ZarzČdzanie ryzykiem pďynnoĂci w bankach dziaďajČcych w

Transkrypt

Problemy ZarzÈdzania, vol. 11, nr 2 (42): 141 – 160
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci
w bankach dziaïajÈcych w Polsce
w dobie globalnego kryzysu finansowego1
Nadesïany: 29.11.12 | Zaakceptowany do druku: 20.05.13
Agnieszka K. Nowak*
Globalny kryzys finansowy jest najpowaĝniejszym zaïamaniem aktywnoĂci gospodarczej oraz na rynkach
finansowych na Ăwiecie od czasów Wielkiego Kryzysu z lat 30. ubiegïego stulecia. W 2007 r. A.bClarke,
doradca prezesa Banku Anglii, stwierdziï, ĝe pïynnoĂÊ jest ryzykiem zapomnianym. Jest ono zdecydowanie sïabiej rozpoznane niĝ ryzyko kredytowe czy nawet ryzyko rynkowe. Niniejszy artykuï ma na celu
przedstawienie sposobów zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci w bankach dziaïajÈcych w Polsce wb dobie
globalnego kryzysu finansowego. W tym celu w piÚciu wybranych bankach dziaïajÈcych wbPolsce porównano politykÚ i zasady zarzÈdzania pïynnoĂciÈ oraz zbadano, czy w latach 2007–2010 zaszïych w nich
zmiany. Wyboru banków dokonano metodÈ eksperckÈ.
Sïowa kluczowe: ryzyko pïynnoĂci, pïynnoĂÊ finansowa, metody monitorowania ryzyka pïynnoĂci, wskaěniki pïynnoĂci.
Liquidity risk management in banks operating in Poland
in the time of the global financial crisis
Submitted: 29.11.12 | Accepted: 20.05.13
The global financial crisis is the most serious slump in the economic activity and financial markets in
the world since the Great Depression of the ‘30s in the last century. In 2007, A. Clarke, advisor of the
President of the Bank of England, said that the liquidity risk was forgotten. It is far less recognized than
the credit risk and market risk. The purpose of this article is to show the solutions for the management
of liquidity risk in banks operating in Poland, in the time of global financial crisis. For this purpose, five
banks operating in Poland were selected and compared according to their policies and principles of
liquidity risk management and the changes occurring in them in between 2007-2010 were analysed.
The banks’ selection was made using an expert method.
Keywords: liquidity risk, financial liquidity, liquidity risk monitoring methods, liquidity ratios.
JEL: G21
* Agnieszka K. Nowak – dr, adiunkt w Katedrze Finansów Szkoïy Gïównej Handlowej.
Adres do korespondencji: Szkoïa Gïówna Handlowa w Warszawie, Katedra Finansów, Kolegium ZarzÈdzania i Finansów, al. NiepodlegïoĂci 162, 02-554 Warszawa, e-mail: [email protected].
ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w bankach dziaïajÈcych w Polsce...
1. WstÚp
UmiejÚtne zarzÈdzanie ryzykiem w banku stanowi podstawÚ do osiÈgania satysfakcjonujÈcych wyników. Zïe zarzÈdzanie byïo juĝ wielokrotnie
przyczynÈ kryzysów, w tym takĝe globalnego kryzysu finansowego, który
byï najpowaĝniejszym zaïamaniem na rynkach finansowych na Ăwiecie od
czasów wielkiego kryzysu z lat 30. ubiegïego wieku (Konopczak, Sieradzki
i Wiernicki, 2010, s. 46). Niniejszy artykuï ma na celu przedstawienie sposobów zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci w bankach dziaïajÈcych w Polsce
w dobie globalnego kryzysu finansowego. W 2007 r. A. Clarke, doradca
prezesa Banku Anglii, stwierdziï, ĝe pïynnoĂÊ jest ryzykiem zapomnianym2.
Jest ono zdecydowanie sïabiej rozpoznane niĝ ryzyko kredytowe czy nawet
ryzyko rynkowe. StÈd pïynÈ pytania: jak banki zarzÈdzajÈ tym ryzykiem
ib czy weryfikujÈ jego zasady m.in. w Ăwietle kryzysu?
Zgodnie z UchwaïÈ KNF Nr 386/2008 w sprawie ustalenia wiÈĝÈcych
banki norm pïynnoĂci3, pïynnoĂÊ to zdolnoĂÊ do finansowania aktywów i terminowego wykonania zobowiÈzañ w toku normalnej dziaïalnoĂci banku lub
w innych warunkach, które moĝna przewidzieÊ, bez koniecznoĂci poniesienia
straty. Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego w definicji pïynnoĂci
nie tylko akcentuje zdolnoĂÊ banku do terminowego finansowania wzrostu
aktywów lub realizowania zobowiÈzañ, ale równieĝ podkreĂla osiÈgniecie
tego celu bez ponoszenia strat nieakceptowanych przez bank (Zygierewicz,
2010, s. 69). Zwraca uwagÚ, iĝ moĝliwe jest spieniÚĝenie aktywów, ale zarzÈdzajÈc pïynnoĂciÈ, naleĝy zapobiegaÊ ich upïynnieniu po zbyt niskiej cenie.
W Ăwietle kryzysu finansowego pojawiï siÚ postulat C. Borio dotyczÈcy
spojrzenia na ryzyko pïynnoĂci w warunkach normalnych i nadzwyczajnych
(Borio, 2009, s. 5). C. Borio wiÈĝe kryzys finansowy z kryzysem pïynnoĂci,
które definiuje jako niespodziewane i dïugotrwaïe ograniczenie zarówno
pïynnoĂci rynkowej, jak i pïynnoĂci bilansowej, wynikajÈce ze wzrostu tolerancji na ryzyko. Wzrost apetytu na ryzyko skutkuje nadmiernym wzrostem
sumy bilansowej, tworzeniem siÚ nierównowagi finansowej i wywoïuje negatywne konsekwencje dla gospodarki4.
Omówione w artykule badanie obejmuje lata 2007–2010. Rok 2007 byï
pierwszym rokiem globalnego kryzysu finansowego, który nie byï bezpoĂrednio odczuwalny w polskim sektorze bankowym. W roku 2008, po upadku
Lehman Brothers, panika na rynku miÚdzynarodowym przeniosïa siÚ takĝe
na rynek polski. W 2009 r. nastÈpiïo zaïamanie wzrostu gospodarczego.
W roku 2010 podjÚte juĝ zostaïy pierwsze zmiany w zasadach zarzÈdzania
i kontrolowania ryzyka w instytucjach finansowych (m.in. wprowadzenie
Rekomendacji T KNF), w tym ryzyka pïynnoĂci. Analiza zostaïa poprzedzona syntetycznym opisem sytuacji pïynnoĂci polskiego sektora bankowego.
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 2 (42), 2013
141
Agnieszka K. Nowak
2. Sytuacja pïynnoĂci polskiego sektora bankowego
w latach 2007–2010
W 2007 r. niesïabnÈcy popyt na rynku nieruchomoĂci powodowaï kontynuowanÈ od kilku lat ekspansjÚ kredytowÈ, finansowanÈ krótkoterminowymi
zobowiÈzaniami, w tym zobowiÈzaniami sektora finansowego (wb 2007b r.
nastÈpiï ich wzrost o 19,7%, w tym wzrost zobowiÈzañ wobec sektora
finansowego o 25,8%)5. Udziaï depozytów stabilnych w sumie bilansowej
obniĝyï siÚ z 31,6% do 29,6%. Taka struktura finansowania skutkowaïa
wzrostem niedopasowania terminów pïatnoĂci aktywów i pasywów w najbliĝszych i najdalszych okresach. Nadzór oceniaï jednak, ĝe banki posiadajÈ
odpowiedni poziom pïynnoĂci aktywów pïynnych (choÊ w 2007 r. w sumie
bilansowej banków nastÈpiï ich spadek o 7,7%, z 33,8% do 26,7%) oraz
stabilnÈ bazÚ depozytowÈ, podkreĂlajÈc jednak koniecznoĂÊ wzmocnienia
procesu zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci oraz pozyskania dïugoterminowych
ěródeï finansowania6. Wyrazem potrzeby wzmocnienia kontroli pïynnoĂci
byïo wprowadzenie w 2007 r. przez KNB nadzorczych norm pïynnoĂci7.
W 2008 r. pïynnoĂÊ sektora bankowego pozostawaïa na zadowalajÈcym
poziomie. Do ěródeï ryzyka, oprócz niedopasowania w krótkim i dïugim
okresie, nadzór zaliczyï takĝe zaburzenia na rynkach finansowych i spadek
zaufania pomiÚdzy ich uczestnikami (skutkujÈcy zanikiem dïugoterminowych transakcji). W wyniku dziaïañ nadzoru wïaĂciciele banków zdecydowali o zatrzymaniu istotnej czÚĂci zysku za 2008 r. w celu poniesienia bazy
kapitaïowej, co miaïo bezpoĂredni, pozytywny wpïyw na pïynnoĂÊ sektora
bankowego w 2009 r. i 2010 r. W 2009 r. skala popytu na finansowanie siÚ
banków w banku centralnym byïa niewielka (KNF, 2010).
Natomiast w 2009 r. niepewnoĂÊ co do dalszej sytuacji i kondycji rynku
wpïynÚïa na wyhamowanie aktywnoĂci gospodarczej oraz zwiÚkszyïa niechÚÊ do podejmowania ryzyka. Wyhamowaïa akcja kredytowa banków –
zmniejszyïa siÚ z 222,6 mld zï na koniec 2008 r. do 212,7 mld zï na koniec
2009b r. Pomimo pogorszenia wyników banków, nadzór finansowy oceniaï
ich pïynnoĂÊ jako stabilnÈ (KNF, 2010). Ze wzglÚdu na skurczenie siÚ rynku
miÚdzybankowego w 2009 r. ěródïami finansowania byïy: baza depozytowa
oraz kapitaïy. W 2009 r. wystÈpiïo zjawisko tzw. wojny depozytowej. Jest
to zjawisko polegajÈce na oferowaniu przez banki depozytów o oprocentowaniu wyĝszym niĝ poziom aktualnych rynkowych stóp procentowych
(np. WIBOR). Jego przyczynami mogÈ byÊ: wzrost konkurencji na rynku
depozytów, pojawienie siÚ alternatywnych dla lokat bankowych sposobów
oszczÚdzania i inwestowania (np. na rynku kapitaïowym), zmniejszenie pïynnoĂci rynku i innych ěródeï pozyskiwania Ărodków przez instytucje finansowe. Dïugotrwaïa wojna depozytowa nie jest korzystna ani dla banków, ani
dla klientów. Wzrost oprocentowania depozytów prowadzi do pogorszenia
wyników finansowych banków, co skutkuje poszukiwaniem alternatywnych
ěródeï przychodów i moĝe prowadziÊ do wzrostu opïat i prowizji.
142
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
W 2010 r. gïównym ěródïem ryzyka pïynnoĂci sektora bankowego byïa
utrzymujÈca siÚ niepewnoĂÊ gospodarcza oraz niski poziom zaufania na
rynku miÚdzybankowym. Banki kontynuowaïy proces pozyskiwania depozytorów oraz zdywersyfikowaïy ěródïa finansowania (m.in. poprzez emisjÚ
obligacji wïasnych).
3. Monitorowanie ryzyka pïynnoĂci w wybranych bankach
AnalizÚ przeprowadzono w 5 bankach komercyjnych: BRE Banku S.A.,
Banku Ochrony ¥rodowiska S.A., ING Banku ¥lÈskim S.A., Banku BPH
S.A. oraz Banku Millenium S.A., wybranych metodÈ eksperckÈ. Przy wyborze banków kierowano siÚ jak najwiÚkszym ich zróĝnicowaniem, zarówno
pod wzglÚdem obsïugiwanych klientów (np. BRE Bank S.A. jest postrzegany jako bank klientów korporacyjnych, ING Bank ¥lÈski S.A. – klientów
detalicznych), jak i struktury wïasnoĂci (kapitaï zagraniczny z wyïÈczeniem
BO¥ S.A., gdzie do czerwca 2012 r. 100% kapitaïu naleĝaïo do polskich
inwestorów) oraz dostÚpnoĂciÈ i przejrzystoĂciÈ przedstawianych informacji
w przedmiotowym zakresie. Banki te sÈ notowane na Gieïdzie Papierów
WartoĂciowych. ½ródïa danych stanowiïy roczne jednostkowe sprawozdania
finansowe oraz Ujawnienia (Bazylea II). Opisy dotyczÈce poszczególnych
banków, mimo wysiïków autorki, nie sÈ jednolite. Wynika to z faktu, iĝ
informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych, pomimo pewnej standaryzacji, istotnie róĝniÈ siÚ zakresem danych, szczegóïowoĂciÈ oraz jakoĂciÈ.
3.1. ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w BRE Banku S.A.8
Celem zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci w BRE Banku S.A. (BRE) jest
utrzymywanie zdolnoĂci do wywiÈzywania siÚ z bieĝÈcych i przyszïych zobowiÈzañ, z uwzglÚdnieniem kosztów pïynnoĂci. Na proces zarzÈdzania skïadajÈ
siÚ dwa podprocesy: monitorowanie sytuacji pïynnoĂciowej i zarzÈdzanie
ryzykiem pïynnoĂci (tzn. podejmowanie dziaïañ prewencyjnych). Monitorowanie odbywa siÚ w trybie dziennym, za pomocÈ najczÚĂciej stosowanych
metod, tzn. urealnionej luki pïynnoĂci9 oraz luki przepïywów pieniÚĝnych
(zbudowanych za pomocÈ wewnÚtrznego modelu, uwzglÚdniajÈcego specyfikÚ banku, zmiennoĂÊ bazy depozytowej, koncentracjÚ finansowania oraz
planowany rozwój). Uzupeïnieniem jest informacja na temat koncentracji finansowania (w zakresie bazy depozytowej i rezerw pïynnoĂciowych)
aktywów pïynnych oraz wykorzystania zewnÚtrznych i wewnÚtrznych limitów. Na potrzeby zabezpieczenia pïynnoĂci bank okreĂla ěródïa bieĝÈcego
ibawaryjnego zasilania. Ocenia sytuacjÚ pïynnoĂci oraz prawdopodobieñstwo
jej pogorszenia, stosujÈc metody scenariuszowe, w tym scenariusze typu
stress-test.
W paědzierniku 2008 r. Komitet Ryzyka BRE Banku S.A. uruchomiï
plan awaryjny. Uruchomienie wynikaïo z czynników zewnÚtrznych: sytuacji
pïynnoĂci na rynku miÚdzybankowym, niepewnoĂci co do zachowañ depoProblemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 2 (42), 2013
143
Agnieszka K. Nowak
nentów i materializujÈcego siÚ ryzyka kredytowego. Bank zwiÚkszyï liczbÚ
ibzakres analiz scenariuszowych (stress-tests). Ich wyniki byïy regularnie prezentowane na posiedzeniach: ALCO10, Komitetu Ryzyka i ZarzÈdu Banku.
Szczegóïowej analizie poddawane byïy takĝe portfele: kredytowy ib depozytowy oraz papierów wartoĂciowych. W 2009 r. i w 2010 r. przy ALCO
powoïano GrupÚ RoboczÈ, której zadaniem byïa analiza bazy depozytowej
w celu ograniczenia skutków trwajÈcej „wojny depozytowej”.
PïynnoĂÊ BRE utrzymywaïa siÚ na bezpiecznym poziomie, w poszczególnych pasmach czasowych urealnione wartoĂci luki byïy dodatnie (rysunekb 1)11.
mln zł
280 000
230 000
pow. 3 M
180 000
do 3 M
do 2 M
130 000
do 1 M
do 15 D
80 000
do 7 D
do 3 D
30 000
31.12.2007
31.12.2008
31.12.2009
31.12.2010
Rys. 1. Urealniona luka pïynnoĂci w BRE Banku S.A. w latach 2007–2010. ½ródïo:
opracowanie wïasne na podstawie sprawozdañ finansowych BRE Bank S.A. za lata
2007–2010.
AnalizujÈc sytuacjÚ pïynnoĂci BRE, moĝna stwierdziÊ, ĝe:
– struktura finansowania byïa stabilna; najwiÚkszy w niej udziaï miaïa baza
depozytów klientów niebankowych; dopasowanie walutowe zapewniaï
systematycznie rosnÈcy portfel dïugoterminowych poĝyczek od banków
oraz od gïównego akcjonariusza; uzaleĝnienie od finansowania z money
market byïo nieznaczne (okoïo 1%) i byïo konsekwencjÈ peïnienia funkcji
market makera;
– w 2009 r. bank zbudowaï wysoki portfel pïynnych papierów wartoĂciowych, zakïadajÈc, ĝe najskuteczniejszym sposobem zabezpieczenia pïynnoĂci sÈ: kredyt lombardowy i transakcje repo z NBP.
144
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
3.2. ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w BO¥ S.A.12
W BO¥ S.A. (BO¥) przez ryzyko pïynnoĂci rozumie siÚ zagroĝenie utraty
zdolnoĂci do finansowania aktywów i terminowego wywiÈzywania sie ze
zobowiÈzañ, utrzymania wypïacalnoĂci w toku normalnej dziaïalnoĂci oraz
w sytuacjach obniĝenia poziomu depozytów i w innych niespodziewanych
warunkach. ZarzÈdzanie tym ryzykiem obejmuje zarzÈdzanie pïynnoĂciÈ
bieĝÈcÈ, Ărednio- i dïugoterminowÈ oraz zasady dziaïania w zakresie utrzymania pïynnoĂci w sytuacjach awaryjnych. Bank monitoruje to ryzyko za
pomocÈ: luki (kontraktowej i urealnionej) oraz zestawu limitów (dla pïynnoĂci krótko- i dïugoterminowej). Uzupeïnieniem sÈ informacje na temat:
aktywów pïynnych, stanu na rachunku nostro w NBP, lokat i depozytów
miÚdzybankowych, koncentracji bazy depozytowej i poziomu osadu oraz
planowanych do wypïaty transz kredytów, a takĝe analiza relacji poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w strukturze bilansu. Celem opracowanego
planu utrzymania pïynnoĂci w sytuacjach awaryjnych jest ustalenie sposobu
organizacji dziaïalnoĂci w sytuacji pojawienia siÚ sygnaïów (zewnÚtrznych
ib wewnÚtrznych) pogorszenia siÚ pïynnoĂci.
W analizowanym okresie poziom pïynnoĂci w BO¥ pozwalaï na bieĝÈco
realizowaÊ jego zobowiÈzania (rysunek 2).
mln zł
10 000
pow. 5 L
1–5 L
5 000
6–12 M
3–6 M
0
1–3 M
1M
–5 000
–10 000
31.12.2007
31.12.2008
31.12.2009
31.12.2010
Rys. 2. Urealniona luka pïynnoĂci w BO¥ S.A. w latach 2007–2010. ½ródïo: opracowanie
wïasne na podstawie sprawozdañ finansowych BO¥ S.A. za lata 2007–2010.
BO¥ prezentuje w sprawozdaniach kontraktowÈ lukÚ pïynnoĂci. LukÚ
ujemnÈ posiadaï: w latach 2007–2010 w paĂmie czasowym do 1 miesiÈca,
wblatach 2008–2010 w paĂmie 1–3 miesiÈce, w latach 2009–2010 r. w paĂmie
3–6 miesiÚcy. Pomimo ujemnej luki skumulowanej do 6 miesiÚcy, bank
deklaruje, ĝe posiada zdolnoĂÊ do bieĝÈcego i terminowego realizowania
zobowiÈzañ. Nadzorcze miary pïynnoĂci byïy w BO¥ S.A. przestrzegane.
145
Agnieszka K. Nowak
W 2008 r. BO¥ odczuï skutki niedopasowania walutowego. Koszty pozyskiwanych Ărodków w walutach obcych (za pomocÈ operacji swap) zdecydowanie wzrosïy. Bank zaczÈï aktywnie zarzÈdzaÊ pïynnoĂciÈ Ărednio- i dïugoterminowÈ, podejmujÈc dziaïania na rzecz zapewnienia ěródeï finansowania
o odpowiedniej strukturze walutowej i terminowej, inwestujÈc nadwyĝki na
rynku papierów dïuĝnych. Dziaïania te byïy kontynuowane wb2009 r., kiedy
to wyemitowaï 10-letnie obligacje podporzÈdkowane w kwocie 120 mln zï.
Emisja zapoczÈtkowaïa proces zmiany struktury finansowania z krótkoib Ărednioterminowej na dïugoterminowÈ. W listopadzie 2008 r., w czasie
„wojny depozytowej”, przy Komitecie ZarzÈdzania Aktywami i Pasywami
(KZAP) zostaï powoïany Zespóï ds. pïynnoĂci. Jego dziaïalnoĂÊ zostaïa
zawieszona w lutym 2010 r.
Pod koniec 2010 r., w zwiÈzku ze znowelizowaniem ustawy o finansach
publicznych, bank do koñca maja 2011 r. musiaï zastÈpiÊ okoïo 2,1bmldbzï
odpïywajÈcych depozytów. PoczÈwszy od IV kwartaïu 2010 r. podjÈï dziaïania w celu poprawy relacji kredytów do depozytów oraz pokrycia odpïywajÈcych Ărodków (emisja obligacji, kampanie na rzecz pozyskania depozytów klientów detalicznych). Ze wzglÚdu na trudnÈ sytuacjÚ pïynnoĂci na
rynku w analizowanym tu okresie BO¥ miaï podpisane umowy na linie
stand-by.
3.3. ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w ING Banku ¥lÈskim S.A.13
W ING Banku ¥lÈskim S.A. (ING) ryzyko pïynnoĂci rozumiane jest
jako niemoĝnoĂÊ zrealizowania – po akceptowalnej przez wïaĂcicieli cenie
– zobowiÈzañ gotówkowych. Polityka zarzÈdzania tym ryzykiem polega na
utrzymaniu pïynnoĂci tak, aby moĝliwe byïo wypeïnianie zobowiÈzañ gotówkowych za pomocÈ: Ărodków w kasie, wpïywów z wygasajÈcych transakcji
i/lub sprzedaĝy zbywalnych aktywów. System kontrolowania pïynnoĂci opiera
siÚ na systemie limitów: obligatoryjnych (nadzorczych miar pïynnoĂci)
ib wewnÚtrznych (uzupeïniajÈcych). Ich kontrola ma na celu identyfikowanie stanu pïynnoĂci w trzech kategoriach: „moĝliwego do przyjÚcia”, „pod
obserwacjÈ” lub „niemoĝliwego do przyjÚcia”. Taki raport jest przedkïadany
ALCO Bank, ZarzÈdowi i Radzie Nadzorczej. Plan utrzymania pïynnoĂci
okreĂla wytyczne w zakresie identyfikacji kryzysu pïynnoĂci (poprzez sygnaïy
ostrzegawcze) oraz dziaïania, które naleĝy podjÈÊ w celu przetrwania kryzysu pïynnoĂci. Podstawowe elementy planu utrzymania pïynnoĂci zostaïy
przetestowane w IV kwartale 2008 r. Ze wzglÚdu na sytuacjÚ na krajowym
ibmiÚdzynarodowym rynku miÚdzybankowym w ING zostaï powoïany Komitet do spraw zarzÈdzania pïynnoĂciÈ.
Gïównym narzÚdziem oceny pïynnoĂci jest luka pïynnoĂci. Do 2007 r.
luka byïa sporzÈdzana wedïug umownych terminów pïatnoĂci, od 2008 r.
– równieĝ luka urealniona, pozwalajÈca na badanie trudnej sytuacji pïynnoĂciowej. Opracowana przy zaïoĝeniach awaryjnych luka pokazuje, ĝe bank
146
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
bÚdzie mógï na bieĝÈco realizowaÊ swoje zobowiÈzania w okresie 1 miesiÈca i powyĝej 12 miesiÚcy, natomiast w dïuĝszym okresie bÚdzie musiaï
finansowaÊ siÚ ze Ărodków pozyskanych na rynku (rysunek 3)14.
18 000
13 000
8 000
pow. 12 M
3 000
do 12 M
do 3 M
–2 000
do 1 M
–7 000
–12 000
–17 000
–22 000
31.12.2007
31.12.2008
31.12.2009
31.12.2010
Rys. 3. Urealniona luka pïynnoĂci w trudnej sytuacji pïynnoĂciowej w ING Banku ¥lÈskim S.A.
w latach 2007–2010. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie sprawozdañ finansowych
ING Banku ¥lÈskiego S.A. za lata 2007–2010.
3.4. ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w Banku BPH S.A.
Do monitorowania ryzyka pïynnoĂci, Bank BPH S.A. (BPH) wykorzystuje metodÚ kontraktowej i urealnionej luki pïynnoĂci. Urealniona luka
zawiera rzeczywiste wartoĂci i terminy zapadalnoĂci/wymagalnoĂci przepïywów bilansowych i pozabilansowych (w tym: z tytuïu aktywów pïynnych,
pozycji bilansowych nieposiadajÈcych kontraktowych terminów pïatnoĂci,
np. Ărodki na rachunkach a vista, kredytów w rachunku bieĝÈcym, a takĝe
tych pozycji, dla których przeprowadza analizÚ trendów zachowañ klientów, w celu wyznaczenia np. depozytów odnawialnych). W celu utrzymania
bezpiecznej pozycji pïynnoĂci obowiÈzujÈ: limity pïynnoĂci, poziomy ostrzegawcze i zalecane poziomy wskaěników pïynnoĂci. Bank posiada awaryjne
plany utrzymania pïynnoĂci, okreĂlajÈce poziom Ărodków niezbÚdnych do
pozyskania w warunkach kryzysu. Plany te sÈ kwartalnie aktualizowane.
W 2007 r. w BPH, tak jak w innych opisanych tu bankach, miaï miejsce kontynuowany wzrost poziomu dïugoterminowych kredytów. Do dnia
podziaïu i czÚĂciowego poïÈczenia z Bankiem Pekao S.A. w BPH znacznie
wzrósï wolumen kredytów zïotowych (o okoïo 4,6 mld zï), przy jednoczesnym spadku kredytów w walutach obcych (o okoïo 186 mln euro). W lutym
ib marcu 2007 r. bank dokonaï caïkowitej spïaty zobowiÈzañ wynikajÈcych
z wyemitowanych euroobligacji. Zmiana refinansowania w nieznacznym
147
Agnieszka K. Nowak
stopniu wpïynÚïa na obniĝenie wskaěników pïynnoĂci dïugoterminowej.
Wb celu dopasowania struktury walutowej BPH dokonaï szeregu transakcji
typu swap walutowy, zamieniajÈc posiadane nadwyĝki w z PLN na EUR
i USD. Zachowywaï bezpieczny poziom pïynnoĂci zarówno bieĝÈcej, jak
ibdïugoterminowej, utrzymujÈc wysoki zasób aktywów pïynnych oraz dopasowujÈc terminy refinansowania do wydïuĝajÈcej siÚ zapadalnoĂci naleĝnoĂci.
W celu zabezpieczenia pïynnoĂci Ărednioterminowej po podziale banku, na
koniec listopada 2007 r., na okres 3 lat z Banku Pekao S.A. pozyskaï liniÚ
typu stand-by na kwotÚ do 1 mld zï.
PoïÈczenie prawne z GE Capital nie wpïynÚïo na poziom ryzyka pïynnoĂci BPH, struktura pïynnoĂci nie ulegïa zmianie. Po fuzji z GE Capital
wbBanku BPH zasadniczo zostaïy zaimplementowane rozwiÈzania byïego GE
Money Bank. PoïÈczenie przyczyniïo siÚ do dywersyfikacji ěródeï finansowania (np.bzwiÚkszeniu ulegïa pula odnawialnych linii kredytowych otrzymanych
od podmiotów z grupy GE). Przed poïÈczeniem BPH, dziÚki podpisanym
umowom z podmiotem zaleĝnym od inwestora strategicznego, miaï dostÚp
do odnawialnych ěródeï finansowania – linii kredytowych wb róĝnych walutach na okres 8 lat, z moĝliwoĂciÈ ich przedïuĝenia. Linie te mogïy stanowiÊ
elastyczne narzÚdzie w procesie zarzÈdzania pïynnoĂciÈ. W analizowanym
okresie nie byïy wykorzystywane.
W roku 2008 kontynuowane byïy dziaïania na rzecz ograniczania ryzyka
pïynnoĂci (poprzez odpowiednie finansowanie – za pomocÈ emisji obligacji).
W 2009 r. gïównym zabezpieczeniem pïynnoĂci nadal byïy wielowalutowe
gwarantowane linie kredytowe od miÚdzynarodowych podmiotów zaleĝnych
od inwestora strategicznego. ½ródïo to byïo adekwatne do skali prowadzonej dziaïalnoĂci poïÈczonego banku. W 2010 r. obok linii kredytowych
ěródïem finansowania byïy: depozyty i emitowane certyfikaty depozytowe.
Bank utrzymywaï takĝe odpowiedni zasób aktywów pïynnych.
Nadzorcze miary pïynnoĂci oraz wewnÚtrzne limity i poziomy ostrzegawcze ksztaïtowaïy siÚ na bezpiecznym poziomie.
W latach 2008–2010, w wiÚkszoĂci przedziaïów urealniona luka pïynnoĂci wykazywaïa wartoĂci dodatnie, natomiast luka ujemna wystÚpowaïa
w przedziale: do 3 miesiÚcy – w latach 2008–2010, do 6 miesiÚcy i do
12bmiesiÚcy – w 2008 r.), do 5 lat – w 2009 r. oraz powyĝej 5 lat – w caïym
analizowanym okresie. O ile luki ujemne w przedziaïach powyĝej 3 lat sÈ
czÚstym zjawiskiem i nawet urealnianie terminów wymagalnoĂci zobowiÈzañ
nie poprawi luk w tak dïugim okresie, to ujemna luka w krótszych pasmach
moĝe budziÊ zastrzeĝenia, tym bardziej ĝe BPH dokonaï juĝ urealnienia
terminów (przy czym jej ujemny poziom jest relatywnie niski – rysunek 4).
Analiza skumulowanej luki pokazuje, ĝe ujemne wartoĂci luki mogÈ byÊ
pokryte z nadwyĝek luk z pasm do 1 miesiÈca.
148
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
mln zł
19 000
14 000
pow. 5 L
9 000
do 5 L
do 3 L
4 000
do 12 M
do 6 M
–1 000
do 3 M
do 1 M
–6 000
avista
–11 000
–16 000
31.12.2008
31.12.2009
31.12.2010
Rys. 4. Urealniona luka pïynnoĂci w Banku BPH S.A. w latach 2008–2010 (dane za 2007br. nie
sÈ porównywalne z danymi za lata 2008–2010). ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie
sprawozdañ finansowych Banku BPH S.A. za lata 2007–2010.
3.5. ZarzÈdzanie ryzykiem pïynnoĂci w Banku Millennium S.A.15
W Banku Millennium S.A. (Millenium) przez ryzyko pïynnoĂci rozumie
siÚ moĝliwoĂÊ poniesienia strat w wyniku pogorszenia warunków finansowania i/lub sprzedaĝy aktywów poniĝej ich wartoĂci rynkowej w celu zaspokojenia zapotrzebowania na Ărodki, wynikajÈcego ze zobowiÈzañ banku.
Ocena ryzyka pïynnoĂci jest realizowana z zastosowaniem nadzorczych miar
pïynnoĂci i wewnÚtrznych miar, dla których zdefiniowano limity.
Ksztaïtowanie siÚ krótkoterminowej pïynnoĂci (do 3 miesiÚcy) jest kontrolowane w kaĝdym dniu roboczym za pomocÈ wewnÚtrznych wskaěników:
pïynnoĂci natychmiastowej oraz pïynnoĂci kwartalnej. MierzÈ one maksymalne zapotrzebowanie na Ărodki, z uwzglÚdnieniem projekcji przepïywów
pieniÚĝnych na okresy odpowiednio: 3-dniowe i 3-miesiÚczne. Wyliczenie
tych wskaěników polega na dodawaniu do pozycji pïynnoĂciowej prognozowanych przepïywów pieniÚĝnych dla kaĝdego dnia z badanego horyzontu
czasowego (3 dni/3 miesiÈce) transakcji, w zawarciu których poĂredniczÈ
obszary rynkowe oraz aktywów pïynnych – ïatwo zbywalnych papierów wartoĂciowych.
Bank stosuje analizÚ pïynnoĂci strukturalnej, okreĂlonej na bazie skumulowanych luk pïynnoĂci, obliczanych na zasadzie aktuarialnej (tj. z zaïoĝeniem prawdopodobieñstwa powstania przepïywu Ărodków pieniÚĝnych).
PrzyjÚty bezpieczny poziom relacji niedoboru pïynnoĂci dla poszczególnych
przedziaïów czasowych w horyzoncie do 1 roku odpowiada 25% sumy bilansowej. W 2009 r. metoda luki strukturalnej zostaïa uzupeïniona o przepïywy oczekiwane, w zwiÈzku z uwzglÚdnieniem zjawiska rolowania bazy
depozytowej.
149
Agnieszka K. Nowak
Millenium posiada Plan Awaryjny PïynnoĂci okreĂlajÈcy koncepcje, priorytety, obowiÈzki i Ărodki na wypadek kryzysu pïynnoĂci. Zgodnie zb przyjÚtymi w nim zasadami zawiera scenariusze warunków skrajnych, dla których wyznaczane sÈ luki pïynnoĂci, zakïadajÈce konserwatywne podejĂcie do
oceny prawdopodobieñstwa wystÈpienia przepïywów Ărodków pieniÚĝnych
(poprzez uwzglÚdnienie m.in. moĝliwoĂci wycofania lokat oraz opóěnienia
w spïatach kredytów czy pogorszenia pïynnoĂci rynku wtórnego papierów).
Testy scenariuszowe poczÈtkowo byïy przeprowadzane w trybie kwartalnym,
od 2008 r. – w trybie miesiÚcznym. W analizowanym okresie wyniki przeprowadzanych testów pokazywaïy, ĝe nawet w sytuacji zrealizowania siÚ
niekorzystnych scenariuszy wewnÚtrzne wskaěniki pïynnoĂci utrzymywaïy
siÚ powyĝej ustalonych limitów.
Millennium w okresie 2009–2010, w pasmach do 5 lat, wykazuje dodatniÈ
urealnionÈ lukÚ pïynnoĂci, natomiast w paĂmie powyĝej 5 lat – ujemnÈ.
JednoczeĂnie w 2009 r., skumulowana luka pïynnoĂci do 5 lat nie pokrywa
ujemnej luki w paĂmie powyĝej 5 lat, co moĝe ĂwiadczyÊ o braku dïugoterminowych ěródeï finansowania.
mln zł
17 000
12 000
pow. 5 L
7 000
do 5 L
do 3 L
2 000
do 2 L
do 12 M
–3 000
do 6 M
–8 000
–13 000
31.12.2009
31.12.2010
Rys. 5. Urealniona luka pïynnoĂci w Banku Millennium S.A. w latach 2009–2010 (dane za
2007 r. i 2008 r. nie sÈ porównywalne z danymi za lata 2009–2010). ½ródïo: opracowanie
wïasne na podstawie sprawozdañ finansowych Banku Millennium za lata 2009–2010.
TrwajÈcy w Millenium od 2005 r. rozwój portfela biznesowego i szybszy
wzrost poziomu kredytów niĝ depozytów wymagaï zabezpieczenia pïynnoĂci
i zdywersyfikowania jej ěródeï. W tym celu bank: systematycznie powiÚkszaï
bazÚ depozytów stabilnych (dziÚki atrakcyjnej ofercie i kampaniom marketingowym), pozyskiwaï denominowane poĝyczki konsorcjalne, linie celowe
zbEBI i EBOR, emitowaï obligacje podporzÈdkowane oraz strukturyzowane,
podpisaï umowÚ linii stand by ze spóïkÈ-matkÈ, przeprowadziï transakcje
150
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
sekurytyzacji (w podmiocie zaleĝnym – Millenium Leasing) oraz – w celu
dopasowania walutowego – dokonywaï transakcji swap. Pomimo prowadzonych dziaïañ, w 2008 r. (w X i XI) oraz w 2009 r. (w II i III) kilkakrotnie
miaïo miejsce przekroczenie limitów na M1 i M2. Zgodnie zbwyjaĂnieniami
Banku nie wynikaïy one z pogorszenia siÚ pïynnoĂci, tylko z nadzorczych
zaïoĝeñ metodologicznych, które powodowaïy znaczne zawyĝenie niestabilnych ěródeï finansowania. WewnÚtrzne wskaěniki ksztaïtowaïy siÚ na
poziomach przewyĝszajÈcych limity, z wyjÈtkiem I kwartaïu 2009b r., kiedy
to wskaěnik pïynnoĂci kwartalnej dwukrotnie spadï poniĝej zera (zbpowodu
deprecjacji zïotego).
4. Wnioski
Analizowane w artykule banki, pomimo trwajÈcego kryzysu na rynkach
zagranicznych, nie miaïy problemów z pïynnoĂciÈ oraz nie zanotowaïy istotnego wzrostu ryzyka pïynnoĂci (tabela 1). ¥wiadczyÊ o tym moĝe równieĝ
fakt, iĝ wiÚkszoĂÊ opisanych tu podmiotów w caïym analizowanym okresie
przestrzegaïa obowiÈzujÈcych od 2008 r. nadzorczych miar pïynnoĂci (oprócz
Banku Millennium S.A.).
Ich dobra pïynnoĂÊ przede wszystkim wynikaïa ze stabilnych i zdywersyfikowanych ěródeï finansowania, relatywnie odpornych na czynniki zewnÚtrzne
oraz z dziaïañ na rzecz wydïuĝenia terminów ich wymagalnoĂci oraz dopasowania walutowego, a takĝe widocznej w ujawnianych informacjach weryfikacji zasad polityki monitorowania ryzyka pïynnoĂci.
Nie bez znaczenia dla zabezpieczenia pïynnoĂci banków dziaïajÈcych
wbPolsce byïy takĝe dziaïania podejmowane przez KomisjÚ Nadzoru Finansowego, w tym zwïaszcza:
– wprowadzenie nadzorczych norm pïynnoĂci,
– systematyczne monitorowanie poziomu pïynnoĂci poszczególnych banków
w Ăwietle pïynnoĂci caïego rynku,
– rekomendowanie dziaïañ na rzecz zwiÚkszenia i poprawy jakoĂci stabilnych ěródeï finansowania oraz utrzymywania odpowiedniego poziomu
aktywów pïynnych.
Podstawowym ěródïem pïynnoĂci byïa stabilna baza depozytowa.
Wb2008br., w czasie „wojny depozytowej”, w trzech bankach (BRE Banku S.A.,
ING Banku ¥lÈskim S.A., BO¥ S.A.) powstaïy komitety ds. pïynnoĂci, których
celem byïo zabezpieczenie posiadanej bazy depozytowej. W walce obdepozyty
pomógï bankom spadek zaufania spoïeczeñstwa do alternatywnych sposobów
oszczÚdzania (m.in. zakupu jednostek funduszy powierniczych, produktów
strukturyzowanych czy bezpoĂrednie inwestowanie na gieïdzie).
Kolejnym stabilnym ěródïem finansowania byïy poĝyczki i linie celowe od
innych instytucji finansowych, które – ze wzglÚdu na dïugi horyzont czasowy
i fakt, iĝ byïy to Ărodki w walutach obcych – zapewniaïy takĝe lepszÈ strukturÚ pokrycia terminowego i dopasowania walutowego dla systematycznie
151
152
BO¥
S.A.
BRE
Bank
S.A.
Bank
1) celem polityki
jest zapobieganie
wystÈpieniu
sytuacji
kryzysowej a nie
jej przetrwanie,
jak równieĝ
okreĂlenie
b.d.
(za zarzÈdzanie
na poziomie
strategicznym jest
odpowiedzialny
Komitet Ryzyka)
Polityka/strategia
zarzÈdzania
ryzykiem
pïynnoĂci
CzÚstotliwoĂÊ
badania/
/raportowania
1) luka pïynnoĂci
2) ocena aktywów
pïynnych
3) analiza koncentracji
bazy depozytowej
(ib osadu)
4) kontrola
planowanych transz
monitorowanie – tygodniowe/
/dzienne,
raportowanie – miesiÚczne
1) analiza przepïywów dzienna
pieniÚĝnych (luka)
2) urealniona luka
pïynnoĂci (zbudowana
za pomocÈ
wewnÚtrznego modelu
urealnieñ)
3) ocena rezerw
pïynnoĂci
4) ocena koncentracji
finansowej (przede
wszystkim – bazy
depozytowej)
5) kontrola poziomu
aktywów pïynnych
6) system limitów
zewnÚtrznych
ib wewnÚtrznych
Metody
monitorowania
ryzyka pïynnoĂci
1) plan awaryjny
zapewnia
niezakïócone
prowadzenie
dziaïalnoĂci
(nawet
wb przypadku
wystÈpienia
1) ocena zasilania
awaryjnego
2) systematyczna
ocena rezerw
pïynnoĂciowych
3) analiza
scenariuszy
(stress-test)
Plany awaryjne
wb zakresie
pïynnoĂci
1) ze wzglÚdu na
zewnÚtrzne symptomy
kryzysu bank wdroĝyï
plan awaryjny (ocena
moĝliwoĂci zasilenia
zewnÚtrznego)
2) rozbudowano
scenariusze stress-test
3) podczas „wojny
depozytowej” przy
ALCO powoïano
GrupÚ RoboczÈ
4) w 2009 r. dokonano
urealnienia luki
pïynnoĂci: ograniczono
pïynnoĂÊ papierów
oraz moĝliwoĂci
refinansowania siÚ na
rynku miÚdzybankowym
1) zwiÚkszenie
raportowania
(z miesiÚcznego na
tygodniowy/dzienny)
2) rozbudowa raportów
nt. pïynnoĂci
3) przeglÈd
ib aktualizacja regulacji
¥rednia sytuacja pïynnoĂci.
½ródïa finansowania:
1) depozyty klientów
2) linie finansujÈce
zb banków i innych
instytucji finansowych
3) transakcje SWAP
(wb celu dopasowania
Zmiana podejĂcia
do ryzyka pïynnoĂci
w czasie kryzysu
subprime
Dobra sytuacja pïynnoĂci.
½ródïa finansowania:
1) depozyty klientów
niefinansowych, poĝyczki
od Commerzbanku (cel
– finansowanie kredytów
w CHF), brak potrzeby
finansowania z rynku
miÚdzybankowego
2) odpowiedni poziom
pïynnych papierów
wartoĂciowych w
celu dokonywania
transakcji REPO z NBP
ib pod zastaw kredytu
lombardowego
Sytuacja pïynnoĂci/
/ěródïa finansowania
Agnieszka K. Nowak
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
ING B¥
S.A.
cel – utrzymanie
pïynnoĂci, aby
bank mógï
wypeïniaÊ
zobowiÈzania
gotówkowe za
pomocÈ: Ărodków
w kasie, wpïywów
z zapadajÈcych
aktywów i/lub
za pomocÈ
sprzedaĝy
zbywalnych
aktywów
rozwiÈzañ na jej
przetrwanie
2) brak strategii
zarzÈdzania
ryzykiem
pïynnoĂci (bank
informowaï, ĝe
strategia jest
wb opracowaniu)
1) limity
(obligatoryjne –
nadzorcze oraz
wewnÚtrzne –
uzupeïniajÈce)
2) luka pïynnoĂci
sporzÈdzana w dwóch
wariantach:
(a) z umownymi
terminami pïatnoĂci
(b) od 2008 r. –
urealnienia oceniajÈ
trudnÈ sytuacjÚ
pïynnoĂci (na
podstawie ĂciĂle
okreĂlonych zaïoĝeñ)
kredytów do wypïaty
5) zestaw limitów
(zewnÚtrznych
ib wewnÚtrznych)
b.d.
1) zastosowano
wb praktyce plany
awaryjne w zakresie
pïynnoĂci: powoïano
Komitet ds. zarzÈdzania
pïynnoĂciÈ
2) urealniono lukÚ
pïynnoĂci, tak
aby byïa moĝliwa
ocena pïynnoĂci,
zgodnie zb przyjÚtymi
zaïoĝeniami kryzysu
pïynnoĂci
wewnÚtrznych (m.in.
walutowego)
polityki, planów
4) od 2009 r. – emisja
awaryjnych)
obligacji wïasnych
5) ze wzglÚdu na
konsolidacjÚ Ărodków
finansów publicznych,
bank zaczÈï poszukiwaÊ
alternatywnych ěródeï
finansowania (m.in. emisja
obligacji wïasnych)
1) okreĂla sygnaïy b.d.b
ostrzegawcze
identyfikacji
kryzysu
pïynnoĂci oraz
podejmowanych
dziaïañ w celu
przetrwania
2) w IV
kw. 2008b r.
plan zostaï
przetestowany;
ze wzglÚdu na
sytuacjÚ na rynku
miÚdzybankowym
zostaï powoïany
Komitet ds.
zarzÈdzania
pïynnoĂciÈ
sytuacji
kryzysowych)
2) kontroluje
czynniki
zewnÚtrzne
ib wewnÚtrzne
w zakresie
zagroĝenia
pïynnoĂci
153
154
BPH
S.A.
Bank
cd. tab. 1
okreĂla zasady
oraz definiuje
zarzÈdzanie
ryzykiem
pïynnoĂci
na poziomie
strategicznym
ib okreĂla ěródïa
refinansowania
Polityka/strategia
zarzÈdzania
ryzykiem
pïynnoĂci
CzÚstotliwoĂÊ
badania/
/raportowania
1) luka pïynnoĂci:
b.d.
kontraktowa
ib urealniona
(zawiera rzeczywiste
wartoĂci ib terminy
zapadalnoĂci/
/wymagalnoĂci
przepïywów
gotówkowych
pozycji bilansowych
i pozabilansowych),
w podziale na
czasookresy i waluty
2) limity pïynnoĂci,
poziomy ostrzegawcze,
zalecane poziomy
wskaěników pïynnoĂci
3) ocena aktywów
pïynnych
Metody
monitorowania
ryzyka pïynnoĂci
1) plany okreĂlajÈ
niezbÚdne Ărodki
do pozyskania,
zaleĝnie od
posiadanych
wielkoĂci aktywów
i pasywów oraz
zaïoĝonego
poziomu wypïywu
Ărodków
2) plany sÈ
kwartalnie
aktualizowane
Plany awaryjne
wb zakresie
pïynnoĂci
Stabilna sytuacja
pïynnoĂci:
1) w 2007b r. –
kontynuowano politykÚ
wzrostu akcji kredytowej;
po wykupie euroobligacji
niedopasowanie
walutowe neutralizowane
transakcjami SWAP,
zabezpieczeniem byïa linia
stand by z Pekao S.A.
2) w 2008b r. i 2009b r.
– zabezpieczeniem
byïy wielowalutowe
gwarantowane linie
kredytowe od miÚdzynarodowych podmiotów
zaleĝnych od inwestora
strategicznego i emitowane
obligacje wïasne
3) w 2010b r. – ěródïa
finansowania: depozyty,
emitowane certyfikaty
depozytowe oraz
wielowalutowe linie
kredytowe
Sytuacja pïynnoĂci/
/ěródïa finansowania
1) bank utrzymywaï
odpowiedni poziom
aktywów pïynnych
2) w latach 2007–2009
gïównym ěródïem
pïynnoĂci byïy emisje
obligacji wïasnych oraz
linie kredytowe;
3) w 2010 r. – bank
podjÈï dziaïania na
rzecz budowy bazy
depozytowej
Zmiana podejĂcia
do ryzyka pïynnoĂci
w czasie kryzysu
subprime
Agnieszka K. Nowak
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
b
1) limity (zewnÚtrzne dzienna
i wewnÚtrzne –
obejmujÈce okres
3b dni i 3 miesiÚcy)
2) ocena pïynnoĂci
strukturalnej na
bazie skumulowanych
luk, obliczanych na
zasadzie aktuarialnej
(tj. z zaïoĝeniem
prawdopodobieñstwa
powstania przepïywu
Ărodków pieniÚĝnych);
w 2009b r. luka
zostaïa uzupeïniona
ob przepïywy
oczekiwane wb zwiÈzku
z rolowaniem
bazy depozytowej,
koniecznej do
finansowania portfela
naleĝnoĂci
1) plany zawierajÈ
zasady postÚpowania w kryzysie
pïynnoĂci (koncepcje, priorytety,
obowiÈzki ib Ărodki)
2) plany okreĂlajÈ
podstawowe scenariusze warunków skrajnych
(m.in.: w luce
pïynnoĂci redukuje siÚ prawdopodobieñstwo
wystÈpienia przepïywów Ărodków)
3) czÚstotliwoĂÊ
stress-testów –
kwartalna (ich
wyniki pokazywaïy, ĝe w czasie
kryzysu wewnÚtrzne wskaěniki
pïynnoĂci utrzymywaïy siÚ powyĝej ustalonych
limitów)
Dywersyfikacja ěródeï
finansowania:
1) w 2007b r.: poĝyczka
konsorcjalna, Ărodki
zb sekurytyzacji, emisja
euroobligacji
2) w 2008b r.: stabilna
baza depozytowa,
poĝyczka konsorcjalna
oraz emisja obligacji
strukturyzowanych;
w X i XI miaïy miejsce
przekroczenia limitów M1
i M2
3) w 2009b r.: baza
depozytowa, poĝyczka
konsorcjalna, dïug
podporzÈdkowany oraz
linia stand-by; wb II
i III miaïo miejsce
przekroczenie nadzorczych
norm pïynnoĂci
4) w 2010b r.: takie same
ěródïa finansowania jak
wb 2009b r.; normy byïy
przestrzegane
w 2008 r., ze wzglÚdu
na zïÈ sytuacjÚ na
rynku pïynnoĂciowym,
zostaïa zwiÚkszona
czÚstotliwoĂÊ
przeprowadzania testów
warunków skrajnych
w zakresie pïynnoĂci
(z kwartalnej na
miesiÚcznÈ)
Tab. 1. Cechy systemów zarzÈdzania rykiem pïynnoĂci w badanych bankach komercyjnych i zmiany w nim dokonane w latach 2007–2010. ½ródïo:
opracowanie wïasne.
Millenium
S.A.
155
Agnieszka K. Nowak
(poczÈwszy od pierwszej dekady XXI w.) rozbudowywanych przez banki
portfeli dïugoterminowych kredytów hipotecznych (w tym kredytów denominowanych w walutach obcych). W przypadku tego ěródïa w najlepszej
sytuacji byïy banki, które posiadaïy silnych kapitaïowo wïaĂcicieli, poniewaĝ
poĝyczki i linie pozyskiwaïy bezpoĂrednio od nich (np. BRE Bank S.A. od
Commerzbanku) czy od ich spóïek-córek (np. Bank BPH S.A. od podmiotów zaleĝnych od inwestora strategicznego – GE Capital). Pozostaïe banki
pozyskiwaïy Ărodki z dïugoterminowych, wielocelowych linii finansujÈcych
od innych banków lub innych instytucji finansowych (np. BO¥ S.A.), przy
czym koszt takich linii finansujÈcych byï wyĝszy niĝ poĝyczek od wïaĂcicieli,
poniewaĝ ich uzyskanie jest czÚsto uzaleĝnione od koniecznoĂci zablokowania skarbowych papierów wartoĂciowych stanowiÈcych gwarancjÚ ich spïaty.
Alternatywnym dla poĝyczek i linii ěródïem finansowania moĝe byÊ
emisja obligacji. CzÚĂÊ z badanych banków korzystaïa w tego ěródïa nawet
przed kryzysem (np. Bank BPH S.A., który informowaï o wykupie swoich euroobligacji juĝ w 2007 r.), natomiast czÚĂÊ – po kryzysie (np. BO¥
S.A. – I transzÚ obligacji wïasnych wyemitowaï pod koniec 2009 r.). Ten
sposób finansowania jest o tyle istotny, ĝe czÚĂÊ tych obligacji byïa emitowana nie tylko w zïotych polskich, ale teĝ w euro (np. Banku BPH S.A.),
co zmniejszaïo niedopasowanie walutowej luki pïynnoĂci. Poprzez emisjÚ
euroobligacji banki zyskiwaïy Ărodki w euro, którymi mogïy bezpoĂrednio
finansowaÊ udzielone kredyty w tej walucie, a takĝe za pomocÈ transakcji
swapowych EUR/CHF taniej pozyskiwaÊ CHF (i sfinansowaÊ udzielone
kredyty hipoteczne denominowane do CHF).
W obszarze zarzÈdzania pïynnoĂciÈ, w czasie i po globalnym kryzysie
finansowym, widaÊ kilka istotnych zmian. W celu zabezpieczenia pïynnoĂci
badane banki przede wszystkim skupiïy siÚ na zabezpieczeniu stabilnych
ěródeï finansowania swojej dziaïalnoĂci (poprzez zahamowanie odpïywu
depozytów, przeciwdziaïanie skutkom „wojny depozytowej” oraz budowaniu
stabilnej bazy depozytowej – BRE Bank S.A., ING Bank ¥lÈski S.A. oraz
Bank BPH S.A.). Systematycznie przebudowywaïy strukturÚ finansowania
(z krótkoterminowej na dïugoterminowÈ oraz dopasowanÈ walutowo) oraz
zwiÚkszyïy poziom aktywów pïynnych, w tym skarbowych papierów wartoĂciowych (np.b Bak BPH S.A.), tak aby zabezpieczyÊ moĝliwoĂÊ refinansowania siÚ wb banku centralnym, zastawiajÈc te papiery w operacjach repo
(np. BRE Bank S.A.). Awaryjne zabezpieczenie pïynnoĂci mogïy stanowiÊ
równieĝ pozyskane od innych banków linie stand-by, w przypadku których
widoczne byïo, ĝe banki systematycznie je odnawiaïy bÈdě pozyskiwaïy nowe
(np.b Bank BPH S.A. czy BO¥ S.A.).
Modyfikacja metod stosowanych przez banki do monitorowania pïynnoĂci
w czasie globalnego kryzysu polegaïa przede wszystkim na zmianie sposobu
urealniania budowanych luk pïynnoĂci. Na przykïad BRE Bank S.A. od
2009 r. uwzglÚdniaï w swojej luce pïynnoĂci m.in. niĝszÈ pïynnoĂÊ papierów
oraz ograniczonÈ skïonnoĂÊ banków do wzajemnego poĝyczania Ărodków na
156
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
rynku pieniÚĝnym, a tym samym zakïadaï, ĝe najbardziej pewnym ěródïem
pozyskania Ărodków jest refinansowanie siÚ w NBP. W Banku Millennium
S.A. w 2009 r. luka zostaïa uzupeïniona o oczekiwane przepïywy, w zwiÈzku
z rolowaniem bazy depozytowej koniecznej do finansowania portfela aktywów. Jeden z banków (ING Bank ¥lÈski S.A.) oparï swoje analizy na luce
pïynnoĂci w dwóch wariantach, tzn. luki urealnionej oraz luki zbudowanej
przy zaïoĝeniu pogorszenia siÚ pïynnoĂci na rynku i w samym banku (co
stanowiïo element awaryjnego planu pïynnoĂci). OdrÚbny sposób podejĂcia
do sytuacji awaryjnej wykazaï BRE Bank S.A. czy ING Bank ¥lÈski S.A.,
które poinformowaïy o uruchomieniu w Ăwietle kryzysu awaryjnych planów
pïynnoĂci, natomiast Bank Millennium S.A. w celu lepszej kontroli sytuacji pïynnoĂci zwiÚkszyï czÚstotliwoĂÊ przeprowadzania testów warunków
skrajnych – z kwartalnej na miesiÚcznÈ. BO¥ S.A. zwiÚkszyï czÚstotliwoĂÊ
raportowania (z miesiÚcznej na tygodniowÈ i dziennÈ). Ulegï równieĝ przemodelowaniu system stosowanych limitów – zarówno pod wzglÚdem ich
liczby (BO¥ S.A.), jak i zasad ich wyliczania (Bank Millennium S.A.).
W tabeli 2 dokonano subiektywnej oceny zmiany podejĂcia banków do
zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci w Ăwietle kryzysu. PrzyjÚto skalÚ ocen za
poszczególne aspekty przeprowadzanego badania od 1 do 5 (tzn. 1 – zïa,
2 – sïaba, 3 – Ărednia, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra). Im wyĝszÈ sumÚ
punktów zdobyï bank, tym – zdaniem autorki – lepiej byï przygotowany
ib lepiej poradziï sobie ze skutkami ostatniego kryzysu.
BRE
Bank
S.A.
BO¥
S.A.
ING B¥
S.A.
BPH
S.A.
Millenium
S.A.
Ocena poziomu ryzyka
pïynnoĂci*
5,0
3,0
4,0
4,0
3,0
JakoĂÊ posiadanej strategii
zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci
3,5
4,0
4,0
4,0
4,0
JakoĂÊ metod zarzÈdzania
ryzykiem pïynnoĂci
5,0
3,5
4,0
4,0
3,5
JakoĂÊ zmiany podejĂcia do
ryzyka pïynnoĂci w Ăwietle
globalnego
kryzysu finansowego
5,0
4,0
4,0
4,0
4,0
18,5
14,5
16,0
16,0
14,5
Element oceny
Suma punktów
Skala ocen: 1–5 pkt.
* Zgodnie z przyjÚtÈ zasadÈ oceny, im niĝszy poziom ryzyka, tym bank otrzymuje wyĝszÈ
liczbÚ punktów.
Tab. 2. Ocena modyfikacji systemu zarzÈdzania ryzkiem pïynnoĂci w Ăwietle globalnego
kryzysu finansowego przez badane banki komercyjne. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Przedstawione wyniki wskazujÈ, ĝe najlepiej przygotowany do globalnego
kryzysu finansowego, w aspekcie zarzÈdzania ryzykiem pïynnoĂci, byï BRE
157
Agnieszka K. Nowak
Bank S.A. Bank ten równieĝ w najwiÚkszym stopniu skorzystaï z doĂwiadczeñ
tego kryzysu i zmieniï sposób zarzÈdzania tym ryzykiem, a tym samym wbnajmniejszym stopniu powinien odczuwaÊ skutki kryzysu. Natomiast najsïabiej
zostaïy ocenione dwa banki: BO¥ S.A. oraz Bank Millenium S.A. W obu
sïabiej oceniono metody monitorowania ryzyka pïynnoĂci i przede wszystkim
banki te charakteryzowaïy siÚ podwyĝszonym poziomem pïynnoĂci. W BO¥
S.A. nastÈpiï odpïyw 2,1 mld zï Ărodków finansów publicznych, przy czym
koniecznoĂÊ ich zastÈpienia alternatywnymi ěródïami finansowania systematycznie prowadziïa do dywersyfikacji, wydïuĝenia horyzontu finansowania,
zmniejszania koncentracji oraz wzrostu dopasowania walutowego. W przypadku Banku Millenium S.A., pomimo podejmowanych dziaïañ wb zakresie ograniczenia pïynnoĂci, w 2009 r. wystÚpowaïy przypadki przekroczenia
zarówno zewnÚtrznych, jak i wewnÚtrznych miar pïynnoĂci.
Przypisy
1
Artykuï zostaï opracowany na podstawie autorskich fragmentów badania statutowego
prowadzonego w Szkole Gïównej Handlowej w Warszawie, pt. ZarzÈdzanie ryzykiem
w instytucjach finansowych po doĂwiadczeniach kryzysu subprime (04/S/0029/11).
2
Stwierdzenie wygïoszone na seminarium „Financial Stability: Specjalist Topics”, Bank
Anglii, 30.03.2007: Liquidity is a foregotten risk (ang). Cyt. za: G. Haïaj. (2008).
PrzeglÈd metod badania pïynnoĂci banków. Bank i Kredyt, (7), s. 15.
3
Uchwaïa nr 386/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. wbsprawie ustalenia wiÈĝÈcych banki norm pïynnoĂci. Dz.Urz. KNF nr 8.
4
Przed globalnym kryzysem finansowym instytucje finansowe posiadaïy wspóïczynniki
děwigni na poziomie 30-krotnosci kapitaïów wïasnych, co istotnie podnosiïo rentownoĂÊ ich kapitaïów. DziÚki niskiej premii za ryzyko, rosnÈcym cenom aktywów
ib szerokiemu dostÚpowi do Ărodków pïynnych spirala nadpïynnoĂci niebezpiecznie
siÚ nakrÚcaïa aĝ do gwaïtownego zaïamania rynku. Por. M. Zygierewicz. (2010).
Wspóïczesne problemy pïynnoĂci banków. W: A. Janc (red.). (2010). BankowoĂÊ
abkryzysy na rynkach finansowych. Poznañ: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
w Poznaniu, s. 71–72.
5
Wzrost niedopasowania byï przede wszystkim pochodnÈ wzrostu akcji kredytowych
maïych i Ărednich banków (oddziaïów instytucji kredytowych), które nie posiadaïy
odpowiedniej bazy depozytowej i w znacznym stopniu/prawie w caïoĂci, korzystaïy
ze Ărodków spóïki-matki lub czïonków grupy kapitaïowej.
6
Por. Raport o sytuacji banków w 2007 r. na stronie: http://www.knf.gov.pl/Images/
Raport_banki_2007_tcm75-8627.pdf (23.09.2011).
7
Nadzorcze normy pïynnoĂci zostaïy wprowadzone UchwaïÈ KNB Nr 9/2007 z dnia
13.03.2007 r. w sprawie ustalenia wiÈĝÈcych banki norm pïynnoĂci (Dz.U. NBP nr 3,
poz. 1), zastÈpionÈ UchwaïÈ KNF Nr 386/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie
ustalenia wiÈĝÈcych banki norm pïynnoĂci (Dz.U. KNF z 2008 r. Nr 8 poz. 40).
8
Informacje zawarte w tym podrozdziale zostaïy zaczerpniÚte ze strony: http://www.
brebank.pl/Relacje_Inwestorskie/Wyniki_finansowe/ (2.09.2011).
9
Luka to zestawienie aktywów i pasywów oraz pozycji pozabilansowych, uporzÈdkowanych wedïug zapadalnoĂci i wymagalnoĂci w poszczególnych pasmach czasowych.
Por. A.K. Nowak. (2012). Ryzyko struktury bilansu. W: M. Iwanicz-Drozdowska.
158
DOI 10.7172/1644-9584.42.9
ZarzÈdzanie ryzykiem bankowym. Warszawa: Poltext, s. 202–203. Zgodnie z zaleceniami nadzoru finansowego bank powinien uwzglÚdniaÊ w swoich analizach takĝe
inne kwoty do otrzymania lub zapïaty, powodujÈce wpïyw lub wypïyw Ărodków pieniÚĝnych. Por. GINB (2002). Rekomendacja P dotyczÈca systemu monitorowania
pïynnoĂci finansowej banków. GINB.
10
ALCO – Assets and Liability Committee (Komitet ZarzÈdzania Aktywami i Pasywami).
11
W sprawozdaniach finansowych BRE Banku S.A. prezentowane sÈ przedziaïy luki
w okresie do 12 miesiÚcy dla przedziaïów miesiÚcznych; tu zaprezentowany zostaï
przedziaï skumulowany 4–12 miesiÚcy.
12
bosbank.pl/index.php?page=raporty_okresowe_2010 (3.09.2011).
13
ingbank.pl/relacje-inwestorskie/raporty-finansowe/raporty-roczne (4.09.2011).
14
W sprawozdaniach finansowych BRE Banku S.A. prezentowane sÈ przedziaïy luki
w okresie do 12 miesiÚcy dla przedziaïów miesiÚcznych; w ING zaprezentowany
zostanie przedziaï skumulowany 4–12 miesiÚcy.
15
bankmillennium.pl/pl/o-banku/relacje-inwestorskie/raporty-finansowe/ (7.09.2011).
Bibliografia
Bank Millennium S.A. (2008, 2009, 2010, 2011). Roczne sprawozdanie finansowe Banku
Millennium S.A. za okres 12 miesiÚcy zakoñczony 31 grudnia 2007 rok, 2008 rok,
2009 rok i 2010 rok. Bank Millennium S.A.
Borio, C. (2009). The propositions about Liquidity Crisis. BIS Working Papers, (293).
BO¥ S.A. (2008, 2009, 2010, 2011a). Sprawozdanie ZarzÈdu z dziaïalnoĂci BO¥ S.A.
wb 2007 r., 2008 r., 2009 r. i 2010 r. BO¥ S.A.
BO¥ S.A. (2011b). Roczne sprawozdanie finansowe BO¥ S.A. za okres dwunastu miesiÚcy
zakoñczony dnia 31 grudnia 2010 roku wraz z raportem biegïego rewidenta. BO¥ S.A.
BPH SA (2008, 2009, 2010, 2011). Roczne Jednostkowe Sprawozdanie Finansowe Banku
BPH SA za 2007 rok, 2008 rok, 2009 rok i 2010 rok. BPH SA.
BRE Bank SA (2008a, 2009a, 2010a, 2011a). Sprawozdanie finansowe wedïug MiÚdzynarodowych Standardów SprawozdawczoĂci Finansowej za 2007 rok, 2008 rok, 2009
rok i 2010 rok. BRE Bank SA.
BRE Bank SA (2008b, 2009b, 2010b, 2011b). Sprawozdanie ZarzÈdu z dziaïalnoĂci BRE
Banku S.A. w 2007 r., 2008 r., 2009 r. i 2010 r. BRE Bank SA.
GINB (2002). Rekomendacja P dotyczÈca systemu monitorowania pïynnoĂci finansowej
banków. GINB.
Haïaj, G. (2008). PrzeglÈd metod badania pïynnoĂci banków. Bank i Kredyt, (7), 14–27.
ING Bank ¥lÈski S.A. (2008a, 2009a, 2010a, 2011a). Sprawozdanie z dziaïalnoĂci ING
Banku ¥lÈskiego S.A. w 2007 roku, 2008 roku, 2009 roku i 2010 roku. ING Bank
¥lÈski S.A.
ING Bank ¥lÈski S.A. (2008b, 2009b, 2010b, 2011b). Sprawozdanie ZarzÈdu z dziaïalnoĂci
ING Banku ¥lÈskiego S.A. w 2007 r., 2008 r., 2009 r. i 2010 r. ING Bank ¥lÈski S.A.
Iwanicz-Drozdowska, M. (2012a). ZarzÈdzanie finansowe bankiem. Warszawa: Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne.
Iwanicz-Drozdowska, M. (red.). (2012b). ZarzÈdzanie ryzykiem bankowym. Warszawa:
Poltext.
159
Agnieszka K. Nowak
Janc, A. (red.). (2010). BankowoĂÊ a kryzysy na rynkach finansowych. Poznañ: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
KNF. (2010). Polski rynek finansowy w obliczu kryzysu finansowego w latach 2008–2009.
Warszawa: KNF. Pozyskano z: http://www.knf.gov.pl/Images/Polski_rynek_finansowy_w_obliczu_kryzysu_tcm75-22870.pdf (23.09.2011).
Konopczak, M., Sieradzki, R. i Wiernicki, M. (2010). Kryzys na Ăwiatowych rynkach
finansowych – wpïyw na rynek finansowy w Polsce oraz implikacje dla sektora realnego. Bank i Kredyt, 41 (6), 45–70.
Masiukiewicz, P. (2009). MiÚdzynarodowe bankructwa i afery bankowe. Warszawa: Oficyna
Wydawnicza SGH.
NBP. (2010). Raport o stabilnoĂci systemu finansowego. Warszawa: NBP. Pozyskano z:
http://nbp.pl/systemfinansowy/rsf122010.pdf.
Nowak, A.K. (2012). Ryzyko struktury bilansu. W: M. Iwanicz-Drozdowska. ZarzÈdzanie
ryzykiem bankowym. Warszawa: Poltext.
Zygierewicz, M. (2010). Wspóïczesne problemy pïynnoĂci banków. W: A. Janc (red.).
(2010). BankowoĂÊ a kryzysy na rynkach finansowych. Poznañ: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Strony internetowe
http://www.bankmillennium.pl/pl/o-banku/relacje-inwestorskie/raporty-finansowe/
http://www.bosbank.pl/index.php?page=adekwatnosc_kapitalowa
http://www.bosbank.pl/index.php?page=raporty_okresowe_2010
http://www.bph.pl/pl/relacje_inwestorskie/informacje_finansowe
www.bph.pl/pl/relacje_inwestorskie/nuk
http://www.brebank.pl/O_BRE_Banku/Polityka_informacyjna/
http://www.brebank.pl/Relacje_Inwestorskie/Wyniki_finansowe/
http://www.ingbank.pl/_fileserver/item/1003115
http://www.ingbank.pl/relacje-inwestorskie/raporty-finansowe/raporty-roczne
http://www.knf.gov.pl/Images/Informacja_o_syt_bankow
http://www.knf.gov.pl/Images/Raport_banki_2007_tcm75-8627.pdf
http://www.knf.gov.pl/Images/Polski_rynek_finansowy_w_obliczu_kryzysu_tcm75-22870.pdf
http://www.knf.gov.pl/Images/Banki_2010_tcm75-26414.pdf
160
DOI 10.7172/1644-9584.42.9

ZarzČdzanie ryzykiem pďynnoĂci w bankach dziaďajČcych w

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wypadek przy pracy

XII.4. Ryzyko operacyjne

PODATEK BANKOWY –CZAS NA ZMIANY Pierwsze miesiące

Menedżer ds. Kontroli Ryzyka/Risk Manager

Janusz Jankowiak – ekonomista, absolwent Wydziału Handlu

Monitoring mediów

Ryzyko w procesie zarządzania

TERMINY SZKOLEŃ „Zarządzanie ryzykiem podatkowym w firmie”

ING Bank Śląski Raport 2014 | Ryzyko operacyjne

Różne oblicza zarządzania ryzykiem | Pol-Int