103 Biernat Tomaszewski1_Layout 1

103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 1
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2012; 2(4); Vol. 28, 107-117
Elżbieta Biernat1(A,B,C,D,E,F,G), Wiesław Tomaszewski2(B,D,E,F,G)
1
2
1
2
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
Wyższa Szkoła Fizjoterapii, Wrocław
Warsaw School of Economics, Warsaw
College of Physiotherapy, Wroclaw
NIEDOSTATEK AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
WŚRÓD PRACOWNIKÓW HIPERMARKETÓW
INSUFFICIENT LEVEL OF PHYSICAL ACTIVITY AMONG
HYPERMARKETS EMPLOYEES
Słowa kluczowe: poziom aktywności fizycznej, czynniki socjo-demograficzne,
pracownicy fizyczni
Key words: level of physical activity, socio-demographic factors, manual workers
Streszczenie
Wstęp. Postęp technologiczny, komputeryzacja i automatyzacja niemal zupełnie eliminują wysiłek fizyczny. Coraz częściej w trudnych i uciążliwych czynnościach człowiek zastępowany jest maszyną albo też wykonuje swą pracę przy użyciu nowoczesnych narzędzi i technologii. Tradycyjnie rozumiana praca fizyczna zanika. Konieczna wydaje się zatem analiza wysiłków podejmowanych przez
przedstawicieli różnych grup zawodowych. Celem pracy jest ocena poziomu aktywności fizycznej
pracowników sieci hipermarketów – zaklasyfikowanych zgodnie z Międzynarodową Standardową
Klasyfikacją Zawodów ISCO-88 (International Standard of Classification of Occupations ISCO-88)
do grupy pracowników usług osobistych i sprzedawców. Analizowano czas i częstość wykonywanych
przez nich wysiłków oraz czynniki zwiększające ryzyko nieaktywności.
Materiał i metody. Badano 281 losowo wybranych pracowników. Wykorzystano krótką wersję
IPAQ. Istnienie zależności między nieaktywnością respondentów a charakterystykami socjo-demograficznymi sprawdzano przy użyciu testu Chi2. Siłę tego związku wyrażano za pomocą ilorazu szans
(wyznaczanego wraz z granicami 95%-owego przedziału ufności).
Wyniki. Intensywne wysiłki podejmowało 34.4% respondentów (średnio 0.9±1.5 razy/tydzień, przez
15.9±45.7 min./dzień), umiarkowane – 56% (średnio 1.7±2.0 razy/tydzień, przez 27.8±44.8 min./dzień),
chodzenie – 64.9% (średnio 2.4±2.4 razy/tydzień, przez 15.8±22.8 min./dzień). Rekomendowany poziom aktywności fizycznej osiągnęło zaledwie 35% osób. Nie stwierdzono żadnych różnic między mężczyznami i kobietami. Wśród wszystkich rozpatrywanych zmiennych jedynie wiek okazał się czynnikiem determinującym nieaktywność respondentów (p<0.05). Prawdopodobieństwo przynależności
pięćdziesięciolatków do grupy, która nie spełnia zaleceń WHO było – w stosunku do respondentów
w wieku 20-29 lat – 4-krotnie mniejsze.
Wnioski. 1. Wśród pracowników sieci handlowych konieczna jest pilna interwencja w zakresie
zwiększenia ich aktywności fizycznej. 2. Edukacyjna oferta pracodawców w zakresie zdrowego stylu
życia, zarządzania budżetem czasu wolnego oraz strategie zmiany zachowań w tym obszarze – mogą poprawić obecny stan rzeczy.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
7573
3
1
44
Background. Technological advances, computerization and automation has almost completely
eliminated physical effort at work. Human beings are increasingly being replaced by machine in the
difficult and strenuous activities or they perform their work with the aid of modern tools and technology. The traditionally understanding of physical labor has but disappeared. It is therefore necessary to analyze the efforts performed by representatives of various professional groups. The aim of
study was to assess the level of physical activity of hypermarkets staff– as classified in accordance
with the International Standard of Classification of Occupations ISCO-88 to group of personal services workers and vendors. Time and frequency of physical efforts performed and factors increasing
the risk of inactivity were analyzed.
Material and methods. Some 281 randomly selected employees were studied. The short version
of IPAQ was used. The existence of correlationship between respondents inactivity and socio-demographic characteristics was checked using the Chi2 test. The strength of this relationship was expressed by odds ratio (determined along with the limits of this 95% confidence interval).
Results. Intensive efforts were taken by 34.4% of the respondents (mean 0.9 ± 1.5 times per week
for 15.9 ± 45.7 minutes per day), moderate - 56% (mean 1.7 ± 2.0 times per week for 27.8 ± 44.8 minutes
per day), walking - 64.9% (mean 2.4 ± 2.4 times per week for 15.8 ± 22.8 minutes per day). Only 35%
of the respondents attained the recommended level of physical activity. There was no difference between
men and women. Of all analyzed variables, only age was found to be a factor in inactivity of the
respondents (p <0.05). For the fifty year olds, the probability of belonging to a group that does not meet
the WHO recommendations was - compared to respondents aged 20-29 years – 4 times lower.
Conclusions. 1. There is an urgent need to increase physical activity among retail chains employees. 2. Providing employers with necessary education on healthy lifestyle, management of free
time and strategies on behavior change in this area – could improve the current situation.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Elżbieta Biernat
SGH, CWFiS
Al. Niepodległości 162, 02-554 Warszawa, e-mail: [email protected], Phone: +48 22 6653839
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
24.10.2011 r.
13.02.2012 r.
107
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 2
Biernat E. i wsp., Ocena poziomu aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
Wstęp
Background
W większości krajów na całym świecie społeczno-ekonomiczna transformacja przyczynia się do spadku poziomu aktywności fizycznej. Siedzący tryb pracy niemal zupełnie odbiera okazję do ruchu – eliminuje formy oparte na prostym wysiłku fizycznym,
a pozostawia czynności jednostronne i monotonne,
elementy ruchowe nierównomiernie obciążające poszczególne układy i części organizmu – powodując
groźne skutki zdrowotne i społeczne [1,2]. Wydaje
się, że szczególnie odnosi się to do osób pracujących umysłowo, a w mniejszym stopniu do osób wykonujących czynności fizyczne. Jednak w obecnych
czasach, tradycyjnie rozumiana praca fizyczna zanika [3]. Coraz częściej w trudnych i uciążliwych czynnościach człowiek jest zastępowany maszyną albo
też wykonuje swą pracę przy użyciu nowoczesnych
narzędzi i technologii. W efekcie, postęp technologiczny, komputeryzacja i automatyzacja niemal zupełnie eliminują wysiłek fizyczny lub poziom wysiłku
znacząco odbiega od norm określonych przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organisation,
WHO).
W takich okolicznościach, świadomie podejmowane działania prozdrowotne jak aktywność fizyczna, stanowią swoisty rodzaj usług tzw. kompensacyjnych, służących niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania sprawności fizycznej człowieka i utrzymaniu jego sił witalnych (o złożonym fizyczno-psychicznym charakterze) [4].
Na podstawie dotychczasowych badań można
stwierdzić, że duże zainteresowanie aktywnym stylem
życia obserwuje się głównie wśród ludzi o wysokim
statusie społeczno-ekonomicznym [5]. W grupie tej,
racjonalne postępowanie z własnym ciałem, troska
o zdrowie, dbałość o wygląd i urodę ma szczególne
znaczenie [6]. Odnowie, regeneracji organizmu i wypoczynkowi nadaje się status megatrendu czy wręcz
społecznego obowiązku [7]. Jednak dla pewnych kręgów społecznych systematyczna aktywność fizyczna jest nadal niedostępna. Dotyczy to często, nomen
omen, osób, które wykonują tzw. pracę fizyczną.
Celem badań była ocena standaryzowanym narzędziem – Międzynarodowym Kwestionariuszem Aktywności Fizycznej (International Physical Activity Questionnaire – IPAQ) poziomu aktywności fizycznej pracowników warszawskich hipermarketów (sprzedawców, kasjerów, magazynierów, porządkowych oraz pracowników ochrony). Analizowano czas i częstość wykonywanych przez respondentów wysiłków scharakteryzowanych na potrzeby badań jako umiarkowane,
intensywne i chodzenie. Badano czynniki wpływające
na prawdopodobieństwo ich podejmowania oraz
czynniki zwiększające ryzyko nieaktywności. Wydaje
się, że rozpoznanie charakterystyk właściwych tej grupie może prowadzić do poznania jej zachowań, a w rezultacie do prowadzenia efektywnych zdrowotnych
działań interwencyjno-promocyjnych.
In most countries around the world socio-economic transformation has lead to reduced physical
activity. Sedentary work eliminates almost all the opportunity to move – it eliminates the forms based on
a simple physical exertion, what is left is unidirectional, monotonous operations, sets of movements that
are unevenly borne by the individual sections and
parts of an individual’s body – leading to serious
health and social consequences [1,2]. It would seem
that this applies particularly to the mental workers
and, to a lesser extent, to individuals engaged in
physical activities. But at the present time, traditionally understood physical labor has but disappeared
[3]. Human is increasing more and more often being
replaced by a machine in the difficult and strenuous
activities, they perform their work with the aid of modern tools and technology. As a result, technological
progress, computerization and automation has almost
completely eliminated physical activity or the exercise
level has significantly deviated from the standards set
by WHO (World Health Organization, WHO).
In such circumstances, voluntarily undertaken prohealth activities such as physical activity constitute
a specific type of so-called compensative services
necessary for proper functioning of human physical
fitness as well for maintenance of vitality (of complex
physical and mental feature) [4].
Based on previous research studies it can be concluded that a strong interest in an active lifestyle has
been observed mainly among the well-to-do of the
society [5]. Rational approach towards one’s body,
health care, attention to the appearance looks and
appearance are of particular importance to this group
[6]. Body renewal, regeneration and relaxation are
assigned mega trendy status, even becoming a social obligation [7]. However, within certain social circles regular physical activity is still unattainable. This
applies often, nomen omen to individuals who perform the so-called physical work.
The aim of this study was, with the help of standardized instrument – International Physical Activity
Questionnaire (IPAQ), to make assessment of the
level of physical activity of Warsaw hypermarkets employees (shop-assistants, cashiers, warehouse-assistants, cleaning and security staff). The time and frequency of the efforts performed by the respondents,
characterized for the seek of the study as moderate,
intense, and walking, were analyzed. The factors determining the likelihood of undertaking them, as well
as factors contributing to increased risk of inactivity,
were investigated. It would seem that identification of
relevant characteristics of this group might lead to the
knowledge of its behavior, resulting in effective
promotional and interventional health activities.
Materiał i metody
Material and methods
W celu wyłonienia badanej grupy zastosowano
trzystopniowy system losowania. Pierwszy stopień polegał na wylosowaniu dwóch sieci handlowych (TESCO i Decathlon) spośród warszawskich hipermarketów. Następnie – ze względu na ich wielkość – loso-
In order to select the study group a three-tier
drawing system was used. The first stage consist of
picking two chain stores from among Warsaw
hypermarkets (Tesco and Decathlon). Then – because
of their size – Two stores were selected from the
108
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 3
Biernat E. i wsp., Assess the level of physical activity of hypermarkets staff
wano dwie placówki z sieci Decathlon i pięć z sieci
TESCO. W każdym z tych sklepów losowano określoną liczbę pracowników. W marketach zatrudniających do 35 pracowników – badaniami obejmowano
wszystkie osoby, natomiast w placówkach zatrudniających większą liczbę osób – losowano 30-procentową próbę, ale liczącą nie więcej niż 100 osób.
Dane sondażowe zbierano za pomocą wywiadu
bezpośredniego (standaryzowanego). Wywiad prowadzili przeszkoleni i nadzorowani ankieterzy, według
planu (liczba zadawanych pytań oraz sposób ich formułowania były identyczne dla wszystkich respondentów). Procent odmowy udzielenia wywiadu był
niewielki i zamykał się w przedziale 3–5%.
W badaniach wykorzystano Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (International Physical Activity Questionnaire – IPAQ) – szczególnie rekomendowany przez międzynarodowe środowiska badawcze, tj. European Health Interview Survey (EUROHIS), European Physical Activity Surveyance System
(EUPASS) i Europejski Sondaż Społeczny (ESS). Zastosowano polską, krótką wersję, opracowaną (i oficjalnie uznaną przez komitet IPAQ) przez pierwszą
autorkę niniejszej pracy i prof. dr hab. R. Stupnickiego
w 2004 r. [8]. Zgodnie z zasadami przyjętymi przez
twórców IPAQ badania prowadzono wyłącznie w marcu i listopadzie (2009 r.). Z badań wykluczono okresy
związane ze świętami (Dniem Wszystkich Świętych
i Świętami Wielkanocnymi), podczas których notuje
się zwiększoną aktywność fizyczną związaną z odwiedzaniem cmentarzy, wizytami itp.
Za pomocą IPAQ zbierano informacje o częstości
i czasie trwania wszystkich wysiłków fizycznych (intensywnych, umiarkowanych i chodzenia), podejmowanych przez respondentów w ostatnim tygodniu:
w pracy, w domu, w czasie wolnym, podczas przemieszczania się itp. Przez wysiłek intensywny rozumiano wysiłek wywołujący „bardzo szybką czynność
oddechową” i „bardzo szybką czynność serca” (np.
dźwiganie ciężkich przedmiotów, kopanie ziemi, aerobik, szybki bieg, szybka jazda rowerem). Wysiłek umiarkowany rozumiano jako wysiłek prowadzący do „trochę szybszego oddychania” i „trochę szybszego bicia
serca” (np. noszenie lżejszych ciężarów, jazda na rowerze w normalnym tempie, gra w siatkówkę lub szybki marsz). „Chodzenie” dotyczyło zarówno przemieszczania się związanego z pracą zawodową, chodzenia
ulicą (np. po zakupy, do pracy), jak i spacerów.
Każdy rodzaj wysiłku określano w jednostkach
MET-min./tydzień (Metabolic Equivalent of Work) –
mnożąc współczynnik przypisany temu wysiłkowi (wysiłkowi intensywnemu – 8 MET, umiarkowanemu – 4
MET, chodzeniu – 3,3 MET) przez liczbę dni wykonywania wysiłku w tygodniu oraz średni czas trwania
w minutach na dzień [9]. Na podstawie tych wyników
– po standardowym przeliczeniu [8,10] – oceniano
poziom aktywności fizycznej (wysoki, umiarkowany
bądź niski) oraz tygodniową aktywność fizyczną (TAF).
TAF to suma wyników MET-min./tydzień każdego rodzaju wysiłku. 1 MET odpowiada zużyciu O2 w spoczynku i wynosi 3,5 ml O2/kg masy ciała na minutę.
Wyróżnia się trzy poziomy aktywności:
• Wysoki – do tego poziomu klasyfikowane są osoby, które spełniają jedno z poniższych dwóch kryteriów:
– 3 lub więcej dni intensywnych wysiłków fizycznych, łącznie co najmniej 1500 MET-min/tydzień,
Decathlon chain stores and five from Tesco. In each
of these stores a given number of employees was
selected. In stores employing less than 35 workers study covered all persons, while in the facilities employing more people – a 30 percent randomized sample was picked, however, total number had to be less
than 100.
Survey data were collected through direct interview (standardized). Survey was conducted by trained and supervised interviewers, according to plan
(the number of questions asked and how they were
formulated were identical for all respondents). Percentage of refusal to take part survey was small; 3-5%.
The study used the International Physical Activity
Questionnaire (IPAQ) – especially recommended by
the international research communities, i.e. the European Health Interview Survey (EUROHIS), European
Physical Activity Surveillance System (EUPASS) and
the European Social Survey (ESS). An abbreviated
Polish version developed (and officially recognized
by the committee IPAQ) by the first author of the
study in cooperation with professor Stupnicki in 2004
was used [8]. In accordance with the regulations
adopted by the creators of IPAQ, the surveys were
conducted exclusively in March and November (2009).
The periods associated with the holidays (All Saints
Day and Easter), during which there is a noted increased in physical activities associated with visits to
cemeteries, visits, etc, were excluded from the study.
With the help of IPAQ information about the frequency and duration of all physical efforts (intensive,
moderate and walking) undertaken by the respondents in the last week at work, at home, at leisure,
while traveling, etc was collected. The system interpreted intense effort to mean effort that results in
„very fast breathing” and „very fast heart beat” (e.g.,
lifting heavy objects, digging, aerobics, running fast,
cycling fast). Moderate exercise was understood to
cover efforts leading to „slightly increased rate of breathing” and „ slightly increased heart beat „ (e.g. carrying
lighter weights, cycling at a normal pace, playing volleyball or brisk walking). „Walking” referred to both workrelated walking, walking along the streets (for example,
during shopping, walking to work etc.) and strolls.
Each type of exercise was determined in units of
MET-minutes per week (Metabolic Equivalent of Work)
– by multiplying a factor assigned to this effort (intensive effort – 8 MET, moderate – 4 MET, walking
– 3.3 MET), the number of days of effort done per
week and the average duration in minutes per day
[9]. Based on these results – after standard conversion [8.10] – the physical activity level (high, moderate or low) , as well as weekly physical activity (TAF)
were assessed. TAF is the sum of MET-minute per
week of each kind of effort. 1 MET corresponds to
consumption of O2 at rest, equal 3.5 ml O2 per kilogram of body weight per minute.
There are three levels of activity:
• High –individuals meeting one of the following two
below-specified criteria are classified into this
level:
– 3 or more days of intensive physical training,
including at least 1500 MET-minutes per week,
– 7 or more days in which combination of physical activity (walking, moderate or intense
efforts) exceed 3000 MET-minutes per week.
109
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 4
Biernat E. i wsp., Ocena poziomu aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
– 7 lub więcej dni którejkolwiek kombinacji aktywności fizycznej (chodzenia, umiarkowanych
lub intensywnych wysiłków) przekraczającej
3000 MET-min/tydzień.
• Umiarkowany – do tego poziomu klasyfikowane
są osoby, które spełniają jedno z poniższych trzech
kryteriów:
– 3 lub więcej dni intensywnych wysiłków fizycznych nie mniej niż 20 minut dziennie,
– 5 lub więcej dni umiarkowanych wysiłków lub
chodzenia nie mniej niż 30 minut dziennie,
– 5 lub więcej dni którejkolwiek kombinacji aktywności fizycznej (chodzenia, umiarkowanych
lub intensywnych wysiłków) przekraczającej 600 MET-min/tydzień.
• Niski – do tego poziomu klasyfikowane są osoby,
które nie wykazywały żadnej aktywności fizycznej
bądź nie spełniały warunków dla poziomu wystarczającego i wysokiego.
Oprócz pytań dotyczących wysiłków, ankieterzy
zbierali dane dotyczące płci, wieku, wykształcenia, wysokości i masy ciała, dochodu brutto na jednego członka
rodziny, stanu cywilnego badanych oraz miejsca zatrudnienia. Na podstawie tych danych, respondentów kwalifikowano do poszczególnych kategorii: wiekowych (2029, 30-39, 40-49, 50-59 lat), BMI (niedowaga – <20, norma – 20.0-24.9, nadwaga – 25.0-29.9, otyłość – 30.039.9), stanu cywilnego (wolny – kawaler/panna, rozwodnik/wdowiec, w stałym związku – małżeński, partnerski),
wykształcenia (podstawowe, zawodowe, średnie, wyższe), dochodu (<1300, 1300-2100, >2100 PLN – odpowiednio około <312 €, 312-504 €, >504 €) oraz miejsca
pracy (TESCO, Decathlon). Liczebności badanych w poszczególnych kategoriach przedstawiono w Tabeli 1.
Średni wiek badanych mężczyzn nie różnił się statystycznie od średniego wieku kobiet i wynosił wśród
mężczyzn 31.5±9.0, a wśród kobiet 32.0±9.6. Mężczyźni istotnie częściej (p<0.05) niż kobiety deklarowali stan wolny (odpowiednio 59.2 i 43.6%), mieli wykształcenie zawodowe (35 i 23%) i nadwagę (38.3
i 18.2%), natomiast istotnie rzadziej byli w stałym związku (odpowiednio 40.8 i 52.7%), mieli wykształcenie
średnie (54.2 i 68.5%) i niedowagę (4.2 i 24.8%).
Podczas analizy danych (przy ocenie poziomu
aktywności fizycznej) wykluczono respondentów, którzy w ciągu ostatnich 7 dni byli chorzy, przebywali
w szpitalu, odbywali zajęcia rehabilitacyjne, przebywali na urlopie itd. Ostatecznie badaniami objęto 281
(w tym 120 mężczyzn i 161 kobiet) pracowników hipermarketów (wykluczono 4 osoby).
Istnienie zależności między nieaktywnością fizyczną respondentów a ich płcią, BMI, wiekiem, stanem
cywilnym, wykształceniem, miejscem pracy i dochodem sprawdzano przy użyciu testu chi-kwadrat. Porównań poszczególnych par średnich dokonano za
pomocą testu T. Siłę związku pomiędzy charakterystykami socjo-demograficznymi a aktywnością fizyczną wyrażano za pomocą ilorazu szans (wyznaczanego wraz z granicami 95%-owego przedziału ufności).
We wszystkich analizach przyjęto poziom istotności
p<0.05. Obliczenia wykonano przy użyciu pakietu
statystycznego SPSS 9.0 PL.
Moderate – individuals meeting one of the following three below-specified criteria are classified
into this level:
– 3 or more days of intense physical effort, not
less than 20 minutes a day,
– 5 or more days of moderate physical effort or
walking, not less than 30 minutes a day,
– 5 or more days in which combination of physical activity (walking, moderate or intense efforts) exceed 600 MET-minutes per week.
• Low – individual did not show any physical activity
or did not meet conditions for sufficient and highlevel were classified to this level.
In addition to questions regarding physical efforts,
the interviewers collected data on gender, age, education, height and weight, gross income per family
member, marital status and place of employment of
respondents. Based on these data, respondents were
divided into the following categories: age (20-29, 3039, 40-49, 50-59 years), BMI (underweight – <20, norm
– 20.0-24.9, overweight – 25.0-29.9, obesity – 30.039.9), marital status (single – bachelor/spinster, divorced/widowed, in a relationship or marriage:), education
(basic, technical, secondary, higher), income (<1300,
1300-2100,> 2100 PLN - approximately <312, 312504 and >504 EURO respectively) and employment
(Tesco, Decathlon). Sample sizes in each category
are shown in Table 1
Statistically, the average age of men did not differ
from that of women; for men 31.5 ± 9.0 and women
32.0 ± 9.6. More men than women declared, the difference was statistically significant (p <0.05), to be
single (59.2 as compared to 43.6%); to have professional education (35 to 23% ) and overweight (38.3
as compared to 18.2%), whereas significantly men
fewer than women were in a stable relationship (40.8
as compared to 52.7%), had secondary education
(54.2 as compared to 68.5%) and were underweight
(4.2 as compared to 24.8%).
During analysis of data following respondents were
excluded from the survey (in assessing the level of
physical activity): those who had been sick in the last
7 days, had been hospitalized, had undergone rehabilitation treatment, been on leave, etc. The study
covered 281 (120 men and 161 women) hypermarkets employees (4 people were excluded).
With the use of chi-square test, it was found out
that a corelationship exists between respondents’
physical inactivity, their gender, BMI, age, marital status, education, type of job and level of income. Comparisons between pairs of medium was made using
the T test. The strength of relationship between socio-demographic characteristics and physical activity
were expressed using odds ratios (determined along
with the limits of this 95% confidence interval). In all
analyzes the level of significance was p <0.05. Calculations were performed using SPSS 9.0 PL statistical package.
Wyniki
Results
Intensywne wysiłki trwające co najmniej 10 minut
podejmowało w badanym tygodniu 34.4% pracowni-
Intense efforts lasting at least 10 minutes during
the reference week was taken by 34.4% of Warsaw
110
•
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 5
Biernat E. i wsp., Assess the level of physical activity of hypermarkets staff
Tab. 1. Charakterystyka pracowników fizycznych warszawskich hipermarketów
Tab. 1. Characteristics of Warsaw hypermarkets manual workers
ków warszawskich hipermarketów (w tym 39.2% mężczyzn i 30.9% kobiet). Średnio deklarowano je 0.9±
1.5 razy w tygodniu, przez 15.9±45.7 minut w ciągu
dnia (Tab. 2). Nie stwierdzono żadnych istotnych statystycznie różnic między mężczyznami i kobietami
ani w częstości, ani w czasie trwania tych wysiłków.
Podobnie było w przypadku wysiłków umiarkowanych,
które podejmowało 56% wszystkich respondentów
(w tym 55.8% mężczyzn i 56.2% kobiet). Warszawscy pracownicy hipermarketów wykonywali je średnio 1.7±2.0 razy w tygodniu, przez 27.8±44.8 minut
w ciągu dnia (Tab. 2).
Natomiast chodzenie deklarowało 64.9% respondentów (w tym 62.5% mężczyzn i 66.7% kobiet). Nie
mniej niż 10 minut bez przerwy chodzono/spacerowano średnio 2.4±2.4 razy w tygodniu, a średni czas
chodzenia w ciągu jednego dnia wynosił 15.8±22.8
hypermarkets employees (39.2% men and 30.9%
women). On average, the physical exercise was 0.9
± 1.5 times per week for a total of 15.9 ± 45.7 minutes
per day (Table 2). The differences between men and
women either in frequency or the duration of these
efforts were not statistically significant. The situation
was similar for moderate effort, which had been taken
by 56% of all respondents (55.8% men and 56.2%
women). Warsaw hypermarkets employees performed them on average 1.7 ± 2.0 times per week, for
27.8 ± 44.8 minutes per day (Table 2).
On the other hand, 64.9% of the respondents
(62.5% men and 66.7% women) reported that they
did some walking. Not less than 10 minutes without
interruption strolling/walking, on average 2.4 ± 2.4
times per week, while the average walk time in one
day was 15.8 ± 22.8 minutes. Likewise in this case,
111
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 6
Biernat E. i wsp., Ocena poziomu aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
Tab. 2. Średnia częstość, czas trwania i tygodniowy wydatek energetyczny podejmowanych wysiłków fizycznych
przez pracowników fizycznych warszawskich hipermarketów
Tab. 2. Average frequency, duration, and weekly energy expenditure in physical efforts by Warsaw hypermarkets
workers
minut. I w tym przypadku nie stwierdzono istotnych
różnic między mężczyznami i kobietami.
Średni całkowity tygodniowy wydatek energetyczny (TAF) respondentów wynosił 894.2±1624.8 MET-min./tydzień (Tab. 2). W żadnym przypadku (ani wysiłków intensywnych, ani umiarkowanych, ani chodzenia, ani TAF) nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między mężczyznami i kobietami w średnim wydatku energetycznym (MET-min./tydzień).
Oszacowany na podstawie podejmowanych wysiłków poziom aktywności fizycznej przedstawiono
na Rycinie 1. I tak, wysoki poziom aktywności fizycznej osiągnęło zaledwie 4.9% pracowników fizycznych
warszawskich hipermarketów, umiarkowany – 30.5%,
a niski – aż 64.6%. Konsekwentnie i w tym przypadku nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między mężczyznami i kobietami.
Ze względu na niewielki odsetek „wysokoaktywnych” osób badanych, w dalszej analizie połączono
osoby o wysokim i umiarkowanym poziomie, w jedną
grupę aktywnych (n=98) – spełniających prozdrowotne zalecenia WHO [12]. Pozostali, o niskim poziomie
bądź deklarujący brak jakiegokolwiek wysiłku fizycznego zostali sklasyfikowani jako nieaktywni (n=183).
Z podobnego powodu połączono osoby z otyłością
(n=8) z osobami z nadwagą (n=74) oraz osoby stanu
wolnego – rozwiedziony/a, wdowiec/a (n=6) z kawalerami, pannami (n=142).
no significant differences between men and women
was noted.
The average total weekly energy expenditure
(TAF) by the respondents was 894.2 ± 1624.8 METminutes per week (Table 2). In no event (whether intensive efforts, nor moderate, nor walk, nor TAF),
was there any noted statistically significant differences between men and women in the average energy
expenditure (MET-minutes per week).
The level of physical activity estimated on the basis of efforts undertaken is presented in Figure 1.
Thus, high level of physical activity attained by a mere
4.9% of the Warsaw hypermarkets employees, moderate – 30.5%, and low – up to 64.6%. Consequently
in this case too, the differences between men and
women were not statistically significant.
Due to negligent percentage of the „highly active”
among the respondents, further analysis grouped
people with high and moderate level into one group
of the active (n = 98) – meeting WHO recommendations [12]. The rest, with low or declaring absence of
any form of physical activity were classified as inactive (n = 183). For the same reasons, the obese (n
= 8) and the overweight (n = 74) were grouped together while the single – divorced, widowed (n = 6) were
grouped with the bachelors and spinsters (n = 142).
Based on our chi-square test, it was found that
among all considered variables only age was a factor
Ryc. 1. Poziom aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
Fig. 1. The level of physical activity by supermarket workers
112
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 7
Biernat E. i wsp., Assess the level of physical activity of hypermarkets staff
Na podstawie przeprowadzonego testu chi-kwadrat stwierdzono, że wśród wszystkich rozpatrywanych zmiennych jedynie wiek jest czynnikiem, który
w istotny sposób determinuje nieaktywność respon-
which significantly determined inactivity of the respondents (Table 3). It was demonstrated that the oldest
studied people – aged 50-59 years (33.3%) were less
frequently (p <0.05) more inactive than younger pe-
Tab. 3. Czynniki określające aktywność fizyczną pracowników warszawskich hipermarketów (n=281) i iloraz szans (OR)
oraz 95% przedziały ufności (95% CI) ustalone dla osób aktywnych
Tab. 3. Factors determining physical activity of employees of Warsaw supermarkets (n=281) and odds ratios (OR) as
well as 95% confidence intervals (95% CI) established for being active
113
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 8
Biernat E. i wsp., Ocena poziomu aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
dentów (Tab. 3). Wykazano, że najstarsze badane
osoby – w wieku 50-59 lat (33.3%) rzadziej (p<0.05)
były nieaktywne niż osoby młodsze (20-29 lat – 66.4%,
30-39 lat – 68%, 40-49 lat – 70%). Prawdopodobieństwo przynależności pięćdziesięciolatków do grupy,
która nie spełnia zaleceń WHO było – w stosunku
do najmłodszych respondentów (w wieku 20-29 lat)
– 4-krotnie mniejsze. W przypadku pozostałych badanych czynników, statystycznie istotnych różnic
w przynależności do grupy aktywnych i nieaktywnych
nie stwierdzono.
ople (20-29 years – 66.4%, 30-39 years - 68%, 40-49
years – 70%). The probability of the 50-year olds belonging to a group that does not meet the WHO recommendations was – as compared to the youngest
respondents (aged 20-29) – 4 times lower. As for the
other factors studied, there was no statistically significant differences between belonging to active and
to an inactive group.
Dyskusja
Discussion
We współczesnej cywilizacji programy promocji
zdrowia w miejscu pracy (work-site fitness programs)
zyskują coraz większą popularność. Próba wdrażania ich w miejscu pracy, a także edukacja prozdrowotna stanowią skuteczną strategię zwiększenia aktywności fizycznej [13,14,15] – a w konsekwencji poprawę zdrowia, redukcję kosztów leczenia [16,17]
i wzrost wydajności w pracy [18]. Dotychczasowe wyniki badań pokazują pozytywny związek work-site fitness programs z obniżaniem takich czynników jak:
absencja [19,20], stres [21,22] czy wypadki i obrażenia w pracy. Wykazują również dodatni związek z poprawą wizerunku firmy [16], kultury pracy i morale
pracowników [23]. Ludzie aktywni fizycznie są generalnie zdrowsi i lepiej pracują niż nieaktywni [24].
Pracodawcy – żywotnie zainteresowani takimi efektami – coraz częściej oferują pro
gramy promocji zdro.
wia w swoich firmach [18,25] . Istotnym argumentem
są wymierne korzyści ekonomiczne [26]. Wyniki badań dowodzą bowiem zwrot aż 3,48 dolarów za jednego dolara zainwestowanego w miejscu pracy w promocję zdrowia – z powodu ograniczenia kosztów leczenia oraz zwrot 5,82 dolarów (za zainwestowanego dolara) – z powodu zmniejszenia absencji [27]. Podkreślają również redukcję zwolnień lekarskich, kosztów
opieki zdrowotnej, odszkodowań i kosztów niepełnosprawności – średnio o ponad 25% [28].Opłacalność
stosowania profilaktycznych programów otyłości – mogących przełożyć się na zmniejszenie częstości występowania chorób, poprawę jakości życia lub zwiększenie długości życia – waha się od 1,44 dolarów do 4,16
dolarów (za jeden funt utraty masy ciała) [29].
Podtrzymanie zdrowia pracowników powinno więc
być głównym celem działalności socjalnej wszystkich
firm. Ponieważ zatrudnieni spędzają w pracy połowę
swojego dziennego czasu, dobowa zawodowa aktywność fizyczna jest potencjalnym czynnikiem dobowego
wydatku energetycznego [30]. Ze względu na to, jak i na
fakt, że większość pracujących osób nadal nie podejmuje rekomendowanego dla zdrowia wysiłku fizycznego
w czasie wolnym – pomoc środowiska pracy wydaje się
być niezbędna. Badania pokazują, że odsetek dorosłych
osób spełniających te zalecenia – w zależności od kraju
– waha się od 44% w Holandii do 28% w Wielkiej Brytanii [31] i tylko 23% w Szwecji [32]. Wśród Polaków zadowalającą aktywność fizyczną (ćwiczenia fizyczne przynajmniej 30 minut przez większość dni tygodnia) deklaruje tylko 11,3% osób w wieku 20–74 lata, a umiarkowaną (2–3 razy w tygodniu) – tylko 12,8% [33]. Przy czym
wśród przytaczanych respondentów WOBASZ, ok. 30%
pracujących mężczyzn i ponad 43% kobiet deklaruje wykonywanie przez większość czasu pracy czynności
w pozycji siedzącej bądź stojącej.
In modern civilization, health promotion programs
in the workplace (work-site fitness programs) are becoming increasingly popular. Attempt at introducing
them at the workplace, as well as health education
are an effective strategy to increasing physical activity [13,14,15] – and consequently improve health,
reduce the cost of treatment [16,17] and increase
work productivity [18]. Previous research studies show
a positive relationship between work-site fitness
programs and drop in absenteeism [19,20], stress level
[21,22] and accidents and injuries at work. They also
show a positive relationship with improved company
image [16], work culture and morale [23]. Physically
active people are generally healthier and work more
efficiently than the inactive [24].
Employers – especially interested in such benefits – are increasingly offering health promotion programs in their companies [18,25]. Tangible economic
benefits constitute significant arguments for introducing such programs [26]. Research results show
that for every dollar invested in workplace health promotion there was a saving of $ 3.48 in drop in health
costs and a saving of $ 5.82 (per dollar invested)
– due to drop in absenteeism [27]. There is also registered drop in sick leaves, health care costs, claims
and disability costs – on average by more than 25%
[28]. Cost-effectiveness of obesity prevention programs
– which could translate into a reduction in the incidence of diseases, improvement of quality of life and
increase in life expectancy – ranges from $ 1.44 to $
4.16 (for every pound of weight lost ) [29].
Therefore, maintaining the health of workforce
should be the cornerstone of social activities of all
businesses. Since employees spend half of their day
time at work time, daily physical activity at workplace
is a potential factor in the daily energy expenditure
[30]. As a result of this, and due to the fact that most
working people are reluctant to take up recommended physical activity for health in their spare time –
help from work environment seems to be indispensable. Studies show that the percentage of adults
meeting these recommendations – depending on the
country – range from 44% in the Netherlands to 28%
in the UK [31] and only 23% in Sweden [32]. Among
Poles, only 11.3% of those in the age range 20-74
years reported satisfactory physical activity (exercise
lasting at least 30 minutes everyday for most days of
the week), while only 12.8% reported moderate physical activity (2-3 times a week) – [33]. And among respondents cited WOBASZ, approximately 30% of
working men and over 43% of women declared that
they perform most of their work in a sitting or standing position.
114
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 9
Biernat E. i wsp., Assess the level of physical activity of hypermarkets staff
To właśnie – w przypadku badanych pracowników
warszawskich hipermarketów – może stanowić przyczynę zaledwie 35–procentowej frakcji osób spełniających podstawowe zalecenia WHO. Większość z badanych osób wykonuje zadania siedzące oraz ma powszechny dostęp do żywności wysokoenergetycznej
i napojów. Według Hamilton i wsp.[34] zjawisko to,
odnotowane w sektorze usług w całym świecie zachodnim, stanowi czynnik ryzyka nieaktywności i w efekcie
może prowadzić do przewlekłych chorób.
Kluczowym pojęciem zawartym w aktualnych wytycznych dla zdrowia publicznego jest regularne uczestnictwo w aktywności ruchowej [35]. Takie podejście odzwierciedla współczesne poglądy na aktywność fizyczną sprzyjającą zdrowiu (health enhancing physical
activity – HEPA), czyli 30 minut ruchu o umiarkowanej intensywności, przez większość dni w tygodniu
[35]. Według danych, w USA regularnie ćwiczy 15-20%
całej siły roboczej [36]. Wśród badanych pracowników warszawskich sieci handlowych, regularny wysiłek podejmuje 5% – zakwalifikowanych do wysokiego
poziomu aktywności fizycznej oraz 31% – zakwalifikowanych do umiarkowanego poziomu. Jednak, niestety, podejmowane wysiłki są albo zbyt rzadkie, albo
zbyt krótkie. Najczęstszą formą aktywności jest chodzenie – zazwyczaj częściej deklarowane przez pracowników fizycznych niż umysłowych [37]. Chodzono
średnio 2.4±2.4 razy w tygodniu, przez 15.8±22.8 minut. Wysiłki intensywne podejmowane są przez respondentów średnio 0.9±1.5 razy w tygodniu, przez
15.9±45.7 minut w ciągu dnia, a umiarkowane – 1.7±
2.0 razy w tygodniu, przez 27.8±44.8 minut w ciągu
dnia. W efekcie prowadzi to do zbyt niskiego całkowitego, tygodniowego wydatku energetycznego (średnio 894.2±1624.8 MET-min./tydzień).
Powyższe rozważania ukazują konieczność wdrażania work-site fitness programs nie tylko w środowiskach pracowników umysłowych, ale może nade wszystko w zakładach pracy, w których wysiłek fizyczny jest
nieodzowny.
Co jest przyczyną tak niskiej aktywności pracowników handlu? Wśród wszystkich rozpatrywanych
zmiennych (płeć, wiek, BMI, stan cywilny, wykształcenie, dochód i praca w konkretnej sieci handlowej)
jedynie wiek okazał się czynnikiem, który w istotny
sposób determinował nieaktywność respondentów.
W przeciwieństwie do większości dotychczasowych
doniesień [38], najstarsze badane osoby – w wieku
50-59 lat (33%) rzadziej były nieaktywne niż osoby
młodsze (20-29 lat – 66%, 30-39 lat – 68%, 40-49 lat
– 70%). Prawdopodobieństwo przynależności pięćdziesięciolatków do grupy, która nie spełnia zaleceń
WHO było – w stosunku do najmłodszych respondentów (w wieku 20-29 lat) – 4-krotnie mniejsze.
Trudno stwierdzić co jest powodem takiego stanu
rzeczy. Intuicyjnie wydaje się, że osoby starsze nie
korzystają tak często z dobrodziejstw cywilizacji, jak
osoby młodsze i w związku z tym częściej wykonują
prace własnymi siłami. Jednak jednocześnie pokazuje to, że osoby młodsze nie mają wpojonego nawyku
aktywności fizycznej poza pracą. To z kolei wskazuje
na mankamenty polskiego procesu prozdrowotnej
edukacji i naglącą potrzebę systemowego podejścia
do upowszechniania aktywnego stylu życia wśród młodych ludzi. Niedocenianie wagi ruchu może spowodować liczne i nieobliczalne straty. Należy także brać
pod uwagę fakt, że ewolucja potrzeb i zainteresowań
In the case of surveyed Warsaw supermarkets
employees it was found out that only 35 per cent
fraction of those who meet essential recommendations of WHO. Most of the respondents performed
tasks seating, and had universal access to high-energy
food and drinks. According to Hamilton et al [34] this
phenomenon, observed in the services sector throughout the Western world, constitute inactivity risk factor
and as a result could lead to chronic diseases.
The key concept contained in the current guidelines for public health is regular participation in physical activity [35]. This approach reflects current views
on health-promoting physical activity (Health Enhancing Physical Activity – HEPA), or 30 minutes of movement of moderate intensity most days of the week
[35]. Data reports have it that in the US 15-20% of the
total labor force practice regularly [36]. Among surveyed Warsaw chain stores employees, 5% have
regular physical exercises – qualified to high level of
physical activity and 31% – assigned to moderate level. Unfortunately, however, exercises are taken either
very rarely or when taken last for too short duration.
The most common form of activity is walking – usually reported more often by manual works than whitecollar workers [37]. On average walking was 2.4 ± 2.4
times per week for 15.8 ± 22.8 minutes. Intensive
efforts are taken by the respondents on average 0.9
± 1.5 times per week for 15.9 ± 45.7 minutes per day,
and moderate – 1.7 ± 2.0 times per week for 27.8 ±
44.8 minutes per day. As a result, this leads to too
low total weekly energy expenditure (mean 894.2 ±
1624.8 MET-minutes per week).
The above considerations show the need for implementation of work-site fitness programs not only in
white-collar job environments, but perhaps, above
all, it is in the workplace, where physical activity is essential.
What is the cause of such low level of activity
among commercial employees? Among all analyzed
variables (gender, age, BMI, marital status, education,
income and work in a particular retail chain), only age
was a factor that significantly determined the inactive
respondents. In contrast to most previous reports [38]
the oldest individuals – aged 50-59 years (33%) were
rarely less activity than the younger (20-29 years –
66%, 30-39 years – 68%, 40-49 years – 70%). The
probability of the 50-year olds belonging to a group,
which does not meet the WHO recommendations
were – compared to the youngest respondents (aged
20-29) – 4 times lower. It is hard to tell what the
reason for this could be. Intuitively, it seems that the
older people do not make use of the benefits of civilization as much as the younger people and therefore
do more work manually. But at the same time it shows
that younger people do not have instilled habit of
physical activity outside of the work. This in turn points
to weaknesses in the pro-health education process
and to an urgent need for a systematic approach to the
promotion of active lifestyles among young people.
Underestimating the importance of exercise could lead
to numerous and incalculable loss. In addition, the fact
that the evolution of needs and interests of young
people to a large extent is related to the environment in
which they live should be taken into consideration.
Existing patterns of behavior in the workplace and
opportunities offered by a company could influence the
behavior of its employees [15,39].
115
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 10
Biernat E. i wsp., Ocena poziomu aktywności fizycznej pracowników hipermarketów
młodych ludzi w dużej mierze związana jest ze środowiskiem, w którym przebywają. Istniejące wzory zachowań w miejscu pracy oraz możliwości firmy mogą
wpływać na zachowania jej pracowników [15,39].
Brak związku wykształcenia i dochodów z aktywnością respondentów – zazwyczaj wysoko korelowanych [40] – może świadczyć o tym, że, niezależnie
od statusu społeczno-ekonomicznego, osoby pracujące w hipermarketach przejmują zachowania tego
środowiska. Być może powodem jest przeświadczenie, że wysiłek fizyczny wykonywany w pracy w zupełności wystarcza. Kalata i Jegier wykazują, że niepodejmowanie aktywności fizycznej w czasie wolnym
ma silny związek z pracą o dużym wydatku energetycznym [41]. Notuje się wręcz pewnego rodzaju niechęć wśród ludzi pracujących fizycznie do podejmowania ruchu w czasie wolnym [42]. Według Drygasa
i wsp. takie stanowisko prezentuje 11% badanych [43].
Dotychczasowe badania epidemiologiczne wykazują wyraźną zależność zwiększonego BMI od warunków pracy (długich godzin, systemu zmianowego
oraz stresu) [44]. W przypadku niniejszych badań nie
wykazano związku występowania nadwagi i otyłości
wśród respondentów z ich nieaktywnością. Jednak
należy przypomnieć, że nadwagę i otyłość stwierdzono u prawie 30% z nich.
The lack of corelationship between level of education, income and level of activity of the respondents –
usually highly correlated [40] – may indicate that, regardless of socio-economic status, people working in
supermarkets assume the behavior of this environment. This results from a reasoning that that physical
activity performed at work is sufficient. Kalata and
Jegier have shown that failure to undertake physical
activity in leisure time has a strong relationship with
the work where a lot of energy is consumed [41]. It
has been noted that there is some kind of resentment
to take up physical exercises during free time among
manual workers [42]. According Drygas et al 11% of
the respondents show this kind of resentment [43].
Previous epidemiological studies show a clear
dependence of increased BMI on the work conditions
(long hours, shift program, and stress) [44]. In the
case of this study no relationship between incidence of
overweight and obesity among respondents and their
inactivity was shown. However, it should be noted that
nearly 30% of them were either overweight or obese.
Wnioski
Conclusions
1. Wśród pracowników fizycznych sieci handlowych
konieczna jest pilna interwencja w zakresie zwiększenia ich aktywności fizycznej. Zwiększenie rekreacyjnego i lokomocyjnego wydatku energetycznego w tej społeczności może być korzystne.
2. Poprawa statusu społeczno-ekonomicznego w tej
grupie nie jest łatwa, ale edukacyjna oferta pracodawców w zakresie zdrowego stylu życia, zarządzania budżetem czasu wolnego oraz strategie
zmiany zachowań w tym obszarze – mogą poprawić obecny stan rzeczy.
3. Konieczne są dalsze badania dotyczące zachowań żywieniowych i weryfikacji wysiłków podejmowanych w pracy, w domu, w czasie wolnym i podczas przemieszczania się, w celu umocnienia wiarygodności uzyskanych wyników.
1. There is an urgent need among chain stores manual employees to increase their level of physical
activity. Increase in recreational and locomotor
energy expenditure in this group could bring far
reaching benefits.
2. Improving of socio-economic status in this group
is not easy, but educating these employers on
healthy lifestyle, management of free time, and
strategies for changing behavior in this area –
could improve the current situation.
Further research is needed on the dietary behavior
and verification of actions performed at work, at
home, during free time and during movement, in
order to strengthen the credibility of the results.
Piśmiennictwo / References
1. Slaski M, Cartwight S. Health, performance and emotional intelligence an exploratory study of retail managers.
Stress & Health 2002;18(2): 63-68.
2. Van den Berg TIJ, Alavinia SM, Bredt FJ, Lindeboom D, Elders LAM, Burdorf A. The influence of psychosocial
factors at work and life style on health and work ability among professional workers. Int Arch Occ Env Hea
2008;81: 1029–1036.
3. Rifkin J. The End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era. New York:
Jeremy P. Tarcher; 1995.
4. Biernat E. Aktywność fizyczna mieszkańców Warszawy na przykładzie wybranych grup zawodowych. Warszawa:
Szkoła Główna Handlowa, Urząd m. st. Warszawy. Biuro Sportu i Rekreacji; 2011.
5. Biernat E, Tomaszewski P, Milde K. Physical activity of office Workers. Biology of Sport 2010;27(4): 289-296.
6. Pankowski K. Polak zadbany – troska o sylwetkę i własne ciało. Warszawa: CBOS; 2009.
7. Sztompka P. Socjologia. Kraków: Znak; 2002.
8. Scoring protocol. Dostępny pod adresem http://www.ipaq.ki.se
9. Ainsworth B, Haskell WL, Whitt MC, Irwin ML, Swartz AM, Strath SJ, WL O’Brien, Bassett DR Jr, Schmitz KH,
Emplaincourt PO, Jacobs DR Jr., Leon AS. Compendium of physical activities: an update of activity codes and
MET intensities. Medicine & Science in Sports & Exercise 2000;32: 498–504.
10. Biernat E, Stupnicki R, Gajewski AK. Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ) – wersja polska. Phys Educ Sport. 2007; 51(1): 47-54.
11. Pollock ML, Willmore JH (red.). Exercise in health and disease: Evaluation and prescription for prevention and
rehabilitation. 2nd edition. Philadelphia WB Saunders Company; 1990.
116
103 Biernat Tomaszewski1:Layout 1 2012-08-23 13:19 Strona 11
Biernat E. i wsp., Assess the level of physical activity of hypermarkets staff
12. Health Enhancing Physical Activity (HEPA) Recommendations. Dostępny pod adresem http://www.hepa.ch/internet/hepa/de/home/dokumentation.html
13. Dishman RK, Oldenburg B, O’Neal H, Shephard RJ. Worksite physical activity interventions. Am J Prev Med. 1998;
15(4): 344–61.
14. Engbers LH, van Poppel MN, Paw MJ, van Mechelen W. Worksite health promotion programs with environmental
changes: a systematic review. Am J Prev Med. 2005;29(1): 61–70.
15. Proper KI, Koning M, van der Beek AJ, Hildebrandt VH, Bosscher RJ, van Mechelen W. The effectiveness of worksite
physical activity programs on physical activity, physical fitness, and health. Clin J Sport Med 2003;13(2): 106–17.
16. Chau J. Evidence module: Workplace physical activity and nutrition interventions. University of Sydney: Physical
Activity Nutrition and Obesity Research Group; 2009. Dostępny pod adresem http://www.health.usyd.edu.au/ panorg/
17. Golaszewski T. The limitations and promise of health education in managed care. Health Educ Behav 2000;27(4):
402–16.
18. Oden G, Crouse SF, Reynolds C. Worker productivity, job satisfaction and work-related stress: The influence of an
employee fitness program. Fitness in Business 1989;4: 198-204.
19. Pender NJ, Smith LC, Vernof JA. Building better workers. AAOHN Journal 1987;35: 386-390.
20. Gebhardt DL, Crump CE. Employee fitness and wellness in the workplace. American Psychologist 1990;45: 262-272.
21. Jasnoski ML, Holmes DS, Solomon S, Aguiar C. Exercise, changes in aerobic capacity, and changes in selfperceptions: An experimental investigation. Journal of Research in Personality 1981;15: 460-466.
22. Conn VS, Hafdahl AR, Cooper PS, Brown LM, Lusk SL. Meta-analysis of workplace physical activity interventions.
American Journal of Preventive Medicine 2009;37(4): 330-339.
23. Anspaugh DJ, Hunter S, Mosley J. The economic impact of corporate wellness programs: Past and future considerations. AAOHN Journal 1995;43: 203-210.
24. Troiano RP, Berrigan D, Dodd KW, Mâsse LC, Tilert T, McDowell M. Physical activity in the United States measured
by accelerometer. Med Sci Sports Exerc 2008;40(1): 181–8.
25. Rudman WJ, Steinhardt M. Fitness in the workplace: The effects of a corporate health and fitness program on work
culture. Health Values 1988;12: 4-17.
26. Brand R, Schlicht W, Grossman K, Duhnsen R. Effects of a physical exercise intervention on employees’
perceptions quality of life: a randomized controlled trial. Soz Praventiv Med 2006;51(1): 14–23.
27. The Health and Economic Implications of Worksite Wellness Programs: Wellness White Paper. American Institute of Preventive Medicine; 2008. Dostępny pod adresem http://www.qigonginstitute.org/html/papers/Wellness_White Paper.pdf.
28. Chapman LS. Meta-evaluation of worksite health promotion economic return studies: 2005 update. Am J Health
Promot. 2005;19(6): 1-11.
29. Anderson LM, Quinn TA, Glanz K, Ramirez G, Kahwati LC, Johnson DB, Buchanan LR, Archer WR, Chattopadhyay S, Kalra GP, Katz DL. The Effectiveness of Worksite Nutrition and Physical Activity Interventions for
Controlling Employee Overweight and Obesity: A Systematic Review. Am J Prev Med 2009;37(4): 340-57.
30. Allman-Farinelli M, Chey T, Merom D, Bauman AE. Occupational risk overweight and obesity: an analysis of the
Australian Health Survey. Journal of Occupational Medicine and Toxicology 2010;5: 14. Dostępny pod adresem
http://www.occup-med.com/content/5/1/14
31. Statistics on obesity, physical activity and diet. The Information Centre for Health and Social Care. England: February 2009.
32. Cavill N, Kahlmeier S, Racioppi F. Physical Activity and Health in Europe: evidence for action. Copenhagen: WHO
Europe; 2006.
33. Drygas W, Kwaśniewska M, Szcześniewska D, Kozakiewicz K, Głuszek J, Wiercińska E, Wyrzykowski B, Kuriata
P. Ocena poziomu aktywności fizycznej dorosłej populacji Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska
2005;63. Dostępny pod adresem http://www.termedia.pl/magazine.php?magazine_id=36&article_id=5395&magazine_subpage=FULL_TEXT
34. Hamilton MT, Hamilton DG, Zderic TW. The role of low energy expenditure and sitting on obesity, metabolic
syndrome, type 2 diabetes, and cardiovascular disease. Diabetes 2007;56: 2655-2667.
35. Pate RR, Pratt M, Blair SN, Haskell WL, Macera CA, Bauchard C, Buchner D, Ettinger W, Heath GW, King AC,
Kriska A, Leon AS, Marcus BH, Morris J, Paffenbarger RS Jr, Patrick K, Pollock ML, Rippe JM, Sallis J, Wilmore
JH. Physical activity and public health. A recommendation from the Centers and Prevention and the American
College of Sports Medicine. JAMA 1995;273(5): 402-407.
36. Wattles MG, Harris C. The relationship between fitness levels and employee’s perceived productivity, job
satisfaction, and absenteeism. Journal of Exercise Physiology 2003;6(1): 24-32.
37. Steele R, Mummery K. Occupational physical activity across occupational categories. Journal of Science and
Medicine in Sport 2003;6(4): 398-407.
38. Schoenborn CA, Barnes PM. Leisure–time physical activity among adults: US 1997–98. Advance data from vital
and health statistics; no. 325.
39. Pratt CA. Findings from the 2007 Active Living Research conference implications for future research. Am J Prev
Med 2008;34(4): 366–8.
40. Jones DA, Ainsworth BE, Croft JB, Macera CA, Lloyd EE, Yusuf HR. Moderate Leisure–Time Physical Activity. Arch
Fam Med 1998;7(3): 285–289.
41. Kalata D, Jegier A. Occupational energy expenditure and leisure-time physical activity. International Journalof
Occupational Medicine and Environment and Health 2005;18(4): 351-356.
42. Salmon J, Owen N, Bauman A, Schmitz MK, Booth M. Leisure-time, occupational, and household physical activity
among professional, skilled, and less-skilled workers and homemakers. Prev Med 2000;30: 191-199.
43. Drygas W, Skiba A, Bielecki W, Puska P. Physical activity estimation among the inhabitants of six European
countries Project “filling the Reducing East-West Health Gap”. Med Sport 2001;(5, Suppl 2): 119-25.
44. Anderson LM, Quinn TA, Glanz K, Ramirez G, Kahwati LC, Johnson DB, Buchanan LR, Archer WR, Chattopadhyay S, Kalra GP, Katz DL. The Effectiveness of Worksite Nutrition and Physical Activity Interventions for
Controlling Employee Overweight and Obesity. Am J Prev Med 2009;37(4): 340-357.
117