doczobacz - Tarnów
download 
Reklamacja Transkrypt
zobacz - Tarnów
Specjalistyczna Poradnia Profilaktyczno - Terapeutyczna Tarnów ul. Szujskiego 25 tel/fax. 6222-796 , 6216-829 e-mail: [email protected] http//topp20.republika.pl RAPORT zagrożenia dzieci i młodzieży w szkołach tarnowskich 1995 - 2002 Zespół: B. Kmieć S. Nowak E. Pokorny A. Skołyszewska S. Stach J. Szczepaniec TARNÓW - wrzesień 2002 2 Tarnów wrzesień 2002 r. Wstęp W 1995 roku przeprowadzone zostały badania diagnostyczne wśród młodzieży tarnowskich szkół i opracowano na tej podstawie „Raport w sprawie uzależnienia nikotynowego, alkoholowego i narkotycznego wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych miasta Tarnowa”. Celem tamtych badań było „opracowanie naukowo podbudowanej diagnozy - niezbędnej z kolei do opracowania realnego planu działań profilaktycznych i niwelujących” zjawiska patologiczne. We wstępie do Raportu, pisał dr Jan Hebda – ówczesny Kurator Oświaty w Tarnowie, jak wiemy, historyk z wykształcenia i pasji : „ Z doświadczeń historycznych wyraźnie wynika, że procesowi transformacji na ogół towarzyszy swoista „pustynia aksjologiczna”. Upadają bowiem dotychczasowe autorytety i systemy wartości, a pojawienie się nowych, zdolnych sprostać wyzwaniom czasu, jest dość długim procesem. (...) Wprawdzie zjawiska z pogranicza patologii społecznej są niejako stałym elementem wkomponowanym w historyczne dzieje społeczeństwa, ale w okresach przełomów społecznych osiągają na tyle duże nasilenie, że stają się wysoce niebezpieczne i stąd nie wolno ich lekceważyć. ” W zakończeniu Raportu z 1995 roku czytamy : „W świetle przedstawionych wyników zagrożenia i patologizacja zachowań młodzieży przybrała poważne rozmiary, ale nie jest to jeszcze stan, od którego nie ma odwrotu. Aktualną sytuację można określić jako etap alarmowy, na którym nie można dalej przyjmować postawy oczekiwań”. Niniejszy Raport jest efektem pracy zespołu psychologów i pedagogów Specjalistycznej Poradni Profilaktyczno-Terapeutycznej w Tarnowie wykonanej w okresie: czerwiec –wrzesień 2002 r. Jako praktycy – profesjonaliści jesteśmy w pełni świadomi zarówno mechanizmów psychospołecznych opisywanych zjawisk, jak i potrzeb – a bardziej, konieczności skoordynowanych, systemowych działań profilaktycznych i terapeutycznych w tym zakresie. Co więcej – nasze codzienne kontakty z klientami (młodzieżą, rodzicami, pedagogami), a także obserwacja realnego i medialnie ukazywanego życia – jednoznacznie wskazują, że zjawiska patologiczne wśród młodzieży występują „i mają się dobrze”, tzn. następuje ich rozwój. Czy badać więc coś, co jest oczywiste ? Po co ? A jeśli tak, to jakim to robić narzędziem (czy ankieta z 1995 r. „przykładalna” jest do zjawisk dzisiejszych) ? Te pytania – obok oczywiście kwestii organizacyjnej i finansowej – powodowały odkładanie decyzji dokonania badań. Ostatecznie w maju br. uległem coraz mocniejszym „inspiracjom” Pani Marii Hajduk – ST. Kuratorium Oświaty w Krakowie (Delegatura w Tarnowie) i jednocześnie Przewodniczącej Komisji ds. Rodziny i Spraw Społecznych Rady Miasta Tarnowa, aby takie badania wykonać i udało mi się zmobilizować do tego zespół pracowników Poradni. 3 Badania w 1995 r. przeprowadzono przy użyciu ankiety autorstwa Pana Zdzisława Wyżykowskiego na znacznej próbie młodzieży i oczywiście w innych realiach społecznych i w innej strukturze systemu oświaty (nie było gimnazjów). Aktualnie - przed wykonaniem zadania w dzisiejszych realiach (społecznych, naszych organizacyjnych i finansowych ) – mieliśmy następujące dylematy metodologiczne i merytoryczne : - czy wykorzystać to samo narzędzie, które jest co najmniej niedoskonałe - czy też zbudować nowe bardziej odzwierciedlające aktualną rzeczywistość w problemie narkomanii i agresji, przemocy; - jak dobrać grupę badawczą (np. losować uczniów - przedstawicieli wszystkich środowisk szkolnych i pozaszkolnych czy wylosować pełne klasy itp.) ; - co badać - czy jakieś hipotezy, czy też stan zjawisk ? Ostatecznie uznaliśmy, że celem naszych działań będzie : - diagnoza nasilenia zjawisk i kierunków ich rozwoju – w analizie porównawczej w stosunku do roku 1995 opracowanie raportu i zaprezentowanie go dyrektorom i nauczycielom szkół, władzom samorządowym, lokalnej społeczności (medialnie) dla kolejnego zaakcentowania konieczności systemowej, skoordynowanej pracy wychowawczo-profilaktycznej i terapeutycznej w naszym mieście. Badania diagnostyczne przeprowadziliśmy w wylosowanych zespołach klasowych tarnowskich gimnazjów i szkół ponadpodstawowych i zostały nimi objęte : - - 3 klasy I gimnazjum - co odpowiada VII klasom szk.podst. w poprzednich badaniach 3 klasy II gimnazjum - co odpowiada VIII klasom szk.podst. w poprzed. badaniach 2 klasy II lic. ogólnokszt. – wiek i rodzaj szkoły – jak w poprzed. badaniach 2 klasy II szk. średniej (innej niż LO - choć z uwagi na odbywanie w tym czasie praktyk zawodowych - faktycznie były to klasy liceum ogólnokszt. w zespołach szkół o profilu technicznym, a więc środowisko szkolne młodzieży miało taki profil ) 2 klasy II zawodowe w ZSZ Łącznie : w badaniach wzięło udział 331 uczniów z 12 klas gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych m.Tarnowa. Zdajemy sobie sprawę, że taka próba badawcza nie może stanowić podstawy do budowania daleko idących wniosków o charakterze psychospołecznym czy socjologii wychowania – gdyby dotyczyło to badań samoistnych. Porównanie zaś tych wyników, uzyskanych na takiej próbie, z wynikami uzyskanymi w 1995 r. na próbie zdecydowanie większej – uznaliśmy - może wskazywać na istnienie pewnych tendencji w badanych zjawiskach. Może być podstawą do budowania wniosków czy programów do dalszej pracy w tych obszarach dla władz miasta, systemu oświaty w mieście, instytucji i organizacji mających realizować zadania z tego zakresu – wychowawcze, profilaktyczne, naprawcze (terapeutyczne). Wychodziliśmy też z założenia, że nie trzeba już zwracać uwagi – zarówno władz jak i szkół – na konieczność pracy w tym zakresie, gdyż codziennie zauważalne zjawiska wystarczająco mocno świadczą o występowaniu zjawisk z badanego obszaru, tj. palenia 4 tytoniu, picia alkoholu, używania narkotyków i ich dystrybucji oraz stosowania przemocy – zjawisk negatywnych obecnych w życiu młodzieży szkół tarnowskich. Aktualnie potrzeba bowiem diagnozy kierunków rozwoju (nasilenia) tych zjawisk i stąd wypracowania – w szerszym gronie profesjonalistów – systemowego programu wychowawczo - profilaktycznego i terapeutycznego nie tylko o zasięgu szkolnym, ale – zwłaszcza - całego miasta. Bardzo mocno liczymy na to, iż niniejszy raport stanowić będzie podstawę do refleksji dla osób zajmujących się młodzieżą, a zwłaszcza tych, które dotychczas w mniejszym stopniu kładły nacisk na wychowawczą stronę rozwoju młodego człowieka niż na poznawczą, edukacyjną (nauczycieli-specjalistów przedmiotowych, instruktorów warsztatów ) i oczywiście dyrektorów zagonionych w pracy organizacyjno – budżetowej. Liczymy na refleksję u rodziców, dla których przecież ich własne dziecko stanowi wartość najwyższą – choć tak często „ dla dobra dziecka” robią mu krzywdę odchodząc od kontaktu z nim na korzyść walki o inne dobra, bądź też blokując „swoją świadomość” na informacje o zagrożeniach lub już negatywnych faktach dotyczących ich dziecka. Zaproponowana przez nas forma redakcyjna i graficzna opracowania miała – w założeniu – ukazać proste zależności faktów i nasze – jedne z możliwych – propozycje poszukiwania przyczyn tych zjawisk oraz pracy nad nimi. Nie są to stwierdzenia oparte o wyniki badań – zwłaszcza przy pomocy niniejszego narzędzia - ale spostrzeżenia z wielu bezpośrednich spotkań pracowników merytorycznych naszej poradni z młodzieżą zarówno w kontaktach indywidualnych (terapeutycznych) jak i grupowych (w czasie pracy z całymi klasami). Badania i Raport przeprowadzili i opracowali pracownicy merytoryczni Poradni : - psycholodzy : mgr Bogusława Kmieć, mgr Sylwia Nowak, mgr Elżbieta Pokorny, mgr Stanisław Stach (opracowanie komputerowe) oraz pedagodzy: mgr Agnieszka Skołyszewska i piszący te słowa mgr Jerzy Szczepaniec. Wszystkim Koleżankom i Koledze – bardzo dziękuję za dodatkowy wysiłek nierekompensowany przecież żadnymi finansowymi wzmocnieniami, gdyż badania i całą pozostałą pracę wykonywaliśmy w ramach normalnych (choć dodatkowych w tym okresie) obowiązków merytorycznych. Specjalne podziękowanie składam Panu Zbigniewowi Guzemu - dyrektorowi Gabinetu Prezydenta Miasta Tarnowa za niezwykle operatywne działania w zakresie zapewnienia techniczno – materiałowej strony niniejszego opracowania. Nasza placówka nie byłaby w stanie dokonać tego bez tej pomocy. Zapraszam przedstawicieli władz Miasta Tarnowa, Państwa dyrektorów szkół tarnowskich, pedagogów szkolnych i wszystkich nauczycieli i rodziców - do własnej analizy niniejszego materiału i życzę odwagi w refleksjach i działaniu w stosunku do „własnych” i „naszych” dzieci. Z poważaniem Jerzy Szczepaniec Dyrektor Specjalistycznej Poradni Profilaktyczno-Terapeutycznej w Tarnowie 5 6 I. Środowisko rodzinne - gimnazjum 100 90 1995 % odpow Opracowanie: Stanisław Stach 80 2002 %odpow 70 60 50 40 30 20 10 0 2. Jaka jest tw oja rodzina a/pełna radości b/skłócona c/każdy interesuje się sobą 3. Co robisz, a/jestem w gdzie domu przebyw as 1995 % odpow 78.3 14.5 9.6 77.5 28.9 1.6 22.1 74 4 2002 %odpow 79.2 9.7 11 85.7 9.7 1.9 20.8 74.7 1.9 b/jestem c/w racam poza domem tylko na noc 4.Czy w domu pije się alkohol a/nie b/okazjonaln ie c/często 7 Tytuł: I. Środowisko rodzinne gimnazjum Nastąpiło osłabienie więzi rodzinnych, które przejawia się mniejszym wzajemnym zainteresowaniem członków rodziny. Także mniej rodzin jest skonfliktowanych. Wzrosła liczba dzieci spędzających wolny czas w domu. Dzieci mają trudności z określeniem sytuacji rodzinnej, w związku z czym wybierają po kilka odpowiedzi na jedno pytanie. W środowiskach rodzinnych nadal spożywany jest alkohol ( w ośmiu na Warto dziesięć rodzin), tylko nieznacznie zmniejszyła się częstotliwość picia w domu. zwrócić uwagę Tendencja Na lepsze Bez zmian Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Mniej rodzin jest skłóconych wewnętrznie. Trzykrotnie zmalała liczba dzieci przebywających poza domem. Spadła liczba rodzin, w których pije się często alkohol. Porównywalna liczba uczniów postrzega swoje rodziny jako pełne radości. Na tym samym poziomie utrzymuje się liczba rodzin, w których alkohol pije się okazjonalnie. Wzrosła liczba rodzin, w których nie ma więzi, a każdy interesuje się sobą. Porównywalna liczba młodzieży wraca tylko na noc do domu. Na gorsze Na przyszłość... Możliwe przyczyny Przebywanie w domu mogło stać się bardziej atrakcyjne z uwagi na wzrost dostępu do gier komputerowych i internetu. Przyczyną może być większa aktywność zawodowa rodziców, skupienie się na zabezpieczeniu materialnej strony bytu, a także coraz więcej czasu spędzanego przy telewizji i komputerze, co sprzyja izolowaniu się członków rodziny. Warto budować świadomość rodziców o postępującym zaniku więzi rodzinnych i jego możliwych przyczynach. Wskazane byłoby opracowanie programów, które umożliwiałyby większe zainteresowanie rodziców dziećmi, a także integrowałyby środowiska rodzinne i szkolne. Opracowanie: Agnieszka Sołyszewska oraz Sylwia Nowak i Elżbieta Pokorny Własne uwagi i spostrzeżenia: 8 II. Częstotliwość picia alkoholu - gimnazjum 100 90 Opracowanie: Stanisław Stach 1995 % odpow 80 2002 %odpow 70 60 50 40 30 20 10 0 5. Czy kiedykolw iek piłeś a/nie b/ w czasie zabaw , c/często w ano mnie w 7. Czy pijesz alkohol a/nie piję b/pije 1-2 c/piję 1-2 x w roku x w m-cu d/piję 1-2 9. Czy xw zdarzyło tygodniu Ci się a/nigdy b/ 1 x w życiu c/do 5 x d/w iele razy 1995 % odpow 58,2 40 3,8 64,8 22,4 9,9 2,8 82,9 8,7 5,3 3 2002 %odpow 61,7 32,5 5,2 61 24 12,3 2,6 83,8 9,1 3,2 1,9 9 Tytuł: II Częstotliwość picia alkoholu - gimnazjum Różnice w deklaracji uczniów odnośnie częstotliwości picia są niewielkie. 4 z10 uczniów deklaruje fakt spożywania alkoholu. Niepokojące jest , iż co 7 gimnazjaliście zdarzyło się upić - przynajmniej raz w życiu. Wzrosła też liczba uczniów częstowanych alkoholem w Zwróć domu- potwierdza to co dwudziesty gimnazjalista. uwagę ! • 40% uczniów w wieku 14 - 15 lat jest po inicjacji alkoholowej • ok.15 % uczniów pije od 1 razu w miesiącu do kilku razy na tydzień !! • 14,2 % uczniów upiło się a 1,9 `% upiło się wiele razy Tendencja Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na przyszłość... Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Wzrosła liczba gimnazjalistów, którzy nigdy w życiu nie spróbowali alkoholu. Mniej uczniów pije w czasie zabaw, prywatek, imienin. Zmalała liczba uczniów, upijających się wielokrotnie z 8 na 5 ze 100 ankietowanych . Możliwe przyczyny Skuteczność profilaktyki. Część rodziców jeszcze kontroluje przebieg imprez młodzieżowych w domu. Bez zmiany pozostaje fakt picia alkoholu 1-2 razy w tygodniu przez około 3 ze stu ankietowanych. Incydent upicia się ma za sobą 9 ze 100 uczniów. Wzrosła liczba uczniów spożywających alkohol w domu (5 uczniów na 100 było częstowanych alkoholem w domu). Ogólnie więcej młodzieży pije, najwięcej wzrosła częstotliwość picia 1-2 razy w miesiącu. Średnio 4 na 10 gimnazjalistów pije alkohol z różną częstotliwością. Większa tolerancja dla picia młodzieży gimnazjalnej ze strony rówieśników i dorosłych. Część rodziców nie tylko nie kontroluje dzieci w domu, a nawet częstując alkoholem zachęca je do picia. Pojawiła się tendencja do częstszego spożywania alkoholu w domu, co powinno być tematem rozmów wychowawców z rodzicami zwiększyć kontrolę ze strony rodziców i uświadomić im, że częstowanie dzieci alkoholem jest przestępstwem. Ogólnie alkohol staje się bardziej popularny wśród młodzieży gimnazjalnej - koniecznym jest prowadzenie ciekawych, nowoczesnych zajęć profilaktycznych. Opracowanie: Sylwia Nowak oraz Bogusława Kmieć i Agnieszka Skołyszewska Własne uwagi i spostrzeżenia 10 III. Co piją i dlaczego uczniowie gimnazjów 100 1995 % odpow 90 2002 %odpow Opracowanie: Stanisław Stach 80 70 60 50 40 30 20 10 0 6. C o najczęś ciej pijes z a/nie piję b/piwo c/wino d/koktaile alkoholow e e/w ódkę 1995 % odpow 62.4 26.5 14.6 5.4 2002 % odpow 62.3 29.2 5.2 3.2 8. C o jes t powodem picia a/nie piję b/bo pije s ię w rodzinie c/koledzy nam awiają d/s am s zukam okazji e/czuję s ię s am otny 7.9 64.3 3.2 16.7 13.5 3.9 7.8 66.2 1.9 11.7 14.3 5.2 11 Tytuł: III Co i dlaczego piją uczniowie gimnazjów. • Wzrasta spożycie i popularność piwa wśród gimnazjalistów (reklama piwa przynosi skutki !!!) • Młodzież sięga po alkohol z pobudek osobistych (samotność, chęć napicia się). Zwróć uwagę Tendencja Na lepsze Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Prawie trzykrotnie zmniejszyło się spożycie wina wśród gimnazjalistów. Wino i koktajle alkoholowe stały się mniej popularnymi Mniej uczniów pije z powodu ulegania namowom kolegów, a także dlatego że pije alkoholami na korzyść piwa. się w rodzinie. Identyczna liczba uczniów nie pije alkoholu / 6 na 10 uczniów /. Nadal prawie 8 uczniów na 100 najczęściej spożywa wódkę. Bez zmian Na gorsze Na przyszłość... Wzrasta spożycie piwa wśród młodzieży. Dla co trzeciego gimnazjalisty piwo jest najczęściej spożywanym napojem alkoholowym. Więcej młodzieży sięga po alkohol z powodu samotności, a także samodzielnie szuka okazji. Wśród młodzieży panuje przekonanie , iż piwo nie jest napojem alkoholowym. Większe społeczne przyzwolenie dla picia piwa, niż np. wódki. Młodzież gorzej radzi sobie z problemami niż 7 lat temu. Potrzebna mądra profilaktyka, która uświadomi zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu przez młodzież i zminimalizuje powody dla których młodzież sięga po alkohol. W pracy wychowawczej i profilaktycznej konieczne są mądre zajęcia dotyczące sposobów rozwiązywania problemów w życiu oraz uczące nawiązywania kontaktów z ludźmi w tym z rówieśnikami , podejmowania odpowiedzialnych decyzji, umiejętności asertywnego odmawiania także pokazujące mechanizmy oddziaływania reklam (w tym reklam piwa) Opracowanie: Sylwia Nowak oraz B. Kmieć i A. Skołyszewska Własne uwagi i spostrzeżenia 12 IV. Papierosy i marihuana w gimnazjum 100 90 1995 % odpow 2002 %odpow Opracowanie: Stanisław Stach 80 70 60 50 40 30 20 10 0 10. Czy palisz papieros więcej niż 11. Czy 5 palisz dziennie papieros a/nie b/czasem c/do 5 dziennie 1995 % odpow 81.4 12.1 3.3 3.2 2002 %odpow 81.8 11.7 3.9 1.9 z marihuaną a/nie b/na c/paliłem 12. d/paliłem prywatce, u Marihuan w domu zabawie znajomyc a - czy 95.6 1.8 1.9 0.6 91.6 2.6 1.9 1.9 ktoś Cię namawiał a/nie d/znajom b/kol. kol c/kol. kol y z poza z klasy ze szkoły szkoły 91 1.8 1.3 5.8 84.4 1.9 0.6 11.7 13 Tytuł: IV. Papierosy i marihuana w gimnazjum. Wyodrębnianie marihuany z innych narkotyków interpretowane jest przez młodzież jako przyzwolenie ze strony dorosłych- to jest błąd ankiety, my powtórzyliśmy to pytanie dla potrzeb badań porównawczych, na przyszłość koniecznie należy wyeliminować ten błąd. Zwróć Co piąty gimnazjalista ma kontakt z papierosami, a co dziesiąty z marihuaną. uwagę ! Uczniowie są namawiani do zapalenia papierosa z marihuaną głównie przez osoby spoza szkoły. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Zmniejszyła się liczba palących więcej niż 5 papierosów dziennie. Dwukrotnie mniej uczniów jest namawianych do palenia marihuany przez kolegów ze szkoły. Możliwe przyczyny Większa kontrola na terenie szkoły. Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na Częstotliwość palenia papierosów pozostaje na tym samym poziomie. Od czasu do czasu popala 12 na 100 gimnazjalistów. Nie zmieniła się częstotliwość palenia marihuany u znajomych. Ta sama liczba uczniów była namawiana do jej palenia przez kolegów z klasy. Nieznacznie wzrosła liczba uczniów palących do 5 papierosów dziennie. Dwukrotnie wzrosła liczba uczniów palących marihuanę / z 4 do 8 na 100 uczniów /. Zwiększyła się liczba uczniów namawianych do palenia marihuany - poprzednio namawiany był prawie co 10 uczeń , obecnie co 6 . Dwukrotnie wzrosła liczba namawianych przez znajomych spoza szkoły. Więcej gimnazjalistów pali na prywatkach, a trzykrotnie zwiększyła się liczba palących w domu. Zwiększyła się popularność marihuany wśród młodzieży. Często młodzież nie klasyfikuje marihuany jako narkotyku. Rozszerzenie się sieci dealerskiej. Nacisk na profilaktykę antynarkotykową. Zainteresowanie rodziców problemem zagrożeń wśród młodzieży - edukacja w kierunku rozpoznawania zmian w zachowaniu dziecka eksperymentującego i używającego narkotyków. przyszłość... Opracowanie: Sylwia Nowak oraz B. Kmieć i A. Skołyszewska Własne uwagi i spostrzeżenia 14 V. Narkotyki, dostępność, zażywanie - gimnazjum 100 90 1995 % odpow Opracowanie: Stanisław Stach 80 2002 %odpow 70 60 50 40 30 20 10 0 1995 % odpow 2002 %odpow 13. Czy często w ano Cię narkotykiem a/nie b/częst c/sprób 15. ow ano, ow ałe Propoz ale mz ycja 94.7 3.9 1.4 83.8 12.3 2.6 sprzedaży c/na d/w e/nie 16. Czy b/nie 17. Czy a/w b/przed a/możn zabaw i kaw iar propon można interes zażyw szkole szkołą a łatw o e, ni, ow ano kupić uję się asz 1.3 0.8 1.8 1.8 94.9 5.8 1.9 5.2 1.9 85.1 narkotyki w miejscu zamieszk. 4.6 95.3 9.7 87.7 narkotyki c/czas d/częst ami o a/nie b/ 1x 98.9 0.6 0.3 0.2 95.5 1.9 0.6 0.6 15 Tytuł: V. Narkotyki - dostępność, zażywanie - gimnazjum. Uczniowie gimnazjum coraz częściej są obiektem zainteresowania osób handlujących narkotykami. Kupno narkotyku nie stanowi żadnego problemu. Zwróć Więcej młodzieży próbuje z ciekawości. uwagę ! Co czwarty częstowany narkotykiem uczeń nie odmawia. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Brak tendencji poprawy. Możliwe przyczyny Na lepsze Porównywalna liczba częstowanych narkotykiem uczniów odmówiła / około 75 % /. Podobnej liczbie uczniów, proponowano kupno narkotyków w kawiarni i dyskotece. Bez zmian Na gorsze Na przyszłość... Trzykrotnie wzrosła liczba osób częstowanych narkotykami ( poprzednio co 20, obecnie co 6 uczeń ). Ponad czterokrotnie Wzrost popularności wzrosła liczba propozycji sprzedaży narkotyków na terenie szkoły, ponad dwukrotnie przed szkołą oraz trzykrotnie na narkotyków wśród zabawie, prywatce. młodzieży, coraz Prawie dwa razy więcej uczniów spróbowało narkotyku z ciekawości / dawniej 1 na 70, obecnie 1 na 40 /. więcej osób trudni się Ponad dwukrotnie wzrosła liczba uczniów, którzy mogą kupić narkotyki w miejscu swojego zamieszkania, co ósmy uczeń handlem narkotykami kupuje lub wie gdzie je kupić. Do zażywania narkotyków przyznaje się co 20 gimnazjalista. Trzykrotnie więcej uczniów spróbowało raz narkotyku / co 50 uczeń /, czasami zażywa narkotyk dwa razy więcej uczniów / dawniej 1 na 330, obecnie 1 na 160 / , natomiast często trzykrotnie więcej /dawniej 1 na 500, obecnie 1 na 160 /. Ogromna potrzeba opracowania i wdrożenia szczegółowego programu przeciwdziałania narkomanii na terenie miasta i poszczególnych placówek oświatowych, ze szczególnym uwzględnieniem następstw i skutków zażywania narkotyków przez młodzież. Zapoznanie młodzieży z bardziej atrakcyjnymi i pożytecznymi formami spędzania czasu. Opracowanie: Sylwia Nowak oraz B. Kmieć i A. Skołyszewska 16 VI. Agresja w szkole i wymuszenia - gimnazjum 100 1995 % odpow 2002 %odpow Opracowanie: Stanisław Stach 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1995 % odpow 2002 %odpow 19. Czy w szkole są uczniowie agresywni a/tak b/nie 20. Kto jest zagrożony agresją a/najmłodsi uczniowie b/wszyscy uczniowie c/nauczyciel e 83 17 37.7 35 28.7 86.4 12.3 36.4 51.9 20.1 21. Czy żądano od Ciebie pieniędzy a/nie b/żądano w szkole c/żądano poza szkołą 82.6 9.7 9.9 89 8.4 2.6 22. Czy oddałbyś pieniądze b/oddałbym informując nauczyciela c/nie oddałbym 11.4 14 74.5 7.8 15.6 79.9 a/oddałbym 17 VI. Agresja i wymuszenia w gimnazjum W przeciągu ostatnich siedmiu lat wzrosła liczba uczniów agresywnych w szkole. Ponad połowa ankietowanych stwierdza, iż zagrożenie agresją dotyczy wszystkich uczniów. Wzmocniła się pozycja i autorytet nauczyciela- jest on w mniejszym stopniu zagrożony agresją, uczniowie darzą Zwróć go większym zaufaniem i częściej proszą o pomoc w sytuacji wymuszania. uwagę ! Prawie 9 na 10 uczniów zauważa w szkole agresję, a ponad połowa czuje się nią zagrożona ( w poprzednim badaniu zagrożony czuł się co trzeci uczeń ). W sytuacji wymuszania prawie 8 na 100 uczniów oddałoby pieniądze nie mówiąc o tym nauczycielowi. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny W 1995 roku co trzeci uczeń uważał, że nauczyciele są zagrożeni agresją. Obecnie Umocnienie się pozycji nauczyciela w szkole,. podobnie uważa co piąty uczeń. Uczniowie mają większą świadomość możliwości Nieznacznie zmniejszyła się liczba wymuszeń w szkole, a prawie czterokrotnie sięgnięcia po pomoc. Na lepsze poza szkołą. Wzrosła liczba uczniów, którzy nie oddaliby pieniędzy w sytuacji wymuszania, jak i tych, którzy o oddaniu poinformowaliby nauczyciela. Podobnie jak w poprzednim badaniu co trzeci wśród najmłodszych uczniów jest Agresja wciąż kierowana jest w dużym stopniu do uczniów zagrożony agresją w szkole. mniejszych i słabszych fizycznie. Bez zmian Na gorsze Na Wzrosła liczba uczniów spostrzegających agresję w szkole Ponad połowa ankietowanych twierdzi, że zagrożeni agresją są wszyscy uczniowie ( poprzednio uważała tak 1/3 badanych). Ogólny wzrost zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży ( prawdopodobnie efekt przemocy powszechnie oglądanej w telewizji i grach komputerowych). Powszechność zjawiska agresji w szkole pokazuje ogromną potrzebę podjęcia środków zaradczych na poziomie szkoły i rodziny. W szkolnym systemie przeciwdziałania zachowaniom agresywnym należałoby wykorzystać wzrost pozycji i skuteczność oddziaływań nauczyciela. przyszłość... Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 18 VII. Informacja o zagrożeniach alkoholowych i narkotykowych - gimnazjum 100 Opracowanie: Stanisław Stach 90 1995 % odpow 2002 %odpow 80 70 60 50 40 30 20 10 0 14. Czy w szkole mówi się o zagrożeniu a/na lekcjach wychowawczych b/mówi się często c/nie ma informacji d/dowiaduję się z mass mediów 1995 % odpow 64.5 10.2 14.1 2002 %odpow 49.4 14.3 24 18. Czy chcesz aby podawano informacje w a/ tak b/ nie 20.8 89.3 10.7 21.4 76.6 19.5 19 Tytuł: VII Informacja o zagrożeniach alkoholowych i narkotykowych - gimnazjum Wyraźnie zmalało rozpowszechnienie informacji w szkołach na temat zagrożenia uzależnieniami. Co czwarty uczeń nie słyszał w szkole o zagrożeniu spowodowanym używaniem alkoholu i narkotyków ( poprzednio co siódmy badany ). Zwróć Spadła liczba uczniów zainteresowanych tym tematem ( poprzednio 9 na 10 uczniów potrzebowało takich informacji , obecnie nieco ponad uwagę ! siedmiu). Znacznie rzadziej tematyka uzależnień jest poruszana na lekcjach wychowawczych , w porównaniu z rokiem 1995. Tylko połowa uczniów dowiaduje się o zagrożeniach na godzinach wychowawczych, a co piąty gimnazjalista uzyskuje informacje z mass mediów. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Pozytywna tendencja dotyczy tych szkół w których informacja ta była już Wśród części wychowawców wzrosła świadomość konieczności podawana - wzrosła częstotliwość poruszania tematyki zagrożeń. i wagi oddziaływań profilaktycznych Częstotliwość informacji o zagrożeniach mogła wzrosnąć Na lepsze wskutek konkretnych sytuacji sięgania przez uczniów po środki uzależniające. Co piąty uczeń zdobywa informacje o uzależnieniach z masmediów. Bez zmian Na gorsze Na przyszłość... W 1995 roku 65 na 100 uczniów otrzymywało informacje o zagrożeniach na lekcjach wychowawczych, obecnie z takiej formy korzysta tylko połowa gimnazjalistów. Poprzednio co siódmy uczeń nie miał żadnych informacji o uzależnieniach , a obecnie już co czwarty. Spadło zainteresowanie młodzieży problematyką uzależnień. co piąty uczeń nie chce być informowany o nich. 1. Wdrożenie programów profilaktycznych do szkół jako zajęć standardowych. 2. Przygotowanie wychowawców do realizacji zajęć. 3. Opracowanie atrakcyjnych dla młodzieży programów profilaktycznych. Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: Wychowawcom brak wiedzy i narzędzi w postaci dobrych i skutecznych programów profilaktycznych do prowadzenia zajęć. Dotychczas stosowane formy przekazu są dla uczniów za mało atrakcyjne. 20 VIII. Środowisko rodzinne LO i ZSZ (%) 100 Opracowanie: Stanisław Stach Pytania: 2. Czy Twoja rodzina jest: a/ pełna radości i pogody b/ skłócona, występują awantury c/ każdy interesuje się sobą 90 3. Po przyjściu ze szkoły najczęściej: a/ jestem w domu, internacie b/ jestem głównie poza domem, idę tam gdzie mi się podoba c/ wracam do domu tylko na noc 70 4. Czy w Twoim domu pije się alkohol a/ nie pije się alkoholu b/ pije się na imieniny i święta c/ pije się często 80 60 50 40 30 20 LO 1995 10 LO 2002 0 2a 2b 2c 3a 3b 3c 4a 4b 4c ZSZ 1995 LO 1995 68.9 22.5 15.7 83.4 16.2 1.4 17.7 78 4.2 LO 2002 63.6 19 14 82.6 19 0.8 21.5 70.2 9.9 ZSZ 2002 ZSZ 1995 64.2 20 17.8 57.3 37.4 5.8 16.8 75.6 7.7 ZSZ 2002 71.9 14 19.3 56.1 47.4 8.8 21.1 71.9 10.5 21 Tytuł: VIII. Środowisko rodzinne LO i ZSZ Zwróć uwagę ! Tendencja Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na Przeprowadzona ankieta nie daje podstaw do pełnej diagnozy środowiska rodzinnego, z uwagi na duży stopień ogólności stawianych pytań (np. brak informacji na temat sposobu spędzania wolnego czasu poza domem - nie mamy jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy motywem pozostawania młodzieży w domu jest chęć pobytu z rodziną). Mimo tych niedoskonałości, daje się zauważyć pewna prawidłowość. W ciągu siedmiu lat nastąpiło odwrócenie tendencji - w 1995r. licealiści bardziej postrzegali swoje rodziny jako zgodne niż młodzież ZSZ, obecnie jest odwrotnie. Inną tendencją jest spędzanie przez młodzież wolnego czasu w domu w większym stopniu niż siedem lat temu. Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Porównując wyniki sprzed siedmiu lat więcej uczniów szkół zawodowych W obecnej sytuacji społecznej trudno znaleźć uzasadnienie postrzega swoje rodziny jako pełne radości i pogody, a mniej uczniów uznaje je tych stwierdzeń. za skłócone. Również mniej licealistów uważa swoje rodziny za skłócone i skłonne do awantur. Podobnie jak przed siedmiu laty zarówno młodzież licealna jak i szkół Wzrasta atrakcyjność pobytu w domu, min. poprzez łatwiejszy zawodowych najchętniej spędza wolny od szkoły czas w domu , z tym, że częściej dostęp do internetu, liczne programy telewizyjne, gry w domu przebywają licealiści (8 na 10 uczniów). komputerowe oraz nieobecność dorosłych. Licealiści więcej czasu spędzają w domu na nauce. Wzrosła liczba uczniów ZSZ, którzy czas pozaszkolny spędzają poza domem. Poza domem przebywa co piąty licealista i blisko połowa uczniów ZSZ. Wzrosła liczba uczniów, którzy oceniają , że w ich rodzinach pije się często alkohol( tak uważa dwukrotnie więcej licealistów i o 1/4 więcej uczniów ZSZ). Wskazane jest opracowanie profesjonalnej ankiety dotyczącej środowiska rodzinnego. Warto również budować świadomość rodziców, poruszać tematy osłabienia więzi rodzinnej. przyszłość... Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 22 IX. Częstotliwość picia alkoholu LO i ZSZ (%) 100 Pytania 5. Czy kiedykolwiek piłeś alkohol a/ nie piłem b/ w czasie zabaw, imienin, prywatek c/ byłem częstowany w domu Opracowanie: Stanisław Stach 7. Czy często pijesz alkohol: a/ nie piję b/ piję 1-2 razy w roku c/ piję 1-2 razy w miesiącu d/ piję 1-2 razy w tygodniu 9 Czy zdarzyło ci się upić alkoholem: a/ nigdy b/ jeden raz w życiu c/ do pięciu razy d/ zdarzyło mi się to więcej razy 90 80 70 60 50 40 30 20 LO 1995 LO 2002 10 0 5a 5b 5c 7a 7b 7c 7d 9a 9b 9c 9d ZSZ 1995 LO 1995 32.8 64.5 5.1 36.2 28.9 28.8 5.5 63 14.1 13.6 9.2 LO 2002 19 79.3 5 16.5 33.9 32.2 18.2 39.7 23.1 19 18.2 ZSZ 2002 ZSZ 1995 23.4 75.2 3.4 27.9 26.9 34.4 10.8 45.3 18.3 14 22.3 ZSZ 2002 12.3 86 3 14 12.3 47.4 36.8 33.3 12.3 21.1 35.1 23 Tytuł: IX Częstotliwość picia alkoholu LO i ZSZ Przez ostatnie 7 lat nastąpił zdecydowany wzrost częstotliwości picia oraz upijania się alkoholem. Zwróć uwagę ! Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Na lepsze Porównywalna liczba młodzieży obu typów szkół była częstowana alkoholem w domu / co 20 uczeń LO i co 33 ZSZ/. Bez zmian Do spróbowania alkoholu przyznaje się 8 na 10 uczniów LO ( dawniej co trzeci uczeń LO) i 9 na 10 uczniów ZSZ / dawniej co czwarty /. W czasie zabaw i prywatek pije obecnie 8 na10 licealistów ( dawniej 6-7 na 10) i prawie 9 na 10 uczniów ZSZ / poprzednio prawie 8 z 10 /. Na gorsze Na Dwukrotnie zwiększyła się liczba uczniów zarówno LO jak i ZSZ, którzy często piją alkohol. Nastąpił niepokojący wzrost częstotliwości picia 1-2 razy w tygodniu - wśród uczniów LO ponad trzykrotny, a wśród uczniów ZSZ prawie czterokrotny. Obecnie zdarzyło się upić się 6 na 10 uczniom LO i prawie 7 na 10 uczniom ZSZ. Jeden raz w życiu upił się co 4 uczeń LO. Wzrosła liczba uczniów LO i ZSZ , którzy upili się do 5 razy w życiu - aktualnie średnio 2 uczniów na 10. Więcej niż 5 razy upiło się dwukrotnie więcej licealistów i o 1/3 więcej uczniów ZSZ - 18 na 100 uczniów LO i 35 na 100 uczniów ZSZ. Nie zmieniła się świadomość rodziców, że częstowanie alkoholem jest zachętą i przyzwoleniem do jego używania. Wzrost popularności alkoholu wśród młodzieży. Brak wiedzy na temat mechanizmów uzależnień i lekceważenie znaczenia sporadycznego upijania się. Słaby rozwój zorganizowanego i atrakcyjnego życia pozaszkolnego typu świetlice, kluby, koła zainteresowań. Lansowany w mediach konsumpcyjny model życia. Uświadamianie młodzieży w zakresie mechanizmów powstawania uzależnień, uczenie ich zdrowych sposobów radzenia sobie z trudnościami w życiu. Pokazywanie alternatywnych do prywatek alkoholowych sposobów spędzania wolnego czasu. Położenie nacisku na rozwijanie zainteresowań, potrzebę uprawiania różnorodnych sportów, itp. przyszłość.. Opracowanie: Sylwia Nowak oraz B. Kmieć i A. Skołyszewska własne uwagi i spostrzeżenia: 24 X. Rodzaje alkoholu, powody picia LO i ZSZ (%) 100 Pytania 6. Co pijesz najczęściej z alkoholi: a/ nie piję b/ piję piwo c/ piję wino d/ piję koktajle alkoholowe e/ piję wódkę Opracowanie: Stanisław Stach 8. Jeśli pijesz alkohol, to powodem tego jest: a/ nie piję b/ bo pije się w rodzinie c/ koledzy namawiają d/ sam szukam okazji e/ czuję się samotny 90 80 70 60 50 40 30 20 LO 1995 LO 2002 ZSZ 1995 ZSZ 2002 10 0 6a 6b 6c 6d 6e 8a 8b 8c 8d 8e LO 1995 35.8 44.2 34.9 16.3 18.7 40.5 2.8 22.7 34.4 6.4 LO 2002 19 68.6 19 15.7 30.6 19.8 0 31.4 32.2 13.2 ZSZ 1995 23.9 50.2 31.1 22.8 34.4 29.9 2.9 34.4 29.1 8.7 ZSZ 2002 19.3 75.4 36.8 19.3 47.4 19.3 1.8 35.1 49.1 8.8 25 Tytuł: X. Rodzaje alkoholu, powody picia LO i ZSZ. Więcej istotnych różnic dotyczy uczniów LO. Liczba licealistów sięgających po alkohol zwiększyła się bardziej niż uczniów ZSZ. Zmalała częstotliwość picia wina na rzecz picia piwa i wódki / pozorny zysk/ - spośród różnych rodzajów alkoholu wódkę najczęściej pije co trzeci Zwróć licealista i niemalże co drugi uczeń szkoły zawodowej. uwagę ! Dominujące motywy picia alkoholu to osobiste dążenie i namowa kolegów. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Na lepsze Tyle samo uczniów ZSZ pije z powodu samotności. Bez zmian Na gorsze Na Obecnie do picia alkoholu przyznaje się 8 na 10 uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Przed siedmiu laty piło 6-7 uczniów LO i 7-8 uczniów ZSZ. O połowę zwiększyło się spożycie piwa wśród uczniów obu szkół. Uczniowie ZSZ częściej piją wino, niż 7 lat temu. Wzrosło także spożycie wódki - wódkę pije co trzeci licealista i prawie co drugi uczeń ZSZ. Wzrasta picie alkoholu z powodu namawiania przez kolegów, zwłaszcza u uczniów LO, natomiast dla uczniów ZSZ najczęstszym powodem sięgania po alkohol jest samodzielne szukanie okazji (7 lat temu co trzeci uczeń, obecnie prawie połowa szuka okazji do napicia się). O połowę więcej licealistów pije z powodu samotności. Wzrasta popularność piwa i wódki wśród młodzieży. Alkohol stał się sposobem na rozwiązywanie problemów, zwłaszcza dla licealistów. Reklamy piwa bezalkoholowego powodują ,że młodzież każde piwo uważa za napój bezalkoholowy. Uczenie młodzieży konstruktywnych sposobów radzenia sobie z samotnością przez „zdrowe’ budowanie poczucia własnej wartości, twórcze poszukiwanie wartościowych kontaktów z rówieśnikami, nabywanie umiejętności przeciwstawiania się negatywnym naciskom grupowym. przyszłość.. Opracowanie: Sylwia Nowak oraz B. Kmieć i A. Skołyszewska własne uwagi i spostrzeżenia: 26 XI. Papierosy, marihuana LO i ZSZ (%) 100 Pytania 10. Czy palisz papierosy a/ nie palę b/ palę raz na jakiś czas c/ palę do pięciu dziennie d/ palę więcej niż pięć papierosów dziennie 90 80 70 11. Czy pierwszy papieros zawierający marihuanę, paliłeś a/ nie paliłem b/ paliłem na prywatce, zabawie c/ paliłem u znajomych d/ paliłem w domu Oprac. Stanisław Stach 12.Czy namawiał cię ktoś do zapalania papierosa z marihuaną: a/ nie namawiał b/ był to kolega, koleżanka z klasy c/ był to kolega, koleżanka ze szkoły d/ był to znajomy spoza szkoły 60 50 40 30 20 10 LO 1995 LO 2002 ZSZ 1995 ZSZ 2002 0 10a 10b 10c 10d 11a 11b 11c 11d 12a 12b 12c 12d LO 1995 77.9 14.1 4.7 3.4 92.5 4.4 2.8 0.6 88.8 2.1 1.2 8.4 LO 2002 65.3 20.7 7.4 6.6 82.6 11.6 2.5 3.3 70.2 6.6 5 22.3 ZSZ 1995 56.7 15.7 9.5 18.1 88.5 6.8 3.8 1.7 85.8 2.8 2.7 9.7 ZSZ 2002 43.9 21.1 3.5 35.1 68.4 12.3 10.5 10.5 63.2 15.8 7 19.3 27 Tytuł: XI. Papierosy, marihuana LO i ZSZ Zwróć Zarówno w LO jak i w ZSZ wzrosła liczba uczniów palących papierosy oraz marihuanę. Kilkukrotnie wzrosła liczba osób trzecich namawiających do spróbowania marihuany. Inicjacja narkotykowa coraz częściej ma miejsce na prywatkach, dyskotekach oraz w domu. uwagę ! Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Wzrosła liczba uczniów palących papierosy. W LO na 10 uczniów pali 3-4 uczniów czyli o 2 uczniów więcej niż siedem lat temu. W ZSZ pali 5-6 uczniów na 10 - w 1995r. paliło 4 uczniów na 10. Dwukrotnie wzrosła liczba uczniów zarówno LO jak i ZSZ, którzy palą więcej niż 5 papierosów dziennie. Raz na jakiś czas popala co piąty uczeń LO i ZSZ, siedem lat temu co siódmy. Marihuanę paliło w 1995 roku 7 na 100 uczniów LO, obecnie 17 na 100. Najbardziej wzrosło palenie marihuany na prywatkach i zabawach ( dwukrotnie ) oraz w domu ( pięciokrotnie ). Badania pokazują, że częściej palą marihuanę uczniowie zawodówki ( co trzeci uczeń ) niż licealiści ( co szósty uczeń ). Znacznie wzrosła liczba uczniów namawianych do palenia marihuany ( o blisko 20% ) - obecnie 3 na 10 uczniów LO i 4 na 10 uczniów ZSZ jest namawianych do palenia tego narkotyku. Najczęściej osobami namawiającymi są znajomi z poza szkoły ( dwukrotnie więcej niż poprzednio w ZSZ, a trzykrotnie więcej w LO ), oraz koledzy z klasy ( trzykrotnie więcej niż w 1995r.). Łatwiejszy dostęp do marihuany, papierosów (sprzedaż młodzieży poniżej 18 r. ż, uaktywnienie się dealerów spoza szkoły i wewnątrz niej ). Popularność palenia marihuany na zabawach i dyskotekach, moda na palenie. Mały wgląd rodziców w to, co młodzi ludzie robią w domu i poza nim. Nieumiejętność odmawiania, poddawanie się naciskowi grupy. Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na Potrzebne są atrakcyjne i skuteczne programy profilaktyczne, zwiększanie świadomości rodziców i wychowawców o istniejącym zagrożeniu. Wypracowanie modelu reagowania w szkole i w domu na sytuacje używania przez młodzież środków odurzających. przyszłość.. Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 28 XII. Narkotyki, dostępność, zażywanie LO i ZSZ (%) Pytania 13. Czy ktoś częstował cię narkotykiem a/ nie częstował b/ częstował, ale odmówiłem c/ spróbowałem z ciekawości 15. Czy ktoś chciał ci sprzedać narkotykmiało to miejsce a/ w szkole b/ przed szkołą c/ podczas zabawy, prywatki d/ w kawiarni, dyskotece e/ nie proponował 100 90 80 70 60 Oprac. Stanisław Stach 16. Czy możesz kupić narkotyki w miejscu 50 Twojego zamieszkania a/ mogę kupić w ............... 40 b/ nie interesuje mnie to 17. Czy zażywasz narkotyki a/ nie zażywam b/ było to raz z chęci spróbowania c/ czasami zażywam bo jest mi z tym lepiej d/ robię to często LO 1995 LO 2002 ZSZ 1995 ZSZ 2002 30 20 10 0 13a 13b 13c 15a 15b 15c 15d 15e 16a 16b 17a 17b 17c 17d LO 1995 88.7 7.9 3.4 2.4 2.5 2.2 3.5 89.2 11.8 91.1 96.8 2.6 0.6 0 LO 2002 76 5 5.8 6.6 5.8 83.5 16.5 79.3 90.9 5.8 3.3 0 3.2 2 3.3 4.7 86.8 9.1 91.4 96.4 1.8 0.9 0.9 10.5 5.3 10.5 8.8 73.7 31.6 71.9 77.2 8.8 10.5 3.5 13.2 10.7 7 4.7 ZSZ 1995 88.3 ZSZ 2002 64.9 19.3 15.8 29 Tytuł: XII. Narkotyki - dostępność, zażywanie LO i ZSZ Wzrosła liczba uczniów obu typów szkół częstowanych narkotykami. Wyraźnie dwu- trzykrotnie wzrosła dostępność narkotyków dla uczniów, głównie w szkole i na prywatkach. Co 7 licealista i co 3 uczeń ZSZ wie gdzie może kupić narkotyk w miejscu swojego zamieszkania .Co dziesiąty licealista i co czwarty uczeń ZSZ Zwróć zażywa narkotyki: wyraźnie widać tu tendencję wzrostowa, szczególnie wśród uczniów ZSZ. Badania ujawniają, że uczniowie ZSZ mają znacznie częstszy kontakt z narkotykami i są bardziej zagrożeni narkomanią, niż licealiści uwagę ! Często zażywa narkotyki 1 na 28 uczniów ZSZ, co znaczy, że przeciętnie w każdej klasie jest jeden uzależniony uczeń Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Zwiększyła się liczba uczniów, zarówno LO jak i ZSZ, którzy potrafią odmówić w sytuacji Fakt poprawy jest pozorny z uwagi na to, że częstowania narkotykiem. relatywnie mniej uczniów częstowanych narkotykiem odmawia (poprzednio odmawiały Na lepsze 2/3 częstowanych, obecnie połowa) Tak poprzednio, jak i obecnie uczniowie liceum podają, iż nie zażywają często narkotyków. Bez zmian Na gorsze Wzrosła liczba uczniów częstowanych narkotykami: licealistów dwukrotnie, a uczniów ZSZ trzykrotnie. Trzykrotnie więcej uczniów obu typów szkół spróbowało narkotyku z ciekawości. Dwukrotnie wzrosła liczba uczniów LO, którym proponowano kupno narkotyków w szkole i przed szkołą. Liczba uczniów ZSZ, którym proponowano kupno w szkole wzrosła trzykrotnie, a przed szkołą dwukrotnie. Trzy razy więcej uczniów miało propozycję kupna narkotyku podczas zabawy, prywatki, a prawie dwa razy więcej w dyskotece. Narkotyki zażywa 3-krotnie więcej niż poprzednio uczniów liceum i 6-krotnie więcej uczniów ZSZ w porównaniu z poprzednim badaniem.. Liczba uczniów zażywających narkotyki czasami znacznie wzrosła: wśród licealistów 5-krotnie, a wśród uczniów ZSZ 10-krotnie. Wczesna profilaktyka Nagłośnienie skali problemu wśród nauczycieli, uczniów i rodziców. Na Zaplanowanie środków finansowych na realizacje szeroko zakrojonych programów prewencyjnych. przyszłość.. Współpraca miedzy instytucjami pomocowymi i służbami porządkowymi. Opracowanie: E. Pokrny i A. Skołyszewska Lawinowy wzrost spożycia narkotyków może być spowodowany rosnącą popularnością i dostępnością wśród młodzieży, brakiem wiedzy o szkodliwości stosowania środków odurzających, nieumiejętnością radzenia sobie z problemami. Skuteczne działanie dealerów. 30 XIII. Agresja w szkole i wymuszenia pieniędzy LO i ZSZ (%) Pytanie 19. Czy w twojej szkole są uczniowie 100 agresywni a/ tak b/ nie 90 20. Czy ich agresja kierowana jest przeciwko a/ uczniom klas młodszych b/ wszystkim uczniom c/ nauczycielom Oprac. Stanisław Stach 21. Czy koledzy- uczniowie twojej szkoły lub innej żądają od ciebie pieniędzy a/ nie żądają b/ żądają w szkole c/ żądają poza szkoła 22. Gdyby zażądali od ciebie pieniędzy a/ dałbyś im obawiając się pobicia b/ dałbyś im i zarazem powiadomił o tym nauczycieli, rodziców c/ nie dałbyś im pieniędzy LO 1995 LO 2002 ZSZ 1995 ZSZ 2002 80 70 60 50 40 30 20 10 0 19a 19b 20a 20b 20c 21a 21b 21c 22a 22b 22c LO 1995 48.9 51.1 12 19.6 29.3 94.1 1.9 5 14.6 13.1 72.3 LO 2002 64.5 36.4 19 41.3 20.7 92.6 5 3.3 12.4 18.2 71.9 ZSZ 1995 75.8 54.2 37.9 30.3 28 79.7 8 8.9 12.2 7.5 80.3 ZSZ 2002 78.9 21.1 24.6 59.6 22.8 73.7 24.6 10.5 15.8 8.8 78.9 31 Tytuł: XIII Agresja w szkole i wymuszenia pieniędzy Ponad połowa uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest zagrożona zachowaniami agresywnymi. Agresja kierowana jest przeciwko wszystkim uczniom - tak uważa dwukrotnie więcej uczniów obu typów szkół. Co piąty uczeń szkoły ponadgimnazjalnej spostrzega agresję kierowaną Zwróć przeciwko nauczycielom. Zauważa się wzrost wymuszeń wśród uczniów obu typów szkół. Częściej narażeni na nie są uczniowie ZSZ, co szósty z uwagę ! nich oddałby pieniądze obawiając się pobicia. Trzykrotnie więcej uczniów tych szkół jest namawianych do oddania pieniędzy w szkole. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny W opinii uczniów obu szkół nauczyciele są w mniejszym stopniu zagrożeni agresją niż siedem Wzrost pozycji nauczyciela w szkole. lat temu ( dawniej uważał tak co czwarty uczeń, obecnie co piąty ). Mniej uczniów LO jest zagrożonych wymuszeniami poza szkołą, mniej też oddałoby pieniądze Na lepsze obawiając się pobicia. Bez zmian Na gorsze Na Zdecydowanie więcej uczniów LO uważa, że w szkole są agresywni uczniowie - poprzednio sądził tak co drugi uczeń, obecnie uważa tak 64 na 100 uczniów. W przypadku uczniów ZSZ zauważa się również wzrost takich opinii - blisko ośmiu z dziesięciu uczniów zauważa w szkole uczniów agresywnych. Wśród uczniów obu profili wzrosła liczba wymuszeń, zwłaszcza na terenie szkoły Zarówno wśród uczniów LO, jak i wśród uczniów ZSZ wzrosła liczba wymuszeń w szkole. Doświadcza ich co czwarty uczeń ZSZ i co dwudziesty uczeń LO. Zwiększyła się także liczba uczniów, którzy oddaliby pieniądze wymuszającemu, a także tych, którzy powiadomiliby o tym nauczyciela. Wzrosła powszechność agresji i nie reagowanie na nią. Szkoła jest miejscem wymuszeń z powodu braku zasad, nie ponoszenia przez sprawców konsekwencji swoich wykroczeń a także nieumiejętności konstruktywnego reagowania w sytuacji wymuszania. Wypracowanie w szkołach systemu zapobiegania agresji i konsekwencja w ich realizacji, propagowanie pomocy psychologicznej dla uczniów w celu opanowania technik umożliwiających skuteczne radzenie sobie w sytuacjach trudnych. przyszłość.. Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 32 XIV. Potrzeba informacji o zagrożeniach LO i ZSZ (%) Pytania 100 Opracowanie: Stanisław Stach 14. Czy w Twojej klasie nauczyciele 90 podczas lekcji mówią o zagrożeniu alkoholowo - narkotycznym a/ mówią podczas lekcji wychowawczych 80 b/ mówią często c/ nie mówią d/ dowiaduję się o tym z gazet i telewizji 70 18. Czy chcesz aby w szkole mówiono na temat niebezpieczeństwa zażywania narkotyków a/ tak b/ nie 60 50 40 30 20 LO 1995 LO 2002 ZSZ 1995 ZSZ 2002 10 0 14a 14b 14c 14d 18a 18b LO 1995 41.3 4.8 31.8 40.1 92.1 7.9 LO 2002 76.9 4.1 12.4 24 80.2 20.7 ZSZ 1995 57.2 11.1 22.1 22.6 87.5 12.4 ZSZ 2002 42.1 21.1 35.1 17.5 68.4 31.6 33 Tytuł: XIV. Potrzeba informacji o zagrożeniach LO i ZSZ Prawie dwukrotnie więcej licealistów jest informowanych na godzinach wychowawczych o zagrożeniu alkoholowo - narkotykowym, natomiast w szkołach zawodowych informację otrzymuje o 1/4 uczniów mniej. Spadło zainteresowanie młodzieży problematyką zażywania narkotyków. Coraz Zwróć więcej młodych ludzi ( ponad dwukrotnie więcej niż w 1995r. ) nie chce być informowanym o problematyce uzależnień. uwagę ! Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach 3/4 uczniów LO słyszy w szkole na lekcjach wychowawczych o zagrożeniach alkoholowonarkotykowych- zaznaczyła się tu korzystna tendencja wzrostowa. Możliwe przyczyny W szkołach licealnych prawdopodobnie dostrzeżono ważność problematyki uzależnień. W szkołach zawodowych mniej mówi się o zagrożeniach; wzrosła też liczba uczniów ZSZ, którzy że nie mają wcale takich informacji ( ponad 1/3 ankietowanych uczniów ZSZ ). Coraz mniej uczniów uzyskuje informacje z problematyki uzależnień z mediów. Zmalało zainteresowanie problematyka uzależnień- co czwarty uczeń LO i co trzeci ZSZ nie jest zainteresowany ta tematyką. Zbyt mało godzin lekcyjnych przeznaczonych do dyspozycji wychowawcy, lekceważenie ważności problematyki przez niektórych nauczycieli. Na lepsze Bez zmian Na gorsze Zapewnienie młodzieży dostatecznej i skutecznej informacji dotyczącej problematyki alkoholowo - narkotykowej. Na przyszłość. Opracowanie: Agnieszka Skołyszewska oraz S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 34 XV. Picie alkoholu w zależności od rodzju szkoły w 1995 i 2002r 100 Podst-95 90 80 ZSZ-95 70 LO-95 60 50 Oprac. Stanisław Stach Gimn-02 ZSZ-02 40 30 20 LO-02 10 0 nie pije piwo wino koktaile wódkę Podst-95 62,4 26,5 14,5 5,4 7,9 ZSZ-95 23,9 50,2 31,1 22,8 34,4 LO-95 35,9 44,3 34,9 16,3 18,7 Gimn-02 62,3 29,2 5,2 3,2 7,8 ZSZ-02 19,3 75,4 36,8 19,3 47,4 19 68,6 19 15,7 30,6 LO-02 35 Tytuł: XV. Picie alkoholu w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 roku Wśród uczniów szkół średnich ponad 4/5 młodzieży pije alkohol ( liczba pijących licealistów wzrosła o 1/3 ). Picie alkoholu wśród gimnazjalistów utrzymuje się na tym samym poziomie - nadal pije 4 na 10 uczniów. Spośród różnych gatunków alkoholu największą Zwróć popularnością wśród młodzieży cieszy się piwo, o połowę zwiększyła się liczba uczniów szkół średnich pijących ten trunek. Zwiększyło się uwagę ! również spożycie wódki, pije ją co trzeci licealista i co drugi uczeń ZSZ ( poprzednio co piąty licealista i co trzeci uczeń ZSZ ). Zdecydowanie spadło spożycie wina wśród gimnazjalistów i licealistów, natomiast wśród młodzieży ZSZ utrzymuje się na podobnym poziomie ( wino pije co trzeci uczeń ZSZ ). Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Zmniejszyło się spożycie wina wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej. Fakt ten można tłumaczyć zwiększonym spożyciem piwa i wódki, co wskazywałoby, że poprawa ta jest jedynie pozorna. Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na Nie zmieniła się liczba uczniów szkół podstawowych / gimnazjów, którzy nie piją alkoholu ( 6 na 10 uczniów ). Podobnie też wygląda spożycie wina wśród uczniów ZSZ w porównaniu z rokiem 1995. Wzrosła liczba uczniów LO i ZSZ pijących alkohol. Zdecydowanie wzrosło spożycie piwa - pije około 3/4 uczniów szkół średnich ( poprzednio połowa ). Więcej młodzieży spożywa również wódkę - niemal co drugi uczeń ZSZ i co trzeci licealista ( poprzednio co trzeci uczeń ZSZ i co piąty licealista ). Wzrost popularności piwa przez powszechność i atrakcyjność reklamy tego trunku. Młodzież coraz częściej sięga po alkohol, nie radząc sobie z sytuacjami stresującymi. Potrzeba uświadomienia rodzicom skali spożywania alkoholu przez młodzież i płynącego stąd zagrożenia. Opracowanie skutecznych i atrakcyjnych programów profilaktycznych dla młodzieży. przyszłość.. Opracowanie: S. Nowak i E. Pokorny własne uwagi i spostrzeżenia: 36 XVI. Częstotliwość picia alkoholu w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 r. 100 Podst-95 90 ZSZ-95 80 LO-95 70 60 50 40 ZSZ-02 30 LO-02 20 Oprac. Stanisław Stach Gimn-02 10 0 nie pije 1-2 x /rok 1-2 x /m-c 1-2 x /tydz. Podst-95 64,9 22,4 9,9 2,8 ZSZ-95 27,9 26,9 34,4 10,8 LO-95 36,2 28,9 28,9 5,5 Gimn-02 61 24 12,3 2,6 ZSZ-02 14 12,3 47,4 36,8 LO-02 16,5 33,9 32,2 18,2 37 Tytuł: XVI. Częstotliwość picia alkoholu w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 r. Wśród wszystkich uczniów zaznaczył się wzrost częstotliwości spożycia napojów alkoholowych. Największy wzrost dotyczy częstotliwości picia 1-2 razy w tygodniu - ponad trzykrotnie więcej uczniów szkół średnich pije alkohol tak często. Nieznaczne wzrosła liczba uczniów pijących 1-2 razy Zwróć w miesiącu, szczególnie wśród uczniów ZSZ ( poprzednio co trzeci uczeń, obecnie prawie co drugi ). Niewiele zmieniło się picie alkoholu w uwagę ! sposób okazjonalny, za wyjątkiem uczniów ZSZ, u których częstotliwość spożycia 1-2 razy do roku zmalała ponad dwukrotnie. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Wśród uczniów ZSZ dwukrotnie zmalała częstotliwość spożycia alkoholu 1-2 razy do Nie jest to poprawa, ale negatywna zmiana w strukturze roku, lecz spowodowało to wzrost częstszego picia. picia. Na lepsze Bez zmian Na gorsze Na Niewiele zmieniła się częstotliwość spożycia alkoholu wśród uczniów gimnazjum. 1 2 razy do roku nadal pije co czwarty uczeń tej szkoły, a 1-2 razy w tygodniu trzech uczniów na stu. Ogólnie więcej młodzieży spożywa alkohol, ponad trzykrotnie więcej uczniów szkół średnich pije 1-2 razy na tydzień. Z taką częstotliwością pije co trzeci uczeń ZSZ i co piąty uczeń LO. Częstotliwość picia 1-2 razy w miesiącu wzrosła wśród wszystkich uczniów, a zwłaszcza wśród uczniów ZSZ, dawniej pił co trzeci, obecnie co drugi uczeń. Wzrost popularności alkoholu wśród młodzieży szkół średnich oraz ograniczona kontrola ze strony rodziców. Stworzenie atrakcyjnych dla młodzieży programów profilaktycznych, uczących konstruktywnych sposobów radzenia sobie bez alkoholu i pokazujących powstawanie mechanizmów uzależnień. przyszłość.. Opracowanie: S. Nowak własne uwagi i spostrzeżenia: 38 XVII. Używanie narkotyków w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 r. Podst-95 100 90 ZSZ-95 LO-95 80 70 60 Opracowanie: Stanisław Stach 50 Gimn-02 40 ZSZ-02 30 LO-02 20 10 0 1x czasami często 4,3 0,6 0,3 0,3 12,2 1,8 0,9 0,9 LO-95 7,7 2,6 0,6 0 Gimn-02 6,4 1,9 0,6 0,6 ZSZ-02 33,3 8,8 10,5 3,5 LO-02 17,4 5,8 3,3 0 Podst-95 ZSZ-95 marihuana narkotyki 39 Tytuł: XVII. Używanie narkotyków w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 r Tak poprzednio, jak i obecnie najczęściej palą marihuanę i używają innych narkotyków uczniowie zasadniczych szkół zawodowych Obserwuje się wzrost liczby uczniów sięgających po narkotyk i wzrost częstotliwość zażywania narkotyków wśród uczniów wszystkich typów Zwróć szkół. uwagę ! Tylko licealiści nie stosują często narkotyków. Z ciekawości sięga po narkotyk 1-2 uczniów w klasie. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Nie ma tendencji na lepsze. Zbyt mała wiedza wśród młodzieży na temat mechanizmów i skutków uzależnienia narkotykowego. Brak odpowiednich programów profilaktycznych. Na lepsze Nieumiejętność radzenia sobie z problemami. Bez zmian Na gorsze Na Licealiści ponownie wybrali odpowiedź, że nie używają „często” narkotyków. Marihuana i inne narkotyki najbardziej popularne są wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych, następnie liceów ogólnokształcących, a potem gimnazjów. Popularność palenia marihuany wśród młodzieży wszystkich typów szkół wzrosła ponad dwukrotnie. Marihuanę paliło poprzednio 8, a obecnie 19 na 100 uczniów. Poprzednio marihuanę palił co 25 uczeń gimnazjum, co 8 uczeń zasadniczej szkoły zawodowej i co 13 uczeń liceum. Obecnie jest to co 16 uczeń gimnazjum, co 3 uczeń zasadniczej szkoły zawodowej i co 6 uczeń liceum. Jeden raz po narkotyk sięgnął z chęci spróbowania poprzednio co 60 , obecnie co 18 uczeń, czasami używał poprzednio co 166 , obecnie co 26 uczeń , często używał poprzednio co 250 obecnie co 77 uczeń. Przyzwolenie dorosłych na sięganie po tzw. miękkie narkotyki jako nieszkodliwe i nie uzależniające. Dezinformacja młodzieży wskutek braku jednoznacznego stanowiska na ten temat w masmediach. Brak wiedzy dorosłych na temat przejawów używania narkotyków powodujący brak ich wczesnego reagowania. Szeroko rozumiana edukacja społeczeństwa na temat szkodliwości stosowania wszystkich narkotyków nawet incydentalnie. Działania zabezpieczające dzieci i młodzież przed handlującymi narkotykami i utrudniające dostęp do narkotyków. przyszłość.. Opracowanie: B. Kmieć, A. Skołyszewska Własne uwagi i spostrzeżenia XVIII. Agresja i wymuszenia w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002r. 100 Podst-95 90 ZSZ-95 80 LO-95 70 60 50 40 ZSZ-02 30 LO-02 20 10 0 są ucz. agresywni czy żądano od Ciebie pieniędzy: nie w szkole poza szkołą Podst-95 82,9 82,6 9,7 9,8 ZSZ-95 75,8 79,7 8 8,9 LO-95 48,9 94,1 1,9 5 Gimn-02 86,4 89 8,4 2,6 ZSZ-02 78,9 73,7 24,6 10,5 LO-02 64,5 92,6 5 3,3 Oprac. Stanisław Stach Gimn-02 Opr. Stanisław Stach 40 41 Tytuł: XVIII. Agresja i wymuszenia w zależności od rodzaju szkoły w 1995 i 2002 r. Prawie 3/4 młodzieży postrzega rówieśników jako agresywnych. Wymuszeń pieniędzy doświadczył: co 9 gimnazjalista, co 4 uczeń zasadniczej szkoły zawodowej i co 13 licealista. Zwróć Uczniowie wszystkich typów szkół doświadczają większości wymuszeń na terenie własnej szkoły. Najbardziej dotyczy to uczniów szkół uwagę ! zawodowych Wśród ofiar wymuszeń są tacy uczniowie, którzy doświadczają wymuszeń i w szkole i poza nią. Tendencja Jakie zmiany ujawniły się w badaniach Możliwe przyczyny Prawie 3/4 młodzieży postrzega rówieśników jako agresywnych. Wymuszeń pieniędzy doświadczył: co 9 gimnazjalista, co 4 uczeń zasadniczej szkoły zawodowej i co 13 licealista. Na lepsze Uczniowie wszystkich typów szkół doświadczają większości wymuszeń na terenie własnej szkoły. Najbardziej dotyczy to uczniów szkół zawodowych Wśród ofiar wymuszeń są tacy uczniowie, którzy doświadczają wymuszeń i w szkole i poza nią. Bez zmian Na gorsze Na Wzrosła liczba uczniów postrzeganych jako „agresywni” we wszystkich typach szkół. Większa liczba licealistów i uczniów zasadniczych szkół zawodowych doświadcza w szkole wymuszeń pieniędzy. Trzykrotnie wzrosła liczba wymuszeń pieniędzy na uczniach zasadniczej szkoły zawodowej i ponad dwukrotnie na licealistach na terenie ich szkół macierzystych. Brak właściwych reakcji dorosłych- nauczycieli na zachowania agresywne i nacechowane przemocą dające tzw. ciche przyzwolenie. Gorsza sytuacja ekonomiczna rodzin. Egocentryczny i konsumpcyjny model życia lansowany przez niektórych dorosłych i masmedia. Stworzenie i konsekwentne realizowanie realnego programu wychowawczego w każdej szkole. Przeciwdziałanie biernemu przyzwoleniu na przemoc i agresję - budowanie jednolitego frontu walki z agresją i przemocą. przyszłość.. Opracowanie: B. Kmieć i A. Skołyszewska własne uwagi i spostrzeżenia 42 Zakończenie Analiza przedstawionego Raportu – niewątpliwie – nasuwa odbiorcom wiele pytań, skłania do formułowania wniosków, rodzi różne emocje. W nas – autorach tego opracowania – również, na każdym etapie pracy, rodziły się właśnie różne pytania, wątpliwości, emocje. Badane zjawiska w bardzo niejednoznaczny przecież sposób osadzone są w życiu naszego społeczeństwa – ekonomicznie, kulturowo i etycznie. Wszak to dorośli mają pełne prawo do używania tytoniu i alkoholu, a w niektórych środowiskach coraz częściej akceptowane jest „wspomaganie się środkami chemicznymi” w „wyścigu szczurów” oferowanym przez życie rozumiane jako bezustanna walka, konieczność ciągłego potwierdzania swojej wysokiej wartości, wyczerpująca konkurencyjność. To właśnie te wzorce fundujemy młodzieży przykładając do nich jeszcze cezurę 18 roku życia, przed którą „nic nie wolno”, zaś po której „wszystko wolno”. Odbywa się to wszystko w warunkach „przymrużonego oka” – nie tylko przecież w sprawie piwa bezalkoholowego, ale w sprawie wartości norm etycznych i prawnych – w ogóle. Nie jest więc naszym celem – ani w naszej mocy – formułowanie wniosków z wyników badań i dokonanej analizy porównawczej w stosunku do 1995 roku. Wiemy przecież, że odbiorca niniejszego materiału jest świadomy zjawisk, które dzieją się wokół niego i wnioski sformułuje sobie w oparciu o własny odbiór i analizę raportu. Jest jednak kilka spraw, które w związku z tymi badaniami chcemy po prostu zaznaczyć, a niektóre – wykrzyczeć ! • Gwałtownie rozwija się używanie narkotyków – i tu informacja o ich szkodliwości już nie wystarczy ! • Zmienia się struktura picia alkoholu – piwo nie jest traktowane jako alkohol lecz jako „napój alkoholowy” co u odbiorcy zdecydowanie obniża jego szkodliwość z pełnym pominięciem szkodliwości w postaci uzależnienia psychicznego. Wódka staje się „elitarnym” napojem w pełni świadomie używanym dla upicia się (drastyczny wzrost spożycia przez młodzież licealną) ! • Bardzo niepokojące zjawiska wychowawcze dzieją się w rodzinach – od zanikających więzi emocjonalnych, a nawet prostej komunikacji, począwszy - po tolerowanie patologicznych zachowań młodzieży. To zagadnienie – naszym zdaniem - wymaga większych, profesjonalnych badań socjologicznych ukierunkowanych na diagnozę przyczyn takiego funkcjonowania rodzin ! • Nadal aktualne są spostrzeżenia zawarte w Raporcie z 1995 r. : (...)”Przeciwdziałania patologizacji zachowań młodzieży nie mogą dokonywać się w przestarzałych formach opartych na odgórnych, okazjonalnych oddziaływaniach (głównie werbalnych) lecz muszą przybrać formę skoordynowanego systemu działań wielostronnych i wielostopniowych, realizowanego w środowiskach lokalnych, w rodzinie i w szkole. W systemie tym konieczne jest uczestnictwo jednostek i grup, profesjonalistów i wolontariuszy, organizacji nieformalnych i wyspecjalizowanych instytucji.” Liczymy, że system taki będzie się kształtował w Tarnowie na zasadach współdziałania i współodpowiedzialności różnych instytucji i organizacji. Nasza Poradnia deklaruje w tej sprawie znaczący udział profesjonalny.
