ROŚLINY LECZNICZE W EKSLIBRISIE (XXXIII)

ROŚLINY LECZNICZE W EKSLIBRISIE (XXXIII)
Sosna zwyczajna – Pinus silvestris
S
osna zwyczajna – Pinus silvestris L., rodzina sosnowate – Pi- kwasu juniperowego i sabinowego. Stanowią podstawę do prepanaceae. Sama sosna nie jest stosowana leczniczo, natomiast ratów wykrztuśnych i dezynfekujących Sirupus pini i Sirupus pini
dostarcza wielu produktów wykorzystywanych w medycynie compositum. W korze sosnowej – Cortex pini występują garbniki
i farmacji. Igły, zwane też szpilkami, które są przekształconymi skondensowane, fenolokwasy, małe ilości olejku eterycznego
liśćmi – Folium pini silvestris – dostarczają olejku eterycznego i węglowodany. Pochodzi ona z młodej części pnia i gałęzi, jest
Oleum pini silvestris, zawierającego głównie pinen o działa- nazywana lustrzanką. Co ciekawe, w pączkach, igłach i młodych
niu wykrztuśnym, bakteriobójczym
szyszkach występuje wyjątkowo dużo
i rozkurczowym. Zewnętrznie, jako
witaminy C. Roślina ta była ujęta w II
drażniący skórę, jest wykorzystywai III farmakopei polskiej. Inne gatunki
ny do różnego rodzaju preparatów
sosny, jak czarna, nadmorska, górska,
rozgrzewających, zarówno dla dzieci,
czyli kosodrzewina, również są wykojak i osób starszych. Z drewna sosnorzystywane w terapii. Warto pamiętać,
wego drogą suchej destylacji, czyli
że kalafonia, dzięki dużej przyczepbez dostępu powietrza, otrzymuje się
ności i możliwości wywoływania
dziegieć, czyli smołę Pix liquida pini,
oporu między smyczkiem i strunami
zawierający fenole: krezol, gwajakol,
skrzypiec oraz wywołania drgań
pirokatechol i węglowodory aromaprzeniesionych na pudło rezonantyczne oraz alkohole. Mają one silne
sowe, umożliwia grę na skrzypcach
działanie dezynfekujące i przeciwi innych instrumentach smyczkowych.
grzybicze. Dziegieć wchodzi w skład
Dawniej, kiedy na morzach królowały
maści przeciwświerzbowej. Stylben
statki i okręty wykonane z drewna,
z drewna ma działanie fungistatyczne,
zużycie dziegciu, czyli smoły, było
czasem estrogenne. Drzewa sosny
bardzo duże. Pakuły nasączone smołą
przeznaczone do wycinki poddaje się
służyły do uszczelniania poszycia
wcześniej spałowaniu, czyli nacinaniu
i zabezpieczania drewna przed gnipnia w kształt litery V, i tak zwanemu
ciem i uszkodzeniem. Tym samym
żywicowaniu. Wycieka z nich balsam,
dziegciem smarowano popularne na
który jest roztworem żywicy w olejku
statkach liczne zranienia, jakim ulegali
Krzysztof Kmieć, 1998, 80x65 mm, X3, op. 873
eterycznym. Popularnie balsam jest
marynarze podczas pracy, a czasem
zwany żywicą, chociaż sama żywica – Resina powstaje dopiero i walk z piratami, co dawniej nie było takie rzadkie. Smołowanie
po samoczynnym odparowaniu olejku eterycznego. Po oddestylo- ran było bardzo popularne. Pisał o tym na przykład James Clavell
waniu balsamu z parą wodną otrzymuje się olejek terpentynowy. w słynnej, sfilmowanej powieści Tai Pan. Przeciwbakteryjne
Specjalnie rektyfikowany olejek terpentynowy jest stosowany właściwości składników fenolowych smoły wykorzystywali szeww lecznictwie do inhalacji w przewlekłych chorobach oskrzeli cy, kiedy jeszcze powszechnie szyło się buty. Nasączona smołą
z silnym wydzielaniem śluzu. Zewnętrznie, w postaci maści, żeli dratwa służąca do szycia była zabezpieczona przed gniciem, a w
i roztworów olejowych, do nacierań przy bólach neuralgicznych konsekwencji rozpadnięciem się butów. W dawnej Polsce, kiedy
i reumatycznych. Pozostałością po destylacji jest ciemnobrunat- zapotrzebowanie na smołę było bardzo duże, jej otrzymywaniem
na, zestalona masa, czyli kalafonia. Zawiera ona diterpenowe zajmowali się smolarze. Ich postacie odnajdziemy także w naszej
kwasy żywiczne, głównie abietynowy i pimarowy, oraz związki literaturze. A pozostałością po tamtym dawnym fachu są nazwigorzkie, jak pinipikreina. Kalafonia, ze względu na dużą przy- ska Smolików, Smolarzy, Smółkowskich, Smolarków, Smolulepność, jest stosowana jako składnik plastrów i przylepców, chowskich, Smolaków, Smolanów, Smolarczyków, Smolarskich,
zarówno leczniczych, jak i opatrunkowych, i jako dodatek do Smolczyków, Smoleniów, Smoleńskich, Smolickich, Smolińskich,
mydeł. Pączki sosny – Gemmae pini i młode pędy – Turiones Smolników, Smolskich, Smoluchów, Smołów, Smołków, Smołepini zawierają olejek eteryczny, diterpenowe kwasy żywiczne, ckich i innych.
flawonoidy, związki gorzkie i substancje woskowe – pochodne
Krzysztof Kmieć
64
ALMA MATER