uklad nerwowy

Układ nerwowy
człowieka
Podstawową jednostką budulcowa i funkcjonalną układu
nerwowego jest - neuron
Przewodnictwo skokowe w
neuronach (kanały sodowe i
potasowe)
W aksonach mających osłonki mielinowe
potencjały czynnościowe przeskakują z
jednego przewężenia Ranviera na drugie.
Większość aksonów przewodzi impulsy z
prędkością od 1 – 10 m na sekundę – jest
to tzw. Przewodnictwo ciągłe i zachodzi w
neuronach bezmielinowych.
Dzięki przewodnictwu skokowemu w
neuronach mielinowych przewodzenie
impulsu zachodzi do 50 razy szybciej niż w
najszybszym aksonie bezmielinowym.
Przewodzenie skokowe wymaga
mniejszego nakładu energii.
Typy synaps
elektryczne – w tych synapsach neurony prawie się stykają (2nm) możliwa jest
wędrówka jonów z jednej komórki do drugiej - przekazywanie dwukierunkowe.
impuls jest bardzo szybko przekazywany. występują w mięśniach, siatkówce oka,
części korowej mózgu oraz niektórych częściach serca.
chemiczne – w tych synapsach komórki są od siebie oddalone o ok. 20 nm, między
nimi powstaje szczelina synaptyczna. Występują tam, gdzie niepotrzebne jest
szybkie przekazywanie impulsu, np. w narządach wewnętrznych.
Połączenie synaptyczne:
1-mitochondrium
2-pęcherzyki presynaptyczne z
neurotransmiterem (acetylocholina,
noradrenalina, dopamina,
serotonina)
4-szczelina synaptyczna
5-neuroreceptor
6-kanał wapniowy
Połączenia synaptyczne
nerwowo-nerwowe — połączenie między dwiema komórkami nerwowymi;
nerwowo-mięśniowe — połączenie między komórką nerwową i mięśniową;
nerwowo-gruczołowe — połączenie między komórką nerwową i
gruczołową;
Centralny układ nerwowy
Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy (OUN)
mózgowie: półkule mózgu (płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny),
móżdżek, most, rdzeń przedłużony.
rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy
-
nerwy czaszkowe = 12 par (unerwiają narządy głowy)
-
nerwy rdzeniowe = 31 par (unerwiają tułów i kończyny):
nerwy szyjne C1-C8 (8 par)
nerwy piersiowe Th1-Th12 (12 par)
nerwy lędźwiowe L1-L5 (5 par)
nerwy krzyżowe S1-S5 (5 par)
nerwy guziczne Co1 (1 para)
Czynnościowy podział układu nerwowego
Część somatyczna: receptory, nerwy sensoryczne – przewodzą informacje z
receptorów od OUN, nerwy motoryczne – przewodzą informacje z OUN do mięśni
szkieletowych.
Część wegetatywna (autonomiczna): receptory, nerwy sensoryczne – informacja
przebiega z receptorów w narządach wewnętrznych do OUN, nerwy motoryczne
przekazują informacje z OUN do gruczołów i mięśni, których praca jest niezależna
od naszej woli,
- nerwy współczulne – stymulują aktywność, mobilizują energię, np.: przyśpieszają
bicie serca,
- nerwy przywspółczulne – zachowują energię, np.: spowolniają bicie serca,
Zadaniem części współczulnej jest pobudzanie narządów i ich czynności, a w
narządach docelowych zakończenia nerwowe wydzielają noradrenalinę i adrenalinę.
Zadaniem części przywspółczulnej jest wprowadzanie w stan odprężenia, a
zakończenia nerwowe wydzielają – acetylocholinę.
Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są
łącznotkankowymi błonami – oponami
mózgowo - rdzeniowymi.
opona twarda – zewnętrzna, wyścieła
elementy szkieletowe,
opona pajęczynówka – środkowa,
ogranicza przestrzeń wypełnioną
płynem mózgowo-rdzeniowym,
opona naczyniówka – wewnętrzna,
przylega do powierzchni mózgu i
rdzenia kręgowego, przez jej naczynia
przenikają jedynie: woda, glukoza i gazy
oddechowe.
Najważniejsze funkcje
mózgu:
- częstość akcji serca, ciśnienie tętnicze krwi, równowaga wodno-elektrolitowa,
- temperatura ciała, a także wyższe funkcje nerwowe (funkcje poznawcze, popędowe,
pamięć i uczenie się).
Części mózgu:
1.
2.
3.
4.
5.
kresomózgowie (półkule mózgowe),
międzymózgowie
śródmózgowie
tyłomózgowie (móżdżek i most)
rdzeń przedłużony
Podział medyczny: mózg (kresomózgowie i międzymózgowie) oraz pień mózgu
(śródmózgowie, móżdżek, most i rdzeń przedłużony).
Bruzdy mózgu
dzielą powierzchnię
półkuli na 5 płatów:
płat czołowy – z ośrodkiem ruchowym i ruchowym mowy, płat skroniowy – z ośrodkiem
słuchu i czuciowym mowy, płat ciemieniowy – z ośrodkiem czucia oraz korą integrującą,
doznania czuciowe, wzrokowe i słuchowe, płat potyliczny – z ośrodkiem wzroku, płat
limbiczno-węchowy – związany z uczeniem się, pamięcią, rozpoznawaniem nowości i
odbieraniem wrażeń węchowych.
Mózg
opis struktury
czynności
kresomózgowie – dwie półkule połączone
wyróżniamy płaty z ośrodkami (czołowy,
spoidłem wielkim, powierzchnia silnie
ciemieniowy, skroniowy, potyliczny)
pofałdowana (zakręty i bruzdy)
międzymózgowie (wzgórze i podwzgórze)
ośrodki motywacyjne: pokarmowy (głodu i
– centrum koordynacji nerwowej i
sytości), pragnienia, agresji, ucieczki,
hormonalnej
termoregulacyjny i rozrodczy
Pień mózgu
opis struktury
czynności
rdzeń przedłużony – połączony z rdzeniem ośrodki podtrzymujące czynności życiowe
kręgowym, tworzą go nerwy idące z
(bicie serca, oddychanie, ciśnienie, ośrodki
rdzenia kręgowego do pozostałych części
kontrolujące przełykanie, kaszel, odruch
mózgu.
wymiotny).
most – wybrzuszenie nad przednim
łączy rożne części mózgu, ośrodki oddychania i
odcinkiem pnia mózgu.
snu.
śródmózgowie – zlokalizowane w okolicy
ośrodki wzroku i słuchu (odruch źrenicowy,
szczytu pnia mózgu.
mrugania, przystosowania ucha do natężenia
dźwięku).
móżdżek – druga pod względem wielkości
ośrodek odruchowy koordynacji mięśniowej i
część mózgu
precyzji ruchów (równowaga, wyprostowana
postawa ciała, koordynacja złożonych ruchów)
Rdzeń kręgowy
Ciągnie się w kanale kręgowym kręgosłupa.
Na przekroju istota szara tworzy wewnętrzne skupienie w kształcie litery H (rogi
przednie brzuszne = skupisko neuronów ruchowych i tylne – grzbietowe = skupisko
neuronów czuciowych).
W istocie białej znajdują się liczne włókna tworzące drogi nerwowe wstępujące
(prowadzą impulsy do mózgu) i drogi zstępujące (prowadzą impulsy nerwowe z
mózgowia do narządów wykonawczych).
DROGI WSTĘPUJĄCE -drogi czuciowe z rdzenia do mózgowia:
- do mózgu: czucie ciepła, zimna, dotyku,
- do móżdżku: impulsy z mięśni, ścięgien i powierzchni stawów.
DROGI ZSTĘPUJĄCE - kontrolują ruchy dowolne z mózgowia (nadrzędnych ośrodków
ruchowych) do neuronów ruchowych rdzenia kręgowego.
Istota szara jest utworzona z ciał komórek i dendryty neuronów, a istota biała z
aksonów mielinowych.
Budowa nerwu
Nerwy to wiązki włókien nerwowych. Impulsy nerwowe są przesyłane nerwami do
wszystkich narządów i z narządów.
Nerwy rdzeniowe – zawierają włókna czuciowe i ruchowe (mieszane). Nerwy
czaszkowe są bardziej zróżnicowane: część zawiera jedynie włókna czuciowe (nerwy
wzrokowe, węchowe), lub tylko ruchowe (poruszające gałkami ocznymi), charakter
mieszany (nerwy błędne).
Nerw rdzeniowy
Korzenie grzbietowe i brzuszne wychodzące z rdzenia łączą się tworząc nerw rdzeniowy.
Każdy nerw rdzeniowy rozdziela się na kilka gałęzi.
Korzenie grzbietowe składają się z włókien nerwowych aferentnych = sensoryczne przewodzą z receptorów do OUN,
korzenie brzuszne – eferentne = motoryczne – przewodzą z OUN do gruczołów i mięśni
narządów niezależnych od naszej woli (ciała komórkowe neuronów motorycznych
występują w istocie szarej rdzenia)
- gałąź autonomiczna unerwia
narządy wewnętrzne,
- g. grzbietowa – skórę i mięśnie
pleców,
- g. brzuszna skórę boków ciała i
brzuszna cześć ciała,
g. gałęzie brzuszne kilku nerwów
rdzeniowych tworzą wspólne sieci
zwane splotami.
Podział odruchów
somatyczne – efektorem jest mięsień porzecznie - prążkowany, np.: odruch
rozciągania, zginania,
autonomiczne – efektorem jest miesień gładki lub sercowy, np.: odruch wydzielania
soku żołądkowego, wydalanie moczu.
bezwarunkowe (wrodzone) – zachodzą bez udziału woli.
warunkowe (nabyte) – wyuczone, powstają w trakcie życia, doświadczeń życiowych.
Łuk odruchowy to droga, jaka przebywa informacja od receptora do narządu
wykonawczego = efektora.
1 – receptor,
2 – droga dośrodkowa (aferentna),
3- ośrodek nerwowy (to skupienie neuronów w OUN wyspecjalizowanych w pełnieniu
określonej funkcji),
4 – droga odśrodkowa (eferentna),
5 – efektor.
ELEKTROENCEFALOGRAFIA
Badanie EEG polega na rejestracji (przy pomocy elektrod umieszczonych na skórze
głowy) czynnościowych prądów mózgu człowieka, które charakteryzują się
niewielkim napięciem (od kilku do kilkuset mikrowoltów).
Aktywność mózgu
fale alfa – pojawiają się rytmicznie z
częstotliwością ok. 10 razy na sekundę
(są wynikiem aktywności neuronów w
ośrodkach wzrokowych),
fale beta – szybsze, nieregularne,
pojawiają się podczas wzmożonej
aktywności umysłowej,
Mamy dwie fazy snu:
REM – (szybki ruch gałek ocznych) – śpiąca
osoba wchodzi w ta fazę w odstępach 90 –
minutowych, w tym czasie śnimy,
NREM – sen głęboki – zmniejsza się tempo
metabolizmu, spokojniejszy oddech, obniżenie
ciśnienia krwi,
fale delta i teta – to wolne, wysokie
fale i odpowiadają fazom snu. W
czasie snu obniża się aktywność
elektryczna kory mózgowej.
Cykl snu i czuwania jest kontrolowany
przez podwzgórze i pień mózgu.
Podwójne unerwienie serca i żołądka.
Nerw współczulny (sympatyczny) przyspiesza rytm serca, a nerw błędny (przywspółczulny
= parasympatyczny) spowalnia. Odwrotnie działają nerwy współczulne na żołądek i jelito
– spowalniają ich skurcze, a nerw błędny wzmaga te skurcze.
Nerwy współczulne – czerwone, a pozazwojowe włókna nerwowe linia przerywaną.
POJĘCIA
Kora mózgu - istota szara zbudowana jest z komórek nerwowych czuciowych,
ruchowych i kojarzeniowych i włókien nerwowych bez osłonek mielinowych.
Warstwa podkorowa - istota biała, włókna nerwowe mające osłonki mielinowe.
Rdzeń przedłużony - część mózgowia, przez niego przebiegają impulsy idące z
mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Obejmuje ośrodki kontrolujące czynności:
ssania, żucia, kichania, kaszlu, wydzielania potu, ośrodek: oddechowy, kojarzeniowy,
czynności serca, wymiotny i regulacji przemiany materii.
Rdzeń kręgowy - znajduje się w kanale kręgowym i jest otoczony trzema
oponami. Odchodzą od niego przez otwory międzykręgowe nerwy
rdzeniowe.
Istota szara rdzenia kręgowego - to komórki nerwowe, położona jest
wewnątrz i ma na przekroju poprzecznym kształt litery "H".
Istota biała rdzenia kręgowego - skupisko włókien nerwowych, które w
postaci dróg nerwowych łączą rdzeń kręgowy z mózgowiem i układami całego ciała.
Drogi nerwowe - skupiska włókien nerwowych w istocie białej rdzenia
kręgowego, są:
wstępujące-przewodzą bodźce do mózgu,
zstępujące-przewodzą bodźce z mózgu
Hipokamp – część układu limbicznego, odpowiedzialny głównie za pamięć,
umieszczona w płacie skroniowym kory mózgowej kresomózgowia.
Ciało migdałowate - struktura mózgowa należąca pod względem funkcjonalnym do
tzw. układu limbicznego, można wyodrębnić kilka, a nawet kilkanaście różnych jąder
ciała migdałowatego .
Układ limbiczny - zespół ośrodków mózgowych związanych z regulacją
autonomicznych, wydzielniczych oraz ruchowych odpowiedzi emocjonalnych,
mechanizmów analizy poznawczej oraz uczenia się zdarzeń wzbudzających emocje;
ZADANIE 1 - uzupełnij tabelę
narząd
źrenice
miesień rzęskowy
oka
serce
gruczoły potowe
gruczoły ślinowe
żołądek
gruczoły trawienne
wyspy trzustki
oskrzela
tkanka tłuszczowa
jelita
część współczulna
część przywspółczulna
ZADANIE 2 – dopasuj kolumny
Kolumna A
(części układu nerwowego)
Kolumna B (charakterystyka)
A – ośrodki oddychania i snu
1 – móżdżek
2 – rdzeń przedłużony
3 – kresomózgowie
4 – międzymózgowie
5 – most
B – równowaga i tonus, niewielkie uszkodzenie
powoduje ataksje i astenie,
C – zbudowane z 2 półkul połączonych spoidłem
wielkim,
D – koordynuje ruchy oddechowe, połykanie,
praca serca,
E – ośrodki motywacyjne
Zadanie 3 – uporządkuj nazwy chorób układu nerwowego do ich przyczyn i
objawów
1 – napięcia lub zwiotczenia mięśni całego ciała, przerwy w oddychaniu, drgawki,
2 – zaburzenia pamięci, stany lekowe, utrata kontroli nad funkcjami fizjologicznymi,
3 – zaburzenia czucia obwodowego, mrowienie kończyn, tułowia, twarzy, przykurcze,
4 – drżenie rak, sztywność kończyn i tułowia, zaburzenia mowy i pisania, depresja,
5 – upośledzenie percepcji, myślenia, emocji, halucynacje, kłopoty z komunikacją,
zaburzenia mowy,
6 – smutek, przygnębienie, niska ocena własnej wartości,
A – demielinizacja włókien w OUN
B – nieprawidłowe wyładowania neuronów w mózgu,
urazy, genetyczne
C – degeneracja neuronów – istoty szarej – struktury
mózgu
D – skłonności genetyczne lub nieznane przyczyny
E – degradacja neuronów spowodowana
odkładaniem nieprawidłowego białka
F – skłonność genetyczna lub nieznane przyczyny
I – choroba Parkinsona
II – schizofrenia
III – napady padaczkowe
IV – depresja
V – stwardnienie rozsiane
VI – choroba Alzheimera
Zadanie 4 – na podstawie rysunku opisz ogólne zasady doświadczenia Pawłowa
Zadanie 5 – dokończ poniższe zdania
1.
Mózg i rdzeń kręgowy pokryte są tkanką łączną zwana – …………
2.
Jakie rodzaj fal mózgowych emituje głównie nasz mózg, gdy odpowiadamy na to
pytanie – …………..
3.
Jaka część mózgu odpowiedzialna jest za utrzymanie postawy ciała, napięcie
mięśni i równowagę – ………
4.
W wyniku uszkodzenia tylko jednego płatu skroniowego można oczekiwać – ……
5.
Obszary asocjacyjne w mózgu człowieka występują w – ………….
6.
W odruchu unikania po odebraniu bodźca sygnał jest transmitowany przez – ……..
Odpowiedzi do zadania 1
narząd
źrenice
część współczulna
część przywspółczulna
rozszerzone
zwężone
hamuje, zmniejsza wypukłość
soczewki
pobudza, zwiększa wypukłość
soczewki
przyspiesza akcje
hamuje (zwalnia)akcje
gruczoły potowe
pobudza wydzielanie potu na
dłoniach
ogólne pocenie się
gruczoły ślinowe
wydzielanie gęstej śliny
wydzielanie wodnistej śliny
spadek motoryki
wzrost motoryki
spadek wydzielania
wzrost wydzielania
spadek wydzielania insuliny
wzrost wydzielania insuliny
rozszerzenie
zwężenie
rozkład tłuszczów zapasowych
brak reakcji
spadek perystaltyki
wzrost perystaltyki
miesień rzęskowy
oka
serce
żołądek
gruczoły trawienne
wyspy trzustki
oskrzela
tkanka tłuszczowa
jelita
Odpowiedzi do zadania 2
1–b
2–d
3–c
4–e
5–a
Odpowiedzi do zadania 3
1, B, III
2, E, VI
3, A, V
4, C, I
5, D (F), II
6, F (D), IV
Odpowiedz do zadania 4
Doświadczenia Pawłowa polegały m.in. na podawaniu psu pokarmu z
równoczesnym sygnałem dźwiękowym (świetlnym) w pierwszej fazie
eksperymentu, następnie zaś włączano dany sygnał dźwiękowy gdy zwierzę
nie było karmione.
Na widok pożywienia (pierwotny bodziec kluczowy) – pies wydzielał ślinę
jako odruch bezwarunkowy. W tym czasie bodziec dźwiękowy czy świetlny
był bodźcem obojętnym – nie wywoływał reakcji.
Wielokrotne powtarzanie działanie bodźcem kluczowym i obojętnym
doprowadziło do przekształcenia bodźca obojętnego we wtórny bodziec
kluczowy.
Wówczas samo zapalenie lampki cz dźwięk dzwonka wywoływał wydzielanie
śliny.
W ten sposób możliwe stało się ustalenie zasad
powstawania odruchów warunkowych, uczenia się danego odruchu przez
zwierzę.
Odpowiedz do zadania 5
1.
Mózg i rdzeń kręgowy pokryte są tkanką łączną zwana – oponami mózgowymi.
2.
Jakie rodzaj fal mózgowych emituje głównie nasz mózg, gdy odpowiadamy na
to pytanie – beta.
3.
Jaka część mózgu odpowiedzialna jest za utrzymanie postawy ciała, napięcie
mięśni i równowagę – móżdżek.
4.
W wyniku uszkodzenia tylko jednego płatu skroniowego można oczekiwać –
utraty słuchu w jednym uchu.
5.
Obszary asocjacyjne w mózgu człowieka występują w – korze mózgowej.
6.
W odruchu unikania po odebraniu bodźca sygnał jest transmitowany przez –
neuron sensoryczny (czuciowy) do pośredniczącego.
Informacje dodatkowe
Czynnościowe obszary mózgu
Mózg możemy podzielić na kilka obszarów sensorycznych (zmysłowych), motorycznych
(ruchowa)i asocjacyjnych (kojarzeniowa). Dane obszary kory kontrolują poszczególne
części ciała.
Nerwy czaszkowe:
A - węchowy,
B - wzrokowy,
C - okoruchowy,
D - bloczkowy,
E - trójdzielny,
F - odwodzący,
G - twarzowy,
H - słuchowy
I - językowo-gardłowy,
J - błędny,
K - dodatkowy,
L - podjęzykowy
Paciorkowcowe zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych, treść
ropna w przestrzeni
podpajeczynówkowej
Rozwój mózgu u kręgowców
ŹRÓDŁA
http://www.resmedica.pl/rmart0009.html
http://portalwiedzy.onet.pl
„Biologia”, Solomon, Berg, Martin, Vilee
„Biologia” – repetytorium, WSiP