kazus 1 - Katedra Prawa Cywilnego UJ

Kazus nr 1 - 01. 09. 2016 r.
Zygmunt prowadził zakład hydrauliczny. Ewa zamówiła w jego zakładzie montaż kabiny
prysznicowej w łazience swojego mieszkania. Mieszkanie Ewy znajdowało się na I-szym piętrze
budynku w centrum Krakowa. Zygmunt nieodpowiednio zainstalował kabinę, wskutek czego cieknąca
z niej po ścianach woda zalała lokal Henryka, znajdujący się na parterze budynku, a mieszczący
galerię artystyczną, będącą jednocześnie mini salą koncertową. Wskutek zalania zniszczeniu uległ
fortepian znanej włoskiej firmy Schulze Pollmann, wykonany przez producenta na indywidualne
zamówienie Henryka. Ponadto, wskutek zalania galerii i zniszczenia fortepianu (tak dalekiego, że nie
sposób było go już przywrócić do dotychczasowej używalności) konieczne było odwołanie wieczoru
autorskiego młodych mistrzów fortepianu, który miał się odbyć w galerii Henryka dzień później. Trzy
dni po zalaniu, po wysuszeniu podłogi w galerii, Henryk wynajął i sprowadził do galerii inny fortepian
równorzędnej klasy i wartości, za kwotę czynszu 2.000 zł miesięcznie, aby zachować możliwość
organizacji wieczorów koncertowych do czasu uzyskania na własność nowego fortepianu w miejsce
zniszczonego.
Henryk domaga się:
(1) niezwłocznego dostarczenia identycznego fortepianu firmy Schulze Pollmann;
(2) zwrotu płaconego przez niego czynszu najmu za równowartościowy instrument, za cały okres
oczekiwania aż do chwili dostarczenia nowego fortepianu Schulze Pollmann;
(3) zysku z tytułu wieczoru autorskiego, jaki miał on osiągnąć. Musiał on bowiem zwrócić
klientom 100 biletów w cenie 50 zł. Zysk Henryka na każdym bilecie to kwota 20 zł.
Ponadto, zgodnie z kalkulacją Henryka każdy klient dokonałby zakupów (napojów, katalogów
itd.) w wysokości minimum 50 zł., a średni zysk Henryka z tych zakupów wyniósłby po 20 zł.
(4) Henryk podnosi również, że recital autorski z pewnością byłby tak udany, że publiczność
zgłosiłaby go do konkursu TVP Kraków „najlepsza mała sala koncertowa w Krakowie”,
którego zwycięzca miał gwarancję podpisania umowy z TVP Kraków na transmisję
comiesięcznych koncertów muzyki klasycznej przez okres 1 roku. Henryk wycenia wartość
umowy z TVP Kraków dla swojej galerii na 50 tyś zł.
Henryk domaga się naprawienia wyżej wymienionych szkód solidarnie od Zygmunta i Ewy. Pozwani
zaprzeczyli swojej odpowiedzialności. Wskazali także, że firma Schulze Pollmann obecnie wykonuje
tylko nowsze modele wyższej klasy, których cena jest wyższa o 40 % w porównaniu z modelem
zniszczonym lub porównywalnymi do niego modelami innych renomowanych producentów.
Proszę ocenić zasadność roszczeń Henryka wobec Zygmunta i Ewy.
Szkic rozwiązania:
I.
Podstawy odpowiedzialności Ewy i Zygmunta
1. Roszczenie Henryka wobec Ewy
Henryk mógłby domagać się naprawienia szkody od Ewy na mocy art. 433 k.c. Ewa bowiem
„zajmuje” (czyli faktycznie włada) pomieszczeniem, z którego nastąpił wyciek wody do lokalu
1
Henryka. Przesłanką odpowiedzialności Ewy na mocy art. 433 k.c. jest uznanie, że „przelanie” wody
między kondygnacjami budynku odpowiada dyspozycji tego przepisu.
Teza ta wywołuje jednak wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie, w związku z czym należy
uwzględnić dwie możliwości interpretacyjne:
a) Jeżeli przyjmie się oparty na wykładni funkcjonalnej przeważający w doktrynie pogląd, że ten
stan faktyczny podlega art. 433 k.c. (przelanie wody między piętrami jest „wylaniem”), to
powstaje pytanie, czy Ewa może powołać się na przesłanki egzoneracyjne wskazane w art.
433 k.c. Uwzględniając treść kazusu brak jest podstaw do twierdzenia, że szkoda nastąpiła
wskutek siły wyższej albo wyłączenie z winy poszkodowanego (Henryka). Ponadto, Zygmunt,
który miał na zamówienie Ewy wykonać instalację kabiny, nie jest osobą trzecią, za którą Ewa
nie ponosiłaby odpowiedzialności w rozumieniu art. 433 k.c. Zajmujący pomieszczenie
odpowiada w rozumieniu tego przepisu za osoby, które znajdują się za jego zgodą w
pomieszczeniu. Zajmujący pomieszczenie ponosi więc na podstawie art. 433 k.c.
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za wykonawców powierzonych czynności, nawet gdyby
nie mógł zapobiec szkodzie (okolicznością egzoneracyjną jest bowiem wyrządzenie szkody
przez wylanie dokonane przez osobę, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności, gdy zarazem nie mógł on zapobiec wyrządzeniu szkody przez tą osobę).
Konsekwencją zastosowania art. 433 k.c. jest odpowiedzialność Ewy wobec Henryka.
Zygmunt jest bowiem osobą trzecią, za którą Ewa, jako władająca pomieszczeniem, ponosi
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka w wypadku powstania szkody wyrządzonej w sposób
opisany w tym przepisie.
b) Jeżeli przyjmie się oparty na wykładni językowej odmienny, reprezentowany w orzecznictwie
SN, pogląd, że art. 433 k.c. nie znajduje zastosowania do tzw. przelania cieczy między
piętrami, a jedynie do „wylania” czegoś z pomieszczenia poza budynek, konieczne jest
zbadanie innej podstawy odpowiedzialności Ewy wobec Henryka. Wobec braku innej
szczegółowej podstawy odpowiedzialności deliktowej, jaka mogłaby znaleźć zastosowanie do
ww. stanu faktycznego, konieczne jest sięgnięcie po ogólną podstawę odpowiedzialności
deliktowej w postaci art. 415 k.c. lub art. 429 k.c.
Ze względu na to, że szkodę wyrządził Zygmunt na skutek niewłaściwego montażu, ale Ewa posłużyła
się Zygmuntem przy wykonywaniu czynności prowadzącej do powstania szkody, należy zbadać
zastosowanie art. 429 k.c. Przepis ten obciąża powierzającego wykonanie czynności innej osobie
odpowiedzialnością za cudzy czyn na zasadzie tzw. winy w wyborze. Szkoda wyrządzona przez
Zygmunta osobie trzeciej (Henrykowi) pozostaje w funkcjonalnym związku z powierzoną
Zygmuntowi czynnością w postaci instalacji kabiny. Ponieważ jednak Ewa powierzyła wykonanie
instalacji zawodowemu hydraulikowi Zygmuntowi, zatem ulega wzruszeniu przewidziane w art. 429
k.c. domniemanie winy w wyborze i w rezultacie Ewie nie można przypisać odpowiedzialności za
szkodę wyrządzoną przez Zygmunta przy wykonywaniu powierzonej mu przez Ewę czynności.
Brak także podstaw do przypisania Ewie odpowiedzialności za jej własny czyn (art. 415 k.c.). Jej
własny czyn polegał na powierzeniu montażu prysznica zawodowemu hydraulikowi. Nie stanowi to
działania bezprawnego (brak deliktu), gdyż reguły ostrożności nie wymagały także, aby Ewa dokonała
dalej idących aktów staranności np. w postaci dokonania samodzielnej kontroli prawidłowości
montażu prysznica przez hydraulika lub w postaci zlecenia takie kontroli innemu profesjonaliście.
2
Konsekwencją przyjęcia stanowiska, że art. 433 k.c. nie znajduje zastosowanie w omawianym stanie
faktycznym jest to, że Henryk może domagać się naprawienia szkody tylko od Zygmunta.
2. Roszczenie Henryka wobec Zygmunta
Zygmuntowi nie może być przypisana odpowiedzialność wobec Henryka z tytułu nienależytego
wykonania umowy (art. 471 k.c. i nast.), gdyż przed powstaniem zdarzenia wyrządzającego szkodę
Henryka nie łączyło z Zygmuntem żadne zobowiązanie.
Przesłanki przypisania Zygmuntowi deliktowej odpowiedzialności wobec Henryka na mocy art. 415
k.c. są spełnione: powstała opisana w kazusie szkoda po stronie Henryka. Szkoda ta powstała wskutek
zalania galerii i pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z zachowaniem się Zygmunta w
postaci wadliwego montażu kabiny w lokalu Ewy. Po pierwsze: szkoda nie powstałaby, gdyby
dokonano prawidłowego montażu (test warunku sine qua non), a po drugie normalną konsekwencją
wadliwego montażu prysznica jest zalanie pomieszczenia, w którym prysznic znajduje się, jak i
pomieszczeń położonych pod nim. Prawdopodobieństwo uszkodzenia położonego piętro niżej
pomieszczenia, jak i znajdujących się w nim przedmiotów, wzrasta zawsze bardzo istotnie (do bardzo
wysokiego prawdopodobieństwa), gdy powyżej tego pomieszczenia zostaje wadliwie dokonany
montaż instalacji wodnej. Wymóg „winy” na gruncie art. 415 k.c. podlega daleko idącej
obiektywizacji, która oznacza, że przedmiotem oceny jest to, czy określony podmiot prawa cywilnego
w określonych okolicznościach dochował wymaganej od niego staranności i czy zachował reguły
ostrożności postępowania z danym dobrem. Niefachowy montaż kabiny prysznicowej przez
profesjonalistę stanowi naruszenie wzorca powinnego postępowania i uzasadnia odpowiedzialność na
mocy art. 415 k.c.
II. Poszczególne elementy żądania Henryka:
1. Dostarczenie identycznego fortepianu Schulze Pollman
Zniszczenie rzeczy położonej w pomieszczeniu, nad którym nastąpiła wadliwa instalacja prysznica,
pozostaje w normalnym związku przyczynowym z dokonaniem takiej wadliwej instalacji.
Każdorazowo bowiem prawdopodobieństwo zniszczenia rzeczy wzrasta, gdy w pomieszczeniu
powyżej zostaje dokonana wadliwa instalacja wodna.
Naprawienie szkody powinno nastąpić, co do zasady, według wyboru poszkodowanego, bądź przez
przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 363 § 1
k.c.). Ograniczenia zasady restytucji naturalnej przewidziane są w art. 363 § 2 k.c. W omawianym
stanie faktycznym możliwe jest dostarczenie fortepianu tej samej marki, lecz nowego modelu,
droższego o 40 % od modelu zniszczonego. Naprawa uszkodzonego fortepianu nie jest możliwa.
W doktrynie i orzecznictwie podnosi się, że przywrócenie stanu poprzedniego na gruncie art. 363 § 1
k.c. nie zawsze musi prowadzić do stworzenia stanu absolutnie identycznego do tego, który miał
miejsce przed wystąpieniem szkody. W wypadku utraty lub uszkodzenia rzeczy niezbędne jest to, aby
w rezultacie naprawienia szkody rzecz wykazywała walory użytkowe i estetyczne, będąc zdolna do
tego, aby, jak przed wyrządzeniem szkody, zaspokoić potrzeby poszkodowanego. Można zatem
przyjąć, że w ramach żądania dostarczenia identycznego fortepianu było możliwe dostarczenie
fortepianu innego producenta, posiadającego porównywalną renomę rynkową w Polsce, o
3
porównywalnych właściwościach (w odróżnieniu od np. fortepianu „nieznanego” producenta z kraju
pozaeuropejskiego), uczyni zadość wymogowi restitutio in integrum.
Natomiast żądanie Henryka dostarczenia nowego droższego modelu fortepianu tego samego
producenta (skoro ten sam model nie jest produkowany) pociągałoby za sobą nadmierne koszty dla
zobowiązanego/zobowiązanych w rozumieniu art. 363 § 2 k.c. (wartość ich świadczenia byłaby
wyższa o 40 %) co prowadzi do uznania, że takie roszczenie Henrykowi nie przysługiwałoby, a
przysługiwałoby mu roszczenie o odszkodowanie w pieniądzu. Odszkodowanie to powinno zostać
ustalone na podstawie wartości, jaką przedstawiał zniszczony fortepian bezpośrednio przed jego
uszkodzeniem i powinno zostać ustalone w takiej wysokości, aby pozwolić nabyć Henrykowi inny
fortepian, o porównywalnych właściwościach (łącznie z renomą producenta, która ma znaczenie dla
sali koncertowej), choć niekoniecznie fortepian tej samej firmy.
2. Koszty najmu zastępczego fortepianu:
Niemożność korzystania ze zniszczonej rzeczy położonej w pomieszczeniu, nad którym nastąpiła
wadliwa instalacja prysznica, pozostaje w normalnym związku przyczynowym z dokonaniem takiej
wadliwej instalacji. Każdorazowo bowiem prawdopodobieństwo braku możliwości korzystania z
zalanej rzeczy wzrasta istotnie, gdy w pomieszczeniu powyżej zostaje dokonany wadliwy montaż
instalacji wodnej.
Uzasadnione jest roszczenie Henryk o zwrot kosztów wynajmu równowartościowego instrumentu na
okres do chwili dostarczenia nowego fortepianu (o ile żądanie restitutio in integrum byłoby
uzasadnione) lub do chwili naprawienia szkody w postaci zapłaty wartości zniszczonego fortepianu (o
ile żądanie restitutio in integrum byłoby nieuzasadnione). Utrata możliwości korzystania ze
zniszczonej rzeczy wykorzystywanej do prowadzenia przez poszkodowanego działalności
gospodarczej jest szkodą majątkową, która podlega rekompensacji. W związku z tym wynajęcie przez
Henryka zastępczego instrumentu o podobnej klasie było sposobem naprawienia tej szkody, a jej
koszty powinien ponosić odpowiedzialny za szkodę. Ponadto ponoszenie przez Henryka ciężaru
czynszu było także niezbędne, aby zmniejszyć narastanie dalszych szkód wywołanych zalaniem jego
galerii, w postaci kolejnych odwołanych/nieorganizowanych wieczorów koncertowych. Takie
działanie poszkodowanego jest prawidłowym (dozwolonym, a nawet wymaganym przez prawo)
działaniem zmierzającym do minimalizacji przez poszkodowanego następowania dalszych szkód
pozostających w normalnym związku przyczynowym ze zdarzeniem wyrządzającym szkodę
(dokonaniem nieprawidłowego montażu instalacji wodnej).
Okres, za jaki Henryk może domagać się zwrotu czynszu, to czas do chwili dostarczenia mu
zamiennego fortepianu (w ramach restituto in integrum) lub zapłaty pełnego odszkodowania za
utracony fortepian (za które to Henryk będzie mógł samodzielnie nabyć równowartościowy
instrument).
Możliwe jest spostrzeżenie, że wieczory koncertowe przynosiły stosunkowo niski zarobek w
porównaniu do kosztów wynajęcia fortepianu (nie wiemy jednak, ile tych koncertów było w miesiącu,
a więc nie da się tej okoliczności zdecydowanie przesądzić). Jednak nie można od prowadzącego
galerię wymagać, aby nawet wówczas, gdyby rynkowy koszt najmu fortepianu był relatywnie wysoki,
a nawet większy niż aktualne przychody z koncertów, aby w związku z tym nie najmował on
równowartościowego instrumentu. Ograniczyłoby to wówczas przyszły rozwój jego działalności,
mogłoby spowodować odpływ klienteli, prowadząc do dalszych szkód majątkowych.
4
3. Zyski z koncertu:
Utrata zysków, które przynosiła – w ramach prowadzonej działalności gospodarczej - zniszczona rzecz
położona w pomieszczeniu, nad którym nastąpiła wadliwa instalacja prysznica, pozostaje w
normalnym związku przyczynowym z dokonaniem takiej wadliwej instalacji. Każdorazowo bowiem
prawdopodobieństwo utraty takich zysków wzrasta istotnie, gdy w pomieszczeniu powyżej zostaje
dokonany wadliwy montaż instalacji wodnej i na skutek tego dojdzie do uszkodzenia lub zniszczenia
rzeczy służącej do prowadzenia działalności gospodarczej.
W związku z koniecznością odwołania koncertu Henryk domaga się naprawienia szkody w postaci
utraconych korzyści, albowiem jego majątek nie wzrósł tak, jak nastąpiłoby to, gdyby zdarzenie
wywołujące szkodę nie miało miejsca. W doktrynie i orzecznictwie wymaga się, aby poszkodowany
uprawdopodobnił, że zgodnie z doświadczeniem życiowym uzyskałby określone korzyści. W
odniesieniu do stanu faktycznego kazusu należy wskazać, że bilety uprzednio sprzedane, z których
Henryk miał osiągnąć wskazany przez niego zysk (20 zł na bilecie), stanowią utracone korzyści w
rozumieniu art. 361 § 2 k.c., których prawdopodobieństwo uzyskania przez Henryka graniczyło z
pewnością.
Zyski ze sprzedaży katalogów, napojów, etc. także w szerokim ujęciu były zyskami z działalności
gospodarczej, dla której prowadzenia wykorzystywany był fortepian, a bez niego nie mogły zostać
osiągnięte. Także one, jako utracone przychody z działalności gospodarczej, pozostają w normalnym
związku przyczynowym z wadliwym montażem instalacji wodnej (prawdopodobieństwo
nieosiągnięcia zysków z koncertów odbywających się w danym lokalu wzrasta każdorazowo istotnie,
gdy w pomieszczeniu powyżej zostaje dokonany wadliwy montaż instalacji wodnej).
Zgodnie z art. 363 § 2 obowiązek naprawienia szkody obejmuje wszystkie utracone korzyści
pozostające w zakresie normalnego związku przyczynowego. Jednak zgodnie z utrwalonym
stanowiskiem doktryny i orzecznictwa udowodnienie faktu utraty korzyści (oraz ich wysokości)
wymaga wykazania wysokiego prawdopodobieństwa tego, iż w braku zdarzenia szkodzącego
poszkodowany osiągnąłby je w konkretnej wysokości. Henryk nie wykazał z dostatecznym
prawdopodobieństwem, że każdy słuchacz koncertu zrobiłby zakupy za min. 50 zł. Po pierwsze,
wydaje się mało prawdopodobne, aby każdy słuchacz koncertu zrobił te zakupy. Po drugie, brak jest w
stanie faktycznym kazusu wskazania, aby Henryk uprawdopodobnił swoje żądanie w inny sposób niż
podanie swojej czysto subiektywnej kalkulacji. Roszczenie to nie zasługuje na uwzględnienie, chyba
żeby Henryk wykazał dokumentami sprzedażowymi, że w ciągu ostatniego dłuższego czasu (np.
ostatnich trzech lat) na każdym z kilkudziesięciu organizowanych przez niego koncertów, minimalny
zysk z dodatkowej sprzedaży w trakcie koncertów wynosił średnio kwotę X (np. 20 zł. lub 50 zł.) na
każdego uczestnika konkursu.
4. Udział w konkursie TVP Kraków:
Udział galerii Henryka w konkursie na najlepszą salę koncertową w Krakowie z szansą wygrania
kontraktu z TVP Kraków: Henryk domaga się naprawienia utraconej szansy (terminologicznie mniej
trafnie: szkody ewentualnej). Wskutek działania Marka Henryk utracił szansę udziału w konkursie,
który mógłby się zakończyć jego zwycięstwem. W świetle przeważającego stanowiska polskiej
doktryny utracona szansa (osiągnięcia korzyści majątkowej) nie podlega naprawieniu na gruncie art.
361 § 2 k.c., albowiem nie czyni zadość wymogowi, iż wystąpienie szkody i jej rozmiar muszą być
wykazane z dostatecznym (relatywnie wysokim) prawdopodobieństwem. Niższy stopień
prawdopodobieństwa wystąpienia skutku odróżnia „utraconą szansę” od utraconych korzyści.
5
5. Inne zagadnienia wpływające na zakres odszkodowania
W kazusie brak jest wskazań dających podstawę do rozważania przyczynienia się poszkodowanego
(Henryka) do powstałej szkody, a także innych możliwych zdarzeń modyfikujących zakres
odszkodowania przedstawiony zgodnie z powyższą argumentacją.
III. Wymagalność/zaskarżalność roszczenia Henryka
1. Zobowiązanie dłużnika do naprawienia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym jest tzw.
zobowiązaniem bezterminowym: dłużnik winien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu
wierzyciela do wykonania. W omawianym stanie faktycznym roszczenie Henryka stało się
wymagalne, wystąpił on bowiem z powództwem cywilnym przeciw Ewie i Zygmuntowi.
2. Należy przyjąć, że roszczenie jest zaskarżalne, ponieważ nie ma w kazusie żadnych informacji
odnoszących się do tego aspektu roszczenia Henryka.
Konkluzja:
W zależności od przyjętego stanowiska Henryk może domagać się naprawienia szkody albo wyłącznie
od Zygmunta (w razie negacji odpowiedzialności Ewy) albo solidarnie (art. 441 § 1 k.c.) od Zygmunta
i Ewy (w razie akceptacji odpowiedzialności Ewy na podstawie art. 433 k.c.).
Henryk może domagać się naprawienia szkody w postaci:
- restituto in integrum: dostarczenia fortepianu o porównywalnych właściwościach do fortepianu
zniszczonego, a wyprodukowanego przez producenta o porównywalnej renomie rynkowej albo
odszkodowania w pieniądzu.
- zapłaty kosztów najmu zastępczego fortepianu aż do czasu dostarczenia mu nowego fortepianu lub
zapłaty odszkodowania w pieniądzu;
- zysku, jaki osiągnąłby z tytułu sprzedaży biletów na odwołany koncert.
6