Pdf version

ARTYKUŁY ORYGINALNE
Ocena stężenia PDGF-AB oraz sP-selektyny
w odniesieniu do liczby płytek we krwi chorych
na raka jelita grubego przed operacją i po operacji
Maria Mantur1, Olga Koper2, Jadwiga Snarska3, Anna Sidorska4, Katarzyna Kruszewska-Wnorowska1
1
Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
2
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
3
I Klinika Chirurgii Ogólnej i Endokrynologicznej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
4
Dział Diagnostyki Laboratoryjnej, Wojewódzki Szpital Zespolony im. Jana Śniadeckiego, Białystok
Streszczenie: Wprowadzenie. Płytkopochodny czynnik wzrostu (platelet-derived growth factor – PDGF)
i P-selektyna zostały uznane za biologicznie czynne markery aktywacji płytek krwi (platelets – PLT). Izoforma
PDGF-AB jest ważnym czynnikiem regulującym migrację i proliferację wielu komórek, w tym komórek
nowotworowych, natomiast P-selektyna odgrywa istotną rolę w interakcjach międzykomórkowych. Cele.
Ocena stężenia PDGF-AB i sP-selektyny w odniesieniu do liczby PLT we krwi chorych na raka jelita grubego
(colorectal cancer – CRC), badanych przed radykalnym usunięciem zmian nowotworowych i po nim.
Pacjenci i metody. Badaniem objęto 38 chorych na CRC, których podzielono na trzy grupy: grupa B1 –
20 chorych (T2-3N1M0), grupa B2 – 18 chorych (T2-3N2M0) oraz 24 osoby zdrowe dobrane pod względem wieku
i płci, stanowiące grupę kontrolną. Krew do badań pobierano z żyły odłokciowej przed operacją oraz 3 miesiące
po radykalnym usunięciu zmian nowotworowych. Stężenia PDGF-AB i sP-selektyny jako markerów aktywacji PLT
oznaczono metodą immunoenzymatyczną. Wyniki. Stężenie PDGF-AB i sP-selektyny u wszystkich chorych z CRC
było kilkakrotnie większe, natomiast liczba PLT mniejsza niż w grupie kontrolnej. Przed zabiegiem stężenia obu
badanych parametrów były statystycznie znamiennie większe u chorych z wyższym stopniem zaawansowania
klinicznego (p <0,05). Nie stwierdzono natomiast dodatniej korelacji między liczbą PLT a stężeniem PDGF-AB
i sP-selektyny. Wnioski. Mniejsza liczba PLT przed operacją niż po operacji, większe natomiast stężenia PDGF-AB
i sP-selektyny wskazują na tkankę nowotworową jako bogate źródło PDGF oraz miejsce powstawania zaburzeń
zakrzepowo-zatorowych z udziałem PLT, które stanowią źródło sP-selektyny. Dlatego oznaczenie stężeń PDGF-AB
i sP-selektyny może wyznaczać przyszłość wczesnej nieinwazyjnej diagnostyki CRC.
Słowa kluczowe: PDGF-AB, rak jelita grubego (CRC), sP-selektyna
WPROWADZENIE
Interakcje pomiędzy komórkami guza nowotworowego
i płytkami krwi (platelets – PLT) badano od wielu lat, jednak
nie wszystkie mechanizmy tej zależności zostały dobrze poznane. Wiadomo, że PLT poprzez udział w neoangiogenezie
oraz tworzeniu przerzutów odległych uczestniczą w rozwoju
nowotworów złośliwych [1,2]. Natomiast komórki guza poprzez wydzielany prokoagulant nowotworowy indukują aktywację PLT, której skutkiem jest ich wzmożona adhezja i agregacja. Zaktywowane PLT przyczyniają się do powstawania
Adres do korespondencji:
dr hab. med. Maria Mantur, Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej, Uniwersytet
Medyczny, ul. Waszyngtona 15a, 15-274 Białystok, tel./fax: 085-746-85-84, e-mail:
[email protected]
Praca wpłynęła: 28.01.2008. Przyjęta do druku: 04.04.2008.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (6): 345‑350
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2008
zaburzeń zakrzepowo-zatorowych nie tylko w tkance nowotworowej, ale także w podścielisku guza. Epizody zakrzepowo-zatorowe sprzyjają uwalnianiu z α-ziarnistości płytkowych mitogennego czynnika wzrostu (platelet-derived growth
factor – PDGF) i P-selektyny (CD62P), jako białek drobno­
cząsteczkowych uznanych za markery aktywacji PLT [1,3].
PDGF nie jest homogenną cząsteczką – stanowi grupę
białek tworzących 4 rodzaje łańcuchów: PDGF-A, PDGF-B,
PDGF-C oraz PDGF-D, które w postaci aktywnej występują
jako dimery. Pierwsze dwie izoformy mogą tworzyć zarówno
homo-, jak i heterodimery, natomiast z łańcuchów PDGF-C
i PDGF-D powstają tylko homodimery [4-6]. Najczęściej jednak oznaczaną w surowicy krwi postacią jest PDGF-AB. Dowiedziono, że płytkopochodny czynnik wzrostu jest silnym
mitogenem dla komórek nowotworowych. PDGF oddziałuje na komórki poprzez dwa strukturalnie do siebie zbliżone
receptory: α i β [7-9]. Oba receptory to kinazy tyrozynowe,
które charakteryzują się różnym powinowactwem do PDGF
[10-12].
Ocena stężenia PDGF-AB oraz sP-selektyny w odniesieniu do liczby płytek we krwi...
1
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela 1. Stężenie PDGF-AB i sP-selektyny we krwi chorych na CRC w odniesieniu do grupy kontrolnej
Parametr badany
Czas pobrania krwi
Cała grupa badana (B)
n = 38
Grupa kontrolna (K)
n = 24
p
x ±SD
x ±SD
PDGF‑AB
przed zabiegiem
293,5 ±61,5
34,3 ±9,2
B vs K**
po zabiegu
161,6 ±39,8
34,3 ±9,2
B vs K**
sP‑selektyna
przed zabiegiem
177,3 ±36,2
20,1 ±3,9
B vs K**
(ng/ml)
po zabiegu
127,9 ±27,8
20,1 ±3,9
B vs K*
(ng/ml)
*p <0,01; **p <0,001
B – cała grupa badana (T2-3N1-2M0)
Skróty: CRC – rak jelita grubego (colorectal cancer), PDGF‑AB – płytkopochodny czynnik wzrostu (platelet‑derived growth factor),
SD – odchylenie standardowe (standard deviation)
P-selektyna należy do komórkowych molekuł adhezyjnych, znajdujących się na błonie komórkowej PLT jako receptor CD62P oraz w surowicy krwi jako postać rozpuszczalna (sP-selektyna). Obie jej postaci biorą udział w adhezji PLT
do leukocytów, a stężenie sP-selektyny we krwi zwiększa się
w przebiegu procesów zapalnych i nowotworowych [13,14].
PDGF-AB i P-selektyna należą do markerów aktywacji PLT,
których rola w rozwoju nowotworów jest szeroko dyskutowana [15-17]. Skąpe dane literaturowe na temat dynamiki zmian stężeń PDGF-AB i P-selektyny u chorych na nowotwory złośliwe stały się inspiracją do podjęcia naszych badań
w tym zakresie.
Celem naszej pracy była ocena stężeń PDGF-AB
i P-selektyny jako biologicznie czynnych markerów aktywacji
PLT, które mają istotny wpływ na rozwój zmian nowotworowych. Ponieważ rak jelita grubego (colorectal cancer – CRC) jest
jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych
w krajach o wysokim standardzie życia, do których zalicza się
Polska, do badań wybraliśmy chorych z CRC i zajęciem w różnym stopniu regionalnych węzłów chłonnych, ale bez przerzutów odległych. Dokonaliśmy ponadto oceny wpływu chirurgicznego leczenia CRC na stężenia PDGF-AB i sP-selektyny.
PACJENCI I METODY
W badaniu uczestniczyło 38 chorych z CRC (20 kobiet i 18
mężczyzn w wieku 48–69 lat, śr. 62,4) oraz 24 osoby zdrowe (10 kobiet i 14 mężczyzn w wieku 46–65, śr. 60,8). Klasyfikacja histologiczna CRC według WHO – Adenocarcinoma,
klasyfikacja makroskopowa – polipowaty, nisko zlokalizowany w pozaotrzewnowej części odbytnicy. Chorzy byli leczeni
operacyjnie z doszczętną amputacją jelita sposobem brzusznokroczowym. Przed zabiegiem u wszystkich chorych poza badaniem klinicznym wykonano badania diagnostyczne: badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej oraz kolonoskopię z pobraniem wycinka i oceną histologiczną. Chorych podzielono
na dwie grupy według klasyfikacji kliniczno-patomorfologicz2
nej TNM [18]: grupa B1 – 20 chorych (T2–3N1M0, tzn. przerzuty stwierdzono w 1, 2 lub 3 regionalnych węzłach chłonnych), grupa B2 – 18 chorych (T2–3N2M0 – przerzuty co najmniej w 4 regionalnych węzłach chłonnych).
Po zabiegu u wszystkich pacjentów zastosowano standardową profilaktykę przeciwzakrzepową w postaci heparyn
drobnocząsteczkowych. Wyniki podstawowych badań biochemicznych, takich jak stężenie glukozy, mocznika i kreatyniny,
utrzymywały się w granicach normy. Z udziału w badaniu wykluczono chorych z niewydolnością nerek, cukrzycą i chorobami układu krążenia. Siedem dni przed pobraniem krwi chorzy nie otrzymywali leków antyagregacyjnych i przeciwpłytkowych ani nie byli leczeni aminoglikozydami. Żaden z pacjentów przed zabiegiem chirurgicznym i 3 miesiące po nim
nie został poddany chemio- ani radioterapii. Ponadto zarówno z grupy badanej, jak i kontrolnej wyeliminowano nałogowych palaczy tytoniu.
Materiał do badań stanowiła krew żylna pobierana 2-krotnie: 2 dni przed zabiegiem i 3 miesiące po nim. Liczbę PLT
oznaczono w analizatorze hematologicznym, zaś markery aktywacji PLT metodą ELISA (w duplikatach) z użyciem zestawów odczynnikowych ELISA-Kit Quantikine Immunoassay R&D (PDGF-AB nr kat. DHDOOB; sP-selektyna nr kat.
BBE6). Zestawy odczynnikowe przeznaczone były do badań
naukowych prowadzonych w hodowlach komórkowych, surowicy i osoczu. Na wykonanie badań uzyskano zgodę Komisji
Bioetycznej (R-I-003/325/2004).
Wyniki badań przedstawiono jako wartości średnie ± odchylenie standardowe. Oceniono występowanie normalnego rozkładu analizowanych danych za pomocą testu Shapiro i Wilka
oraz klasycznego testu χ2. Ponieważ w badaniu uczestniczyło mniej niż 40 osób, wysunięto hipotezę równości 2 średnich,
co zweryfikowano za pomocą klasycznego testu nieparametrycznego U Manna i Whitneya. Wyniki badań poddano analizie korelacji Spearmanna. Analizę statystyczną przeprowadzono z użyciem programu STATISTICA 6.0. Różnice istotne
statystycznie uznano dla p <0,05.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (6)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela 2. Stężenie PDGF-AB i sP-selektyny we krwi chorych na CRC w zależności od klasyfikacji TNM
Parametr badany
Czas pobrania krwi
PDGF‑AB (ng/ml)
sP‑selektyna (ng/ml)
Grupa badana
p
B1 (n = 20)
B2 (n = 18)
x ±SD
x ±SD
przed zabiegiem
208,1 ±82,4
379,0 ±121,0
B1 vs B2*
po zabiegu
78,9 ±30,4
244,3 ±69,8
B1 vs B2**
przed zabiegiem
111,6 ±27,6
243,0 ±57,1
B1 vs B2**
po zabiegu
91,3 ±25,8
164,0 ±29,8
B1 vs B2*
*p < 0,05; **p<0,01
Grupa badana (B1 – T2–3N1M0) (B2 – T2–3N2M0)
Skróty – patrz tabela 1
WYNIKI
U wszystkich chorych z CRC przed zabiegiem stężenie PDGF-AB we krwi żylnej było znamiennie statystycznie większe niż w grupie kontrolnej (tab. 1). Średnie stężenie
PDGF-AB w grupie kontrolnej wynosiło 34,3 ng/ml, w grupie badanej B1 było około 6 razy większe i wyniosło 208,1 ng/
ml, a w grupie badanej B2 było aż około 11 razy większe niż
w grupie kontrolnej i wynosiło 379,0 ng/ml (tab. 2). Porównując stężenie PDGF w obu grupach badanych, wykazano,
że średnie stężenie PDGF-AB przed zabiegiem było większe
w grupie badanej B2 niż w grupie B1. Porównując wyniki badań stężenia PDGF przed operacją i 3 miesiące po niej, stwierdzono istotne zmniejszenie stężenia PDGF-AB w obu grupach
badanych, przy czym u chorych z niższym stopniem zaawansowania redukcja ta była większa i wynosiła w grupie badanej
B1 78,9 ng/ml; w grupie badanej B2 stężenie było kilkakrotnie większe i wynosiło 244,3 ng/ml (tab. 2). Nie stwierdzono
natomiast zależności stężenia PDGF-AB od wieku i płci.
Analizując stężenie sP-selektyny u chorych z CRC, stwierdzono, iż było ono statystycznie istotnie większe niż w grupie kontrolnej (tab. 1). W grupie badanej B1 przed zabiegiem
średnie stężenie sP-selektyny wynosiło 111,6 ng/ml, w grupie badanej B2 – 243,0 ng/ml, natomiast w grupie kontrolnej osób zdrowych tylko 20,1 ng/ml. Tak więc przed zabie-
giem średnie stężenie sP-selektyny w grupie B1 było około 5-krotnie, a w grupie B2 aż ponad 10-krotnie większe
niż w grupie kontrolnej (tab. 1 i 2). Z porównania średnich
stężeń sP-selektyny w obu grupach badanych przed zabiegiem wynika, iż większe wartości stwierdzono w grupie badanej B2 (tab. 2), natomiast po zabiegu stężenie tej cytokiny uległo zmniejszeniu (tab. 2). Ponadto podobnie jak stężenie PDGF-AB, stężenie sP-selektyny nie wykazywało zależności od wieku i płci.
Analizując liczbę PLT u chorych z CRC przed leczeniem,
zaobserwowano, że była ona w grupie badanej B1 większa,
zaś w grupie badanej B2 mniejsza niż w grupie kontrolnej
(p <0,05 [tab. 3]). Trzy miesiące po radykalnym usunięciu
CRC w grupie badanej B1 zaobserwowano zmniejszenie liczby
PLT do wartości 246,52 × 103/µl, a w grupie badanej B2 nie
stwierdzono istotnych zmian (tab. 3).
OMÓWIENIE
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że nie tylko samo występowanie CRC, ale także stopień zaawansowania klinicznego ma istotny wpływ na stężenia PDGF-AB
i sP-selektyny. Natomiast doszczętna amputacja CRC sposobem brzuszno-kroczowym spowodowała zmniejszenie stę-
Tabela 3. Liczba płytek (PLT) we krwi chorych przed radykalnym usunięciem CRC i po nim w porównaniu z grupą kontrolną
Parametr badany
liczba płytek krwi
PLT × 103/µl
Czas pobrania
krwi
Grupa badana
Grupa kontrolna
B1 (n = 20)
B2 (n = 18)
K (n = 20)
x ±SD
x ±SD
x ±SD
p
przed zabiegiem
280,70 ±49,52
195, 73 ±22,16
221,24 ±24,06
B1 vs B2***, B1 vs K***, B2 vs K**
po zabiegu
246,52 ±38,45
193,07 ±34,39
221,24 ±24,06
B1 vs B2*, B1 vs K*, B2 vs K**
*p <0,05; **p <0,01; ***p <0,001
Grupa badana B1 – T2–3N1M0
Grupa badana B2 – T2–3N2M0
Skróty – patrz tabela 1
Ocena stężenia PDGF-AB oraz sP-selektyny w odniesieniu do liczby płytek we krwi...
3
ARTYKUŁY ORYGINALNE
żenia PDGF-AB i sP-selektyny, chociaż oba były nadal znamiennie większe niż w grupie kontrolnej, co może świadczyć
o autokrynnym i parakrynnym wydzielaniu obu badanych parametrów przez CRC i PLT uczestniczące w zaburzeniach zakrzepowo-zatorowych w tkance nowotworowej.
PDGF-AB i sP-selektyna zostały uznane za czułe markery
aktywacji PLT, odgrywające istotną rolę w rozwoju nowotworów. PDGF-AB jest ważnym czynnikiem regulującym migrację i proliferację wielu komórek, w tym komórek CRC [19].
Oddziaływanie PDGF na komórki odbywa się poprzez dwa
strukturalnie zbliżone do siebie receptory: α i β. Oba receptory to kinazy tyrozynowe, które charakteryzują się różnym
powinowactwem do PDGF-AB – silnego mitogenu dla komórek nowotworowych [8]. Nie występuje on w osoczu, natomiast do surowicy uwalniany jest z PLT podczas zaburzeń
zakrzepowo-zatorowych zachodzących w tkance nowotworowej i w podścielisku guza, które to miejsca stanowią bogate źródło prokoagulantu nowotworowego (cancer procoagulant)
[20]. Wydaje się, że wyniki naszych badań potwierdzają hipotezę, iż źródłem PDGF-AB – obok PLT – jest także tkanka nowotworowa, gdyż u wszystkich chorych z CRC stężenie PDGF-AB było statystycznie istotnie większe niż w grupie kontrolnej. Podobne wyniki uzyskali także Filiberti i wsp.
[21], którzy w badaniach nad rakiem płuc stwierdzili około 2-krotnie większe stężenie PDGF w grupie badanej (45,8
ng/ml) niż w grupie kontrolnej (26,8 ng/ml).
Analizując wpływ chirurgicznego usunięcia zmian nowotworowych na stężenia PDGF-AB, wykazano około 2-krotnie
mniejsze jego stężenie po zabiegu niż przed nim. Takie wyniki wskazują na korzystny wpływ doszczętnej amputacji CRC
na zmniejszenie stężenia PDGF. Można to tłumaczyć eliminacją tkanki nowotworowej jako miejsca aktywacji PLT, które
stanowią bogate źródło PDGF.
Yu i wsp. [22] wykazali, że stężenie PDGF koreluje ze stopniem zróżnicowania nowotworu oraz pełni istotną rolę w przerzutach nowotworowych. Podobne wyniki uzyskaliśmy w badaniach własnych. Porównując stężenie PDGF-AB w zależności od stopnia zaawansowania kliniczno-patomorfologicznego według klasyfikacji TNM, stwierdziliśmy większe stężenie
PDGF u chorych z wyższym stopniem zaawansowania choroby nowotworowej, tzn. z przerzutami do większej liczby regionalnych węzłów chłonnych. A więc wyniki naszych badań, podobnie jak wyniki badań innych autorów [22], wskazują na silną ekspresję PDGF-AB na komórkach CRC, z których ulega złuszczeniu do krwi. Badanie stężenia PDGF-AB
we krwi umożliwia śledzenie dynamiki przekształcania się
zmian łagodnych w złośliwe. Zaletą śledzenia dynamiki zmian
stężenia PDGF-AB we krwi jest również to, iż krew żylna jest
materiałem biologicznym, który można uzyskać znacznie łatwiej niż biopunktaty czy wycinki guza, a jej pobranie jest
metodą mniej inwazyjną.
Podczas aktywacji PLT dochodzi do fuzji błon α-ziarnistości
płytkowych z błoną komórkową płytek, w wyniku czego
P-selektyna ulega ekspresji na ich powierzchni w postaci receptora błonowego CD62P. Natomiast domena pozakomór4
kowa tego receptora może zostać spłukana do krwi, gdzie
występuje jako jej rozpuszczalny fragment (soluble P-selectin).
Według Małyszko i wsp. [23] zaburzenia zakrzepowo-zatorowe z udziałem PLT w chorobach nerek są uwarunkowane
silną ekspresją P-selektyny, natomiast nasze wcześniejsze badania w raku nerki wykazały, iż obie postaci P-selektyny (zarówno receptor CD62P, jak i sP-selektyna) wchodzą w inter­
akcje z komórkami nowotworowymi poprzez sjaloglikoproteinę, która z kolei jest swoistym ligandem dla P-selektyny [13].
Za interakcję płytka–płytka odpowiedzialne są receptory integrynowe αIIbβ3 dla fibrynogenu, natomiast E-selektyna
uczestniczy w interakcji płytka–endotelium. W wyniku interakcji PLT z komórkami nowotworowymi guz nowotworowy
zostaje otoczony przez pobudzone PLT, z których podczas aktywacji uwalnia się szereg związków, w tym także omówiony
wcześniej PDGF-AB.
W badaniach własnych u wszystkich chorych z CRC zarówno przed zabiegiem, jak i po nim stwierdziliśmy większe stężenie sP-selektyny niż w grupie kontrolnej. Podobne wyniki przedstawili Dymicka-Piekarska i wsp. [24], którzy wykazali u chorych na CRC większe stężenie sP-selektyny w grupach badanych (74,22 ng/ml i 70,33 ng/ml) niż w grupie
kontrolnej (41,01 ng/ml). Każdemu procesowi nowotworowemu towarzyszy wzmożona migracja granulocytów i makrofagów do podścieliska guza, powodująca w konsekwencji
naciek leukocytarny w tkance okołonowotworowej. Za wzajemne oddziaływanie płytka–leukocyt odpowiada P-selektyna
[25]. Fakt ten może dodatkowo tłumaczyć większe stężenie
sP-selektyny w surowicy chorych z CRC niż w grupie kontrolnej. Badając wpływ stopnia zaawansowania kliniczno-patomorfologicznego na stężenie sP-selektyny, wykazaliśmy jej
większe stężenie u chorych z wyższym stopniem zaawansowania guza, tzn. z większą liczbą zajętych węzłów chłonnych,
dlatego można przypuszczać, że inne wyniki badań uzyskano
by u chorych bez przerzutów do układu limfatycznego, wykracza to jednak poza ramy naszych badań.
Analizując liczbę PLT w odniesieniu do badanych parametrów, nie stwierdziliśmy dodatniej korelacji pomiędzy liczbą PLT a stężeniami PDGF-AB i sP-selektyny jako markerów aktywacji PLT. Natomiast mniejsza liczba PLT u chorych
z wyższym stopniem zaawansowania może potwierdzać nasze
wcześniejsze obserwacje, że oprócz PLT źródłem PDGF-AB
i sP-selektyny może być także tkanka nowotworowa.
Ponieważ CRC zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowania nowotworów złośliwych w Polsce, poszukuje się coraz nowszych i czulszych markerów biochemicznych oraz mniej inwazyjnych metod wczesnego wykrywania
tej choroby. Wyniki naszych badań wskazują, że oznaczanie
stężeń PDGF-AB i sP-selektyny we krwi chorych ma znaczenie diagnostyczne. Rak jelita grubego daje wznowy z dużą
częstością, dlatego duże stężenie obu badanych parametrów
może być istotnym wskaźnikiem nawrotu tej choroby. Z kolei badanie dynamiki zmian stężeń PDGF-AB i sP-selektyny
w czasie, może odgrywać znaczącą rolę w ocenie przekształcania się zmiany łagodnej w złośliwą. Być może hamowanie
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (6)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
aktywności PDGF-AB oraz sP-selektyny poprzez blokowanie
swoistych receptorów dla tych czynników stanie się w przyszłości nową strategią terapeutyczną, jednak przed jej wprowadzeniem konieczne są dalsze badania w tym zakresie.
PODZIĘKOWANIA
Praca wykonana w ramach projektu badawczego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (Nr projektu 4–09 441 F).
Składamy serdeczne podziękowania dr. med. J. Kanigowskiemu, Ordynatorowi Oddziału Chirurgii Samodzielnego
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. Jana Śniadeckiego
w Białymstoku, za pomoc w doborze pacjentów oraz umożliwienie pobierania krwi na oddziale, na którym operowani byli
pacjenci z rozpoznanym CRC.
20. Vincent L, Rafii S. Vascular frontiers without borders: multifaceted roles of plate‑
lets‑derived growth factor (PDGF) in supporting postnatal angiogenesis and lymp‑
hangiogenesis. Cancer Cell. 2004; 6: 307-309.
21. Filiberti R, Marroni P, Neri M. Serum PDGF-AB in pleural mesothelioma. Tumour Biol.
2005; 26: 221-226.
22. Yu J, Ustach C, Kim HR. Platelets‑derived growth factor signalling and human can‑
cer. J Biochem Mol Biol. 2003; 36: 49-59.
23. Małyszko J, Suchowierska E, Pawlak K. Platelets agregation and P‑selectin concen‑
tration in patients on peritoneal dialysis treated with erythropoetin. Pol Arch Med
Wewn. 2001; 3: 197-201.
24. Dymicka-Piekarska V, Matowicka-Karna J, Osada J, et al. Changes in platelets
CD62P expression and soluble P‑selectin concentration in surgically treated col‑
orectal cancer. Adv Med Sci. 2006; 51: 304-308.
25. Mizia-Stec K, Mandecki T, Zahorska-Markiewicz B. P-selectin and E‑selectin in se‑
rum of patients with coronary disease. Pol Arch Med Wewn. 2001; 6: 1137-1144.
PIŚMIENNICTWO
1. Dell S, Peters S, Müther P, et al. The role of PDGF receptor inhibitors and PI3‑kinase
signalling in the pathogenesis of corneal neovascularization. Invest Ophthalmol Vis
Sci. 2006; 47: 1928-1937.
2. Nowak MM, Mucha K, Foroncewicz B. Znaczenie PDGF w patogenezie wybranych
jednostek chorobowych. Pol Arch Med Wew. 2005; 6: 603-608.
3. Ay C, Jungbauer LV, Sailer T. High concentration of soluble P‑selectin are associat‑
ed with risk of venous thromboembolism and the P‑selectin Thr715 variant.
Clin Chem. 2007; 53: 1235-1243.
4. Miller- Kasprzak E, Niemir ZI, Czekalski S. Rola płytkopochodnego czynnika wzrostu
A (PDGF‑A) w nadciśnieniu tętniczym i chorobach nerek. Cz. 1. Budowa i regulacja
ekspresji genu PDGF‑A i jego rola w nadciśnieniu tętniczym. Pol Merk Lek. 2004;
94: 398-401.
5. Kim HR, Upadhyay S, Korsmeyer S, et al. Platelets‑derived growth factor (PDGF) B
and A homodimers transform murine fibroblasts depending on the genetic back‑
ground of the cell. J Biol Chem. 1994, 269: 30604-30608.
6. Sundberg C, Branting M, Gerdin B, et al. Tumour cell and connective tissue cell in‑
teractions in human colorectal adenocarcinoma. Transfer of platelets‑derived
growth factor‑AB/BB to stromal cells. Am J Pathol. 1997; 151: 479–492.
7. Heldin CH, Ostman A, Ronnstrand L. Signal transduction via platelets‑derived growth
factor receptors. Biochem Biophys Acta. 1998; 1378: 79-113.
8. Heldin CH, Westermark B. Mechanism of action and in vivo role of platelets‑derived
growth factor. Physiol Rev. 1999; 79: 1283-1316.
9. Mantur M, Koper O. Płytkopochodny czynnik wzrostu (platelets-derived growth fac‑
tor – PDGF): budowa, rola i jego receptory. Pol Merk Lek 2008; 24: 173-176.
10. Tejada ML, Yu L, Dong J, et al. Tumor‑driven paracrine platelets‑derived growth
factor receptor α signalling is a key determinant of stromal cell recruitment
in a model of human lung carcinoma. Clin Cancer Res. 2006; 12: 2676-2688.
11. Suhardja A, Hoffman H. Role of growth factors and their receptors in proliferation
of microvascular endothelial cells. Microsc Res Tech. 2003; 60: 70-75.
12. Kitadai Y, Sasaki T, Kuwai T, et al. Expression of activated platelets‑derived growth
factor receptor in stromal cell of human colon carcinomas is associated with meta‑
static potential. Int J. Cancer. 2006; 119: 2567-2574.
13. Mantur M, Kemona H, Kozłowski R, et al. Effect of tumour stage and nephrectomy
on CD62P expression and sP‑selectin concentration in renal cancer. Neoplasma.
2003; 50: 262- 265.
14. Bolewski A, Plewa R, Siminiak T. Udział czynników zapalnych w patogenezie miaż‑
dżycy. Pol Przeg Kard. 2003; 5: 61-69.
15. Fal AM, Jankowska A, Garstka H, et al. The role of adhesion molecules
in the pathophysiology of diseases: Therapeutic prospects. Pol Arch Med Wewn.
2003; 1: 765-774.
16. Shikada Y, Yonemitsu Y, Koga T, et al. Platelets‑derived growth factor‑AA is an es‑
sential and autocrine regulator of vascular endothelial growth factor expression
in non‑small cell lung carcinomas. Cancer Res. 2005; 65: 7241-7248.
17. Starzyńska T, Wasilewicz MP. Chemioprewencja raka jelita grubego. Pol Merk
Lek. 2007; 133: 70-73.
18. Hutter RV, Sobin LH. A universal staging system for cancer of the colon and rectum.
Arch Pathol Lab Med. 1986; 110: 367-368.
19. Ross JA, Potter JD, Severson RK. Platelets-derived growth factor and risks factors
for colorectal cancer. Eur J Cancer Prev. 1993; 2: 197-210.
Ocena stężenia PDGF-AB oraz sP-selektyny w odniesieniu do liczby płytek we krwi...
5