Magdalena Piłat-Borcuch, Nowoczesne społeczeństwo w

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr 2/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Gospodarowanie zasobami w regionie
w warunkach zagroŜenia
Magdalena Piłat-Borcuch1
NOWOCZESNE SPOŁECZEŃSTWO
W KONTEKŚCIE TEORII MODERNIZACJI
I TEORII ZALEśNOŚCI
Wprowadzenie
Zmiana jest procesem towarzyszącym nam od zawsze, jest częścią Ŝycia społecznego konstytuującą jego funkcjonowanie. Nic więc dziwnego, Ŝe teorie z nią
związane równieŜ naleŜą do najstarszych.
Istnieje wiele teorii badających przyczyny tych zmian. Od teorii ewolucjonistycznych, cyklicznych, po teorie związane z tak zwaną nowoczesnością, modernizacji i zaleŜności.
Dokonując przeglądu tego zagadnienia (np.: J. Turowski2, B. Szacka3, N. Goodman4, P. Sztompka5, R. Dyoniziak6), nie sposób nie zauwaŜyć rysującego się po-
1
2
3
4
5
Dr Magdalena Piłat-Borcuch, adiunkt, Politechnika Śląska.
J. Turowski, dokonuje podziału na teorie: linearne (Comte, Spencer, Marks), cykliczne (Vico,
Pareto, Krauz, Sorokin), dychotomiczne (Toennies, Cooley, Durkheim). Zob.: J. Turowski, Socjologia: wielkie struktury społeczne, KUL, Lublin 2000.
B. Szacka, zwraca uwagę na marksizm, związany ze Spencerem ewolucjonizm, a takŜe teorie
modernizacji, konwergencji i zaleŜności. Zob.: B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna
Naukowa, Warszawa 2003.
N. Goodman, akcentuje teorie: ewolucjonistyczne (Darwin, Spencer), cykliczne (Spengler, Toynbee), funkcjonalistyczne (Parsons), konfliktu (Marks), a takŜe teorie: konwergencji, modernizacji
i zaleŜności. Zob.: N. Goodman, Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznań 1997.
P. Sztompka, wśród klasycznych wizji dziejów przywołuje teorie: ewolucjonistyczne (Comte,
Spencer), cykli społecznych (Pareto, Sorokin), a takŜe marksowski materializm historyczny, by
następnie dokonać własnej analizy społeczeństwa współczesnego, ze szczególnym uwzględnieniem procesów globalizacji. Zob.: P. Sztompka, Socjologia, Znak, Kraków 2002.
229
działu na tak zwane klasyczne wizje dziejów i wizje dziejów związane ze społeczeństwem nowoczesnym – teorie modernizacji i zaleŜności, na których niniejszy
artykuł się koncentruje.
Zanim zwrócę uwagę na główny zarys teorii modernizacji i zaleŜności, zatrzymam się przy pojęciu „nowoczesność”.
Istnieją dwa zasadnicze sposoby jego definiowania:
1. historyczne: odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji
społecznej,
2. analityczne: zawiera katalog istotnych, konstytutywnych cech tej odmiany
porządku społecznego.
Dla socjologa, istotniejsza jest analityczna charakterystyka, prowadząca do
koncepcji wielu nowoczesności, rozwijanej w ostatnich latach przez S. Eisenstadta,
B. Wittrocka, czy wielu innych badaczy.
Na gruncie socjologii nowoczesność wiąŜe się ze strukturą społecznej organizacji, co oznacza, Ŝe tradycję zastępuje racjonalność i wydajność. Nowoczesność
ta jednak nie dociera równomiernie do wszystkich zakątków świata, stając się
przyczyną jego podziału na tak zwane kraje rozwinięte i kraje Trzeciego Świata.
Dzieje się tak wskutek nierównomierności zachodzących zmian, które zajmowały
umysły pierwszych badaczy społeczeństwa, jak i współczesnych, co znalazło wyraz w głównych – umownie nazywanych nowoczesnymi – teoriach zmian społecznych7.
RóŜnica, zmiana, rozwój – kluczowe kategorie pojęciowe
Zanim przejdę do kwestii stanowiących podstawową problematykę niniejszego
artykułu, nieodzowne wydaje mi się zwrócenie uwagi na pojęcia stanowiące klucz
do zrozumienia istoty zmian. Te pojęcia to: róŜnica, zmiana, rozwój8:
RóŜnica
RóŜnica w sytuacjach społecznych, lub historycznych faktach, oznacza zaobserwowanie w nich, w danym momencie odmienności, bądź teŜ odmienności
w poszczególnych ich aspektach. Pojęcie to nie wskazuje przyczyn i uwarunkowań tych zmian, lecz koncentruje się na stwierdzeniu samej odmienności;
Zmiana
Zmiana, definiowana jest jako proces przekształceń strukturalnych systemu
społecznego. Zmiana zawiera w sobie kierunek, w którym się dokonuje, co ozna6
7
8
R. Dyoniziak, przytoczył interesujące stanowisko autorstwa W. Zapfa, który teorie zmian społecznych podzielił na cztery kategorie: rewolucyjne, przepowiednie, stanowiące interpretacje ogólne,
oraz będące właściwymi teoriami rozwoju. Zob.: W. Zap., Zmiana społeczna w społeczeństwach
złoŜonych [w:] R. Dyoniziak (red.), Teoria rozwoju społecznego: wypisy, Akademia Ekonomiczna
w Krakowie. Kraków 1976.
P. Sztompka, Socjologia, Znak, Kraków 2002, s. 558.
K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, Zrozumieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 14-15.
230
cza, Ŝe badania zmian, uwzględniać muszą przekształcenia w róŜnych, następujących po sobie czasach. Zmiana moŜe być wywołana zarówno czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi, zaś jej postać moŜe być trojakiego rodzaju: postępowa (przy jej ocenie bardzo waŜne jest uwzględnienie kontekstu kulturowego
i wyzbycie się wartościującego osądu), stagnacyjna, lub regresyjna;
Rozwój
Interesująca jest definicja tego pojęcia z 1912 roku, naleŜąca do klasyka myśli
społeczno-ekonomicznej J. Schumptera, który zwraca uwagę, Ŝe KaŜdy konkretny
proces rozwoju opiera się w ostatecznym wyniku na rozwoju poprzednim. Aby
jednak dostrzec istotę rzeczy, będziemy od tego abstrahować i tak traktować rozwój, jak gdyby jego punktem wyjścia był stan bez rozwoju9. Zatem juŜ ta definicja
z 1912 roku, wskazuje na fakt, Ŝe rozwój, to coś więcej niŜ wzrost, czy zmiana.
Rozwój, jest pojęciem bardzo szerokim, obejmuje przemiany w sferze ekonomii, polityki, kultury, organizacji społecznej. Rozwój jest procesem zmian jakościowych o postępowym charakterze i obejmuje wszystkie mechanizmy, które te
zmiany zainicjowały, przyspieszały, czy wpływały na nie tylko w sposób pośredni.
Trwały i zrównowaŜony rozwój ma prowadzić do10:
− ograniczenia niedostatku w skali poszczególnych krajów i całego globu,
ochrony przed głodem i niedoŜywieniem, zatem zapewnienia wzrostu produkcji Ŝywności, bez naruszania środowiska przyrodniczego;
− pomnaŜania zasobów mieszkaniowych, w tym rozwoju tańszych form budownictwa;
− poprawy i powszechnej dostępności opieki medycznej;
− poprawy poziomu wykształcenia i wzrostu wskaźników skolaryzacji na
wszystkich poziomach.
Teorie modernizacji
Teoria modernizacji zyskała szczególny rozgłos w latach 50 i 60, będąc odpowiedzią na doświadczenia historyczne związane z usamodzielnianiem się krajów
Trzeciego Świata. Jak sama nazwa wskazuje, teoria ta koncentruje się na modernizacji, rozumianej, jako zbliŜanie się społeczeństwa w sposób zamierzony, celowy,
planowany, do uznanego modelu nowoczesności, najczęściej do wzorca jakiegoś
istniejącego społeczeństwa uznanego za nowoczesne11.
Pojęcie modernizacji rozumiane jest zazwyczaj na cztery róŜne sposoby12:
1. modernizacja, czyli unowocześnianie (udoskonalanie), wprowadzanie in9
J. Schumpter, Teoria rozwoju gospodarczego, Warszawa 1960, s. 100 [w:] R. Dyoniziak, K. Iwaniecka, A. Karwińska, J. Nikołajew, Z. Pucek, Społeczeństwo w procesie zmian: zarys socjologii
ogólnej, Zachodnie Centrum Organizacji, Kraków – Szczecin – Zielona Góra 1997, s. 270.
10
K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, Zrozumieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 19-20.
11
Ibidem, s. 508.
12
Zob.: Ibidem, s. 31-32.
231
nowacji technicznych i technologicznych, wcześniej juŜ wytworzonych,
określa się ją jako technologiczną;
2. modernizacja bywa utoŜsamiana z wszelkimi zmianami prowadzącymi do
nowocześniejszych i doskonalszych form organizacji danego społeczeństwa, jego gospodarki, systemu władzy, polityki, kultury;
3. modernizacja traktowana jako marksistowska teoria rozwoju, winna
uwzględniać: teorię rozwoju społecznego (badającą zmiany endogenne),
teorię dyfuzji (badającą zmiany wynikające z przenoszenia i przenikania
wzorów kulturowych) , teorię modernizacji (odnoszącą się do jednostronnego procesu przenoszenia elementów sposobu produkcji ze społeczeństw
znajdujących się na etapie określonym przez teorię rozwoju jako wcześniejszy);
4. modernizacja jako ciąg zmian kierunkowych i ewolucyjnych społeczeństwa tradycyjnego, prowadzących do jego przeobraŜenia w społeczeństwo
nowoczesne.
Podkreślić naleŜy, Ŝe są to jedynie cztery „zazwyczaj” przytaczane rozumienia
tego pojęcia, a nie wyczerpujące zestawienie definicyjne.
Twórcy i kontynuatorzy teorii modernizacji korzystali przynajmniej z pięciu
źródeł teoretycznych, odwołując się do13:
1. osiągnięć historycznej szkoły niemieckiej ekonomii (F. List, B. Hildebrandt, K. Bücher, G. Schmoller, W. Sombart);
2. dziewiętnastowiecznego ewolucjonizmu (H. Saint Simon, A. Comte,
H. Spencer);
3. dychotomicznych wizji społeczeństw (Ferdinand Toennies, Emile Durkheim, Leonard T. Hobhous, R. Redfield, L. Wirth);
4. systemu poglądów historyczno-socjologicznych M. Webera;
5. strukturalnego funkcjonalizmu T. Parsonsa.
Istnieje pogląd – pisze B. Szacka, Ŝe bodźcem do podejmowania problematyki
modernizacji była chęć przekonania krajów Trzeciego Świata do wyŜszości kapitalistycznej drogi do uprzemysłowienia i wykazania, Ŝe prowadzi ona nie tylko do
wzrostu dobrobytu, ale i do sprawiedliwości społecznej14.
Teoretycy modernizacji, uznają rozwój za ewolucyjny, stadialny, jednoliniowy
(unilinerany), a zarazem konwergentny (stąd czerpiące z ewolucjonizmu teorie
konwergencji15) proces zmian społecznych.
13
Ibidem, s. 29-31.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 105.
15
Teoria konwergencji jest odmianą teorii modernizacji. Konwergencja oznacza zbieŜność. U podstaw tej teorii leŜy ewolucjonistyczne załoŜenie, Ŝe w miarę uprzemysłowienia wszystkie kraje będą upodabniać się do siebie, w tym równieŜ pod względem ustroju politycznego. Teoria ta róŜniła
się od klasycznych teorii modernizacji tym, Ŝe koncentrowała uwagę na odniesieniu do Pierwszego i Drugiego, a nie do Trzeciego Świata. Zob.: B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna
Naukowa, Warszawa 2003, s. 106-107.
14
232
Ewolucyjny, bo prowadzący do zmian rozłoŜonych w czasie – od stadium zacofania do stadium przemysłowego, czy nawet informatycznego. Jednoliniowy
i konwergentny, bo przebiegający najczęściej podobnie we wszystkich społeczeństwach. Zatem, zacofane kraje świata bezwiednie powielą losy państw juŜ dzisiaj
wysoko rozwiniętych. Prognozie tej towarzyszyło nierealistyczne przekonanie, Ŝe
etapy rozwoju i nieodzowność ich przekraczania są niezmienną cechą społecznej
ewolucji16.
Teoretycy modernizacji piszą zazwyczaj o czterech, lub pięciu stadiach rozwojowych, aczkolwiek nie brak koncepcji bardziej rozbudowanych. DostrzeŜona teŜ
została informatyczna rewolucja i jej znaczenie dla procesów społecznego rozwoju. W duŜym uproszczeniu cykl modernizacji wygląda następująco: społeczeństwo
tradycyjne przedprzemysłowe ⇒ społeczeństwo na poły uprzemysłowione ⇒ społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne) ⇒ społeczeństwo poprzemysłowe (ponowoczesne) ⇒ społeczeństwo informacyjne (postmodernistyczne).
Teoretycy modernizacji przyjmują, Ŝe zacofanie stanowi naturalne stadium
rozwoju i ma związek z niską podatnością jednostek na zmianę. Zatem tak waŜna
modernizacja dokonująca się w sferze ludzkiej psychiki, polegać ma na kształtowaniu tak zwanej nowoczesnej osobowości, określanej przez M. Szczepańskiego,
mianem homo hubris17.
Teorie zaleŜności
W powojennych dziesięcioleciach istniało przekonanie, Ŝe kluczem do rozwiązania problemów krajów Trzeciego Świata, jest ich modernizacja. Okazało się
jednak – pisze R. Kapuściński, Ŝe przepaść między bogatymi i biednymi –
w połowie naszego wieku mieliśmy nadzieję, Ŝe będzie się zmniejszała – jest czymś
trwałym i Ŝe się pogłębia. Wszystkie teorie wzrostu, które pojawiły się w latach
pięćdziesiątych i które zakładały, Ŝe dokona się przełom i Ŝe kraje rozwijające się
dogonią świat bogaty, spełzły na niczym18. R. Kapuściński, uwaŜał, Ŝe najwaŜniejszą rzeczą w naszym wieku nie jest ani wyścig zbrojeń, ani konflikt cywilizacji,
lecz ogromna nierówność na skalę globalną. Tym jednak, co jego zdaniem jest
najbardziej zadziwiające, to fakt, Ŝe owa nierówność nie doprowadziła do gwałtownego buntu krajów Trzeciego Świata, lecz stała się akceptowana jako część
rzeczywistości.
Wcześniej, wierzono w dopływ nowoczesnych technologii, rozwój szkolnictwa, czy upowszechnianie postaw pozytywnych wobec zmian. Wiara ta, okazując
się jednak złudzeniem, zaowocowała powstaniem teorii zaleŜności i uzupełniającą
je teorią systemu światowego.
Teorie te nacisk kładły na charakter zmian powodowanych procesami globalizacji. Głosiły, Ŝe proces ten prowadzi do wzajemnego uzaleŜnienia się wszystkich
16
K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, Zrozumieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 34-39.
17
Ibidem, s. 36.
18
R. Kapuściński, Lapidarium IV, Czytelnik, Warszawa 2000, s. 15.
233
krajów w wyniku czego powstaje jeden światowy system. UŜywając sformułowania F. Braudela, powiedzielibyśmy, Ŝe powstaje gospodarka-świat, która obejmuje
tylko fragmenty świata, kawałek naszej planety samodzielny gospodarczo, w zasadzie samowystarczalny i odznaczający się, dzięki swym wewnętrznym powiązaniom i wymianie pewną organiczną jednością19. System ten wywiera znaczący
wpływ na całość Ŝycia poszczególnych krajów.
W obrębie szeroko traktowanej teorii zaleŜności, wyróŜnić moŜna trzy nurty
i orientacje20:
1. koncepcję całkowitego uzaleŜnienia i zdominowania Trzeciego Świata,
2. koncepcję wymiany nierównej i nierównej akumulacji w skali światowej
(moŜe mieć teŜ miejsce w granicach jednego państwa, do czego odnosi się
pojęcie kolonizacja wewnętrzna21),
3. koncepcję subimperializmu, która byłą próbą wyprowadzenia szkoły zaleŜności z kryzysu, spowodowanego „szokiem naftowym” z 1974 roku,
który dowiódł, Ŝe zaleŜność Trzeciego Świata od państw wysoko rozwiniętych nie jest wcale tak jednostronna i zaleŜna.
Wracając do głównej tezy teorii zaleŜności, zakładającej, Ŝe światowy system
gospodarczy jest obszarem wyzysku i nierówności, zwolennicy tej koncepcji
stwierdzili, Ŝe krajom bogatym odpowiada taki stan rzeczy. Mogą bowiem dzięki
temu bogacić się wykorzystując Trzeci Świat jako bazę surowcową, źródło taniej
siły roboczej i rynek zbytu dla gotowych produktów. Pozwala to podporządkować
je sobie politycznie, decydować o ich interesach, nie dając właściwie nic w zamian, bo korporacje inwestujące w danym kraju, nie lokują w nim osiąganych
zysków, ale transferują je na zewnątrz. W rezultacie kraje biedne, jednak do tej
pory względnie samowystarczalne gospodarczo, uzaleŜniają się od rynków międzynarodowych.
W myśl teorii zaleŜności kaŜde społeczeństwo świata naleŜy do jednej z trzech
podstawowych kategorii: państw centrum, państw peryferyjnych, lub państw półperyferyjnych22:
− Państwa centrum gospodarczego, tworzą kraje bogate, wysoko uprzemysłowione, rozporządzające najnowocześniejszymi technologiami i produkujące zróŜnicowane produkty. Państwa te sprawują kontrolę nad większością
zasobów produkcyjnych i finansami świata. Są stosunkowo niezaleŜne,
stabilne politycznie, o demokratycznym ustroju;
19
F. Braudel, Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVII wiek: czas świata, tom III,
Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992, s. 11.
20
K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, Zrozumieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 105.
21
Kolonizacja wewnętrzna odnosi się do czterech podstawowych wymiarów relacji między centrum
a peryferiami w obrębie konkretnego kraju, oznacza: w sferze gospodarczej – nieekwiwalentną
wymianę ekonomiczną, w sferze politycznej – asymetrię presji politycznych, w sferze kultury –
przemoc symboliczną, w sferze ekologicznej – utrzymywanie na peryferiach brudnych i odpadowych technologii. Zob.: M.S. Szczepański, Pokusy nowoczesności: polskie dylematy rozwojowe,
Katowice 1992, s. 77-78.
22
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 107.
234
−
−
Państwa peryferyjne, tworzą kraje niegdyś zaliczane do krajów Trzeciego
Świata. Są ubogie w zasoby produkcyjne, dostarczają jedynie surowców,
lub jednorodnych produktów, więc nie są konkurencyjne. Państwa te nie są
stabilne politycznie i dalekie od demokracji. Są uzaleŜnione od państw centrum:, od ich rynków, napływu technologii, pomocy finansowej. Zarysowuje się tutaj jeszcze jeden problem związany z ubóstwem tych krajów, ale
ubóstwem innego rodzaju. O ile w krajach centrum, ludność spodziewa się
Ŝe zapewniający wygodne Ŝycie dochód będzie się zwiększał, i do tej perspektywy dostosowuje swój sposób myślenia, o tyle Nie powinno nas dziwić (chodź czasami jeszcze dziwi), Ŝe biedni w szczególności Ŝyjący na wsi,
takŜe przystosowują się do swego ubustwa23;
Państwa półperyferyjne, znajdujące się między centrum a peryferiami. Są
to kraje do pewnego stopnia niezaleŜne gospodarczo i politycznie, ale mimo to znajdują się pod silnym wpływem państw centrum.
Na zakończenie o rozczarowaniu nowoczesnością
Wizje dziejów najczęściej koncentrują się na zmianie o charakterze postępowym, zorientowanej na budowanie „nowoczesnego” (lepszego?) społeczeństwa.
W teorii społecznej dominuje klimat optymizmu odzwierciedlający przede
wszystkim odczucia odnoszących sukcesy elit. Panuje powszechna wiara w rozum,
technikę, naukę, sprawne państwo, wydajny kapitalizm, gwarantujące ciągły postęp
i nieograniczoną ekspansję ludzkości. Stało się jednak jasne, Ŝe nowoczesność niesie
za sobą skutki nie tylko korzystne, ale teŜ szkodliwe, a czasem tragiczne, stąd naleŜy
pamiętać o krytyce społeczeństwa kapitalistyczno-przemysłowego, która pojawiła
się juŜ w XIX wieku24.
W tym kontekście na uwagę zasługuje diagnoza R. Kapuścińskiego, który wiele
miejsca poświęcił asymetrycznym relacjom pomiędzy centrum a peryferiami świata.
R. Kapuściński, podkreślał iŜ fakt wykorzystywania Trzeciego Świata pogłębił
zniszczenia, korupcję elit i jeszcze bardziej osłabił postkolonialne państwa, które
juŜ z zimnej wojny wyszły osłabione. …W tej chwili Trzeci Świat zamienia taktykę
na przenikanie świata rozwiniętego za pomocą masowej i coraz bardziej rosnącej
migracji, najczęściej nielegalnej. Jednak jest ona nielegalna tylko w tej chwili.
…Jeśli [przedstawicie Trzeciego Świata] będą występować z postulatami na forum
międzynarodowym, nic nie osiągną. A tak ktoś wyjedzie do Francji, Anglii czy
Ameryki, potem ściągnie jednego, drugiego krewnego. Ich dzieci zaczną chodzić
do szkoły, tam przyjdzie na świat ich potomstwo25.
Wkradający się element wielokulturowości stanie się w przyszłości częścią
krajobrazu naszych miast. Ewentualna nieprzychylność moŜe jedynie ten proces
opóźnić, ale z całą pewnością go nie zatrzyma. Stąd tak waŜne jest uświadomienie
23
K. Galbraith, Istota masowego ubóstwa, PWN, Warszawa 1987, s. 45.
P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków 2005, s. 86.
25
R. Kapuściński, Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku, Znak, Kraków 2007, s. 35-36.
24
235
sobie nieuchronności tego procesu i budowanie klimatu słuŜącemu wzajemnemu
porozumieniu i bezkonfliktowemu współistnieniu.
Bibliografia:
1.
Braudel F., Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVII wiek: czas świata,
tom III, P IW, Warszawa 1992.
2. Dyoniziak R. (red.), Teoria rozwoju społecznego: wypisy, AE w Krakowie, Kraków
1976.
3. Galbraith K., Istota masowego ubóstwa, PWN, Warszawa 1987.
4. Goodman N., Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznań 1997.
5. Kapuściński R., Lapidarium IV, Czytelnik, Warszawa 2000.
6. Kapuściński R., Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku, Znak, Kraków 2007.
7. Krzysztofek K., Szczepański M.S., Zrozumieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych
do informacyjnych, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2002.
8. Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.
9. Szczepański M.S., Pokusy nowoczesności: polskie dylematy rozwojowe, Śląsk, Katowice 1992.
10. Sztompka P., Socjologia, Znak, Kraków 2002.
11. Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków 2005.
12. Turowski J., Socjologia: wielkie struktury społeczne, KUL, Lublin 2000.
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę zarysowania problematyki nowoczesności w kontekście
dwóch teorii rozwoju społecznego z nią związanych – teorii modernizacji i teorii
zaleŜności. Autorka przedstawia podstawowe załoŜenie obu teorii, wskazując na
złudność teorii modernizacji. Współczesny świat jest areną wyzysku i zwiększających się dystansów, a głównym aktorem na tej arenie jest centrum świata, a inne
kraje półperyferyjne i peryferyjne są od niego zaleŜne.
Modern society in the context of modernization and dependency theory
The article is an attempt to outline the problems of modernity in the context of
social development theories – modernization theory and dependency theory. The
author presents major assumptions of both theories underlining illusiveness of the
modernization theory. It is worth indicating that the contemporary world is an
arena of exploitation and enlarging distances. Moreover, the main actor on this
arena is the centre of the world, with other peripheral or semi-peripheral countries
dependent on it.
PhD Magdalena Piłat-Borcuch, assistant professor, Silesian University of Technology.
236