., Niezgoda A., Kozik E.U. 2012. Alternaria black spot of Crucifers: symptoms, importance of disease, and
perspectives of resistance breeding. Vegetable Crops Research Bulletin 76: 5–19.
Pruszyński S., Wolny S. 1997. Przewodnik dobrej praktyki ochrony roślin. Instytut Ochrony Roślin, Poznań, 80 ss.
Reuveni M., Agapov V., Reuveni R. 1995. Suppression of cucumber powdery mildew (Sphaerotheca fulginea) by foliar sprays of
phosphate and potassium salts. Plant Pathology 44 (1): 31–39.
Sheikh R.A., Agnihotri J.P. 1972. Antifungal properties of some plant extracts. Indian Journal of Mycology and Plant Pathology
2: 143–146.
Sobolewski J., Robak J. 2004. Możliwości kompleksowej ochrony pomidora z wykorzystaniem nowych fungicydów i środków
pochodzenia organicznego. [New products used for complex disease control on tomato growing in open field]. Progress in Plant
Protection/Postępy w Ochronie Roślin 44 (2): 1105–1107.
Sobolewski J., Robak J., Czajka A. 2014. Element integrowanej ochrony pomidora w uprawie polowej przed zarazą ziemniaka
i alternariozą z wykorzystaniem środków pochodzenia naturalnego. [Element of integrated pest management of tomato in the field,
against the early and late blight with the use of natural products]. Progress in Plant Protection 54 (3): 363–367.
Szumigaj-Tarnowska J., Uliński Z., Ślusarski C. 2012. Skuteczność wybranych preparatów dezynfekcyjnych w zwalczaniu
patogenicznej bakterii Pseudomonas tolaasii. [Effectiveness of selected disinfectants in the control of pathogenic bacteria
Pseudomonas tolaasii]. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 52 (3): 701–706.
Toppe B., Stensvand A., Herrero M.L., Gislerd H.R. 2007. C-Pro (grapefruit seed extract) supplement or replacement against rose- and
cucumber powdery mildew. Acta Agriculturae Scandinavica, Section B – Soil & Plant Science 57 (2): 105–110.
Włodarek A., Robak J. 2013. Możliwości stosowania środków pochodzenia naturalnego w ochronie sałaty w uprawie polowej i pod
osłonami przed chorobami. Zeszyty Naukowe Instytutu Ogrodnictwa 21: 117–126.
Zamojska J., Malinowski H. 2012. Integrowana metoda ochrony roślin a odporność agrofagów na pestycydy w Polsce. [Integrated plant
protection and pest resistance to pesticides in Poland]. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 52 (4): 1222–1226.