Wielka ksiega przyrody.indd

Ag n i e szka i W ł o d e k B iliń s c y
Wielka
księga przyrody
300 gatunków roślin i zwierząt występujących w Polsce
Teks t
L es zek Tr ząs ki
VIDEOGRAF II
Katowice
Spis treści
ŚWIAT ROŚLIN
.......................
11
Gnieźnik leśny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Goryczka Klusjusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Arcydzięgiel litwor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Goryczka orzęsiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bagno zwyczajne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Goryczka trojeściowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Barszcz Sosnowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Goryczka wiosenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Bażyna czarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Goździk postrzępiony wczesny . . . . . . . . . 43
Berberys zwyczajny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Goździk skupiony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Bez hebd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Gółka długoostrogowa . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Bielistka sina (modrzaczek siny) . . . . . . . . . 18
Grążel żółty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Bluszcz pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Groszek nadmorski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Bobrek trójlistkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Grzybienie białe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Bodziszek żałobny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Honkenia piaskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Borówka brusznica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Jarząb pospolity (jarzębina) . . . . . . . . . . . . 50
Borówka czernica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Jemioła pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Brodaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Języcznik zwyczajny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Buk pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Kalina koralowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Cebulica dwulistna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Kasztanowiec zwyczajny . . . . . . . . . . . . . . . 54
Centuria pospolita (tysiącznik) . . . . . . . . . . 27
Knieć błotna (kaczeniec) . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Chaber miękkowłosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Kokoryczka wonna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Ciemiężyca zielona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Konwalia majowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Cis pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Kopytnik pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Czarka szkarłatna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Kosaciec syberyjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Czermień błotna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Kosaciec żółty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Czosnek niedźwiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Dąb szypułkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Kosodrzewina
(sosna kosa, kosówka) . . . . . . . . . . . . . . . 61
Długosz królewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Kuklik zwisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
36
Leszczyna pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Dziewięćsił bezłodygowy . . . . . . . . . . . . . . . 37
Lilia złotogłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Dziewanna pospolita
..................
Limba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Pokrzywa zwyczajna . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
Lipa drobnolistna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Poryblin jeziorny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
Lobelia jeziorna (stroiczka wodna) . . . . . . 67
Przylaszczka pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Lulecznica kraińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Psianka słodkogórz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Mikołajek nadmorski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Pszeniec gajowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Miłek wiosenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Pszonak pieniński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Mniszek lekarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Purchawica olbrzymia . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Modrzew europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Rdestnica pływająca . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
75
Rdestnica przeszyta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Morszczyn pęcherzykowaty . . . . . . . . . . . . 76
Rojnik górski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Naparstnica purpurowa . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Rokitnik zwyczajny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Nasięźrzał pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Rosiczka okrągłolistna . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Niecierpek Roylego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Róża pomarszczona . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Obrazki plamiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Rutewka orlikolistna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Obuwik pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Salwinia pływająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Oczeret jeziorny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Sarniak dachówkowaty . . . . . . . . . . . . . . . 113
Okrężnica bagienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Sasanka alpejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Monetka kleista
.......................
Olsza czarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Omieg górski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Omieg kozłowiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Orlik pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Pałka wodna szerokolistna . . . . . . . . . . . . . . 88
Paprotka zwyczajna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Sasanka otwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Sasanka wiosenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Skalnica gronkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Skrzyp olbrzymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Sosna zwyczajna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Parzydło leśne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Storczyk plamisty (kukułka plamista,
stoplamek plamisty) . . . . . . . . . . . . . . . 120
91
Strzałka wodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Pierwiosnek łyszczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Szachownica kostkowata . . . . . . . . . . . . . 122
Pierwiosnek maleńki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Szafran spiski (krokus) . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Pierwiosnek wyniosły . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Szałwia łąkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Pióropusznik strusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Szarotka alpejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Podbiał pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Szmaciak gałęzisty
(siedzuń sosnowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Pełnik europejski
......................
Podkolan biały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Śniedek cienkolistny . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
ŚWIAT ZWIERZĄT
..................
157
Śnieżyca wiosenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Śnieżyczka przebiśnieg . . . . . . . . . . . . . . . 129
Świerk pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Świetlik łąkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Tarczownica bruzdkowana . . . . . . . . . . . 132
Taśma kiszkowata
...................
133
BEZKREGOWCE
Biegacz zielonozłoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Bielinek kapustnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Błotniarka stawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Bzyg prążkowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Chełbia modra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Tęgoskór pospolity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Chrabąszcz majowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Traganek duński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Kałdunica zielona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Trzcina pospolita
136
Kowal bezskrzydły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
137
Krasanka natrawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Warzucha polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Kraśnik sześcioplamek . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Wawrzynek wilczełyko . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Łatczyn brodawnik
Wężymord stepowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Mieniak tęczowiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
....................
Trzmielina zwyczajna
................
Wiciokrzew pomorski . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Widłak goździsty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Widłak jałowcowaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Widłak spłaszczony
(widlicz spłaszczony) . . . . . . . . . . . . . . . 144
Widłak wroniec
(wroniec widlasty) . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Wrzos zwyczajny
....................
146
Wrzosiec bagienny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Wywłócznik kłosowy . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Zawilec gajowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Zawilec narcyzowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Zawilec wielkokwiatowy . . . . . . . . . . . . . . 151
..................
168
Mrówka rudnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Niedźwiedziówka kaja . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Niepylak apollo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Paź królowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Pływak żółtobrzeżek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Pomrów błękitny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Rak pręgowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Rusałka admirał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Rusałka ceik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Rusałka pawik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Rybik cukrowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Skulica pospolita
....................
Stonka ziemniaczana
................
181
182
Szczeżuja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Zawilec żółty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Szerszeń
Zimowit jesienny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Świerszcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Żywokost lekarski
154
Trzmiel ziemny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Żywokost sercowaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Tygrzyk paskowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
...................
............................
184
Ważka czarnoplama
(ważka czteroplama) . . . . . . . . . . . . . . . 188
Bocian biały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Winniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Wojsiłka pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Brodziec samotny
(samotnik, stalugwa) . . . . . . . . . . . . . . . 222
Złotook
191
Cietrzew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zmrocznik gładysz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Dudek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
.............................
Żyworódka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
RYBY, PŁAZY, GADY
Grzebiuszka ziemna
(huczek ziemny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Jaszczurka zwinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Jaszczurka żyworodna . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Bocian czarny (hajstra) . . . . . . . . . . . . . . . 221
Dzięcioł czarny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Dzięcioł zielonosiwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Gągoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Gąsiorek
............................
228
Gęgawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Koza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Gil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Kumak górski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Grubodziób
Okoń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Jarząbek
Padalec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Jaskółka brzegówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Ropucha szara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Jaskółka dymówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Ropucha zielona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Kapturka
(pokrzewka czarnołbista) . . . . . . . . . . . 235
Rzekotka drzewna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Salamandra plamista . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
.........................
231
............................
232
Szczupak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Kokoszka wodna
(kurka wodna)
Traszka górska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Kopciuszek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Traszka grzebieniasta . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Kormoran czarny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Traszka karpacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Kowalik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Turbot (skarp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Krogulec
Wąż Eskulapa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Kruk
Zaskroniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Żaba trawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Żaba wodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Żmija zygzakowata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Żółw błotny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
PTAKI
Batalion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
....................
236
............................
240
................................
241
Krzyżodziób świerkowy . . . . . . . . . . . . . . . 242
Łabędź krzykliwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Łabędź niemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Łyska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Mewa pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Mysikrólik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Bażant zwyczajny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Myszołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Bielik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Ohar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Błotniak łąkowy
(błotniak popielaty) . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Orlik krzykliwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Orzechówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Orzeł przedni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Foka szara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Ostrygojad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Gacek brunatny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Pełzacz leśny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Gronostaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Perkoz dwuczuby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Jeleń europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Perkozek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Jeż europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Pleszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Kozica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Pliszka siwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Kret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Pluszcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Kuna domowa (kamionka) . . . . . . . . . . . . 292
Pomurnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Lis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Pustułka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Puszczyk uralski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Rudzik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Rybitwa białoczelna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Rybitwa czarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Rycyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Sieweczka obrożna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Sikora modra (modraszka) . . . . . . . . . . . . 268
Skowronek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Sowa uszata (uszatka) . . . . . . . . . . . . . . . 270
Sóweczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Srokosz (dzierzba srokosz) . . . . . . . . . . . . 272
Strzyżyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Szczygieł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Szpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Łasica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Łoś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Mopek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Muflon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Mysz polna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Mysz zaroślowa
.....................
301
Niedźwiedź brunatny . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Nocek duży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Norka amerykańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Nornica ruda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Orzesznica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Popielica (pilch) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Ryjówka malutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Ryś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Tracz długodzioby (szlachar) . . . . . . . . . . 276
Sarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Tracz nurogęś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Suseł perełkowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Wróbel domowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Świstak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Zimorodek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Wiewiórka pospolita . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Żołna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Wilk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Żuraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Wydra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
SSAKI
Zając szarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Borsuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Żubr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
Bóbr europejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Indeks nazw łacińskich roślin . . . . . . . . . 318
Dzik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Indeks nazw łacińskich zwierząt . . . . . . 319
Arcydzięgiel litwor
Angelica archangelica (Archangelica officinalis)
Rodzina: selerowate (baldaszkowate) – Apiaceae (Umbelliferae)
Opis
Okazała, 2- lub 3-letnia roślina zielna, do 2 m wysokości, o grubej, pustej w środku, ulistnionej łodydze.
W pierwszym roku obecna tylko różyczka dolnych liści.
Liście duże, szerokie, nagie, 3–4-krotnie pierzaste.
Kwiaty o żółtozielonych płatkach, drobne, niepozorne,
zebrane w kuliste, baldaszkowate, gęste kwiatostany
na długich szypułkach. Kwiatostan w postaci dużego
baldachu złożonego. Arcydzięgiel kwitnie tylko jeden
raz, po czym ginie, czasami pozostawiając okaz potomny, wyrastający ze starego korzenia. Cała roślina,
a zwłaszcza korzeń i owoce, ma bardzo przyjemny,
Kwitnienie
silny zapach.
Lipiec – sierpień, czasem aż do października. Kwiaty
zapylane są przez owady.
Siedlisko
Góry, od regla górnego po piętro halne. Wilgotne
skały, ustalone piargi, brzegi potoków, ziołorośla, źródliska, przeważnie na zboczach o wystawie północnej.
Podłoże kamieniste z dużą ilością substancji organicznej, zarówno na granicie, jak i wapieniu. W Tatrach do
wysokości ponad 2100 m.
Występowanie
Tatry, Babia Góra, Karkonosze, Masyw Śnieżnika. Zasięg
gatunku obejmuje środkową i północną Europę, poza
tym Grenlandię i Azję. Gatunek chroniony.
Zagrożenia i status ochrony
Bywa niszczony na naturalnych stanowiskach ze względu na właściwości lecznicze i walory smakowe jako
przyprawa.
Czy wiesz, że...
...nazwa tej rośliny nawiązuje do właściwości leczniczych,
które miał objawić archanioł Rafael (łac. archangelus –
archanioł); litwor to nazwa nadana przez górali
i powszechnie używana. Jest dodatkiem do tortów, keksów, legumin, konfitur, a także składnikiem czeskiej
wódki – becherovki. Korzeń wchodzi m.in. w skład preparatów: nervosol, melisal, zioła szwedzkie, digesan.
12
Bagno zwyczajne
Ledum palustre
Rodzina: wrzosowate – Ericaceae
Opis
Występowanie
Krzew dorastający do 1,5 m wysokości, wydzielający
Dość często w niżowej części Polski, z wyjątkiem Kujaw
silną woń. Gałązki wzniesione, młode filcowato owło-
i Wielkopolski, nielicznie w górach. Zasięg gatunku
sione, starsze – podłużnie, czerwonobrązowo prążko-
obejmuje pół nocną część Europy, Azji, Ameryki
wane. Liście zimotrwałe, długości do 3,5 cm, skórzaste,
Północnej i Grenlandię. Przez Polskę przebiega połu-
równowąskie lub lancetowate, o podwiniętych brze-
dniowa granica zasięgu.
gach, osadzone na krótkich ogonkach. Blaszka liściowa
o silnie podwiniętych brzegach, od góry połyskująca,
ciemnozielona lub oliwkowozielona, od spodu rdzawo
kutnerowata. Kwiaty białe lub różowe, o średnicy
1–1,5 cm, pięciopłatkowe, płasko rozpostarte, osadzone
na długich, ogruczolonych szypułkach, zebrane w szczytowe kwiatostany – baldachy. Owocami są podługowate, pękające, wielonasienne torebki, jesienią długo
utrzymujące się na gałązkach. Cała roślina, a szczególnie kwiaty, ma bardzo intensywny, nieprzyjemny zapach
mogący powodować zawroty i bóle głowy.
Kwitnienie
Maj – czerwiec. Kwiaty zapylane są przez owady.
Siedlisko
Torfowiska, bory bagienne, w miejscach średnio zacienionych, na podłożu mokrym, ubogim w próchnicę,
o odczynie zdecydowanie kwaśnym.
Zagrożenia i status ochrony
W wyniku osuszania torfowisk, a także masowego zrywania bagna do sprzedawania na targowiskach,
w ostatnich dziesięcioleciach nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby stanowisk. Gatunek chroniony.
Czy wiesz, że...
...jest to roślina lecznicza i trująca, stosowana m.in.
w leczeniu artretyzmu i reumatyzmu oraz w homeopatii. W powszechnym przekonaniu odstrasza mole.
13
Barszcz Sosnowskiego
Heracleum sosnowskyi
Rodzina: selerowate – Apiaceae
Opis
Bardzo okazała roślina zielna, osiągająca nawet 4,5 m
wysokości, z pustą łodygą o średnicy do 10 cm i pierzastodzielnymi liśćmi; dolne liście mogą osiągać długość
do 2 m. Liście i łodyga pokryte są włoskami zawierającymi parzące substancje. Kwiatostanem jest biały, bardzo duży baldach o średnicy mogącej przekraczać 0,5 m,
złożony z licznych baldaszków. Na jednej roślinie znajduje się zwykle kilka baldachów. Owocem jest oliwkowej barwy rozłupnia składająca się z dwóch płaskich,
jednonasiennych niełupek o średnicy około 1 cm.
Kwitnienie
Czerwiec – lipiec, kwiaty zapylane są głównie przez
muchówki i chrząszcze, ale także przez błonkoskrzydłe, motyle i inne owady.
Siedlisko
Przydroża, szlaki turystyczne, nieużytki, ugory, uprawy
leśne, pola uprawne, łąki a także lasy łęgowe i brzegi
olsów. Najczęściej występuje na wilgotnym podłożu
w pobliżu rzek, potoków, kanałów i rowów.
Występowanie
Zagrożenia i status ochrony
Gatunek inwazyjny, tworzący zwarte płaty i wypierający rodzime gatunki z naturalnych siedlisk, szczegól-
Gatunek został sprowadzony do środkowej Europy
nie naruszający ekosystemy łęgowe. Zwalczanie jest
w latach 50. ubiegłego wieku jako roślina pastewna
tym trudniejsze, że jedna roślina wytwarza do 20 tysię-
i miododajna, po czym rozprzestrzenił się w natural-
cy nasion, które mogą być przenoszone zarówno przez
nych siedliskach. Pierwotny zasięg obejmował central-
wiatr, wodę jak i przyczepione do sierści zwierząt lub
ny i wschodni Kaukaz, Zakaukazie i północną Turcję.
do odzieży.
Czy wiesz, że...
...bezpośredni kontakt z tą rośliną może powodować
poważne oparzenia skóry za sprawą furokumaryn –
substancji mających właściwości fotoaktywne, tzn. uaktywniających się dopiero w wyniku nasłonecznienia.
Zdarzają się także oparzenia bez bezpośredniego kontaktu z barszczem, ponieważ w upalne dni furokumaryny transpirują z rośliny do powietrza i osadzają się na
skórze osób przebywających w pobliżu; do powstania
obrażeń wystarczy wówczas oddziaływanie promieni
słonecznych na odsłoniętą powierzchnię skóry.
14
Bażyna czarna
Empetrum nigrum ssp. nigrum
Rodzina: wrzosowate – Ericaceae
Opis
Krzewinka 15–45 cm wysokości tworząca kobierce, zimozielona o płożących, zakorzeniających się, czerwonawych pędach długości do 1 m.
liście skórzaste, drobne, do 0,5 cm
długości, błyszczące, wąsko eliptyczne, ułożone bardzo gęsto. Pąki kwiatowe czerwone, kwiaty drobne,
o różowych lub czerwonych płatkach, ułożone na szczytach pędów
w pachwinach liści. Roślina dwupienna – kwiaty męskie i żeńskie,
zewnętrznie dość podobne, położone na oddzielnych okazach. Owoce
pojawiają się rzadko. Są kuliste,
średnicy 5–7 mm, czarne, błyszczące,
soczyste, jadalne.
Kwitnienie
Kwiecień – czerwiec; kwiaty zapylane są zarówno przez owady jak
przez wiatr.
Siedlisko
Występowanie
Jest gatunkiem średnio pospolitym w północnej części
Polski, rzadszym w części środkowej oraz bardzo nie-
Rośnie w borach szpilkowych, głównie w nadmorskim
licznym w Karpatach i Sudetach. W piętrze kosówki
borze bażynowym, a także na wydmach, wrzosowi-
Karpat i Sudetów rośnie bażyna obupłciowa – blisko
skach i torfowiskach, zawsze na podłożu umiarkowa-
spokrewniony gatunek różniący się wyprostowanymi,
nie kwaśnym i niezbyt żyznym.
niezakorzenionymi pędami i wytwarzaniem licznych
owoców. Ogólny zasięg występowania obejmuje całą
strefę umiarkowaną północną, w tym całą Europę.
Zagrożenia i status ochrony
Izolowane stanowiska, zwłaszcza w środkowej i południowej części są zagrożone zniszczeniem ze względu
na eutrofizację siedlisk oraz inne przekształcenia, np.
osuszanie torfowisk. Nie jest objęta ochroną.
Czy wiesz, że...
...w dawnych czasach sok z jagód używano do farbowania płótna i wełny na kolor brunatny i czerwony.
15
Świat
zwierząt
Biegacz zielonozłoty
Carabus auronitens
Rodzina: biegaczowate – Carabidae
Cecha charakterystyczna
Duży, metalicznie połyskujący, szybko biegający
chrząszcz. Uda, częściowo nasada goleni i nasadowy
człon czułków brązowo-czerwone.
Opis
Długość ciała samicy – do 26 mm, samca – do 22 mm.
Wierzch ciała miedzianoczerwony lub niebiesko-czerwony, pokrywy złocistozielone, ale czasem z odcieniami czerwieni, z wyrazistymi, podłużnymi czarnymi
żeberkami. Zarys pokryw owalny, wydłużony, najszerszy za połową długości, u samca z tyłu zaokrąglony,
u samicy lekko zaostrzony.
nikiem; jesienią zakopuje się w ziemi, przeobraża
w poczwarkę i, jeszcze przed zimą, w postać dorosłą.
Żyje około 7–9 lat; zimuje pod korą butwiejących drzew,
rzadziej pod ściółką.
Sposób życia
Występowanie i zagrożenia
Zasiedla różne typy lasów, głównie liściaste i mieszane,
W Polsce w całym kraju, szczególnie licznie w niższych
zwłaszcza takie, w których nie sprząta się powalonych
położeniach górskich. Gatunek niezagrożony, o znacz-
drzew, a także rozmaite zarośla, miedze śródpolne
nej zdolności zajmowania siedlisk przekształconych
porośnięte drzewami i krzewami, rzadziej łąki. Jest
przez człowieka. Podlega ochronie. Ogólny zasięg obej-
drapieżnikiem o nocnej aktywności, słabo latającym,
muje południową i środkową Europę, od Pirenejów po
lecz biegającym szybko i wytrwale, polującym na inne
Rosję.
owady i ich larwy. Dogonioną ofiarę polewa wydzieliną
z enzymami trawiennymi, a następnie wysysa nadtra-
Czy wiesz, że...
wioną masę jej ciała. Jest zwierzęciem naziemnym,
...jest to gatunek bardzo wrażliwy na środki chwastobój-
jednak potrafi wspinać się na drzewa i był obserwo-
cze, jak i na nadmiar nawozów sztucznych. Z tego wzglę-
wany nawet na wysokości 6 m. Do godów przystępu-
du dane o jego występowaniu są traktowane w niektó-
je wiosną; jaja składane są w ziemi. Larwa jest drapież-
rych krajach jako wskaźnik czystości środowiska.
158
Rusałka admirał
Vanessa atalanta
Rodzina: rusałkowate – Nymphalidae
Cecha charakterystyczna
Na przedniej parze czarnych skrzydeł czerwona, skośna przepaska, na tylnej czerwony
pasek.
Opis
Dość duży, bardzo piękny motyl dzienny
z dominującym czarnym ubarwieniem
wierzchniej strony ciała, o rozpiętości skrzydeł 58–64 mm. Przy wierzchołku przedniego
skrzydła białe plamki. Spodnia strona skrzydeł z maskującym, żółtobrązowym wzorem.
Sposób życia
Zamieszkuje skraje lasów, wilgotne łąki, zarośla, parki,
poczwarki a dojrzałe motyle pojawiają się w maju. Jaja
sady, ogrody. Odżywia się nektarem kwiatów drzew
składane są pojedynczo na górnej stronie liści pokrzyw
i innych roślin a także sokiem wyciekającym z przejrza-
lub chmielu. Gąsienica żeruje samotnie, jest brunatna
łych owoców, np. gruszek i śliwek. Zimuje w postaci
z poprzecznymi czerwonymi pasami, czasem czarna,
z pęczkami twardych szczecinkowatych włosków
pokrywającymi boczną i grzbietową stronę ciała;
przepoczwarza się już po kilku tygodniach.
W lipcu pojawia się drugie pokolenie motyli.
Występowanie i zagrożenia
Występuje licznie w całej Polsce; nie jest zagrożona wyginięciem. Nie jest objęta ochroną.
Ogólny zasięg obejmuje Eurazję i Amerykę Północną.
Czy wiesz, że…
...rokrocznie z rejonu Morza Śródziemnego
wędrują na północ, na wysokości do 2 000 m,
ogromne stada admirałów. W czasie wędrówki
pobieranie pokarmu jest ograniczone, a energia pobierana w dużej mierze z tłuszczu nagromadzonego w odwłoku. Zapasy tłuszczu
w chwili rozpoczęcia wędrówki stanowią około
1/3 suchej masy ciała motyla. To właśnie imigranci dają początek większości przedstawicieli drugiego pokolenia admirałów.
177
Okoń
Perca fluviatilis
Rodzina: okoniowate – Percidae
Cecha charakterystyczna
Pierwsza płetwa grzbietowa z kolczastymi promieniami oraz z ciemną plamą na tylnej krawędzi, płetwy
brzuszne, odbytowa i ogonowa czerwonopomarańczowe.
Opis
Średniej wielkości ryba z ciemnymi poprzecznymi pręgami po bokach ciała, z dwiema płetwami grzbietowymi, kolcem na pokrywie skrzelowej i uzębioną paszczą. Długość ciała do 45 cm, waga do 2 kg. Ciało silnie
wygrzbiecone w przedniej części, pokryte szorstkimi
łuskami, w różnych odcieniach zieleni w zależności od
głębokości i koloru dna zbiornika wodnego, po dolnej
obfitości pokarmu długość 25 cm osiąga dopiero w 5–6
stronie znacznie jaśniejsze niż po górnej; brzuch bia-
roku życia. Z wiekiem staje się typowym drapieżnikiem
ławy. Żyje kilkanaście i więcej lat.
polującym na mniejsze od siebie ryby. W kwietniu lub
Sposób życia
Zamieszkuje wszystkie rodzaje wód śródlądowych
i przybrzeżne wody Bałtyku. Przebywa zarówno w stre-
maju samica składa, zwykle w płytkiej i zarośniętej
części zbiornika, od 30 tys. do 300 tys. ziarn ikry zlepionych w długie, nawet na 2 m, taśmowate sznury.
fie przydennej jak w toni wodnej, potrafi także zbierać
Występowanie i zagrożenia
pokarm z powierzchni wody. Prowadzi dzienny tryb
Jest jedną z najpospolitszych polskich ryb, występują-
życia. Odżywia się głównie pokarmem zwierzęcym – za
cą w całym kraju, w górach nawet w niewielkich pstrą-
młodu drobnymi bezkręgowcami, jednak po osiągnię-
gowych potokach. Nie jest zagrożony wyginięciem.
ciu około 10–15 cm długości uzupełnia dietę o drobne
Niektóre, zwłaszcza niewielkie zbiorniki wodne zasied-
ryby. Mimo znacznej żarłoczności rośnie powoli – przy
la w wielkiej liczbie drobnych, niewyrośniętych osobników. Nie jest objęty ochroną. Ogólny zasięg
obejmuje prawie całą Europę z wyjątkiem północnej części Skandynawii oraz południowej
części Grecji, Włoch i Hiszpanii, a także zachodnią i środkową część Azji.
Czy wiesz, że...
...już jednoroczny narybek pożera wylęg własnego gatunku. Ponieważ okoń jest rybą stadną
a skłonności kanibalistyczne nie zanikają z wiekiem, stado tworzą osobniki zbliżonej wielkości.
Bardzo duże, stare okazy stają się samotnikami.
Stado polujące na drobne, żyjące w ławicach
ryby stosuje złożone strategie i bywa porównywane z watahą wilków.
199
Padalec
Anguis fragilis
Rodzina: padalcowate – Anguidae
Cecha charakterystyczna
Beznoga jaszczurka do złudzenia przypominająca małego węża, lecz o bardzo małej głowie słabo odgraniczonej
od tułowia i oczach z nieprzezroczystymi powiekami. Ciało walcowate,
ruchy mniej płynne niż u węży.
Opis
Długość samicy do 50 cm, samca do
40 cm. Ciało silnie wydłużone, pokryte drobnymi łuskami o gładkiej
powierzchni, bez tarczek brzusznych.
Ogon dłuższy od reszty ciała. Grzbiet
brunatnobrązowy, miedziany, szaropopielaty lub turkusowy, często
z jedną lub kilkoma podłużnymi liniami. Strona brzusz-
zmierzchowo-nocny tryb życia. Jego pokarm stanowią
na niebieskawoszara do prawie czarnej.
dżdżownice i ślimaki, a także owady, wije i pająki. Tak jak
Sposób życia
inne jaszczurki, w razie niebezpieczeństwa może odrzucić
ogon, który z czasem odrasta. Do godów przystępuje
Przebywa w bardzo różnych miejscach, o ile zapewniają
w maju. Jest jajożyworodny; w sierpniu przychodzi na
trochę wilgoci i cienia. Zamieszkuje lasy, zarośla, miedze,
świat od kilku do ponad 20 całkowicie rozwiniętych mło-
skraje dróg, polanki, miejsca przy brzegach wód. Prowadzi
dych jaszczurek. Zimuje w opuszczonych norach, pod
ściółką, pod korzeniami drzew i w innych osłoniętych miejscach, zwykle gromadnie, od października
do marca – kwietnia.
Występowanie i zagrożenia
Dość pospolity w całej Polsce z wyjątkiem wysokich gór. Padalce często są bezmyślnie zabijane
jako „żmije” lub giną pod kołami samochodów.
Podlega ochronie. Ogólny zasięg obejmuje prawie całą Europę, a także Azję Mniejszą, Kaukaz
i Iran.
Czy wiesz, że...
...o przynależności padalców do jaszczurek świadczy
budowa wewnętrzna: występuje zarówno pas barkowy, jak i miednicowy, a w rozwoju zarodkowym
przejściowo rozwijają się przednie kończyny. Padalec
ma też, w odróżnieniu od węży, otwory uszne.
200
Bażant zwyczajny
Phasianus colchicus
Rodzina: kurowate – Phasianidae
Cecha charakterystyczna
Długi, ostro zakończony ogon. Piękna
barwa głowy i szyi u starych samców.
Opis
Ptak wielkości kury domowej, lecz z długą
szyją. U samca granatowo ubarwiona głowa
z niebieskim lub zielonym połyskiem
i dwoma czubami po bokach, czerwona
„twarz”, miedziany spód ciała, ogon pomarańczowy, wyraźnie pręgowany; czasami
także biała obroża na szyi. Samica znacznie
mniejsza od samca, szarobrązowa z ciemniejszymi plamami i krótszym ogonem.
Długość ciała: do 55–85 cm, rozpiętość skrzydeł: 70–90 cm, waga samca: do 1500 g,
samicy: do 1000 g.
Sposób życia
Przebywa na obrzeżach lasów i zarośli, polach, łąkach,
Występowanie i zagrożenia
pastwiskach, a także w trzcinowiskach. Szczególnie
W Polsce gatunek sztucznie wprowadzony. Większość
chętnie zasiedla tereny w pobliżu stawów i niewielkich
dziko żyjących bażantów pochodzi z hodowli. W natu-
rzeczek. Najchętniej chodzi powo-
ralnych granicach zasięgu bażant
li po ziemi; spłoszony biegnie lub
gnieździł się w Azji; obecnie wy-
startuje z gwałtownymi uderze-
stępuje na wszystkich kontynen-
niami skrzydeł. Lata nisko, z fur-
tach, w tym w prawie całej za-
koczącymi uderzeniami skrzydeł.
chodniej, środkowej i południo-
Głos: chrapliwe i głośne kok-kok.
wo-wschodniej Europie. W mro-
Odżywia się nasionami, drob-
źne i śnieżne zimy większość
nymi owocami, pąkami roślin.
polskiej populacji ginie z głodu,
Gniazdem jest zagłębienie w ziemi
o ile nie jest dokarmiana. Jest
wygrzebane przez samicę pod
gatunkiem łownym.
osłoną gęstych traw lub gałęzi
krzewów, wyścielone suchymi
Czy wiesz, że…
trawami. Jaja w liczbie 10–12,
...bażant został sprowadzony do
oliwkowoszare bez plam, podob-
Europy
ne do kurzych lecz nieco mniej-
Greków ponad 2500 lat temu;
sze, wysiadywane przez 24–25
rozprzestrzeniony w Italii przez
dni. Młode ptaki opuszczają
Rzymian. W środkowej Europie
gniazdo w kilka godzin po wyklu-
występował dziko co najmniej
ciu się. Gatunek osiadły.
od XI wieku.
przez
starożytnych
217
Bocian czarny
(hajstra)
Ciconia nigra
Rodzina: bocianowate – Ciconiidae
Cecha charakterystyczna
Ptak o pokroju bociana białego, lecz o upierzeniu czarnym, z pięknym fioletowym i zielonym połyskiem.
Opis
Ptak nieco mniejszy od bociana białego. Długość ciała
90–100 cm, rozpiętość skrzydeł 150–210 cm, waga
około 3 kg. Pierś i brzuch białe, poza tym upierzenie
czarne. Dziób i nogi starych ptaków intensywnie czerwone, u młodych – dziób zielonoszary a nogi bladoróżowe. Samice są nieco mniejsze od samców.
Sposób życia
Przebywa w pobliżu śródleśnych mokradeł i zbiorników wodnych, z dala od osiedli ludzkich i pól; unika
spotkań z ludźmi. Odżywia się głównie rybami, żabami
i zaskrońcami, a także mięczakami, dżdżownicami
i pisklętami ptaków. Ptak milczący, tylko wyjątkowo
klekoce, prycha lub syczy. Gnieździ się na wysokich,
starych drzewach w głębi lasu, w sąsiedztwie bagien;
gniazdo podobne jak u bociana białego, wykorzysty-
wane przez 35–36 dni. Przylatuje w marcu – kwietniu,
wane przez tę samą parę przez wiele lat. Jaja w liczbie
odlatuje pod koniec sierpnia. Zimuje na Bliskim
3–5, białe, składane są zwykle w kwietniu i wysiady-
Wschodzie i w Afryce, od Egiptu po Etiopię.
Występowanie i zagrożenia
Występuje w całej Polsce, z wyjątkiem
wysokich gór. Zasięg gatunku obejmuje całą strefę umiarkowaną Eurazji,
a także Afrykę Południową, gdzie żyje
osiadła populacja lęgowa. W Polsce
gnieździ się ponad 1 tys. par. Gatunek
nie jest zagrożony wyginięciem tak
długo, jak długo zachowane zostaną
siedliska lęgowe. Gatunek chroniony.
Czy wiesz, że...
...hajstra na ogół unika spotkań z bocianem białym, przez którego bywa prześladowany. Zdarza się jednak, że na
śródleśnych mokradłach obydwa gatunki żerują razem.
221
Foka szara
Halichoerus grypus
Rodzina: fokowate – Phocidae
Cecha charakterystyczna
Występowanie i zagrożenia
W odróżnieniu od foki pospolitej i obrączkowanej,
Ogólny zasięg obejmuje północny Atlantyk – zarówno
pysk foki szarej jest wydłużony, a nie zaokrąglony.
wybrzeża Ameryki Północnej, jak i Europy. Bałtyk
Opis
zasiedla izolowana populacja, żyjąca wokół wysp
estońskich i Wysp Alandzkich, a także u południowych
Największa bałtycka foka; długość ciała samca – do
wybrzeży Szwecji. U polskich wybrzeży spotykane są
250 cm, samicy – do 210 cm; waga samca – do 310 kg,
tylko foki migrujące. Najpoważniejsze zagrożenia dla
samicy – do 200 kg. Wszystkie kończyny przekształco-
fok bałtyckich to utrata ostoi z powodu rozwoju tury-
ne w płetwy, brak małżowin usznych. Samce ubarwio-
styki oraz nadmierne przełowienie rybostanu. Gatunek
ne szaro, czarno lub brązowo z jaśniejszym brzuchem
chroniony.
pokrytym czarnymi plamami, samice – jasnoszare z niewyraźnymi kremowymi i ciemnymi plamami na bokach
i brzuchu.
Sposób życia
Poza okresem linienia lub wychowywania młodych
zamieszkuje przybrzeżne wody morskie, miejsca spokojne, zasobne w pokarm, często przy płaskich, piaszczystych brzegach sąsiadujących ze stromymi, podwodnymi stokami dającymi możliwość szybkiego,
głębokiego zanurzenia. Pod wodą może przebywać do
20 minut. Odżywia się rybami, mięczakami, czasem
ptakami wodnymi; najważniejszym zmysłem orientacji
używanym w polowaniu są wąsy czuciowe. W maju
– czerwcu spędza kilka tygodni na lądzie, liniejąc. Do
rozrodu przystępuje w marcu; gody mają miejsce
w wodzie lub na lądzie. Po ciąży trwającej 340 dni
samica rodzi na lądzie 1 młode, którym opiekuje się
20 dni. Żyje 30–40 lat.
Czy wiesz, że...
...na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych
ubiegłego stulecia bałtyckie foki były na granicy wyginięcia z powodu nagromadzenia w ich ciałach toksycznych substancji – DDT, polichlorowanych bifenyli (PCB)
i metali ciężkich, blokujących ich zdolności rozrodcze
i dezorganizujących system odpornościowy.
285
Niedźwiedź brunatny
Ursus arctos
Rodzina: niedźwiedziowate – Ursidae
Występowanie i zagrożenia
Na pograniczu polsko-słowackim żyje w 5 ostojach:
Beskidzie Żywieckim, Tatrach, Beskidzie Sądeckim,
Beskidzie Niskim i Bieszczadach; po polskiej stronie jest
około 100 osobników, na Słowacji kilkakrotnie więcej.
Wędrujące niedźwiedzie widuje się też w innych rejonach, np. w dolinie środkowej Wisły i na Mazurach.
Główne zagrożenia to przecinanie szlaków wędrówek
ruchliwymi drogami bez odpowiednich przejść oraz
niepokojenie gawrujących niedźwiedzi przez turystów.
Gatunek chroniony. Ogólny zasięg gatunku obejmuje
góry zachodniej, środkowej i południowej Europy oraz
Europę Wschodnią, Azję i Amerykę Północną (tamtejszy
podgatunek to legendarny grizzly).
Cecha charakterystyczna
Czy wiesz, że...
Masywne zwierzę o długiej sierści i o okrągłych uszach,
...niedźwiedzie na ogół unikają ludzi. Niebezpieczne
stąpające na całych stopach, na przemian obu lewymi
może być spotkanie z niedźwiedzicą prowadzącą
i obu prawymi kończynami.
młode, a także z osobnikami żerującymi przy zaśmie-
Opis
Największy europejski drapieżnik. Długość ciała 170–
–250 cm, wysokość w kłębie 100–120 cm, masa 150–200,
czasem ponad 300 kg; samica znacznie mniejsza od
samca. Futro ciemnobrunatne, płowe, słomkowożółte
lub czarne; głowa często jaśniejsza od reszty ciała. Odcisk
tylnej nogi podobny do odcisku bosej ludzkiej stopy.
Sposób życia
Zamieszkuje rozległe lasy; w poszukiwaniu pożywienia
odwiedza też pastwiska i uprawy rolne. Poza okresem
godowym jest samotnikiem zajmującym terytorium
kilkuset kilometrów kwadratowych. Przez cały sezon
poluje na leśne zwierzęta, odżywia się też padliną,
rybami, owadami, miodem i zielonymi częściami roślin.
Wiosną zjada bulwy, korzenie, pąki, jaja ptasie, latem
owoce i nasiona. Zimę przesypia w ustronnym miejscu,
w gawrze – jamie wykopanej wśród powalonych drzew
lub pod skałą, usłanej mchem, liśćmi lub gałązkami.
Młode (1–2) rodzą się podczas snu zimowego, po
7-miesięcznej ciąży. Żyje do 40 lat.
302
conych szlakach turystycznych.