10-lecie działalności Punktu Konsultacyjno

134
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 134-138
10-lecie działalności Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego
w Szczecinie
The tenth anniversary of the activity of the Consultation and Diagnosis Centre in Szczecin
Renata Opiela, Renata Stołecka
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie
Wprowadzenie. Epidemia HIV/AIDS nadal stanowi poważny problem
zdrowia publicznego na świecie, w tym także w Polsce. Istotne znaczenie
w strategii zapobiegania HIV/AIDS w Polsce ma działalność punktów
konsultacyjno-diagnostycznych finansowanych przez Krajowe Centrum ds.
AIDS ze środków Ministra Zdrowia w ramach działalności podejmowanej
przez organizacje pozarządowe, starające się o te środki poprzez dotacje.
Introduction. The HIV/AIDS epidemic is still a serious problem of the
public health all over the world and also in Poland. The activities of the
Consultation and Diagnosis Centres are very important in the strategy
of HIV/AIDS prevention in Poland. They are financed by the National
AIDS Centre from the Ministry of Health funds for the non-governmental
organizations applying for financial grants.
Cel pracy. Ocena 10-letniej działalności Punktu KonsultacyjnoDiagnostycznego w Szczecinie w latach 1997-2007 (do 30 czerwca).
Aim. To assess the ten-year activity of the Consultation and Diagnosis
Centre in Szczecin between 1997-2007 (until the 30th June).
Materiał. W ocenie wzięto pod uwagę liczbę przyjęć pacjentów, płeć i wiek
zgłaszających się oraz powód zgłoszenia do testu.
Material. The assessment considered the number of patients, their age,
gender and the reasons for testing in the Centre.
Wyniki. Od rozpoczęcia działalności Punktu, tj. od 23 sierpnia 1997 r. do
30 czerwca 2007 r. przyjęto 11382 osoby, wśród których test w kierunku
HIV wykonało 5677 osób. Spośród osób testujących się na przestrzeni 10
lat dominującą grupę stanowili mężczyźni – 59,4%. Natomiast kobiety
badane w kierunku HIV stanowiły 40,6%. Największą grupę wśród
pacjentów Punktu stanowiły osoby młode z grupy wiekowej 18-29 lat
(71,41%). Analizując powód badania, dla którego osoby zgłaszały się
do testowania, najczęściej pacjenci wymieniali ryzykowne zachowania
heteroseksualne (76,62%). Analiza wyników dodatnich wśród pacjentów
Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie w latach 1997-2007
wykazała, że najwyższy odsetek uzyskano wśród osób podejmujących
ryzykowne zachowania heteroseksualne (48,81%) oraz stosujących
narkotyki drogą iniekcji dożylnych 29,76%.
Results. From the opening of the Centre, i.e. from the 23rd August 1997 to
the 30th June 2007 11 382 persons were admitted and 5 677 underwent
the HIV test. Among the tested, male patients were the dominant group
– 59.4%, whereas female patients accounted for the 40.6% of the total.
The largest group consisted of young people aged between 18 and 29
years (71.41%). As to the reasons for HIV testing, the majority of patients
indicated risky heterosexual behaviour (76.62%). The analysis of the HIV
positive tests among the patients of the Consultation and Diagnosis Centre
in Szczecin between 1997-2007 revealed that the highest percentage
was reached among the persons involved in risky heterosexual behaviour
(48.81%) and the patients taking drugs by intravenous injections
(29.76%).
Wnioski. Prawie 10-letnie wyniki pracy Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego
w Szczecinie świadczą o potrzebie kontynuowania działalności placówki
anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku HIV, gdzie w atmosferze
zaufania z zachowaniem zasady poufności istnieje możliwość indywidualnego
oszacowania ryzyka zakażenia z pomocą profesjonalnego doradcy. Jednocześnie
poradnictwo okołotestowe jest swoistym działaniem edukacyjnym, podczas
którego osoba wykonująca test uzyskuje wiedzę o drogach, ryzyku zakażenia
HIV i możliwościach profilaktyki.
Conclusions. The ten-year effects of the activities of the Consultation
and Diagnosis Centre in Szczecin prove the need of an institution for
anonymous and free HIV tests, a place of trust and confidentiality, where
patients have the opportunity to assess their individual risk of infection
with the assistance of a professional counsellor. Simultaneously, the HIV
counselling is a specific educational activity for the tested patients to gain
knowledge about possible sources of the HIV infection, HIV-related risky
behaviour and information regarding prevention methods.
Key words: HIV, AIDS, risky behaviour, counselling
Słowa kluczowe: HIV, AIDS, zachowanie ryzykowne, poradnictwo
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 134-138
www.phie.pl
Nadesłano: 08.09.2008
Zakwalifikowano do druku: 28.03.2009
Wstęp
Epidemia HIV/AIDS mimo wieloletnich działań
nadal stanowi poważny problem zdrowia publicznego
na całym świecie oraz w Polsce [1].
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Mgr Renata Opiela
Dział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia, Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie
ul. Spedytorska6/7, 70-632 Szczecin, tel/fax 091-432-22-57
e-mail: [email protected]
Działania prewencyjne związane z profilaktyką
HIV/AIDS poza badaniami klinicznymi i farmakologicznymi skupiają się na oddziaływaniach na całe
populacje, w tym obejmują wczesne wykrywanie zakażenia i szeroko pojętą edukację w zakresie bezpiecz-
Opiela R, Stołecka R. 10-lecie działalności Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie
niejszych zachowań w kontekście ryzyka HIV/AIDS
[2].
Niezbędne jest zaangażowanie i zrozumienie
złożonej problematyki związanej z HIV/AIDS przez
przedstawicieli samorządu terytorialnego, dla których
Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania
Zakażeniom HIV powinien stać się wykładnikiem do
podejmowania działań lokalnych [3].
Globalna strategia zapobiegania HIV/AIDS
opracowana przez Światową Organizację Zdrowia
i Organizację Narodów Zjednoczonych oparta jest na
podstawowej zasadzie poszanowania godności ludzkiej
i praw człowieka. Stąd też w założeniu skuteczności
działań niezbędnym staje się szeroko pojęta współpraca instytucjonalna, w tym także współdziałanie
władz z organizacjami pozarządowymi, szczególnie
wspierającymi osoby żyjące z HIV/AIDS oraz ich
bliskich [3].
Każde państwo Wspólnoty Europejskiej, analizując istotne dla profilaktyki priorytety oraz lokalną
sytuację, w tym epidemiologiczną ustala własną strategię walki z HIV/AIDS [4].
W Polsce działaniami związanymi z koordynacją
wszystkich przedsięwzięć związanych ze strategią zapobiegania HIV/AIDS zajmuje się Krajowe Centrum
ds. AIDS.
W aktualnym Harmonogramie Realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania
Zakażeniom HIV opracowanym na lata 2007-2011
jako priorytety znalazły się w zakresie profilaktyki
m.in. długofalowe programy profilaktyczno-edukacyjne nakierowane szczególnie na młodzież oraz
systematyczne rozszerzanie sieci punktów konsultacyjno- diagnostycznych, prowadzących anonimowe
testowanie w kierunku HIV połączone z profesjonalnym poradnictwem przed wykonaniem testu i po jego
uzyskaniu [5].
W działaniach wskazywanych ponadto jako
priorytetowe znalazły się także: zwiększenie ilości certyfikowanych edukatorów w dziedzinie HIV i AIDS,
organizowanie kampanii medialnych dotyczących
profilaktyki HIV/AIDS oraz rozwijanie współpracy
międzynarodowej w celu podnoszenia efektywności
działań profilaktycznych [5].
Państwowa Inspekcja Sanitarna od wielu lat aktywnie podejmuje działania związane z profilaktyką
HIV/AIDS. Przedsięwzięcia te prowadzone są głównie
przez specjalistów oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia, szczególnie w zakresie efektywnego edukowania
społeczeństwa, realizacji kampanii profilaktycznych,
czy promowania bezpieczniejszego stylu życia, w tym
zachowań seksualnych [6]. Także z inicjatywy Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego
w Szczecinie powstał pierwszy w Polsce Punkt Konsul-
135
tacyjno- Diagnostyczny w Szczecinie (od 23 sierpnia
1997 r.) wykonujący anonimowo i bezpłatnie testy
a-HIV połączone z poradnictwem okołotestowym.
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom HIV, jest poza energicznymi kampaniami
informacyjnymi, dobrowolne testowanie połączone
z poradnictwem [3].
W związku z tym także w Polsce utworzona została sieć punktów konsultacyjno-diagnostycznych
wykonujących anonimowo i bezpłatnie badania
w kierunku HIV. Aktualnie w Polsce działa 21 punktów konsultacyjno-diagnostycznych we wszystkich
województwach, w tym 2 w województwie zachodniopomorskim, tj. Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny
w Szczecinie i Koszalinie. Placówki te oferują dyskretne przeprowadzenie badań w kierunku wirusa
HIV wyłącznie bezpłatnie i anonimowo, połączone
z poradnictwem przed i po wykonaniu testu.
Cel pracy
Ocena 10-letniej działalności Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie, wykonującego
anonimowo i bezpłatnie testy w kierunku HIV, w połączeniu z poradnictwem przed i po teście.
Materiał i metody
Badaniem objęto pacjentów zgłaszających się do
Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie w celu oceny swojego statusu serologicznego.
Przeanalizowano rejestr zgłaszających się pacjentów
oraz druki sprawozdań liczbowych przesyłanych do
Krajowego Centrum ds. AIDS w systemie miesięcznym
z lat 1998-2007 uwzględniające zestawienia badań
ujemnych i dodatnich uzyskanych wśród testowanych
pacjentów.
Wyniki badań i omówienie
Analizie poddano dokumentację Punktu z okresu
od 23 sierpnia 1997 r. do 30 czerwca 2007 r. Placówka
działała w tych latach dwa razy w tygodniu (poniedziałki i środy) przez cztery godziny popołudniowe
(15.00 – 19.00, od 2004 roku 15.15 – 19.15). W ciągu
prawie 10-u lat pracy Punkt przyjął 11382 pacjentów,
a wykonał 5677 badań. Zestawienie liczbowe przyjęć
i badań pacjentów w latach 1997-2007 przedstawia
rycina 1.
Analizując liczbę badań pacjentów należy zaznaczyć, że ilość testowanych w kierunku HIV osób
w 2005 r. (918) zwiększyła się ponad trzykrotnie, tj.
3,52 razy od 1998 roku (261 osób) i nadal utrzymuje
się na wysokim poziomie (883 badania w 2006 r. i 587
w pierwszej połowie 2007 r.).
W analizowanym okresie prawie 10 lat pracy
Punktu w ogólnej liczbie badanych mężczyźni stano-
136
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 134-138
2000
1000
803
1529
1400
1316
1200
752
1371
1147
800
745
664
632
600
1000
918
850
800
544
632
466
883
745
587
400
200
445
218
06
pó
łro
cz
e)
05
04
2002
2003
2004
liczba badań bez akcji Anonimowego Testowania
liczba badań z akcją Anonimowego Testowania
liczba przyjęć
liczba badań
20
07
(I
20
20
20
03
0
20
00
.)
99
20
19
19
.0
8
664
(o
d
23
98
131
60
0
01
200
264
20
261
02
458
400
20
600
97
1013
1729
1600
19
1200
1841
1800
Ryc. 1. Zestawienie liczby przyjęć i badań pacjentów w Punkcie
Konsultacyjno-Diagnostycznym w Szczecinie bez Akcji Anonimowego
Testowania w latach 1997-2007
Fig. 1. Comparison of the number of admissions and tests of the
patients at the Consultation and Diagnosis Centre in Szczecin without
the Campaign for Anonymous Testing between 1997-2007
wili 3370 osób, tj. 59,4% badanych, natomiast kobiety
stanowiły 2307 osób, tj. 40,4%,
Analizując wzrost liczby testowanych pacjentów
między poszczególnymi latami pracy Punktu należy
zauważyć, że liczba badań od 1998 roku wzrosła
ponad trzykrotnie (w 1998 r. wykonano 261 badań,
w 2006 – 883).
W latach 2002-2004 w okresie listopad - grudzień
Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny w Szczecinie
brał udział w organizowanych podczas ogólnopolskich
kampanii multimedialnych Akcji Ogólnopolskich
Anonimowego Testowania w kierunku HIV.
Popularność tej formy zwiększenia dostępności do
anonimowego testowania była duża, o czym świadczy
istotnie wyższa liczba pacjentów, chcących wykonać
sobie w tym okresie test a-HIV. W 2004 r. przyjęto
podczas akcji 268 osób, u których wykonano test
w kierunku HIV, tj. ponad 2 razy więcej niż w 2002
roku, kiedy to przetestowano 120 osób. Zdecydowaną
większość pacjentów w tym okresie stanowili ludzie
młodzi do 30 roku życia. Ogółem podczas samych
tylko 4 tygodni trwania akcji w latach 2002-2004
przyjęto i przetestowano w Szczecinie w Punkcie
Konsultacyjno-Diagnostycznym 527 osób, tj. średnio
ponad 26 osób dziennie[6]. Udział 268 pacjentów
w Akcji 2004 r. podniósł ogólną liczbę pacjentów
przetestowanych w Punkcie w ciągu całego roku do
1013 ogółem (ryc. 2).
Procedura anonimowego testowania określa standard postępowania, w którym pacjent zgłaszający się
do Punktu ma prowadzone poradnictwo przedtestowe,
a następnie zgłaszając się po wynik otrzymuje tzw.
poradnictwo po teście. Stąd też liczba przyjęć pacjentów jest znacznie wyższa (ponad 2-krotnie) niż liczba
wykonywanych badań.
Ryc. 2. Zestawienie liczby badań pacjentów Punktu KonsultacyjnoDiagnostycznego w Szczecinie z uwzględnieniem Akcji Anonimowego
Testowania w latach 2002-2004
Fig. 2. Comparison of the number of tests of the patients at the Consultation and Diagnosis Centre in Szczecin including the Campaign for
Anonymous Testing between 1997-2007
Ponadto u niewielkiego odsetka pacjentów zgłaszających się do testowania nie jest przeprowadzane
badanie a-HIV z uwagi na brak ryzyka zakażenia lub
też okienko serologiczne (badanie w takim wypadku
jest odroczone). Odsetek porad bez testu w latach
2003-2007 utrzymywał się w przedziale od 5,42%
(w 2003 r.) do 2% (w I półroczu 2007 r.). Świadczy
to m.in. o coraz większej wiedzy pacjentów zgłaszających się do badań w zakresie ryzyka związanego
z możliwością zakażenia wirusem HIV w ich życiu
oraz znajomością optymalnego czasu na wykonanie
testu (po wykluczeniu okienka serologicznego).
Analizując płeć pacjentów Punktu wykonujących
test a- HIV: 59,4% stanowili mężczyźni natomiast
40,6% kobiety. Udział procentowy testujących się
kobiet zwiększył się w 2006 r. o 9,1% w porównaniu
do 1998 r., co może świadczyć także o wzroście wiedzy
kobiet w zakresie ich zwiększonego ryzyka zakażenia
HIV w kontaktach heteroseksualnych.
Analizując wiek osób, u których wykonano test
w kierunku HIV w zdecydowanej większości byli to
ludzie młodzi od 18 do 29 roku życia. Grupa ta stanowiła 4054 osoby, tj. 71,41% ogółu badanych w latach
1997-2007. W poszczególnych latach odnotowuje się
wzrost liczby testujących się osób z tej grupy wiekowej.
Udział pozostałych grup wiekowych wynosił
16,77% dla 30-39-latków, 6,97% dla 40-49-latków,
4,53% dla osób powyżej 50 roku życia.
Biorąc pod uwagę powód badania, dla którego
osoby zgłaszały się do testowania, najczęściej badani
wymieniali ryzykowne zachowania heteroseksualne
(76,6% pacjentów). Udział pozostałych rodzajów
ryzykownych zachowań w ogólnej analizie przyczyny,
dla której osoby podjęły decyzję o anonimowym testowaniu był stosunkowo niewielki, tj. osoby o orientacji
Opiela R, Stołecka R. 10-lecie działalności Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie
homoseksualnej – 8,9%, biseksualiści – 2,1%, stosujący dożylne środki odurzające – 7,9 % i inne powody
– 4,5%.
Szczegółowa analiza przyczyn, dla których pacjenci zdecydowali się na wykonanie testu przedstawiona
została w tabeli I.
Tabela I. Analiza ryzykownych zachowań wśród pacjentów Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie w latach 1997-2007( I półrocze)
Table I. The analysis of risky behaviour among the patients of the Consultation
and Diagnosis Centre in Szczecin between 1997-2007 (the 1st six months)
Rodzaje ryzykownych zachowań / Types of risky behaviour
Homoseksualizm
/ homosexuality
n
Biseksualizm
/ bisexuality
n
1997
(od 23.08)
19
7
1998
5
2
210
4
1999
17
2
114
110
21
2000
9
5
129
35
40
2001
51
9
268
40
77
2002
54
9
462
92
15
2003
53
13
528
48
22
2004
48
16
625
40
16
2005
115
26
743
30
4
2006
102
18
744
14
5
2007
(I półrocze)
34
14
515
14
10
507
(8,93%)
121
(2,13%)
4350
(76,62%)
446
(7,86%)
253
(4,46%)
Rok / Year
Razem
5677
Heterosek- Narkomania
sualizm
/ drug
/ heterose- addiction
xuality
n
12
19
Inne
/ other
3
40
Analizując wyniki dodatnie uzyskane wśród
pacjentów Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego
w Szczecinie w latach 1997-2007 należy stwierdzić,
że najwyższy odsetek wyników dodatnich odnotowano
w grupie pacjentów podejmujących ryzykowne zachowania heteroseksualne (48,81%) oraz stosujących
narkotyki drogą iniekcji dożylnych (IDU) – 29,76%.
Ponadto wśród pacjentów seropozytywnych (HIV+)
wskazujących ryzykowne zachowanie seksualne jako
możliwe do transmisji zakażenia, 22% wskazywało
także na współistnienie w ryzykownym stylu życia
– stosowania narkotyków drogą iniekcji dożylnych.
Wśród osób, które uzyskały potwierdzony testem
Western-blot, wynik dodatni testu a-HIV; 63,1%
stanowili mężczyźni, natomiast kobiety stanowiły
36,9%. Zestawienie liczby wyników dodatnich wśród
pacjentów Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego
w Szczecinie w zależności od ryzykownego zachowania przedstawia tabela II.
Odsetek wyników dodatnich wśród pacjentów,
w stosunku do ogólnej liczby przeprowadzanych testów w latach 1997-2007 wynosił 1,48%. Najwyższy
odsetek udziału wyników dodatnich wśród ogólnej
137
Tabela II. Zestawienie liczby wyników dodatnich wśród pacjentów Punktu
Konsultacyjno-Diagnostycznego w Szczecinie w latach 1997-2007 z uwzględnieniem dróg zakażenia w ocenie pacjentów
Table II. Comparison of the positive tests among the patients of the Consultation and Diagnosis Centre in Szczecin between 1997-2007 including the
infection sources in the patients’ opinion
Liczba
wyniRok
ków
/ Year / Number of
results
Ryzykowne zachowania
/ Risky behaviour
Płeć / gender
K
/F
M
/M
Homoseksualizm /
homosexuality
–
Bisek- Heterosek- Narkomasualizm sualizm /
nia
/ bise- heterose/ drug
xuality xuality addiction
1997
(od
23.08)
2
2
–
1998
4
-
4
1999
2
-
2
–
1
–
1
2000
9
2
7
–
-
2
7
2001
15
10
5
1
1
6
7
2002
13
5
8
–
–
7
6
–
–
–
2
Brak danych / nodata
2003
8
4
4
3
–
8
(w tym 2
IDU)
2004
14
3
11
1
2
7
(w tym 2
IDU)
2
2005
7
0
7
1
1
5
(w tym -3
IDU)
–
2006
3
2
1
1
-
2
(w tym 1
IDU)
–
2007
(I półrocze)
7
3
4
1
2
4
(w tym 1
IDU)
–
Razem
/ Total
84
41
31
53
7
7
(w tym 9
25
(36,9%) (63,1%) (8,3%) 8,3%)
IDU)
(29,76%)
(48,81%)
IDU- narkotyki przyjmowane drogą iniekcji dożylnych
IDU – intravenous drug use
liczby wykonanych badań odnotowano w 2000 roku
– 4,13% oraz w 2001roku – 3,37%.
Podsumowanie
1. Stwierdzono wzrost popularności anonimowego
testowania w kierunku HIV połączonego z poradnictwem na przestrzeni 10 lat pracy Punktu.
W 1998 r. badanie w kierunku HIV wykonało
218 osób, tj. 3,84% ogółu badanych w latach
1997-2007. W 2006 r. test a-HIV wykonało
883 osoby, tj. 15,55% ogółu badanych w latach
1997-2007. Oczekiwania co do frekwencji są
wyższe, zwłaszcza że Punkt działa w systemie
całorocznym, a wiedza na temat godzin pracy jest
ogólnie dostępna (w Internecie , poprzez ulotki,
kampanie informacyjne, itp.).
2. Stwierdzono, że w badanej populacji pacjentów
Punktu odsetek mężczyzn wykonujących anoni-
138
mowo testy w kierunku HIV był wyższy i wynosił
59,4% w porównaniu do kobiet, które stanowiły
40,6%.Nadal niezadowalająca jest liczba kobiet
decydujących się na wykonanie testu w kierunku
HIV.
3. Najwyższą grupę badanych stanowili ludzie młodzi od 18 do 29 roku życia (71,41%); stąd należy
kontynuować intensywne działania informacyjne
i edukacyjne w zakresie wiedzy o problemie HIV/
AIDS wśród młodzieży i młodych dorosłych.
4. Najczęstszą przyczyną, dla której pacjenci zgłaszali się, aby wykonać test w kierunku HIV w Punkcie
Konsultacyjno-Diagnostycznym w Szczecinie,
były ryzykowne zachowania heteroseksualne
(76,62%). Także wśród pacjentów, u których
stwierdzono zakażenie HIV najwyższy odsetek
stanowiła grupa podejmująca ryzykowne zachowania heteroseksualne (48,81%) oraz stosujący
narkotyki drogą iniekcji dożylnych – 29,76%.
5. Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny w Szczecinie
stanowi istotny element w strategii zapobiegania
HIV/AIDS na terenie województwa zachodniopomorskiego. Badania wskazują bowiem, że
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 134-138
nadal nie jest popularne w Polsce testowanie na
obecność wirusa HIV. Większość Polaków nie
myśli o wykonywanie testu, a ci którzy rozważają taką ewentualność w większości nie decydują
się na wykonanie testu [7]. Ponadto większość
społeczeństwa mimo posiadanej wiedzy dot. dróg
przenoszenia zakażenia HIV nie przekłada jej na
bezpieczniejsze zachowania i nie potrafi oszacować ryzyka zakażenia do własnej osoby [8,9].
Wnioski
Dziesięcioletnia działalność Punktu wykazała,
że należy dążyć do wspierania anonimowego, bezpłatnego testowania w kierunku HIV połączonego
z profesjonalnym poradnictwem, co poza znaczeniem
diagnostycznym ma też aspekt wysoce edukacyjny.
Dostępność do anonimowego testowania w kierunku
HIV połączonego z poradnictwem daje możliwość
skutecznych działań prewencyjnych nakierowanych
na zmiany postaw testujących się, a tym samym korzyści zdrowotne i zahamowanie dynamiki procesu
rozprzestrzeniania się HIV/AIDS.
Piśmiennictwo / References
1. Indulski JA, Sethon Z, Dawydzik LT (red). Zdrowie
publiczne – wybrane zagadnienia. IMP, Łódź 2000: 9-11.
2. Kulik TB, Latalski M (red). Zdrowie publiczne, podręcznik
dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa
i nauk o zdrowiu akademii medycznych. Czelej, Lublin
2002.
2. Ministerstwo Zdrowia. Krajowe Centrum ds. AIDS: Krajowy
Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad
Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006,
Warszawa 2004: 6-18.
3. Ministerstwo Zdrowia. Postępowanie Zapobiegawcze
i Diagnostyczne w Przypadku Zakażenia HIV i Zachorowania
na AIDS, wyd. IV. Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa
2002: 7-15.
5. Ministerstwo Zdrowia, Krajowe Centrum ds. AIDS
Harmonogram Realizacji Krajowego Programu Zwalczania
AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV opracowany na lata
2007-2011.Warszawa 2006: 8-9.
6. Opiela R. Działalność Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego
w Szczecinie jako element strategii zapobiegania HIV/AIDS
w woj. zachodniopomorskim. US, Szczecin 2005.
7. Konieczny G, Lipnicki A, Piasek A, Rogowska-Szadkowska D.
Diagnostyka zakażenia HIV. Wskazówki dla osób pracujących
w Punktach Anonimowego Testowania. Krajowe Centrum ds.
AIDS, Warszawa 2003: 49‑51.
8. Izdebski Z. Kwestie społeczne i zachowania seksualne
w Polsce w aspekcie problematyki HIV/AIDS, studium
porównawcze 1997-2001. 2003: 73-75, 85.
9. B o roń - K a c z m a r s k a A . R ekom en d a c j a k a m p a n i i
multimedialnej „Nie daj szansy AIDS. Zrób test na HIV”
– materiały. Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 10.09.
2004.