wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą

Nowiny Lekarskie 2010, 79, 6, 438–444
KRYSTYNA KUROWSKA, MONIKA BROJAKOWSKA
WSPARCIE A JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z PRZEWLEKŁĄ OBTURACYJNĄ CHOROBĄ PŁUC
SUPPORT AND QUALITY OF LIFE IN PEOPLE WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej
CM w Bydgoszczy UMK Toruń
Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann
Streszczenie
Wstęp. Istotnym elementem wpływającym na jakość życia pacjentów z POChP jest otrzymywane wsparcie społeczne. Wysoka jakość życia i duży poziom wsparcia zapewniają optymalny stan zdrowia pacjenta.
Cel. Ocena wpływu subiektywnie doznawanego wsparcia społecznego na jakość życia chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.
Materiał i metody. Przebadano 80 pacjentów leczonych na Oddziale Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Miejskim w Gdyni, przy
użyciu kwestionariusza WHOQOL – BREF i skali wsparcia społecznego Kmiecik-Baran.
Wyniki. Chorzy różnią się poziomem i rodzajem otrzymywanego wsparcia społecznego oraz jakością życia. Największy to poziom wsparcia emocjonalnego a najniższy – wartościującego. Wraz ze wzrostem wsparcia wzrastają wyniki oceny własnego życia i jakości życia.
Wnioski. Otrzymane wyniki mogą mieć zasadniczy wpływ na zmianę działań podejmowanych wobec pacjentów chorujących na
POChP. Mogą one ukazać jak istotną rolę pełni dla tych chorych wsparcie rodziny i najbliższych osób. Dzięki temu ich jakość życia
może ulec znacznemu polepszeniu.
SŁOWA KLUCZOWE: wsparcie społeczne, jakość życia, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).
Summary
Introduction. The main element affecting life in people with COPD is to get social support. High quality of life and level of support
provide optimum patient’s health.
Aim. The objective is to estimate subjectively experienced social support that has influence on quality of life in people with COPD.
Material and methods. There were 80 patients of Internal Diseases Department in Public Hospital in Gdynia examined using
WHOQOL – BREF questionnaire and Kmiecik-Baran social support scale.
Results. Sick people differ in level and kind of social support and quality of life that they experience. They experience the most
pronounced emotional and the least pronounced valuation support.
Conclusion. Results can have basic effect on changing efforts devoted to people with COPD. They can show how important is family and close support for those people. Because of that their quality of life can be much better.
KEY WORDS: social support, quality of life, Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD).
Wstęp
Materiał i metoda badawcza
Badania jakości życia są coraz powszechniej przeprowadzane w społeczeństwie, gdzie zmieniło się spojrzenie na
sytuację chorej osoby. Leczenie staje się procesem, w którym uwzględnia się zarówno wskaźniki świadczące o poprawie stanu zdrowia, jak i ocenę subiektywną, jaką dokonuje sam pacjent. Również istotny w tym procesie stał się
indywidualny związek choroby z codziennym funkcjonowaniem chorego, a także pojęcie wsparcia społecznego [1].
Obecnie uważa się je za czynnik odpowiedzialny za
powstanie lub uniknięcie choroby. Wsparcie społeczne jest
szczególnie oczekiwane w sytuacjach trudnych, z którymi
człowiek zmierza się w życiu codziennym [2]. Do takich
sytuacji można zaliczyć chorobę, jaką jest przewlekła obturacyjna choroba płuc.
Celem niniejszych badań była ocena wpływu subiektywnie doznawanego wsparcia społecznego na jakość życia
chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.
Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji
szerszego projektu analizy jakości życia osób ze schorzeniami płuc. Badania przeprowadzono w okresie od listopada 2010 do maja 2011 roku w grupie 80 pacjentów
z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc hospitalizowanych
na Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala Miejskiego
im. Jana Brudzińskiego w Gdyni, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/513/2010). W przeprowadzonych badaniach
wykorzystano kwestionariusz WHOQOL – BREF, przeznaczony do subiektywnej oceny jakości życia osób zdrowych
i chorych dla celów poznawczych i klinicznych. Wersja
krótka została skonstruowana na podstawie WHOQOL-100
i umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w zakresie
4 dziedzin. Kwestionariusz zawiera 26 pytań, w których
badani odpowiadają na pytania, jak odczuwają jakość życia,
zdrowia i innych dziedzin życiowych w ciągu ostatnich
dwóch tygodni. Skala odpowiedzi zawiera się w 5 punktach,
Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
gdzie 1 oznacza bardzo niezadowolony, a 5 bardzo zadowolony. Punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny, co
oznacza, że im większa liczba punktów, tym lepsza jakość
życia [3]. Skala wsparcia społecznego Krystyny KmiecikBaran zawiera 24 pytania i określa różne aspekty wsparcia.
Możliwych jest tutaj pięć odpowiedzi, gdzie cyfry 1 i 5
oznaczają odpowiedzi skrajne – tak lub nie. Pozwala na
uzyskanie przez badanego pięciu wyników: wyniku ogólnego (określa poziom wsparcia bez różnicowania na różne
rodzaje wsparcia), wyniku świadczącego o poziomie wsparcia informacyjnego, instrumentalnego, wartościującego
oraz wsparcia emocjonalnego. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady
zmiennych. Szacowanie różnic dokonano za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji test F-Fischera – dla
zmiennych wielowariantowych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej
Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu
spełniające warunek, że p < 0,05. Analizy wykonano przy
pomocy pakietu statystycznego STATISTICA 9.0.
Wyniki badań
Analiza danych pokazuje, że mężczyźni, to w niewielkim stopniu przeważająca grupa wśród badanych –
52,5%, średnia wieku respondentów wynosiła 66,5 lat (od
50 do 80 lat), większość miała wykształcenie zawodowe
(47,5%), pozostawała w związkach małżeńskich (46,3%),
mieszkała w mieście (76,3%) z rodziną (68,8%), posiadała
potomstwo (85,9%). Z pracy zawodowej utrzymywało się
36,3% badanych, z emerytury i z renty 63,8%. Ogólnie
należy stwierdzić, że była to grupa o przeciętnej (52,5%)
sytuacji materialnej. Średni czas choroby powyżej 10 lat –
38,8% lub 6 do 10 lat – 32,5%. Najczęściej wymienianym
problemem zdrowotnym dla badanych okazała się dyskopatia, problemy z poruszaniem, ból kręgosłupa, zwyrodnienie stawów, osteoporoza (21,3%), nadciśnienie tętnicze
(11,0%) oraz cukrzyca i duszność – po 8,1%. Najbardziej
pomocnymi w trudnych sytuacjach okazała się rodzina
(72,5%) lub przyjaciele (16,3%).
439
Wyróżnione w tabeli 1. typy wsparcia społecznego należały do typów uwzględnionych w kwestionariuszu Kmiecik-Baran badającym wsparcie społeczne (wartościujące,
emocjonalne, informacyjne i instrumentalne). Średnia
wsparcia informacyjnego badanej grupy wyniosła 11,4.
Świadczy to o znacznym poziomie wsparcia informacyjnego jakie otrzymywali. Wynik maksymalny 20,0 punktów,
również świadczy o tym fakcie, że wśród badanych nie
było osób pozbawionych tego rodzaju wsparcia. Średnia
wsparcia instrumentalnego badanej grupy wynosiła 11,6;
wynik świadczy o wysokim poziomie tego wsparcia. Średnia wsparcia wartościującego wyniosła 12,2. W tym przypadku wynik świadczy o przeciętnym (na granicy wysokiego) poziomie tego wsparcia jakie otrzymywali badani.
Średnia wsparcia emocjonalnego badanej grupy wyniosła
9,0, w tym przypadku wynik świadczy o bardzo wysokim
poziomie tego wsparcia. Było to najwyżej ocenione wsparcie w badanej grupie. Średnia grupy 44,2 świadczy o wysokim poziomie wsparcia społecznego. Najwyżej zostało
ocenione wsparcie emocjonalne (83,8%), a najniżej wartościujące (56,3%).
Rozkład wyników w tabeli 2. przedstawia, że dla
większości badanych jakość życia była ani dobra ani zła
(50,0%), w ogólnej ocenie jakość życia określiło przeciętnie (50,0%). Średnia jakość życia oceniana była
przez badanych przeciętnie – średnia 3,0. Najliczniejszą
grupę stanowiły osoby niezadowolone ze swojego zdrowia (47,5%). Średnia ocena zadowolenia ze zdrowia
była znacznie niższa od oceny jakości życia, wyniosła
2,3. Brak było istotnych statystycznie różnic pod względem oceny jakości życia i oceny zadowolenia ze zdrowia
wśród kobiet i mężczyzn. Wraz ze wzrostem grupy wiekowej malała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena
własnego zdrowia, a ze wzrostem wykształcenia wzrastała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego
zdrowia. Wyższe wyniki prezentowały osoby pracujące
zawodowo, zamieszkujące z rodziną. Wraz ze wzrostem
okresu choroby malała ocena zarówno jakości życia, jak
i ocena własnego zdrowia. Na dziedzinę fizyczną składa
się siedem pytań kwestionariusza, z których dwa są
Tabela 1. Statystyki wsparcia społecznego
Table 1. Statistics of social support
wsparcie
społeczne
informacyjne
instrumentalne
wartościujące
emocjonalne
N
80
80
80
80
80
x
44,2
11,4
11,6
12,2
9,0
SD
10,9638
2,9564
3,4957
3,7396
3,0541
Min
24,0
6,0
6,0
6,0
6,0
Maks
75,0
20,0
21,0
23,0
20,0
Dolny kwartyl
36,0
9,0
9,0
9,0
6,0
Mediana
43,0
11,0
11,0
12,0
8,5
Górny kwartyl
50,5
13,0
14,0
15,0
11,0
440
Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska
Tabela 2. Zestawienie statystyk zbiorczych oceny stanów i pytań o zdrowie i jakość życia
Table 2. Summative statistics, cumulative assessment of conditions and questions about the health and quality of life
średnia
S.D.
min
maks
Dolny
kwartyl
mediana
Górny
kwartyl
percepcja jakości życia
60,00
15,2614
20,0
100,0
50,0
60,0
70,0
percepcja własnego zdrowia
46,25
13,7219
20,0
80,0
40,0
40,0
60,0
D.1.
fizyczna
50,90
18,6039
14,3
85,7
35,7
51,8
67,9
D.2.
psychologiczna
48,75
14,7460
25,0
79,2
33,3
50,0
62,5
D.3.
socjalna
43,12
13,7673
16,7
75,0
33,3
41,7
58,3
D.4.
środowiskowa
42,82
13,9772
15,6
71,9
28,1
45,4
53,1
skonstruowane w kierunku negatywnym (im większa
liczba punktów, tym gorsza ocena danego aspektu).
Pytania te odwrócono w kierunku pozytywnym. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczały odpowiedź – ani dobra ani zła (30,0%). W ogólnej ocenie
dziedzinę fizyczną większość osób oceniła pozytywnie
(38,8%). Średnia ocena dziedziny fizycznej wyniosła –
50,9, co było oceną przeciętną. Najniższe oceny i zarazem negatywny wpływ na ocenę dziedziny somatycznej
miała zdolność do pracy oraz energia i zmęczenie. Pytania te uzyskały najniższą średnią – zdolność do pracy –
3,5, a energia i zmęczenie – 2,76. Największy pozytywny wpływ miała zależność od leków i leczenia – średnia
3,4 oraz ból i dyskomfort – 3,54. Nieco wyżej dziedzinę
fizyczną oceniły kobiety. Wraz ze wzrostem wieku malał
wynik dziedziny fizycznej. Wyższe wyniki całej dziedziny fizycznej prezentowali badani pracujący zawodowo,
mieszkający z rodziną. Ze wzrostem okresu choroby
malały wyniki dziedziny fizycznej.
Na dziedzinę psychologiczną składa się sześć pytań
kwestionariusza, z których tylko jedno ma kierunek negatywny. Pytanie to odwrócono w kierunku pozytywnym.
Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczały
odpowiedź – ani dobra, ani zła oraz dobra (po 33,8%).
W ogólnej ocenie, dziedzinę psychologiczną większość
oceniła przeciętnie lub pozytywnie (po 33,8%). Średnia
ocena dziedziny psychologicznej – 48,75 to ocena zaledwie
przeciętna. Najniższe wyniki i negatywny wpływ na ocenę
dziedziny psychologicznej, miała ocena pozytywnych
uczuć – średnia – 2,56 i myślenie (uczenie się) pamięć
(koncentracja) – średnia 2,45. Największy pozytywny
wpływ miała duchowość, wygląd zewnętrzny – średnia
3,58 oraz negatywne uczucia – 3,38. Nieco wyżej dziedzinę
psychologiczną ocenili mężczyźni. Łatwo zauważyć, że
wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny psychologicznej. Wyjątek stanowiła grupa powyżej 80 lat, której
wyniki nieco zwyżkowały w stosunku do grupy 71–80 lat.
Wyższe wyniki całej dziedziny psychologicznej prezentowali badani pracujący zawodowo, mieszkający z rodziną.
Wyjątek stanowiły wyniki odczuwania nieprzyjemnych
nastrojów, takich jak smutek, chandra, gdzie badani z insty-
tucji w mniejszym stopniu odczuwają taki stan, niż badani
mieszkający samotnie.
Na relację społeczną składają się trzy pytania kwestionariusza. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczyły odpowiedź – ani dobra, ani zła (48,8%), w dalszej
kolejności – zła (40,0%). W ogólnej ocenie, dziedzinę socjalną większość osób postrzegało ani dobrze, ani źle
(48,8%). Średnia ocena dziedziny socjalnej wyniosła –
43,12 i była to ocena przeciętna. Najniższe wyniki dziedziny socjalnej miała ocena aktywności seksualnej – średnia w
tym pytaniu – 1,99. Największy pozytywny wpływ miało
zadowolenie ze związków osobistych – średnia – 3,39.
Nieco wyżej dziedzinę społeczną oceniły kobiety. Łatwo
zauważyć, że wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny socjalnej. Wyjątek stanowiła grupa powyżej 80 lat,
której wyniki nieco zwyżkowały. Największy wpływ na
wynik dziedziny socjalnej miało zadowolenie z życia seksualnego, które wraz z wiekiem gwałtownie spadało. Wraz
ze wzrostem wykształcenia wzrastał poziom dziedziny
socjalnej.
Na dziedzinę środowiskową składa się osiem pytań
kwestionariusza. Większość zaznaczała odpowiedź – ani
dobra, ani zła (57,5%), w dalszej kolejności – zła (35,0%).
W ogólnej ocenie, dziedzinę środowiskową większość osób
postrzega przeciętnie (57,5%). Średnia ocena dziedziny
środowiskowej wyniosła – 42,82 i była wynikiem przeciętnym. Najniższe oceny dziedziny środowiskowej uzyskały
kwestie środowisko fizyczne (zanieczyszczenie, hałas, ruch
uliczny, klimat) – średnia 2,34 oraz zdrowie i opieka zdrowotna: dostępność i jakość średnia – 2,41. Największy
pozytywny wpływ miała transport – średnia 3,06 oraz ocena środowiska domowego – średnia – 3,23. Najwyżej oceniona została dziedzina fizyczna – wynik średni 50,90 pkt.
(SD = 18,6039), w dalszej kolejności dziedzina psychologiczna – średnia 48,75 pkt. (SD = 14,7460). Najniżej oceniono dziedzinę środowiskową ze średnią 42,82 pkt. (SD =
13,9772). Nieco wyżej dziedzinę środowiskową oceniły
kobiety. Różnica wyniosła zaledwie 0,02 punktu przy
znacznie mniejszym zróżnicowaniu wyników w porównaniu z mężczyznami. Łatwo zauważyć, że wraz ze wzrostem
wieku malał wynik dziedziny środowiskowej. Najwyższe
Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
wyniki poczucia bezpieczeństwa w życiu codziennym
prezentowali badani w wieku do 50 lat, najniższe 71–80 lat.
Zdrowie najwyżej oceniają w wieku 51–60 a najniżej
w wieku powyżej 80 lat. Wystarczalność pieniędzy wraz
z wiekiem spadała, by wzrosnąć w wieku powyżej 80 lat.
Podobnie dostępność informacji potrzebnych do życia
codziennego. Zadowolenie z warunków mieszkaniowych
wzrastało wraz z wiekiem. Najwyższe wyniki dziedziny
środowiskowej prezentowali badani mieszkający z rodziną.
Wyjątek stanowiła dostępność do opieki medycznej, gdzie
najwyższe wyniki prezentowali badani mieszkający w
instytucji, najniższe mieszkający samotnie. W pozycji oceny zadowolenia z dostępności do opieki medycznej najwyższe wyniki prezentowali badani chorujący 2–5 lat, najniższe
chorujący powyżej 10 lat.
Wsparcie społeczne pozostawało w istotnej korelacji
(tabela 3.) na poziomie niskim z wynikami dziedziny socjalnej i środowiskowej. W korelacji średniej – z oceną
jakości życia, wynikami dziedziny fizycznej i psychologicznej. Wraz ze wzrostem wsparcia społecznego wzrastały
wyniki oceny jakości życia, zdrowia, dziedziny fizycznej,
psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu społecznym przeciętnym, najniższe – o wsparciu wysokim.
Wsparcie informacyjne (tabela 4.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim z wynikami dziedziny
socjalnej i środowiskowej. W korelacji średniej z oceną
jakości życia, wynikami dziedziny fizycznej i psychologicznej. Wraz ze wzrostem wsparcia informacyjnego wzrastały wyniki oceny jakości życia, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowią wyniki
oceny zdrowia, gdzie najwyższe wyniki prezentowali badani o wsparciu informacyjnym przeciętnym, a najniższe
o wsparciu wysokim – podobnie jak wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali
badani o wsparciu informacyjnym przeciętnym, najniższe
o informacyjnym wysokim.
Wsparcie instrumentalne (tabela 5.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim z wynikami jakości
życia i dziedziny fizycznej i środowiskowej. Wraz ze wzrostem wsparcia instrumentalnego wzrastają wyniki oceny
jakości życia, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki oceny zdrowia,
gdzie najwyższe wyniki prezentowali badani o przeciętnym
wsparciu instrumentalnym, a najniższe o wsparciu wysokim
– podobnie jak wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu
instrumentalnym przeciętnym, najniższe o wsparciu instrumentalnym wysokim.
Tabela 3. Korelacje wsparcia społecznego i jakości życia, oceny zdrowia i dziedzin życia
Table 3. Correlations of social support and quality of life, health assessment and areas of life
pozycja
N
R
t(N-2)
poziom p
percepcja jakości życia
80
0,3720
3,5396
0,0007
percepcja
własnego zdrowia
80
0,1520
1,3580
0,1784
D fizyczna
80
0,3870
3,7065
0,0004
D psychologiczna
80
0,3457
3,2536
0,0017
D socjalna
80
-0,2447
-2,2293
0,0287
D środowiskowa
80
0,2995
2,7719
0,0070
Tabela 4. Korelacje wsparcia informacyjnego i jakości życia, oceny zdrowia i dziedzin życia
Table 4. Correlations between informative support and quality of life, health assessment and areas of life
pozycja
441
N
R
t(N-2)
poziom p
percepcja jakości życia
80
0,3109
2,8894
0,0050
percepcja własnego
zdrowia
80
0,0149
0,1319
0,8954
D fizyczna
80
0,3569
3,3746
0,0012
D psychologiczna
80
0,3873
3,7101
0,0004
D socjalna
80
-0,2596
-2,3737
0,0201
D środowiskowa
80
0,2271
2,0590
0,0428
442
Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska
Tabela 5. Korelacje wsparcia instrumentalnego i jakości życia, oceny zdrowia i dziedzin życia
Table 5. Correlations between instrumental support and quality of life, health assessment and areas of life
pozycja
N
R
t(N-2)
poziom p
percepcja jakości życia
80
0,2213
2,0037
0,0486
percepcja własnego
zdrowia
80
0,0025
0,0221
0,9824
D fizyczna
80
0,2761
2,5367
0,0132
D psychologiczna
80
0,1685
1,5095
0,1352
D socjalna
80
-0,1819
-1,6335
0,1064
D środowiskowa
80
0,2252
2,0415
0,0446
Tabela 6. Korelacje wsparcia wartościującego i jakości życia, oceny zdrowia i dziedzin życia
Table 6. Correlations between evaluation support and quality of life, health assessment and areas of life
pozycja
N
R
t(N-2)
poziom p
percepcja jakości życia
80
0,4274
4,1758
0,0001
percepcja własnego
zdrowia
80
0,3004
2,7815
0,0068
D fizyczna
80
0,4218
4,1087
0,0001
D psychologiczna
80
0,4297
4,2033
0,0001
D socjalna
80
-0,3932
-3,7772
0,0003
D środowiskowa
80
0,3169
2,9509
0,0042
Tabela 7. Korelacje wsparcia emocjonalnego i jakości życia, oceny zdrowia i dziedzin życia
Table 7. Correlations between emotional support and quality of life, health assessment and areas of life
pozycja
N
R
t(N-2)
poziom p
percepcja jakości życia
80
0,2441
2,2232
0,0291
percepcja własnego
zdrowia
80
0,1668
1,4945
0,1391
D fizyczna
80
0,2886
2,6622
0,0094
D psychologiczna
80
0,2187
1,9791
0,0513
D socjalna
80
-0,1938
-1,7448
0,0849
D środowiskowa
80
0,1682
1,5069
0,1359
Wsparcie wartościujące (tabela 6.) pozostawało w istotnej
korelacji na poziomie średnim z wynikami wszystkich dziedzin oraz z oceną jakości życia i własnego zdrowia. Wraz ze
wzrostem wsparcia wartościującego wzrastały wyniki oceny
jakości życia, oceny własnego zdrowia, dziedziny fizycznej,
psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki
dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej
prezentowali badani o wsparciu wartościującym niskim,
najniższe – o wsparciu instrumentalnym wysokim.
Wsparcie emocjonalne (tabela 7.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim tylko z wynikami jakości
życia i dziedziny fizycznej. Wraz ze wzrostem wsparcia
emocjonalnego wzrastały wyniki oceny jakości życia, oceny własnego zdrowia, dziedziny fizycznej, psychologicznej
i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki dziedziny
socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu emocjonalnym przeciętnym, najniższe – o wsparciu instrumentalnym wysokim.
Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
Dyskusja
Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest chorobą
XXI wieku. W zastraszającym tempie wzrasta liczba osób
cierpiących na tę jednostkę chorobową. Pomimo rozwoju
medycyny i doskonalenia metod leczenia POChP, wskaźnik śmiertelności utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie [4]. Choroba ma istotny wpływ na życie pacjentów
ze względu na swoją przewlekłość. Dlatego chorzy różnie
określają swoją jakość życia, w zależności od tego jak
długo chorują oraz jakie jest ich podejście do choroby
i związanymi z nią problemami. Również istotny element
stanowi wsparcie społeczne ze strony rodziny, przyjaciół
czy personelu medycznego. Wielu badaczy zadaje sobie
pytanie czy rzeczywiście wsparcie może aż w tak znaczący sposób oddziaływać na życie pacjenta, który codziennie boryka się z trudnościami choroby przewlekłej?
Wyniki przeprowadzonych badań jasno ukazują zależności jakości życia oraz otrzymywanego wsparcia
społecznego u pacjentów z POChP. Dla większości badanych jakość życia jest ani dobra, ani zła. Najliczniejszą grupę stanowią osoby niezadowolone ze swojego
zdrowia – 47,5%. Ani zadowolonych, ani niezadowolonych było około 40%. Średnia ocena zadowolenia ze
zdrowia była znacznie niższa od oceny jakości życia.
Przyczyny powyższego stanu rzeczy są bardzo złożone.
Ma na nie wpływ wiele rzeczy – począwszy od aspektów
związanych z samą chorobą przewlekłą, które dotyczą
ciągłego lęku i stanów depresji, poprzez zmienne dotyczące statusu socjoekonomicznego pacjentów. Opinie na
temat tego ostatniego aspektu są podzielone. Należy jednak również zaznaczyć, że fizjologiczne czynniki wpływające na jakość życia powinny być oceniane na równi
z czynnikami psychologicznymi [5]. W badaniach liczniejszą grupą stanowili mężczyźni (ponad 52%). Badania te nie wykazały jednak istotności statystycznej dla
płci. Potwierdzają to badania innych autorów m.in. BąkDrabika i Ziory [6], którzy porównali status socjoekonomiczny pacjentów z POChP. Podobne wyniki otrzymały autorki Głębocka i Szarzyńska, które stwierdziły,
że kobiety i mężczyźni nie różnią się między sobą poziomem zadowolenia z życia oraz otrzymywanego wsparcia społecznego [7]. Największa liczba badanych osób
mieściła się w granicach wiekowych od 51–80 lat. W największym stopniu wsparcie wartościujące i emocjonalne
otrzymywali badani w wieku 60–70 lat, najniższe z kolei
badani w wieku 71–80 lat. Wraz ze wzrostem grupy
wiekowej malała ocena zarówno jakości życia, jak
i ocena własnego zdrowia. Z kolei Bąk-Drabik i Ziora [5]
zaprzeczają temu faktowi uznając, że nie ma on wpływu
na poziom jakości życia chorego. Uważają oni, że starsze osoby są przyzwyczajone do pewnych ograniczeń
związanych z ich wiekiem i jest to naturalne w procesie
starzenia. Większa liczba badanych posiadała wykształcenie zawodowe i podstawowe. Dla wsparcia społecznego było to nieistotne statystycznie, w przeciwieństwie do
jakości życia, gdzie wraz ze wzrostem wykształcenia
wzrastała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena wła-
443
snego zdrowia. Potwierdzają to również inni autorzy:
Bąk-Drabik i Ziora [6]. Ci ostatni wykazali, że osoby
z wyższym wykształceniem posiadają istotnie wyższy
poziom jakości społecznej niż osoby z wykształceniem
średnim, zawodowym lub podstawowym. Wszyscy autorzy stwierdzili jednoznacznie, że niski poziom edukacji
ma negatywny wpływ na jakość życia. Ponad 63% badanych była na emeryturze lub rencie. Jednak zdecydowanie wyższe wsparcie społeczne otrzymywali badani pracujący zawodowo. Podobnie było z jakością życia, gdzie
wyższe wyniki prezentowały także powyższe osoby.
Bąk-Drabik i Ziora [5] wskazali również na istotność
tego czynnika, potwierdzając go. Niższą jakość życia
prezentowali natomiast emeryci i renciści w stosunku do
pracowników fizycznych. Kieczka [8] określiła także
wpływ dolegliwości występujących w POChP na wykonywaną pracę. Jednak większość ankietowanych odpowiedziała, że choroba nie przeszkadza im w wykonywaniu pracy (31%). Ponad 46% badanych pacjentów było
żonatych albo zamężnych. Większość z nich deklarowała również, że mieszka z rodziną. Te właśnie osoby prezentowały wyższe wyniki jakości życia oraz otrzymywanego wsparcia społecznego, które zaznaczyło się na
poziomie wysokim. Było to w pewnym stopniu uzasadnione, gdyż małżonek lub najbliższa rodzina stanowi
główne źródło wsparcia, z powodu istniejących między
nimi „skomplikowanych” więzi. Najniższe wsparcie
otrzymywali natomiast badani mieszkający w instytucji.
Aż 72% badanych deklarowała, że osobami pomocnymi
w trudnych sytuacjach jest rodzina i to od niej szczególnie oczekują wsparcia w największym stopniu. Prawie
połowa badanych osób uważała, że ich stan uległby polepszeniu, gdyby otrzymywali większe wsparcie. W innych
badaniach dotyczących wsparcia społecznego i jakości
życia u osób starszych Głębocka i Szarzyńska [7]
stwierdziły, że poziom otrzymywanego wsparcia jest
wyższy u osób, które mieszkają z rodziną i są w formalnym związku z partnerem, aniżeli u osób mieszkających
samotnie. Zaznaczyły one również fakt, że poziom
otrzymywanego wsparcia był wyższy u osób posiadających partnera niż osób samotnych. Na drugim miejscu
badani określili, że oczekują również wsparcia od personelu medycznego – ponad 38%. Może się to wiązać
szczególnie z aktualnym pobytem w szpitalu w trakcie
przeprowadzania badań lub z częstymi pobytami i ciągłym korzystaniem z tego typu opieki zdrowotnej. Badani pacjenci w większości stanowią grupę, która choruje
ponad 10 lat. Większość z nich korzysta na co dzień
z leczenia w przychodni. Z przeprowadzonych badań
wynikło, że najwyższe wsparcie społeczne otrzymywały
osoby, którzy chorowały od 2–5 lat, najniższe badani,
którzy chorowali powyżej 10 lat. Wraz ze wzrostem
okresu choroby malała ocena zarówno jakości życia, jak
i ocena własnego zdrowia. Ponad połowa pacjentów
określa swój stan finansowy na przeciętnym poziomie –
starcza im pieniędzy jedynie na podstawowe potrzeby.
Natomiast ponad 73% osób stwierdziło, że stan ich
zdrowia mógłby się polepszyć, gdyby więcej zarabiali.
444
Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska
Wysokie dochody pozwalają choremu nie tylko zapewnić podstawowe potrzeby życiowe oraz pokryć wydatki
związane z leczeniem, ale również aktywnie uczestniczyć w życiu towarzyskim, co z kolei wpływa pozytywnie na poziom jego jakości życia [8]. Silną korelację
dotyczącą tego związku zauważyły również Głębocka
i Szarzyńska [7]. Istotnie – im wyższy był poziom materialny badanych, tym bardziej pozytywnie oceniali swoje
życie, co przekładało się na ich lepszą jakość życia.
Określenie statusu ekonomicznego badanych osób nie
jest jednak w pełni jednoznaczne, gdyż pacjent może
mieć inne poczucie poziomu materialnego, co powoduje,
że może on zawyżać albo zaniżać swój dochód [6].
W codziennym życiu aż 61% osób badanych jest zależna
od innych. Największy problem dla nich stanowią męczące objawy. Ze względu na ilość lat chorowania pacjentów, większa liczba osób poddała się już chorobie.
Kieczka [8] również wskazała na tę zależność, ukazując
negatywny wpływ choroby na życie pacjentów. Większość z nich określała POChP jako największy problem
oraz sprawiający dużo kłopotów (32%). Główną dolegliwością przysparzającą najwięcej problemów pacjentom jest duszność oraz męczący kaszel, gdzie w badaniach autorki przyznało się do tego większa część chorych. Podsumowując przeprowadzony przegląd badań
można stwierdzić, że mają one istotny wpływ na zmianę
działań podejmowanych wobec pacjentów chorujących
na POChP. Przy niskiej jakości życia niezbędne jest
prowadzenie działań zapobiegawczych, np. rehabilitacji
czy poradnictwa psychologicznego. Dlatego tak istotna
jest ocena tych aspektów u chorych, które ukazują jak
istotną rolę pełni dla tych chorych wsparcie rodziny i najbliższych osób. Dzięki temu czynnikowi w głównej mierze ich jakość życia może ulec znacznemu polepszeniu.
Badania jakości życia są bardzo istotne w ocenie efektywności leczenia pacjenta, prowadzonych programów
edukacyjnych, akceptacji sposobu leczenia przez pacjenta oraz określenia kosztów tego leczenia. Są one również
cennym uzupełnieniem zebranych wiadomości w wywiadzie na temat pacjenta i jego choroby przewlekłej.
U pacjentów z POChP mogą być pomocne w ocenie
konieczności hospitalizacji w okresie najbliższych 12miesięcy, a także do przewidywania śmiertelności chorych. Badania te gromadzone w sposób systematyczny
i rutynowy mogą mieć istotny wpływ na podejmowane
decyzje terapeutyczne.
2. Badani różnili się między sobą jakością życia. Dla
większości badanych jakość życia była ani dobra, ani
zła. Większość pacjentów określiła jakość przeciętnie.
3. Wykazano związek pomiędzy rodzajem wsparcia
a jakością życia. Wraz ze wzrostem wsparcia społecznego
wzrastały wyniki oceny własnego życia i jakości życia, tzn.
wraz ze wzrostem wieku malała jakość życia pacjentów;
osoby z wyższym wykształceniem miały wyższą ocenę
jakości życia; wyższa jakość życia, jak i wyższy poziom
wsparcia zauważalny był u osób pracujących zawodowo;
wraz ze wzrostem okresu trwania choroby malała jakość
życia; wyższe wyniki jakości życia oraz wsparcia społecznego preferowali pacjenci zamieszkujący z rodziną; wysoki
poziom wsparcia emocjonalnego i wartościującego utrzymywał się w grupie wiekowej 60–70 lat, najniższy jego
poziom przypadał na lata 71–80; najwyższy poziom wsparcia społecznego otrzymywali pacjenci chorujący od 2–5 lat.
Piśmiennictwo
1. Farnik-Brodzińska M., Pierzchała W.: Badania jakości
życia w chorobach układu oddechowego. ŚAM, Katowice
1999, 201-109.
2. Kmiecik-Baran K.: Skala wsparcia społecznego. Teoria
i właściwości psychometryczne. Prz. Psychol., 1995, 38
(1/2), 201-214.
3. Wołowicka L., Bartkowska-Śniatkowska A., Trojanowska I., Torliński T., Podlaszewska-Kirkor J., Piechocka
E.: Badania własne nad jakością życia chorych leczonych
w intensywnej terapii ze szczególnym uwzględnieniem
obrażeń. W: Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L.(red.), Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Poznań 2001, 212-219.
4. Zieliński J.: Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Górnicki – Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2001, 302309.
5. Bąk-Drabik K., Ziora D.: Jakość życia w przewlekłej
obturacyjnej chorobie płuc. Pneumonol. Pol., 2004, 72,
128-133.
6. Bąk-Drabik K., Ziora D.: Wpływ statusu socjoekonomicznego na jakość życia chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Pneumonol. Pol., 2010, 78 (1), 313.
7. Głębocka A., Szarzyńska M.: Wsparcie społeczne a jakość życia osób starszych. Geront. Pol., 2005, 13 (4),
255-259.
8. Kieczka K.: Jakość życia chorych na astmę i przewlekłą
obturacyjna chorobę płuc mieszkających w województwie mazowieckim i lubelskim. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2,
30-31.
Wnioski
1. Chorzy z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
różnili się poziomem i rodzajem otrzymywanego wsparcia społecznego. Największy poziom wsparcia społecznego zauważalny był w kategorii wsparcia emocjonalnego,
z kolei najniżej ocenione przez grupę badanych zostało
wsparcie wartościujące.
Adres do korespondencji:
Krystyna Kurowska – dr n med.; adiunkt
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej
CM w Bydgoszczy, UMK Toruń
85-801 Bydgoszcz, ul Techników 3
Tel.: 052/585-21-94
e-mail: [email protected]