Bezp Chem – Pożar Wybuch

Zagrożenie pożarem i wybuchem
PALIWO
UTLENIACZ
POŻAR,
WYBUCH
ŹRÓDŁO ZAPŁONU
DR INŻ. MAREK WOLIŃSKI
SZKOŁA GŁÓWNA SŁUŻBY POŻARNICZEJ
ZAKŁAD ANALIZ I ROZPOZNAWANIA ZAGROŻEŃ
e-mail: [email protected]
1. Wskaźniki zagrożenia pożarem i wybuchem
dla poszczególnych substancji palnych
2. Wskaźniki zagrożenia pożarem i wybuchem
w skali całego budynku produkcyjno – magazynowego
3. Podstawowe regulacje prawne w zakresie bezpieczeństwa
pożarowego i wybuchowego
4. Przykłady rozwiązań technicznych zapobiegających
rozwojowi pożaru/wybuchu w instalacji technologicznej
z palnymi substancjami
POŻAR – spalanie o niekontrolowanym przebiegu
w czasie i przestrzeni
WYBUCH – gwałtowna reakcja utleniania lub rozkładu,
wywołująca wzrost temperatury i/lub ciśnienia
ZAGROŻENIE POŻAROWE/WYBUCHOWE:
- możliwość spowodowania pożaru/wybuchu,
- możliwość utraty życia (lub uszkodzenia ciała)
i/lub zniszczenia mienia w wyniku pożaru/wybuchu
PALIWO
POŻAR,
WYBUCH
ŹRÓDŁO ZAPŁONU
UTLENIACZ
1. Wskaźniki zagrożenia pożarem i wybuchem
dla poszczególnych substancji palnych
Granice wybuchowości (palności, zapłonu) są charakterystycznymi cechami
mieszanin palnych. Poza tymi granicznymi stężeniami składników palnych w
mieszaninie z utleniaczem zapłon mieszaniny nie nastąpi nawet, jeśli źródło
zapłonu będzie miało nieskończenie wielką energię:
- - dolna granica wybuchowości (DGW) jest to najniższe stężenie paliwa w
mieszaninie palnej, poniżej którego nie jest możliwy zapłon mieszaniny pod
wpływem czynnika inicjującego i dalsze samoczynne rozprzestrzenianie
płomienia w określonych warunkach badania,
- - górna granica wybuchowości (GGW) jest to najwyższe stężenie paliwa w
mieszaninie palnej, powyżej którego nie jest możliwy zapłon mieszaniny pod
wpływem czynnika inicjującego i dalsze samoczynne rozprzestrzenianie
płomienia w określonych warunkach badania.
Zagrożenie pożarem i/lub wybuchem wzrasta ze spadkiem dolnej granicy
wybuchowości i rozszerzaniem zakresu wybuchowości czyli różnicy między
poziomem górnej i dolnej granicy wybuchowości.
Stężeniowe granice zapłonu, przykłady
Gaz
% gazu w powietrzu
DGW
GGW
Wodór
4,1
74,2
Tlenek węgla
12,5
74,2
Metan
5,3
14,0
Etan
3,2
12,5
Propan
2,4
9,5
Butan
1,9
8,4
Acetylen
2,5
80,0
Gaz ziemny
4,5
17,0
Temperatura zapłonu cieczy palnej jest to najniższa temperatura, przy
której ciecz tworzy nad swoją powierzchnią mieszaninę par z powietrzem
o odpowiednim stężeniu, zdolną zapalić się od bodźca energetycznego w
określonych warunkach badania.
Przykładowo – ropę naftową i produkty naftowe, z wyjątkiem gazu
płynnego, w zależności od temperatury zapłonu zalicza się do
następujących klas:
-klasa I: ropa naftowa i produkty naftowe o temperaturze zapłonu do
294,15 K (21 oC),
-klasa II: produkty naftowe o temperaturze zapłonu od 294,15 K (21 oC)
do 328,15 K (55 oC),
-klasa III: produkty naftowe o temperaturze zapłonu od 328,15 K (55 oC)
do 373,15 K (100 oC).
Ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55 oC) są
materiałami niebezpiecznymi pożarowo.
Minimalna energia zapłonu Emin jest to najmniejsza energia kondensatora w
obwodzie elektrycznym, którego wyładowanie powoduje zapłon mieszaniny i
rozprzestrzenianie się płomienia w określonych warunkach badania. Dla
gazów i par minimalną energię zapłonu oznacza się dla składów
stechiometrycznych, zaś dla pyłów – dla mieszanin bogatych w paliwo
(powyżej składu stechiometrycznego), są to warunki optymalne pod względem
składu mieszaniny.
Wartość minimalnej energii zapłonu jest parametrem, który pozwala na ocenę
zagrożenia wybuchem pochodzącego od istniejących w rozpatrywanym
obszarze źródeł energii takich, jak iskry elektryczne, elektrostatyczne, iskry
pochodzące z pojemnościowych lub indukcyjnych obwodów elektrycznych, a
także iskry mechaniczne.
Minimalne energie zapłonu mieszanin gazów i par
z powietrzem, przykłady
Substancja palna
Emin, mJ
Dwusiarczek węgla
0,009
Wodór
0,019
Acetylen
0,019
Tlenek etylenu
0,060
Metanol
0,140
Eter etylowy
0,190
Benzen
0,200
Heksan
0,240
Butan
0,250
Metan
0,280
Aceton
0,600
Zależność energii zapłonowej od
składu mieszaniny na przykładzie
mieszanin wodoru z powietrzem:
Z1 – minimalna energia zapłonu
Emin = 0,019 mJ,
Vd – dolna granica wybuchowości,
Vg – górna granica wybuchowości.
Temperatura samozapłonu jest to najniższa temperatura, przy której następuje
zapalenie się substancji palnej w wyniku zetknięcia z gorącą powierzchnią lub
wskutek oddziaływania promieniowania cieplnego tej powierzchni (bez udziału
zewnętrznego płomienia lub iskry).
Klasyfikacja mieszanin wybuchowych gazów i par z powietrzem
Przykład substancji
Temperatura
samozapłonu, oC
Klasa
temperaturowa
> 450
T1
Wodór, tlenek węgla, amoniak
>300 – 450
T2
Acetylen, n-butan, tlenek etylenu
>200 – 300
T3
N-oktan, terpentyna, akroleina
>135 – 200
T4
Aldehyd octowy, eter dwuetylowy
>100 – 135
T5
Dwusiarczek węgla
>85 – 100
T6
Fosforowodór
Gazy i pary cieczy o temperaturze samozapłonu poniżej 85 oC traktowane są jako
samozapalające się w temperaturze pokojowej.
2. Wskaźniki zagrożenia pożarem i wybuchem
w skali całego budynku produkcyjno - magazynowego
WYBUCH
POŻAR
Efekty pożaru lub wybuchu oddziaływujące na ludzi i konstrukcje,
mogące spowodować śmierć lub uszkodzenia ciała albo zniszczenia
dóbr materialnych:
- promieniowanie cieplne,
- toksyczne produkty spalania i rozkładu termicznego,
- fala ciśnieniowa, podmuch,
- odłamki.
Stacja kolejowa Białystok, 08.11.2010
Pożar powierzchniowy
Pożar strumieniowy
BLEVE + fire ball
Średnie intensywności promieniowania cieplnego dla
różnych typów pożarów gazów i cieczy
Pożar
Pożary powierzchniowe
LNG
LPG
Benzyna/nafta
Metanol
Pożary strumieniowe
LPG/benzyna/nafta
LNG/metanol
BLEVE
Wszystkie ciecze palne
I, kW/m2
Temperatura płomienia, oC
200
100
75
150
1300
1300
1000
1250
350
200
1300
1300
250
1200
Strumień
cieplny,
kW/m2
Skutki promieniowania
cieplnego dla sprzętu
Skutki promieniowania
cieplnego dla ludzi
37,5
Uszkodzenie urządzeń wcho100% ofiar śmiertelnych po 1 min.
dzących w skład instalacji tech- narażenia, 1% ofiar śmiertelnych
nologicznych (procesowych)
po 10 s narażenia
25,0
Zapalenie się drewna po bardzo 100% ofiar śmiertelnych po 1 min.
długim okresie narażenia
narażenia, znaczne urazy po 10 s
narażenia
12,5
Topienie się rur z tworzywa
sztucznego
1% ofiar śmiertelnych po 1 min.
narażenia, oparzenia I stopnia po
10 s narażenia
4,0
---
Powoduje ból przy narażeniu dłuższym niż 20 s
2,1
---
Wartość minimalna do wywołania
bólu po 1 min. narażenia
1,2
---
Nie stwarza dyskomfortu przy
długotrwałym narażeniu
Toksyczność gazów pożarowych, przykłady
Gaz
LC50, ppm
LC50, ppm
5 min
30 min
>150000
>150000
Amoniak NH3
20000
9000
Chlorowodór HCl
16000
3700
Tlenek węgla CO
-
3000
Bromowodór HBr
-
3000
Tlenek azotu NO
10000
2500
Siarkowodór H2S
-
2000
Fluorowodór HF
10000
2000
Dwutlenek azotu NO2
5000
500
Dwutlenek siarki SO2
500
-
Dwutlenek węgla CO2
Nadciśnienie,
kPa
17,5 – 35
Skutki nadciśnienia dla sprzętu
i obiektów
Skutki nadciśnienia dla ludzi
Poważne uszkodzenia budynków i 1% ofiar śmiertelnych wskutek
aparatury procesowej
uszkodzeń płuc
>50% uszkodzeń bębenków w uszach
>50% poważnych zranień od odłamków
7 – 17
Uszkodzenia budynków nadające
się do wyremontowania,
uszkodzenia fasad budynków
mieszkalnych
1% uszkodzeń bębenków w uszach
1% poważnych zranień od odłamków
3,5 – 7
Uszkodzenia przeszkleń *)
Zranienia odłamkami szkła
Uszkodzenia ok. 10% przeszkleń
Niewielkie zranienia odłamkami szkła
1 -2
*)
stąd wynika przyjęcie poziomu nadciśnienia ΔP = 5 kPa
jako wskaźnika zagrożenia wybuchem pomieszczeń
Gęstość obciążenia ogniowego jest to energia cieplna, wyrażona
w MJ, która może powstać przy spaleniu się materiałów palnych
składowanych, wytwarzanych, przerabianych lub transportowanych
w sposób ciągły w pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku
materiałów stałych, przypadająca na jednostkę powierzchni tego
obiektu wyrażoną w m2.
Gęstość obciążenia ogniowego Qd w MJ/m2 należy obliczać według
wzoru:
n
 i1 Qci * Gi 
Qd 
F
w którym:
n -- liczba rodzajów materiałów palnych znajdujących się
w pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku,
Gi -- masa poszczególnych materiałów, kg,
Qci -- ciepło spalania poszczególnych materiałów, MJ/kg,
F -- powierzchnia rzutu poziomego pomieszczenia, strefy
pożarowej lub składowiska, m2.
[PN-B-02852:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Obliczanie gęstości
obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru]
W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy
technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane,
powinna być dokonana ocena zagrożenia wybuchem.
Ocena zagrożenia wybuchem obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem wraz
z opracowaniem graficznej dokumentacji klasyfikacyjnej oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować zapłon.
Graficzna dokumentacja klasyfikacyjna zawiera plany sytuacyjne obrazujące
rodzaj i zasięg stref zagrożenia wybuchem oraz lokalizację i identyfikację źródeł
emisji, zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach.
Oceny zagrożenia wybuchem dokonują: inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym.
[Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109 z 2010 r., poz. 719)]
POMIESZCZENIE ZAGROŻONE WYBUCHEM –
pomieszczenie, w którym może się wytworzyć mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów,
par, mgieł lub pyłów, że jej wybuch mógłby spowodować przyrost
ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa.
STREFA ZAGROŻENIA WYBUCHEM – przestrzeń, w której
może występować mieszanina substancji palnych z powietrzem
lub innymi gazami utleniającymi, o stężeniu zawartym między
dolną a górną granicą wybuchowości.
W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem,
jeżeli może w nim wystąpić mieszanina wybuchowa o objętości co
najmniej 0,01 m3 w zwartej przestrzeni
[Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109 z 2010 r., poz. 719)]
PRZYROST CIŚNIENIA W POMIESZCZENIU SPOWODOWANY
PRZEZ WYBUCH Z UDZIAŁEM JEDNORODNYCH PALNYCH
GAZÓW LUB PAR O CZĄSTECZKACH ZBUDOWANYCH Z
ATOMÓW WĘGLA, WODORU, TLENU, AZOTU I CHLOROWCÓW:
gdzie:
m max * Pmax * W
P 
V * C st * 
, Pa
mmax – maksymalna masa substancji palnych, tworzących mieszaninę wybuchową,
jaka może się wydzielić w rozpatrywanym pomieszczeniu, kg
ΔPmax – maksymalny przyrost ciśnienia przy wybuchu stechiometrycznej mieszaniny
gazowo- lub parowo-powietrznej w zamkniętej komorze, Pa
W–
współczynnik przebiegu reakcji wybuchu, uwzględniający niehermetyczność
pomieszczenia, nieadiabatyczność reakcji wybuchu, a także fakt udziału w reakcji niecałej ilości palnych gazów i par, jaka wydzieliłaby się w pomieszczeniu – równy 0.17 dla palnych gazów i 0.1 dla palnych par
V-
objętość przestrzeni powietrznej pomieszczenia, stanowiąca różnicę między
objętością pomieszczenia i objętością znajdujących się w nim instalacji,
sprzętu, zamkniętych opakowań itp., m3
(1)
Cst –
objętościowe stężenie stechiometryczne palnych gazów lub par:
1
C st 
1  4.84 * 
β – stechiometryczny współczynnik tlenu w reakcji wybuchu:
n H  nCl nO
  nC 

4
2
nC, nH, nCl, nO – odpowiednio ilości atomów węgla, wodoru, chlorowców
i tlenu w cząsteczce gazu lub pary
ρ-
gęstość palnych gazów lub par w temperaturze pomieszczenia w normalnych
warunkach pracy, kg/m3
(2)
W przypadku istnienia w pomieszczeniu uruchamianej samoczynnie
instalacji wentylacji awaryjnej, przy określaniu masy maksymalnej
dla palnych gazów lub par dopuszcza się uwzględnienie jej działania,
jeżeli odciągi powietrza znajdują się w pobliżu miejsca
przewidywanego wydzielania się gazów lub par.
Przyjmowaną do obliczenia ΔP maksymalną masę substancji
palnych można wtedy zmniejszyć k-krotnie, przy czym:
k  1  n  ,
gdzie:
n – ilość wymian powietrza w pomieszczeniu przy działaniu
wentylacji awaryjnej (1/s),
τ - przewidywany czas wydzielania gazów lub par (s).
(3)
PRZYROST CIŚNIENIA W POMIESZCZENIU SPOWODOWANY
PRZEZ WYBUCH Z UDZIAŁEM SUBSTANCJI NIE BĘDĄCYCH
JEDNORODNYMI PALNYMI GAZAMI LUB PARAMI
O CZĄSTECZKACH ZBUDOWANYCH Z ATOMÓW WĘGLA,
WODORU, TLENU, AZOTU I CHLOROWCÓW:
P 
gdzie:
m max * q sp * P0 * W
V *  P * cP *T
, Pa
mmax – maksymalna masa substancji palnych, tworzących mieszaninę wybuchową,
jaka może się wydzielić w rozpatrywanym pomieszczeniu, kg
qSP –
ciepło spalania, J/kg
P0 –
ciśnienie atmosferyczne normalne, równe 101325 Pa
ρP –
gęstość powietrza w temperaturze T, kg/m3
cP –
ciepło właściwe powietrza, równe 1.01*103 J/kg*K
(1)
T–
temperatura pomieszczenia w normalnych warunkach pracy, K
W–
współczynnik przebiegu reakcji wybuchu, uwzględniający niehermetyczność
pomieszczenia, nieadiabatyczność reakcji wybuchu, a także fakt udziału w reakcji niecałej ilości palnych gazów i par, jaka wydzieliłaby się w pomieszczeniu – równy 0.17 dla palnych gazów i uniesionego palnego pyłu oraz 0.1 dla
palnych par i mgieł
V-
objętość przestrzeni powietrznej pomieszczenia, stanowiąca różnicę między
objętością pomieszczenia i objętością znajdujących się w nim instalacji,
sprzętu, zamkniętych opakowań itp., m3
(2)
PN-EN 1127-1: 2001. Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i
ochrona przed wybuchem. Pojęcia podstawowe i metodologia.
Strefa 0 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę
substancji palnych w postaci gazu, pary albo mgły z powietrzem występuje
stale, przez długie okresy lub często
Strefa 1 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę
substancji palnych w postaci gazu, pary albo mgły z powietrzem może czasami
wystąpić w trakcie normalnego działania
Strefa 2 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę
substancji palnych w postaci gazu, pary albo mgły z powietrzem nie występuje
w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia trwa krótko
Strefa 20 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego
pyłu w powietrzu występuje stale lub przez długie okresy lub często
Strefa 21 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego
pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania
Strefa 22 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego
pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku
wystąpienia trwa krótko
Strefa 0
Strefa 20
Strefa 1
Strefa 21
>1000 h/rok
10 – 1000 h/rok
Strefa 2
Strefa 22
<10 h/rok
Czynniki wpływające na zasięg strefy zagrożenia wybuchem:
- wydajność źródła emisji,
- geometria źródła emisji,
- prędkość wypływu,
- stężenie wydzielających się substancji,
- gęstość względna,
- temperatura cieczy,
- lotność cieczy,
- stężenie kryterialne (DGW),
- wentylacja,
- przeszkody mechaniczne,
- warunki klimatyczne,
- topografia terenu.
WYMIARY STREF ZAGROŻENIA WYBUCHEM
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia
7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 2014 r., poz. 81),
- Standard Techniczny nr ST-1 GG-0401:2010: Sieci gazowe – Strefy zagrożenia
wybuchem. Ocena i wyznaczanie,
- PN-EN 60079-10 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Część 10: Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem,
- PN-EN 50281-3 Wyposażenie do stosowania w obecności pyłów palnych
– Część 3: Klasyfikacja obszarów, w których występują lub mogą być obecne pyły
palne,
- PN-EN 61241-10 Urządzenia elektryczne do stosowania w obecności pyłów
palnych – Część 10: Klasyfikacja obszarów, w których mogą być obecne pyły palne,
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych,
rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów
naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243 z 2005 r., poz. 2063 z późn. zm.).
ŹRÓDŁA ZAPŁONU
1.
gorące powierzchnie,
2.
płomienie i gorące gazy (z włączeniem gorących cząstek),
3.
iskry wytwarzane mechanicznie,
4.
urządzenia elektryczne,
5.
prądy błądzące i katodowa ochrona przed korozją,
6.
elektryczność statyczna,
7.
uderzenie pioruna,
8.
fale elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej (RF) od 10 4 Hz do 3*1012 Hz,
9.
fale elektromagnetyczne od 3*1011 Hz do 3*1015 Hz,
10. promieniowanie jonizujące,
11. ultradźwięki,
12. sprężanie adiabatyczne i fale uderzeniowe,
13. reakcje egzotermiczne, włącznie z samozapaleniem pyłów.
(PN-EN 1127-1: 2001)
3. Podstawowe regulacje prawne w zakresie bezpieczeństwa
pożarowego i wybuchowego
INSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO
Właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne
strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji ... produkcyjnych,
magazynowych, ... zapewniają i wdrażają instrukcję bezpieczeństwa pożarowego
zawierającą:
- warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu
użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania)
i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem,
- określenie wyposażenia w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz
sposoby poddawania ich przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym,
- sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia,
(1)
[Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109 z 2010 r., poz. 719)]
INSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO
- sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie
prace są przewidywane,
- warunki i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania,
- sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z
przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji,
- zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich
stałymi użytkownikami,
(2)
INSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO
- plany obiektów, obejmujące także ich usytuowanie, oraz terenu przyległego, z uwzględnieniem graficznych danych dotyczących w szczególności powierzchni, wysokości i liczby kondygnacji budynku, odległości od obiektów sąsiadujących, parametrów
pożarowych występujących substancji palnych, występującej gęstości obciążenia ogniowego w strefie pożarowej lub w strefach pożarowych, kategorii zagrożenia ludzi, przewidywanej liczby osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach, lokalizacji pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem, podziału obiektu na strefy pożarowe, warunków ewakuacji, ze wskazaniem kierunków i wyjść ewakuacyjnych, miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi, wskazania dojść do dźwigów dla ekip ratowniczych, hydrantów zewnętrznych
oraz innych źródeł wody do celów przeciwpożarowych, dróg pożarowych i innych dróg
dojazdowych, z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony,
- wskazanie osób lub podmiotów opracowujących instrukcję.
(3)
Dyrektywa 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań
dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników
zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może
wystąpić atmosfera wybuchowa
(Dyrektywa ATEX USER)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r.
w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością
wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej
(DZ. U. Nr 138 z 2010 r., poz. 931)
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
Aby zapobiegać wybuchom i zapewnić ochronę przed ich skutkami, pracodawca
powinien stosować, odpowiednie do rodzaju działalności, techniczne lub organizacyjne
środki ochronne. Określając środki ochronne, należy zapewnić realizację następujących
celów w podanej kolejności:
1) zapobieganie tworzeniu atmosfery wybuchowej,
2) zapobieganie wystąpieniu zapłonu atmosfery wybuchowej,
3) ograniczanie szkodliwego efektu wybuchu, celu zapewnienia ochrony zdrowia
i bezpieczeństwa osób pracujących.
Powyższe środki ochronne mogą być łączone lub uzupełniane środkami
przeciwdziałającymi rozprzestrzenianiu się wybuchu.
(1)
[Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań,
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu
pracy atmosfery wybuchowej (Dz. U. Nr 138 z 2010 r., poz. 931)]
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
Pracodawca dokonuje kompleksowej oceny ryzyka związanego z możliwością
wystąpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej („oceny ryzyka”) biorąc pod
uwagę co najmniej:
1) prawdopodobieństwo i czas występowania atmosfery wybuchowej,
2) prawdopodobieństwo wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu, w tym
wyładowań elektrostatycznych,
3) eksploatowane przez pracodawcę instalacje, używane substancje i mieszaniny,
zachodzące procesy i ich wzajemne oddziaływanie,
4) rozmiary przewidywanych skutków wybuchu.
Ocena ryzyka obejmuje również miejsca pracy, które są albo mogą być połączone przez
otwory z innymi miejscami, gdzie może wystąpić atmosfera wybuchowa.
(2)
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
Na podstawie oceny ryzyka pracodawca, przed udostępnieniem miejsca pracy,
powinien sporządzić dokument zabezpieczenia przed wybuchem
Dokument zabezpieczenia przed wybuchem powinien zawierać:
- opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań
określonych w rozporządzeniu oraz ograniczenia szkodliwych skutków wybuchu,
- wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją na strefy,
- oświadczenie pracodawcy, że: miejsca pracy, urządzenia a także urządzenia
ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający
bezpieczne i właściwe funkcjonowanie, urządzenia spełniają wymagania
przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez
pracowników podczas pracy, została dokonana ocena ryzyka związanego z
możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej,
(3)
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
- terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych,
- określenie, dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych
pracodawców w tym samym miejscu pracy: środków ochronnych, zasad
koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialnego za
miejsce pracy, celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania,
- oświadczenie pracodawcy, że: miejsca pracy, urządzenia a także urządzenia
ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający
bezpieczne i właściwe funkcjonowanie, urządzenia spełniają wymagania
przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez
pracowników podczas pracy, została dokonana ocena ryzyka związanego z
możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej.
(4)
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
W przypadku, gdy miejsce pracy, znajdujące się w nim urządzenia lub organizacja
pracy zostały poddane zmianom mogącym mieć wpływ na wynik oceny ryzyka,
pracodawca powinien niezwłocznie dokonać aktualizacji dokumentu.
(5)
DOKUMENT ZABEZPIECZENIA PRZED WYBUCHEM
Przestrzenie, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej
w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, pracodawca oznacza,
w miejscach wstępu do tych przestrzeni
znakiem ostrzegawczym:
(6)
Dyrektywa 2014/34/UE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji
ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do
urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku
w atmosferze potencjalnie wybuchowej
(Dyrektywa ATEX)
Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca
2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń
i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku
w atmosferze potencjalnie wybuchowej
(DZ. U. z 2016 r., poz. 817)
Grupy urządzeń i systemów ochronnych:
- grupa I; urządzenia przeznaczone do prac w wyrobiskach
podziemnych kopalń i w częściach ich instalacji
powierzchniowych, w których jest prawdopodobne
wystąpienie zagrożenia gazem kopalnianym lub pyłem
palnym,
- grupa II; urządzenia przeznaczone do użytku
w miejscach, w których może występować atmosfera
wybuchowa spowodowana przez mieszaniny powietrza
z gazami, parami, mgłami lub mieszaniny pyłowo powietrzne
Każde urządzenie i system ochronny muszą być oznakowane w sposób
czytelny i trwały; oznakowanie obejmuje co najmniej:
1. nazwisko lub nazwę, zarejestrowaną nazwę handlową lub
zarejestrowany znak towarowy i adres producenta,
2. oznakowanie CE,
3. oznaczenie serii lub typu,
4. numer partii lub serii, jeżeli występuje,
5. rok produkcji,
6. oznakowanie specjalne zabezpieczenia przeciwwybuchowego Ex,
a za nim symbol grupy urządzeń i kategorii,
7. w przypadku urządzeń grupy II literę „G” (dotyczącą atmosfery
wybuchowej spowodowanej przez gazy, pary lub mgły) lub
8. literę „D” (dotyczącą atmosfery wybuchowej spowodowanej przez pyły)
4. Przykłady rozwiązań technicznych zapobiegających
rozwojowi pożaru/wybuchu w instalacji technologicznej
z palnymi substancjami
Kaseta taśmowa przerywacza płomienia
Zawór oddechowy z przerywaczem płomienia
Zbiornik z dachem stałym,
urządzenia oddechowe z przerywaczami płomienia
Klapy eksplozyjne
Membrany odciążające
wybuch gazu
Płytka bezpieczeństwa
Membrana odciążająca
wybuch pyłu (Fike®) na
stanowisku badawczym
Bezpłomieniowe odciążanie
wybuchu pyłu (w pomieszczeniu)
(Interceptor®-QR®)
System tłumienia
wybuchu HRD
(High Rate Discharge)
Przerywacz płomienia detonacji
Szybkodziałające
zawory i klapy
Zawory obrotowe
Kanał eksplozyjny
Podajnik
ślimakowy