adw. dr Jacka Skrzydło

Świadczenie usług prawniczych przez osoby nie naleŜące do samorządów
zawodowych w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i projektu ustawy o
licencjach prawniczych.
Konstytucyjne uwarunkowania problemu:
Art. 22.
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w
drodze ustawy i tylko ze względu na waŜny interes publiczny.
Art. 65.
1. KaŜdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru
miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego:
„Trybunał Konstytucyjny nie kwestionując - co do zasady - potrzeby częściowego
ograniczenia niektórych wolności w odniesieniu do zawodów zaufania publicznego,
stoi na stanowisku, iŜ wspomniane ograniczenia muszą mieścić się w standardzie
ograniczeń wolności i praw konstytucyjnych, wyznaczonych postanowieniem art. 31
ust. 3 Konstytucji. Ograniczenia te winny odpowiadać zasadzie proporcjonalności, a
nadto - formalnym warunkom ich wprowadzenia "w drodze ustawy", określonym w
art. 31 ust. 3 i - w przypadku wolności wyboru i wykonywania zawodu - w art. 65 ust.
1 zd. 2 Konstytucji” (P 21/02)
„Nie moŜna pod groźbą kary zakazać osobom z wyŜszym wykształceniem
prawniczym niespełniającym wymagań przewidzianych dla wykonywania zawodu
radcy prawnego lub adwokata świadczenia usług pomocy prawnej, gdyŜ jest to
niezgodne z art. 42 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, Ŝe nie zachowuje
wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagroŜonego karą” (wyrok TK z 26
listopada 2003 roku SK 22/02)”.
Uznany za niezgodny z art. 2 Konstytucji art. 4 ust. 1a ustawy Prawo o
adwokaturze dodany przez ustawę z 30 czerwca 2005 roku o zmianie ustawy Prawo
o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw:
Art. 4. 1. Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w
szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych,
opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i
urzędami.
1a. Przepis ust. 1 nie stanowi przeszkody do świadczenia pomocy prawnej, o
której mowa w ust. 1, przez osoby posiadające wyŜsze wykształcenie prawnicze, z
wyjątkiem zastępstwa procesowego, chyba Ŝe osoby te działają na podstawie art. 87
§ 1 Kodeksu postępowania cywilnego w charakterze pełnomocnika pozostającego w
stałym stosunku zlecenia, jeŜeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia,
bądź teŜ sprawującego zarząd majątkiem lub interesami strony.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 19 kwietnia 2006 roku K 6/06:
„Ujęcie art. 4 ust. 1a ustawy znowelizowanej budzi zastrzeŜenia konstytucyjne
nie z tego powodu, Ŝe przewiduje moŜliwość świadczenia pomocy prawnej przez
osoby niewykonujące zawodu adwokata, ale z uwagi na sposób, w jaki ustawodawca
określił zakres i warunki świadczenia tej pomocy (…).pozostawienie świadczenia
pomocy prawnej - w oparciu o art. 4 ust. 1a ustawy znowelizowanej - bez wymogu
uprzedniego przygotowania zawodowego (po ukończeniu studiów prawniczych) oraz
bez wyspecjalizowanej kontroli zawodowej moŜe prowadzić do niepoŜądanych
skutków społecznych. W szczególności idzie tu o nieodwracalne prawnie następstwa
błędnych porad czy nieuświadamianych bądź wynikłych z braku doświadczenia
zawodowego zaniechań. Zapobieganie tego typu sytuacjom leŜy w Ŝywotnym
interesie szerokich kręgów społeczeństwa i wykracza poza ramy zawodowych
środowisk prawniczych”.
Wnioski de lege ferenda wynikające z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 19
kwietnia 2006 roku:
- konieczność dokładnego sprecyzowania w odrębnej ustawie zakresu usług
prawniczych świadczonych (pomocy prawnej) świadczonych przez osoby mające
wyŜsze wykształcenie prawnicze, przy czym:
- zakres tych usług nie moŜe być toŜsamy z zakresem pomocy świadczonej
przez adwokatów (bądź radców prawnych) - dotyczyć winien głównie usług
prawniczych o mniej złoŜonym charakterze.
- konieczność wskazania jasnych kryteriów, wedle których ma nastąpić podział
sfer w zakresie świadczenia pomocy prawnej między prawników o kwalifikacjach
potwierdzonych wpisem na listę zawodu zaufania publicznego (adwokatów, radców
prawnych, notariuszy) a osoby legitymujące się tylko wyŜszym wykształceniem
prawniczym.
- konieczność uregulowania sposobu rozpoczęcia i zakończenia tego typu
działalności;
- konieczność zdefiniowania form organizacyjnych świadczenia w tym trybie
pomocy prawnej;
- konieczność uregulowania form nadzoru zawodowego;
- konieczność uregulowania zakresu i trybu egzekwowania odpowiedzialności
za świadczone usługi (przy ewentualnej powinności majątkowego ubezpieczenia
odpowiedzialności zawodowej).
ZałoŜenia projektu ustawy o licencjach prawniczych:
Działalność regulowana w rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej.
Warunek jej podjęcia: zawarcie umowy ubezpieczenia OC.
Prawnicza Komisja Licencyjna przy Ministrze Sprawiedliwości.
Licencje: I, II i III stopnia.
Licencja I stopnia: udzielanie porad, sporządzanie projektów umów i pism,
występowanie
pełnomocnictwa
przed
–
organami administracyjnymi
przed
ograniczonym zakresie.
sądami
i
(powszechnymi
na
i
podstawie
dalszego
administracyjnymi)
w
II stopień (konieczne szkolenie) – samodzielne występowanie przed wszystkimi
sądami i trybunałami z wyjątkiem spraw rodzinnych, opiekuńczych, nieletnich i
karnych.
III stopień (konieczne szkolenie i egzamin) – zakres świadczonych usług zrównany z
adwokatami i radcami prawnymi.
Obowiązkowe szkolenie kandydatów na II i III stopień.
Ocena przyjętych rozwiązań w świetle wyroku TK z 19 kwietnia 2006 roku.