Praca z komputerem w przezwycię aniu trudności w nauczaniu

Elżbieta Lodzińska
[email protected]
Wydział Nauczycielski
Politechnika Radomska
Radom
Praca z komputerem w przezwyciężaniu trudności
w nauczaniu matematyki
Wstęp
Wiedza matematyczna absolwentów szkół różnych typów jest z roku na rok coraz
słabsza. Potwierdzają to wyniki tegorocznych sprawdzianów przeprowadzonych w klasach
szóstych szkół podstawowych oraz rezultaty egzaminów z przedmiotów matematycznoprzyrodniczych, które pisali uczniowie trzecich klas gimnazjów. W 2010 roku matematyka
znów będzie obowiązkowym przedmiotem egzaminu maturalnego. Na początku 2009 r.
niektóre kuratoria oświaty zaczęły sprawdzać wiedzę matematyczną uczniów klas drugich
szkół średnich. Wyniki okazują się zatrważające. Np. w Wielkopolsce 46% uczniów liceów
ogólnokształcących o profilach niematematycznych nie zdałoby matury z matematyki.
Jeszcze gorzej przedstawia się wiedza matematyczna uczniów liceów profilowanych oraz
techników (odpowiednio 83% i 76%). Zbadano także, które działy matematyki sprawiały
uczniom największe trudności – okazały się nimi: geometria i własności funkcji.
W sprawie nauczania matematyki przez wiele lat podejmowano szereg błędnych
decyzji. Kolejne reformy oświaty miały sprawić, że nowe pokolenia Polaków będą dużą
konkurencją wobec innych nacji na międzynarodowych rynkach pracy. Dziś widać, że młode
pokolenie ma trudności z opanowaniem wiedzy matematycznej i w związku z tym rzadko
wybiera studiowanie kierunków technicznych. A to jest zjawisko bardzo niekorzystne dla
rozwoju polskiej gospodarki.
Niektóre emocjonalne przyczyny niepowodzeń szkolnych
Jest wiele przyczyn niepowodzeń szkolnych w matematyce. W nauczaniu tego
przedmiotu dużą rolę odgrywa rozwiązywanie zadań. Umiejętność ta umożliwia:
• opanowanie pojęć matematycznych,
• kształcenie umiejętności stosowania metod matematycznych w różnych zagadnieniach
życia codziennego,
• rozwijanie odpowiedniej postawy intelektualnej przejawiającej się w sprawnym
analizowaniu różnych zachodzących zjawisk [Puchalska, Semadeni, 1981].
Umiejętność rozwiązywania zadań tekstowych świadczy o stopniu opanowania
wiedzy matematycznej oraz zrozumieniu zagadnień matematycznych. Świadczy również
o sprawności w analizowaniu treści zadania. Efekty kształcenia są tu zależne od
nastawienia emocjonalnego uczniów do zadań i w ogóle do samej matematyki, a także
od sposobu funkcjonowania dziecka podczas rozwiązywania problemu.
11
Według E. Gruszczyk-Kolczyńskiej dzieci, które miały nadmierne trudności
w uczeniu się matematyki, postrzegały sytuację trudną intelektualnie jako nieznośną
emocjonalnie. Oprócz reakcji obronnych stwierdzono u tych uczniów obniżoną odporność
emocjonalną i zbytnie poddawanie się frustracji. W konsekwencji uczniowie nie rozwiązywali
zadań matematycznych i zaczęła powstawać blokada procesu uczenia się matematyki
[Gruszczyk-Kolczyńska, 2008].
Największym problemem dla uczniów wszystkich szczebli edukacji są zadania
tekstowe, do rozwiązania których niezbędne są następujące czynności:
• przeczytanie tekstu zadania z tzw. zrozumieniem,
• dokonanie analizy zadania – określenie danych i niewiadomych oraz ustalenie
zachodzących między nimi zależności,
• przełożenie treści zadania na język matematyczny.
Te złożone czynności intelektualne przebiegają na podłożu procesów
emocjonalnych. Czy uczeń podejmie próbę rozwiązywania zadania czy też nie –
o tym w dużej mierze zadecydują emocje [Gruszczyk-Kolczyńska, 2008].
Odczuwanie trudności występujących w trakcie prób rozwiązywania zadania jest
bardzo subiektywne. Decydującą rolę odgrywają tu indywidualne doświadczenia ucznia
[Kozielecki, 1996].
Ale na to, czy dziecko zacznie rozwiązywać zadanie, duży wpływ mają warunki,
w jakich ma to robić – czy będzie to czyniło wspólnie z rówieśnikami czy indywidualnie, czy
nie grozi mu ośmieszenie w przypadku niepowodzenia.
E. Gruszczyk-Kolczyńska przeprowadziła szereg badań wśród dzieci mających
trudności w opanowaniu wiedzy matematycznej. Zaobserwowała następujące reakcje:
• gwałtowne narastanie napięcia i emocji ujemnych (np. opuszczanie głowy, kulenie się,
zaciskanie rąk),
• silną regresję zachowań (np. wielokrotne powtarzanie nieskutecznych czynności,
przepisywanie zadania, zgadywanie wyniku),
• dążenie do możliwie szybkiego przerwania zajmowania się zadaniem.
Moje długoletnie doświadczenia w pracy nauczyciela matematyki potwierdzają
powyższe wyniki badań. Można powiedzieć, że dziecko znacznie więcej energii poświęcało
na to, jak uwolnić się od konieczności rozwiązywania zadania, niż na czynności
intelektualne pozwalające przeanalizować treść zadania.
Zdaniem K. Obuchowskiego emocje stanowią subiektywny składnik odzwierciedlania
rzeczywistości, a wartościowanie emocjonalne faktów i zjawisk jest integralnym składnikiem
obrazu świata, jaki tworzy sobie każdy człowiek [Obuchowski, 1982; Obuchowski, 2004].
Dlatego, aby pomóc dziecku w przezwyciężaniu trudności w nauce, konieczne jest
uwzględnienie w procesie dydaktycznym indywidualizacji nauczania. Nie jest to łatwe
przy przeładowanych programach nauczania w stosunku do liczby przeznaczonych na ich
realizację godzin i ciągle jeszcze przy zbyt licznych zespołach klasowych.
Komputer i Internet – narzędzia ułatwiające nauczanie matematyki.
Aby wspomóc dzieci, u których występują trudności w opanowaniu wiedzy
matematycznej, głównie spowodowane negatywnymi emocjami, nauczyciele stosują
12
odpowiednie metody nauczania. Obecnie jedną z najbardziej pomocnych jest praca
z komputerem, która powoduje:
• zwiększenie atrakcyjności zajęć,
• zwiększenie skuteczności przyswajania wiedzy,
• umożliwienie wielokrotnego powtarzania materiału [Molga, 2001].
Dla większości dzieci komputer jest ciągle fascynującym urządzeniem. Możliwość
pracy z nim wyzwala u uczniów pozytywne emocje. Nauczyciele powinni więc
wykorzystywać to zjawisko, aby wspólnie z dziećmi pokonywać różnego typu trudności
występujące przy opanowywaniu wiedzy matematycznej i jej stosowaniu.
Praca z komputerem i Internetem jest na pewno jedną ze skuteczniejszych metod
pobudzających zainteresowanie matematyką. Nauczyciele mogą używać gotowych
programów, np. EDU–ROM-ów do wspomagania swojej pracy dydaktycznej. Producenci
zapewniają, że prezentowane materiały zawierają bogate informacje merytoryczne,
odpowiednio przygotowane filmy wideo, animacje dwu- i trójwymiarowe, tysiące kolorowych
zdjęć, rysunków, ilustracji, setki interaktywnych ćwiczeń, nagrań narracji.
Ciekawym dla uczniów może być także znajdywanie i analizowanie prawdziwych
informacji z zakresu gospodarki czy finansów. Np. korzystając z witryny www.waluty.wp.pl
można polecić uczniom przygotowanie wykresów aktualnych kursów walut, a następnie
sformułować pytania, na które odpowiedzi trzeba szukać posługując się sporządzonym
wcześniej wykresem. Obecnie wszyscy coraz częściej i coraz chętniej korzystamy
z Internetu. Jest to bowiem najłatwiej dostępne źródło informacji. Poza tym na pewno praca
z Internetem pozwala odsuwać na plan dalszy wszelkie uprzedzenia do matematyki. Dzieci
często są lepiej zorientowane niż dorośli. Jeśli uczniowie lepiej potrafią posługiwać się
komputerem, a w szczególności Internetem, to nauczyciele powinni odpowiednio to
wykorzystać. Wystarczy polecić uczniom wyszukanie pewnych informacji, następnie
przedstawienie ich na forum klasy. Dzieci mogą zrobić to indywidualnie lub wspólnie
z innymi. Sposób pracy będzie zależał m.in. od nastawienia emocjonalnego poszczególnych
uczniów. Dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów opracowywane są podręczniki,
które korelują z różnymi programami komputerowymi. Dość szeroko tym zagadnieniem
zajęli się twórcy podręczników szkolnych „Matematyka 2001”. I tak – bardzo ciekawe mogą
być wszelkie prace interdyscyplinarne.
Autorzy programu „Matematyka 2001” proponują, aby dzieci zajęły się np.
zagadnieniami z pogranicza:
• matematyki i sztuki – „Ornamentyka w sztuce islamu”;
• matematyki i historii – „Przedstawić dokonania Archimedesa, Pitagorasa, Talesa”, „Jak
rozwijało się pojęcie liczby”;
• matematyki i nauk przyrodniczych – „Złota liczba w przyrodzie”.
Tego rodzaju prace uświadamiają uczniom, jak szerokie zastosowanie miała i ma
matematyka, pozwalają przełamywać bariery emocjonalne.
„Matematyka 2001” ma swój własny serwis internetowy, znajdujący się na stronach
WSiP pod adresem www.wsip.com.pl. Zamieszczane tam informacje są bardzo cenne,
zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczniów. Dla nauczycieli ukazuje się co miesiąc serwis
pod nazwą Internetowy Klub Nauczyciela Matematyka 2001, zaś dla uczniów pod nazwą
13
Klub MMM. Dla jednych i drugich jest to doskonałe źródło ukierunkowanych informacji.
Nauczycielom nie pozwala popaść w rutynę, pomaga dobierać różnego rodzaju metody
pracy do intelektualnych potrzeb wychowanków, uatrakcyjniać zajęcia. Uczniom – pomaga
samodzielnie pracować w domu, rozwijać zainteresowania.
Materiały edukacyjne zamieszczane na stronach przeznaczonych dla uczniów
pozwalają zrozumieć różne zagadnienia matematyczne, m.in. dzięki urozmaiceniu tekstu
krzyżówkami, rebusami, zagadkami, ale także utrwalić materiał poprzez propozycje
rozwiązywania testów. Wszystko po to, by oprócz zdobywania wiedzy była zabawa i duża
radość z poprawiania wyników w nauce. Testy, krzyżówki itp. uczeń rozwiązuje i zaznacza
wybraną przez siebie odpowiedź. Błędne odpowiedzi są od razu wskazywane i uczeń może
szukać błędu, jaki popełnił [Bazyluk, 2000].
Oprócz tego, w ramach obudowy internetowej podręczników, zamieszczany na
stronach WSiP materiał ma charakter modułowy – tak jak jest to w podręcznikach.
„Wchodząc” do danego modułu można znaleźć:
• propozycje krótkich testów, które dadzą się wydrukować dla sprawdzenia wiedzy
uczniów kształtowanej w poszczególnych modułach podręcznika,
• propozycje zadań dodatkowych na zastosowanie umiejętności kształtowanych
w poszczególnych modułach podręcznika,
• spis umiejętności, które powinien opanować uczeń wraz z weryfikującymi je zadaniami,
• interakcyjny test dla ucznia,
• interakcyjne wieloetapowe zadania dla ucznia [Bazyluk, 2001].
Wnioski
Technologie informacyjne w edukacji zaczynają odgrywać coraz większą rolę.
Wprowadzane do procesu nauczania zmieniają rolę nauczyciela. Z czasem nie będzie to już
rola mentora, ale nie mniej ważna – przewodnika i opiekuna ucznia, który pomoże
zaprzyjaźnić się z matematyką, sprawi, że w przyszłości absolwent będzie umiał posługiwać
się wiedzą matematyczną w sytuacjach praktycznych.
Bibliografia
Bazyluk A.: Matematyka 2001. Gimnazjum. Poradnik dla nauczyciela kl. II. WSiP,
Warszawa 2000
Bazyluk A.: Matematyka 2001. Gimnazjum. Poradnik dla nauczyciela kl. III. WSiP,
Warszawa 2001
Gruszczyk-Kolczyńska E.: Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki.
WSiP, Warszawa 2008
Kozielecki J.: Rozwiązywanie problemów. PZWSz, Warszawa 1996
Molga A.: Rozwój multimediów i możliwości wykorzystania ich w zreformowanej szkole.
XIV Didmattech, Nitra 2001
Obuchowski K.: Kody orientacji i struktura procesów emocjonalnych. PWN, Warszawa 1982
14
Obuchowski K.: Kody umysłu i emocji. WSHE, Łódź 2004
Puchalska E., Semadeni Z.: Nowe spojrzenie na zadanie tekstowe. WSiP, Warszawa 1981
15