1 Wstęp - BIP - Starostwo Powiatowe w Bieruniu
Transkrypt
1 Wstęp - BIP - Starostwo Powiatowe w Bieruniu
Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 1 Wstęp 1.1 Cel i zakres opracowania Opracowany „Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego” stanowi podstawowe narzędzie prowadzenia polityki ekologicznej w Powiecie. Realizacja Programu ma doprowadzić do poprawy stanu środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzyć warunki dla wdrożenia wymagań obowiązującego w tym zakresie prawa. Program Ochrony Środowiska określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania środowiskowe oraz szczegółowe programy zarządzania środowiskowego, odnoszące się do aspektów środowiskowych, usystematyzowanych według priorytetów. Przy tworzeniu Programu przyjęto założenie, iż powinien on spełniać rolę narzędzia w pracy przyszłych użytkowników, ułatwiającego i przyśpieszającego rozwiązywanie zagadnień techniczno-ekonomicznych związanych z przyszłymi projektami. Ponadto celami Programu Ochrony Środowiska są: 1. Rozpoznanie stanu istniejącego i przedstawienie propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska (zadania te w większości stanowią zadania własne Powiatu). 2. Wyznaczenie hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów). 3. Przedstawienie rozwiązań technicznych, analiz ekonomicznych, formalno-prawnych dla proponowanych działań proekologicznych. 4. Wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Powiatu ze wskazaniem źródeł finansowania. Program wspomaga dążenie do uzyskania w Powiecie sukcesywnego z roku na rok ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla Program Ochrony Środowiska a dowodów jego osiągania dostarcza ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo (wg ustawy Prawo ochrony środowiska - co 2 lata). Struktura opracowania obejmuje omówienie kierunków ochrony środowiska w Powiecie w odniesieniu do gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, ochrony powierzchni ziemi i gleb, ochrony powietrza, ochrony przed hałasem, ochrony przed promieniowaniem niejonizującym, ochrony przyrody, edukacji ekologicznej, racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych z podaniem ich charakterystyki, oceną stanu aktualnego i stanu docelowego umożliwiając tym samym identyfikację potrzeb w tym zakresie. Identyfikacja potrzeb Powiatu w zakresie ochrony środowiska, w odniesieniu do obowiązujących w kraju przepisów prawnych i regulacji prawnych Unii Europejskiej, polega na sformułowaniu celów i kierunków działań oraz wyznaczeniu priorytetów ekologicznych z podziałem na cele krótkoterminowe (do 2006 r.) i długoterminowe (do roku 2015). Analizę każdego kierunku ochrony środowiska w Powiecie wieńczy tzw. matryca logiczna – tabelaryczne zestawienie celów, zadań i oczekiwanych rezultatów z podaniem sprawdzalnym wyznaczników osiągnięć oraz źródeł i sposobów weryfikacji. Dla każdego kierunku działań utworzony został harmonogram realizacji Programu. Harmonogram zawiera wykaz zadań Powiatu z podziałem na zadania własne i koordynowane, określenie terminu i jednostki 10 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego odpowiedzialnej za realizację zadań, planowane efekty ekologiczne oraz planowane koszty przedsięwzięć z wykazaniem źródeł ich finansowania. Omówienie kierunków działań proekologicznych zamyka zestaw wniosków, w których wyspecyfikowane zostały najważniejsze informacje i uwagi odnośnie zadań Powiatu i zakresu działań. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego zawiera omówienie uwarunkowań finansowych Powiatu z podziałem, gdzie przedstawiono możliwości pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań Programu, nakreślono ogólną sytuację finansową Powiatu, przeprowadzono prognozę budżetową oraz powiązano oszacowane nakłady finansowe na realizację zadań w poszczególnych kierunkach ochrony środowiska z możliwościami finansowymi budżetu. W celu optymalnego doboru pakietu inwestycji do realizacji oraz właściwego uzasadnienia decyzji o przyjęciu bądź też odmowie realizacji danej inwestycji, w końcowym rozdziale opracowania przedstawiono sposoby i zestaw kryteriów umożliwiających wyznaczenie priorytetów w planowaniu inwestycyjnym. 1.2 Opis przyjętej metodyki Obowiązek wykonania Programu Ochrony Środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), a w szczególności: Art. 17. 1. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. 2. Projekty programów ochrony środowiska są opiniowane odpowiednio przez organ wykonawczy jednostki wyższego szczebla lub ministra właściwego do spraw środowiska. 3. W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawują organy gminy, program ochrony środowiska obejmuje działania powiatu i gminy. Art. 18. 1. Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Ustawa – Prawo ochrony środowiska nie określa treści i zakresu programu ochrony środowiska, zwraca jednak uwagę (art. 17 pkt. 1), by uwzględniał wymagania zawarte w art. 14 wynikające z polityki ekologicznej państwa: „Art. 14. 1. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 11 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. W opracowanych przez Ministerstwo Środowiska „Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (Warszawa, grudzień 2002 r.) podkreśla się, że struktura wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska powinna nawiązywać do struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007-2010”. Wytyczne „…mają charakter ramowy i mogą być wykorzystane jako materiał pomocniczy przy sporządzaniu programów ochrony środowiska”. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego opracowany został z uwzględnieniem układu strukturalnego cytowanego wyżej dokumentu dotyczącego polityki ekologicznej państwa, którego następujące rozdziały: − racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, − poprawa jakości środowiska, − narzędzia i instrumenty realizacji programu, − harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu, − kontrola realizacji programu, weszły w skład treści poszczególnych rozdziałów opracowania. 1. POLE ŁADU SPOŁECZNEGO – SPOŁECZNA ZASADNOŚĆ, AKCEPTACJA 2. POLE ŁADU EKONOMICZNEGO – EKONOMICZNA, GOSPODARCZA EFEKTYWNOŚĆ 3. POLE ŁADU EKOLOGICZNEGO – EKOLOGICZNA RACJONALNOŚĆ 12 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 1.3 Ogólna charakterystyka Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 1.3.1 Lokalizacja Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Powiat Bieruńsko-Lędziński położony jest w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego i obejmuje swym zasięgiem pięć gmin: trzy gminy miejskie – Bieruń, Lędziny, Imielin, dwie wiejskie – Bojszowy, Chełm Śląski. Ziemie Powiatu rozciągają się wzdłuż lewostronnego dorzecza Wisły. Południową część tego obszaru stanowią fragmenty Równiny Pszczyńskej i Doliny Górnej Wisły. Na północy wynoszą się Pagóry Jaworznickie stanowiące część Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Powiat Bieruńsko-Lędziński od zachodu graniczy z miastami na prawach powiatu: Tychami i Katowicami, od północy z miastami na prawach powiatu: Mysłowicami, Jaworznem, od wschodu z powiatem chrzanowskim, od południa z powiatami: oświęcimskim i pszczyńskim. 1.3.2 Krótki rys historyczny1 W końcu XIII wieku na obszarze historycznej ziemi pszczyńskiej istniały trzy gródki-kasztelanie w Bieruniu, Mikołowie i Pszczynie. Kasztelanem bieruńskiego gródka był prawdopodobnie odnotowany w 1290 roku komes Usbanus. Dzięki sprzyjającym okolicznościom geograficznym, politycznym i gospodarczym Pszczyna urosła do rangi stolicy księstwa, a potem powiatu. Z wieku na wiek rosło także znaczenie Mikołowa, który również osiągnął podobny status. Historyczna szansa dla gmin tworzących, obecnie Powiat Bieruńsko-Lędziński, pojawiła się wraz z intensywnym rozwojem przemysłu. Dzięki wysiłkom samorządowców szansy tej nie zaprzepaszczono, zakładając w tej części Śląska podwaliny pod ośrodek z dużymi perspektywami rozwojowymi. W 1954 roku z dawnej ziemi pszczyńskiej utworzono powiaty: pszczyński o charakterze rolniczym i tyski - przemysłowy. Dwadzieścia lat później reforma administracyjna zlikwidowała powiaty. Powstało województwo katowickie, którego największym i obszarowo najrozleglejszym miastem zostały Tychy. Bieruń, Lędziny i Bojszowy stały się częścią tego organizmu administracyjnego, zaś Imielin i Chełm Śląski zostały wchłonięte przez Mysłowice. Od 1990 roku, kiedy weszła w życie ustawa o samorządzie gminnym, Bieruń, Lędziny i Bojszowy podjęły działania dla odrodzenia własnych wspólnot samorządowych i odłączenia się od Tychów, co stało się rok później. W kolejnych latach samorządowcy tych miejscowości rozpoczęli pierwsze zabiegi nad utworzeniem powiatu bieruńskiego. Tymczasem w 1995 roku Imielin odzyskał prawa miejskie. Reaktywowano także samodzielną gminę Chełm Śląski. Wtedy to samorządowcy Bierunia, Lędzin, Imielina, Bojszów i Chełma Śląskiego już razem podjęli działania na rzecz utworzenia swojego powiatu. W 1998 roku, gdy Sejm uchwalił ustawę o samorządzie powiatowym i wojewódzkim, powstały nowe jednostki samorządowe szczebla powiatowego: powiat pszczyński, mikołowski, miasto Tychy, miasto Mysłowice i wreszcie powiat tyski z siedzibą w Tychach. W kwietniu 1999 roku za zgodą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji siedzibę powiatu przeniesiono do Bierunia. 1 www.powiatbl.pl 13 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Z dniem 1 stycznia 2002 roku, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazwy powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu, nastąpiła zmiana nazwy i siedziby władz powiatu na: Powiat Bieruńsko-Lędziński z siedzibą władz w Bieruniu. 1.3.3 Klimat2 Systematyczne badania meteorologiczne na Śląsku rozpoczęto w II połowie XIX wieku. Do tego czasu nie prowadzono instrumentalnych pomiarów warunków meteorologicznych, a próba ich oceny sprowadza się do określania jakościowych cech pogody. Zdecydowany rozwój sieci pomiarowej nastąpił po zakończeniu II wojny światowej, a formalnie związany był z powstaniem w 1945 roku Państwowego Instytutu HydrologicznoMeteorologicznego. Jeszcze w 1945 roku założono stację meteorologiczną (synoptyczną) w Częstochowie. W tym samym roku posterunek meteorologiczny w Raciborzu przyjął status stacji synoptycznej, a dwa lata później tego typu stację założono w Bielsku-Białej. W 1947 roku zaczął również pracować posterunek meteorologiczny w Wiśle, Zwardoniu i Żywcu Sporyszu. Najwięcej tego typu posterunków uruchomiono w roku 1951, kiedy to rozpoczęły działalność posterunki m.in. w Ząbkowicach k. Będzina, Bieruniu Starym, Świerklańcu, Gliwicach. Województwo śląskie, którego powierzchnia wynosi 12 294 km2 (ok. 4% powierzchni kraju), położone jest na obszarach Niziny Śląskiej, Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, częściowo Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Karpackiego oraz Beskidów Zachodnich (Beskid Śląski i Źywiecki). Według jednej z bardziej znanych, klasycznych regionalizacji klimatycznych E. Romera [15], województwo śląskie leży w zasięgu pięciu krain należących do dwóch typów klimatycznych. Najistotniejszymi elementami klimatyczno-meteorologicznymi są: warunki termiczne, warunki anemometryczne i warunki wilgotnościowe powietrza. Najwyższe średnie miesięczne temperatury występują w lipcu i wynoszą +17,9˚C. Najchłodniejszymi miesiącami jest styczeń -3,2˚C i luty -3,0˚C. Ważne z rolniczego punktu widzenia jest występowanie przymrozków. Pierwsze przymrozki jesienne pojawiają się na omawianym terenie w drugiej połowie października, choć bardzo często można je już obserwować we wrześniu. Ostatnie przymrozki wiosenne występują głównie w drugiej połowie kwietnia. Specyfiką warunków anemometrycznych jest występowanie dużej ilości cisz tj. około 20% oraz niska prędkość wiatrów, która w tym okresie wynosiła 2,3 m/s. Zdecydowanie przeważały wiatry z sektora południowo-zachodniego do północno-zachodniego, które stanowią niewielki odsetek i występują sporadycznie. Cisze, wiatry słabe i bardzo słabe stanowią blisko 90% czasu rocznego, co wpływa na kształtowanie się niekorzystnych warunków anemometrycznych. Warunki wilgotnościowe charakteryzowane są na podstawie bardzo istotnych cech, tj. przebiegu średniej wilgotności powietrza i opadów atmosferycznych. Obszar Powiatu BieruńskoLędzińskiego odznacza się wysokimi średnimi wartościami wilgotności względnej powietrza. Średnia wieloletnia wilgotność powietrza wynosi 81%, najniższa w maju 74%, a najwyższa w grudniu 88%. Średnie wieloletnie sumy opadów atmosferycznych wynoszą ok. 700 mm. 2 Źródło: Atlas klimatu województwa śląskiego. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddział w Katowicach. Katowice 2000 14 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Rzeźba terenu3 1.3.4 Obszar Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego położony jest w obrębie dwóch makroregionów tj. Wyżyny Śląskiej i Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej. W ukształtowaniu powierzchni terenu odgrywają istotną rolę Pagóry Lędzińskie, które posiadają przebieg zbliżony do równoleżnikowego. Średnia wysokość wynosi 50 m, przy czym kulminację stanowi Góra Klimont o rzędnej 305 m n.p.m. Wierzchowina jest w części północno-wschodniej falista, a w środkowej i południowo-zachodniej pagórkowata. W przedłużeniu Pagórów Lędzińskich na wschód i południowy-zachód występują niskie pagórki deniwelacyjne z najwyższą kulminacją w Hołdunowie, wynoszącą 280 m n.p.m. Pagórki te posiadają szerokie wierzchowiny oraz spłaszczone i łagodne stoki (do 5˚). Od Garbu Lędzińskiego oddzielone są rozległymi dolinami. We współczesnej rzeźbie terenu obok elementów fizjogeograficznych coraz bardziej uwidaczniają się elementy antropogeniczne. Są to niecki zapadliskowe, formy wyrobiskowe, zwały, powierzchnie zrównań związane z budową infrastruktury technicznej jak też wykopy, nasypy drogowe i kolejowe. Sytuacja społeczna, zaludnienie, ruch naturalny ludności4 1.4 Powiat Bieruńsko-Lędziński zajmuje obszar o powierzchni ok. 156,68 km2 i obejmuje swym zasięgiem 5 gmin: trzy miejskie - Bieruń, Lędziny, Imielin, dwie wiejskie - Bojszowy, Chełm Śląski. W 1995 roku Powiat Bieruńsko-Lędziński zamieszkiwało ok. 58 577 mieszkańców. Do końca 2002 roku liczba ludności zmalała do ok. 55 542 tj. o ok. 5,18%. Średnia gęstość zaludnienia wynosi obecnie ok. 354 osoby na 1 km2. Tabela 1-1 Ruch naturalny ludności5 Powierzchnia [km2] 1 156,68 Ludność [tys.] [na 1 km2] 2 3 ok. 55 354 Urodzenia 4 508 Zgony Ogółem Niemowlęta 5 6 416 4 Przyrost naturalny Saldo migracji 7 8 92 - 4 820 Analizę ruchu naturalnego ludności oparto na współczynniku przyrostu naturalnego będącego bilansem dwóch składowych tego procesu, tj. poziomu urodzeń i wielkości zgonów. Z zestawienia danych za rok 2002 wynika, że Powiat Bieruńsko-Lędziński odznacza się stosunkowo niewielkim, dodatnim przyrostem naturalnym ludności. 3 Źródło: Dorzecze Górnej Wisły, cz. I, PWN, W-wa, Kraków 1991 r. Według GUS (Polska Statystyka Publiczna) i Rocznika Statystycznego 2002 5 Polska Statystyka Publiczna stan na 31 XII 2002 r. 4 15 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Kolejnym, po przyroście naturalnym, czynnikiem determinującym poziom wzrostu bądź spadku liczby ludności na danym obszarze jest ruch „wędrówkowy”. Analiza bilansu tych przemieszczeń (napływu i odpływu ludności) w postaci salda migracji za rok 2002 wskazuje na fakt, iż obszar ten charakteryzuje bardzo wysokie ujemne saldo migracji. Z powyższego zestawienia wynika, że obszar Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego charakteryzował się niewielkim wzrostem liczby mieszkańców w latach 1995-2001. Spadek liczby mieszkańców w roku 2002 był wynikiem przede wszystkim wysokiego ujemnego salda migracji. 61000 60000 59000 58000 57000 56000 55000 54000 53000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Rysunek 1-1 Liczba ludności w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim w latach 1995 – 2002 16 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Struktura utrzymania i zatrudnienia6 oraz charakterystyka sektora gospodarczego 1.4.1 8% 3% 3% 3% 2% 1% 9% 38% 10% 10% 13% handel i naprawy obsługa nieruchomości i firm, nauka budownictwo transport przemysł pozostała działalność hotele i restauracje pośrednictwo finansowe ochrona zdrowia i opieka społeczna edukacja administracja publiczna Rysunek 1-2 Struktura utrzymania i zatrudnienia 1.4.1.1 Działalność gospodarcza W Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim jest 3 850 podmiotów gospodarki narodowej (stan na koniec roku 2001) zarejestrowanych w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej – regon7, z czego najwięcej przypada na handel (ok. 38%), obsługę nieruchomości i firm (ok. 13%), transport (ok. 10%), budownictwo (ok. 10%) oraz usługi przemysłowe (9%). 6 7 Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002 Dane dotyczą osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Nie ujęto jednostek lokalnych tych podmiotów 17 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Przeważająca ilość firm funkcjonuje w sektorze prywatnym (ok. 95%). Głównie są to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, stanowiące ok. 80% ogółu firm sektora prywatnego. Głównym źródłem utrzymania8 na obszarze Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego jest przemysł – około 73,6% ogółu zatrudnionych. Znacznie mniejszy udział w strukturze utrzymania ma edukacja – ok. 5,4%, handel i naprawy – ok. 5%, budownictwo – 3,9%. Dominującą rolę w potencjale gospodarczym Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego zajmują kopalnie węgla kamiennego „Piast” i „Ziemowit”. Duży wpływ na koniunkturę gospodarczą mają ponadto istniejące zakłady i fabryki m.in. Zakład Tworzyw Sztucznych "Erg-Bieruń", "Polinowa", "Danone" i Fabryka Wentylatorów "Fawent". 1.4.1.2 Bezrobocie Pod pojęciem bezrobotnego (zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu – tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 z późn. zm.), należy rozumieć osobę nie zatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie uczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy. W końcu II kwartału 2001 roku w Powiatowych Urzędach Pracy województwa śląskiego zarejestrowanych było 290,2 tys. osób bezrobotnych, tj. o 25,1% więcej niż przed rokiem i o 1,0% więcej niż w końcu I kwartału 2001 roku. Województwo śląskie było szóstym o największej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych w kraju. W końcu II kwartału br. stopa bezrobocia w województwie wynosiła 14,2% wobec 15,8% w kraju, co oznacza, że była o 1,6 pkt procentowego niższa niż przeciętnie w kraju. W Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim zarejestrowanych było 3 121 bezrobotnych ogółem9 (stan za 31 XII 2001 rok), z czego 1 826 stanowiły kobiety (tj. ok. 58,5% ogółu bezrobotnych). Największą grupę zarejestrowanych bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, najmniejszą zaś osoby z wykształceniem wyższym. Ponadto dużą grupę stanowili bezrobotni w przedziale wiekowym do 24 lat, najmniejszą zaś osoby powyżej 45 roku życia. 1.5 Strategiczne założenia rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Strategia rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego składa się z trzech celów strategicznych: CEL A – Powiat Bieruńsko-Lędziński jest miejscem sprzyjającym ludziom młodym, miejscem kultywowania tradycji regionalnej, zapewniającym swoim mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa, 8 Dane według faktycznego (stałego) miejsca pracy, dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód 9 Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002. Dane o pracujących przedstawiono według faktycznego (stałego) miejsca pracy w gminach i dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód 18 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego CEL B – Powiat Bieruńsko-Lędziński jest miejscem o coraz bardziej poprawiającym się środowisku naturalnym oraz poprawiającym się stanie zdrowia mieszkańców, CEL C – Powiat Bieruńsko-Lędziński jest ambasadorem rozwoju przedsiębiorczości i rolnictwa. W ramach nadrzędnego CELU B założono następujące cele taktyczne: Cel taktyczny B1 – Wdrożenie programów edukacyjnych: promujących zdrowy styl życia, profilaktycznych i ekologicznych, Cel taktyczny B2 – Stworzenie Warsztatów Terapii Zajęciowej, Cel taktyczny B3 – Ochrona wód, powietrza i gleby, Cel taktyczny B4 – Samorządowy program na rzecz osób niepełnosprawnych. 19 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2 Kierunki ochrony środowiska w Powiecie BieruńskoLędzińskim 2.1 Gospodarka wodno-ściekowa 2.1.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu 2.1.1.1 Wody powierzchniowe Wody płynące Powiat Bieruńsko-Lędziński położony jest w lewobrzeżnym dorzeczu rzeki Wisły, pomiędzy ujściem Pszczynki i Przemszy. Głównymi rzekami przepływającymi przez teren Powiatu są: - Wisła, która jednocześnie stanowi granicę Powiatu od strony południowo-wschodniej, - Przemsza, stanowiąca granicę Powiatu od strony wschodniej, - Gostynia, - Pszczynka będąca granicą Powiatu na krótkim odcinku od strony południowej. Wisła jest największą rzeką10 Polski (1 047 km); powierzchnia jej dorzecza wynosi 194,4 tys. km2, w tym w Polsce – 168,7 tys. km2 . Na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego zasilana jest głównie przez Przemszę, Pszczynkę i Gostynię. Dane charakterystyczne rzeki Przemsza: - długość 88 km (z Czarną Przemszą), - powierzchnia dorzecza 2,1 tys. km2. Dane charakterystyczne rzeki Pszczynka: - długość 45,8 km, - powierzchnia zlewni 370 km2, - lewobrzeżnym dopływem Pszczynki jest Korzeniec (22,1 km). Dane charakterystyczne rzeki Gostynia: - długość 32,1 km, - powierzchnia zlewni 349 km2, - lewobrzeżnymi dopływami Gostyni są: Potok Tyski (10,5 km) oraz rzeka Mleczna (22,3 km) wraz z Potokiem Ławeckim (10 km). Wody stojące Na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego znajduje się szereg mniejszych i większych zbiorników wodnych (np. jez. Łysina, zbiornik wody pitnej „Dziećkowice”, stawy: Poloczek, Kudrowiec, Pacwowe Stawy), jednak największym z nich jest zbiornik wody pitnej „Dziećkowice” zwany też zbiornikiem „Imielińskim”. 10 Według J. Kędziołka, K. Kocimowski, E. Wołonciej. Świat w liczbach. WSiP. Warszawa 1994 20 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Wody powierzchniowe na terenie Powiatu przedstawia zamieszczona poniżej mapa hydrograficzna. Rysunek 2-1 Mapa hydrograficzna Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Jakość wód powierzchniowych Na terenie Powiatu znajdują się następujące punkty monitoringu jakości wód powierzchniowych, służące do badania ich jakości: 1. Monitoring krajowy: - Potok Goławiecki: ujście do Wisły - 0,1 km, - Gostynia: ujście do Wisły - 1,0 km. 2. Monitoring regionalny: - Przemsza: ujście do Wisły - 5,7 km, - Pszczynka: w Międzyrzeczu - 6,1 km, ujście do Wisły - 0,1 km, Korzeniec: ujście do Pszczynki - 0,5 km, - Gostynia: poniżej ujścia Mlecznej - 4,0 km, Mleczna: ujście do Gostyni - 0,1 km, Potok Tyski: ujście do Gostyni - 0,5 km. 21 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Łącznie na terenie Powiatu znajduje się 9 punktów monitoringu wód powierzchniowych. W tabeli poniżej zestawiono klasyfikację rzek w punktach monitoringu na terenie Powiatu.11 Tabela 2-1 Klasyfikacja rzek w punktach monitoringu wód powierzchniowych na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Klasyfikacja na podstawie poszczególnych oznaczeń Klasyfikacja ogólna Tlen BZT5, ChZT utlenialność Związki biogenne Związki mineralne Metale ciężkie 2 3 4 5 6 7 8 9 II non non non I non non non poniżej ujścia Mlecznej III non non non I non non non ujście do Wisły * III non non non I non non non II non non non I non non non II non non II non III non non II non non non non non non non w Międzyrzeczu non non non I I non non non ujście do Wisły III non non I I III non non I II III I non II III non Nazwa cieku 1 Zawie- Baktesina riologia Potok Goławiecki ujście do Wisły * Gostynia Mleczna ujście do Gostyni Potok Tyski ujście do Gostyni Przemsza ujście do Wisły Pszczynka Korzeniec ujście do Pszczynki non – jakość pozaklasowa * punkty monitoringu krajowego Badania przeprowadzone w 2001 roku we wszystkich punktach monitoringu wód powierzchniowych wskazują na pozaklasową jakość wód w rzekach Powiatu. O zaliczeniu do wód pozaklasowych decydowały głównie związki biogenne oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne, wskazuje to na zanieczyszczenie wód ściekami bytowo-gospodarczymi. Rzeki, które zbierają wody z terenów Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego są dodatkowo zanieczyszczone ściekami przemysłowymi. 11 Według raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska za rok 2001 22 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Rzeka Przemsza odwadnia południową część przemysłowych terenów Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, głównie rejon Mysłowic i Jaworzna. Jakość wód Przemszy nie odpowiada normom żadnej z klas czystości, zarówno w klasyfikacji fizykochemicznej jak i bakteriologicznej. Jest to spowodowane przede wszystkim zanieczyszczeniami przemysłowymi jak też komunalnymi. Zlewnia Pszczynki to obszary rolnicze i leśne, a jedynym większym ośrodkiem przemysłowym jest Pszczyna, będąca głównym źródłem zanieczyszczenia. Wody Pszczynki, zarówno w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych jak i bakteriologicznych są nadmiernie zanieczyszczone. Jedynie związki mineralne i metale dotrzymały wymagań określonych dla I klasy czystości. Pod względem sanitarnym tylko Korzeniec (lewy dopływ Pszczynki) prowadzi wody III klasy czystości. Gostynia – lewobrzeżny dopływ Wisły jest odbiornikiem zanieczyszczeń z rejonu Łazisk Górnych, dalej – z Tychów (Potok Tyski), Lędzin i w dolnym biegu z miejscowości Bieruń i Bojszowy. Górny odcinek Mlecznej i jej lewobrzeżny dopływ Potok Ławecki przyjmuje ścieki z południowych dzielnic Katowic i Mysłowic. Wody te charakteryzują się nadmiernym zanieczyszczeniem zarówno pod względem sanitarnym jak i w zakresie wskaźników fizykochemicznych. Gostynia wraz z dopływami prowadzą wody o znacznym zanieczyszczeniu związkami mineralnymi, co jest spowodowane zanieczyszczonymi wodami dołowymi z kopalń zlokalizowanych na terenie GOP-u oraz Kompanii Węglowej S.A. Aby doprowadzić do pełnej rewitalizacji wód płynących przez teren Powiatu Bieruńsko– Lędzińskiego, konieczne jest przeprowadzenie skoordynowanych działań w sąsiednich powiatach, a w szczególności leżących na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. 2.1.1.2 Wody podziemne Na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego występują: czwartorzędowe, trzeciorzędowe, triasowe i karbońskie piętra wodonośne. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z utworami piaszczystymi występującymi w obrębie mułków i glin. W rejonach gdzie brak jest izolujących utworów trzeciorzędowych piętro to zostało osuszone na skutek drenażu górniczego i eksploatacji ujęć wodnych. W utworach tego rzędu występuje jeden poziom wodonośny posiadający zwierciadło swobodne zalegające na głębokości 0,0 – 2,0 m, a w rejonach wyniesień morfologicznych do 5,0 m. Zasilanie poziomu czwartorzędowego następuje głównie poprzez bezpośrednią infiltrację wód opadowych. Trzeciorzędowe piętro wodonośne zbudowane jest z utworów piaszczysto-ilastych, piasków oraz zlepieńców leżących na nieprzepuszczalnym kompleksie ilastym. Poziom ten występuje fragmentarycznie i posiada niewielkie zawodnienie. Poziom wodonośny zasilany jest wodami opadowymi przez infiltrację wód z utworów czwartorzędowych. Jednak generalnie osady trzeciorzędowe w swym typowym ilastym wykształceniu tworzą warstwę izolacyjną rozdzielającą piętro wodonośne od czwartorzędowego piętra wodonośnego. Piętro wodonośne triasu związane jest głównie z utworami dolomitycznomarglistymi pstrego piaskowca (ret) oraz z wapieniami krynoidowymi warstw gogolińskich. Na skutek braku ciągłej serii izolującej, triasowy poziom wodonośny pozostaje w hydraulicznym związku z niżej położonymi warstwami karbońskimi. Zasilanie tego poziomu w wodę odbywa się poprzez bezpośrednią infiltrację wód opadowych na wychodniach lub poprzez osady przepuszczalne i słaboprzepuszczalne czwartorzędu oraz poprzez kontakt z utworami przepuszczalnymi dolnego opalu. 23 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Karbońskie piętro wodonośne występuje w piaskowcowym kompleksie warstw łaziskich. Związane jest również ze stropowym odcinkiem serii warstw orzeskich. Występujące tu pokłady węgla w osłonie łupków ilastych rozdzielają cały ten kompleks na szereg horyzontów, które kontaktują się ze sobą w strefach uskokowych i w rejonach objętych eksploatacją górniczą tworząc generalnie jeden wspólny poziom wodonośny.12;13 Na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego znajdują się następujące zbiorniki wód podziemnych: 1. Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) T/5 Chrzanów o typie zlewni szczelinowo-krasowym z wodami nie wymagającymi uzdatniania. 2. Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP nr 457) C/2 o nazwie Tychy-Siersza, występujący w utworach karbońskich o typie zlewni szczelinowo-porowatym z wodami wymagającymi uzdatniania. 3. Użytkowy Poziom Wód Podziemnych (UPWP) o typie porowym. GZWP stanowią najbardziej zasobne fragmenty poziomów wodonośnych, charakteryzujące się najlepszymi parametrami hydrogeologicznymi tj. wydajnością potencjalną pojedynczego otworu studziennego powyżej 70 m3/h, przewodnością warstwy wodonośnej większą niż 10 m2/h. Posiadają one również wysoką jakość wód. Biorąc powyższe pod uwagę, Główne Zbiorniki Wód Podziemnych wymagają szczególnej ochrony. 2.1.1.3 Zaopatrzenie w wodę Do sieci wodociągowej podłączona jest zdecydowana większość mieszkańców Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. Sieć wodociągowa na terenie Powiatu administrowana jest głównie przez: − Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach, − Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Tychach, − Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów w Katowicach, − Gminne Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. Na terenach nie objętych zbiorowym systemem zaopatrzenia w wodę mieszkańcy zaopatrują się z własnych ujęć – studnie kopane. Ponadto na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego lokalne ujęcia wody posiadają: 1. Gmina Chełm Śląski (ujęcie „Gamrot”), 2. Kopalnie węgla kamiennego znajdujące się na terenie Powiatu: − KWK „Ziemowit”, − KWK „Piast”. 12 Według „Operatu wodnoprawnego na odprowadzenie wód pochodzących z odwadniania KWK „Ziemowit” do wód powierzchniowych”. GIG Katowice. 2002 13 Według „Oceny Oddziaływania KWK „Ziemowit” na środowisko”. EKOKOS Zabrze. 1992 24 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W tabeli 2-2 przedstawiona jest struktura zużycia wody w gminach Imielin oraz Bojszowy. Dla pozostałych gmin brak jest danych. Tabela 2-2 Struktura zużycia wody w Imielinie i w Bojszowach w 2002 roku Lp. Wyszczególnienie Imielin Bojszowy 1 2 3 4 561 540 335 673 1. 3 Zakup wody [m /rok] 3 2. Zużycie wody ogółem [m /rok] 270 912 186 097 3. Straty wody [m3/rok] 290 628 149 576 Z uzyskanych danych wynika, że w 2002 roku straty wody w sieci kształtowały się na poziomie 51,8% dla Imielina oraz ok. 44,6% dla Gminy Bojszowy, i są większe w porównaniu z rokiem 1998 (odpowiednio 50,4% i 41%). Występujące straty wody spowodowane są złym stanem technicznym sieci wodociągowej na pewnych odcinkach, które wymagają wymiany. Tak duże straty wody wskazują na zły stan techniczny sieci wodociągowej, spowodowany głównie szkodami górniczymi oraz „zestarzeniem” materiału z którego są wykonane. Aby zdecydowanie zmniejszyć ilość traconej wody, należy wymienić wszystkie odcinki sieci w złym stanie. Wymianie podlegać będą w pierwszym rzędzie rury azbestowo-cementowe oraz rury stalowe i żeliwne. Do sieci wodociągowej podłączonych jest ok. 97%14 mieszkańców Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego, tj. ok. 53,8 tys. osób. Udział procentowy długości przyłączy w ogólnej długości sieci wynosi ok. 23%. Sieć wodociągowa wykonana jest w przeważającej części z rur ze stali, PVC i PE. Pozostała część sieci przypada na rury żeliwne oraz azbestowe. Przyłącza wodociągowe wykonane są głównie z rur stalowych, PE i PVC. 2.1.1.4 Ochrona przed powodzią i suszą Zmiany w ukształtowaniu powierzchni mają bezpośredni wpływ na zagrożenia powodziowe. Zagrożenia te obejmują tereny, które w dużej mierze uległy zatopieniu podczas powodzi w lipcu 1997 r. Również prowadzona eksploatacja górnicza prowadzi do miejscowych obniżeń terenu, w których może gromadzić się woda. Powódź w 1997 roku wyrządziła największe szkody w dolinie Przemszy m.in. ze względu na przerwane wały powodziowe. Wytrzymały natomiast obwałowania rzeki Gostyni i Wisły, mimo przecieków i napływu wód powodziowych od strony Bierunia. Pomimo tego, w wyniku wypełnienia się wodami niecek osiadań górniczych zatopione zostały między innymi tereny w rejonie Kopani, Bijasowic i Bierunia. Potencjalne zagrożenie powodziowe stwarza zbiornik „Dziećkowice”. W razie awarii obiektu hydrotechnicznego (zbiornik „Dziećkowice”), w zależności od skali ewentualnych uszkodzeń zapory czołowej i zapór bocznych, maksymalna fala powodziowa, przy wysokim piętrzeniu wody w zbiorniku, obejmie dolinę rzeki Przemszy wraz z północną i wschodnią częścią 14 Dane szacunkowe 25 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Czarnuchowic. Zasięg ewentualnej fali powodziowej przy niższym poziomie piętrzenia wody w zbiorniku, na terenie Czarnuchowic, nie powinien przekroczyć obwałowań rzeki Przemszy. Zaistniałe już obniżenia terenu, zalewiska oraz zasięgi potencjalnych i rzeczywistych wód powodziowych obejmują tereny, które były użytkowane w formie stawów. Dotyczy to byłego Wielkiego Stawu Bieruńskiego, stawów w dolinie Przemszy oraz innych.15 Ochronie przed powodzią służy głównie identyfikacja i ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego miast i gmin terenów zagrożonych występowaniem powodzi. Na tych terenach powinna być ograniczona możliwość budowy nowych i rozbudowy istniejących obiektów. Do wykonywanych działań z zakresu ochrony przed powodzią zaliczyć można regulacje rzek i mniejszych cieków. 2.1.1.5 Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych Można wyróżnić kilka źródeł zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych: – ścieki bytowe, które na skutek braku kanalizacji sanitarnej (nie wszyscy mieszkańcy Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego podłączeni są do kanalizacji lub posiadają oczyszczalnię ścieków), są odprowadzane do szamb lub nieoczyszczone bezpośrednio do rowów i cieków naturalnych powodują zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz podziemnych, poprzez wprowadzanie do nich głównie zanieczyszczeń wyrażonych jako BZT5, ChZT, azot amonowy i fosforany, – wody opadowe i roztopowe przede wszystkim z centrów miast, dróg przelotowych oraz parkingów i stacji paliw mogą zanieczyszczać wody powierzchniowe i podziemne głównie substancjami ropopochodnymi spłukiwanymi z nawierzchni, – zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (nawozy sztuczne) niosą głównie ze sobą zanieczyszczenia w postaci związków azotu i fosforu, – składowiska odpadów komunalnych mogą być również potencjalnie źródłem zanieczyszczenia wód w wyniku przedostania się odcieków do gruntu. Innym poważnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych mogą być ścieki przemysłowe, które w przypadku braku oczyszczenia niosą bardzo wysokie ładunki zanieczyszczeń wyrażone jako: BZT5, ChZT, chlorki, siarczany, fosforany, detergenty, metale ciężkie i inne. Dodatkowo kopalnie węgla kamiennego poprzez wprowadzanie słonych wód dołowych przyczyniają się do zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Również powstający przy eksploatacji węgla kamiennego odpad górniczy (skała płonna) składowany na hałdach stanowi zagrożenie dla czystości wód podziemnych i powierzchniowych. Składowiska te generują do środowiska specyficzne składniki mineralne: siarczany, chlorki oraz metale. 15 Zgodnie z „Zintegrowanym Gminnym Programem Ochrony Środowiska dla Miasta Bieruń”. GIG Katowice 2002 26 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.1.1.6 Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków Sieć kanalizacji sanitarnej Siecią kanalizacyjną objętych jest ok. 43 % mieszkańców Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. Ścieki odprowadzane są głównie do oczyszczalni ścieków znajdujących się na terenie gmin powiatu: 1. Gmina Bieruń: − Oczyszczalnia ścieków przy ul. Chemików, − Oczyszczalnia ścieków przy ul. Jagiełły, − Oczyszczalnia ścieków przy ul. Soleckiej. 2. Gmina Lędziny: − Oczyszczalnia ścieków przy KWK „Ziemowit”, − Oczyszczalnia ścieków w Hołdunowie (w budowie). 3. Gmina Imielin: − brak oczyszczalni ścieków. 4. Gmina Bojszowy: − Oczyszczalnia ścieków przy ul. Gościnnej, typu SBR, − Oczyszczalnia ścieków w Jedlinie, typu TMB, − Oczyszczalnia ścieków w Międzyrzeczu, typu TMB, − Oczyszczalnia ścieków w Świerczyńcu, typu BIOCLERE. 5. Gmina Chełm Śląski: − Oczyszczalnia ścieków przy ul. Techników. Na terenie Powiatu znajduje się również kilkadziesiąt oczyszczalni przydomowych, które zostały wybudowane na terenach zabudowy rozproszonej, gdzie brak jest ekonomicznego uzasadnienia budowy sieci kanalizacyjnej. Ścieki z terenów nieskanalizowanych gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych oraz odprowadzane w sposób niekontrolowany do ziemi i wód płynących. Oprócz wymienionych oczyszczalni ścieków komunalnych w Powiecie znajdują się również oczyszczalnie ścieków przemysłowych. Zakładowe oczyszczalnie ścieków posiadają: − „DANONE” Sp. z o.o. Fabryka w Bieruniu, − Kopalnie Węgla Kamiennego (osadniki wód dołowych). Szereg zakładów oraz stacji benzynowych posiada również oczyszczalnie wód opadowych i roztopowych. 27 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W tabeli 2-3 przedstawiono ilość powstających ścieków sanitarnych w Powiecie, oszacowaną na podstawie własnych obliczeń, do których założono średnią jednostkową ilość ścieków na 1 mieszkańca na poziomie 120 l/M/d. Tabela 2-3 Bilans ścieków komunalnych w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim Lp. Gmina Liczba mieszkańców Ilość powstających ścieków [m3/d] 1 2 3 4 1. Bieruń 20 193 2 423 2. Lędziny 16 000 1 920 3. Imielin 7 657 919 4. Bojszowy 6 280 754 5. Chełm Śląski 5 500 660 55 630 6 676 Ogółem Poniższy diagram przedstawia procentowy udział ścieków oczyszczonych w ogólnej ilości powstających ścieków komunalnych w gminach Powiatu. ścieki nieoczyszczone ścieki oczyszczone 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Chełm Śląski Bojszowy Imielin Lędziny 0% Bieruń 10% Rysunek 2-2 Udział ścieków oczyszczonych w ogólnej ilości powstających ścieków w gminach Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 28 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Całkowita długość sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego wynosi ok. 73 km, bez przykanalików. W poszczególnych gminach sytuacja wygląda następująco: 1. Bieruń - ok. 16 km, 2. Lędziny - ok. 5,8 km, 3. Imielin - brak kanalizacji, 4. Bojszowy - ok. 50 km, 5. Chełm Śląski - ok. 1,1 km. Większość sieci została wybudowana stosunkowo niedawno i wykonana jest z rur PVC. Stan techniczny tej sieci jest dobry. Długość kanalizacji deszczowej na terenie Gminy Bojszowy wynosi ok.12 km. W pozostałych gminach powiatu brak danych dotyczących długości i stanu technicznego kanalizacji deszczowej. 2.1.1.7 Wpływ eksploatacji górniczej oraz składowisk odpadów Teren Powiatu znajduje się pod wpływem eksploatacji kopalni „Ziemowit” i „Piast”. Na terenach tych występują szkody górnicze, które widoczne są w każdej gminie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. Wpływ eksploatacji górniczej na jakość wód powierzchniowych i podziemnych przejawia się przez: − generowanie do wód powierzchniowych słonych wód dołowych oraz zawartych w nich siarczanów i pierwiastków promieniotwórczych, − wymywanie składników mineralnych ze składowisk skały płonnej, − osiadanie terenu powodujące zaburzenia w naturalnym spływie wód powierzchniowych. KWK „Ziemowit” oraz „Piast” odprowadzają słone wody dołowe do wód powierzchniowyh powodując ich skażenie. Rzeki Gostynia, Przemsza i Potok Goławiecki należą do cieków o najwyższych wskaźnikach zanieczyszczeń w województwie. Ich wody są szczególnie obciążone podwyższoną zawartością zanieczyszczeń głównie poprzez związki: chlorków, siarczanów oraz podwyższoną radioaktywność. Na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego nie ma składowiska odpadów komunalnych jak też przemysłowych. Na terenie Gminy Lędziny znajduje się zwałowisko kamienia dołowego przy Szybach Głównych KWK „Ziemowit” oraz zwałowisko kamienia kopalnianego KWK „Piast” w rejonie byłych stawów „Paciorkowce” wzdłuż Potoku Goławieckiego. Ze znajdujących się na terenie Powiatu zwałowisk odpadów górniczych (skały płonnej), na skutek naturalnego wietrzenia skał, zostają wymywane do wód powierzchniowych i podziemnych związki, które powodują przekroczenia głównie siarczanów, chlorków i metali. 29 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.1.2 2.1.2.1 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w dziedzinie gospodarki wodnościekowej uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Regulacje prawa wspólnotowego Polityka ochrony wód przed zanieczyszczeniem (cele i zadania) określona jest w dyrektywie ramowej Unii Europejskiej. W dalszym ukierunkowaniu strategii ochrony krajowych zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, w tym strategii oczyszczania ścieków miejskich i przemysłowych, dużą rolę odgrywać będzie przyjęta dyrektywa ramowa ustanawiająca podstawę polityki wodnej Unii Europejskiej w tej dziedzinie. Wprowadzając zintegrowane zarządzanie jakością wody dyrektywa ramowa ustala zależności między różnymi dyrektywami i stanowi niewątpliwy postęp w tym, że eliminuje szereg niekonsekwencji występujących między nimi. Przyjęte wspólne dla Unii Europejskiej regulacje prawa w zakresie gospodarki wodno-ściekowej zawarte są również w następujących dyrektywach: − Dyrektywa Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczenia (IPPC), − Dyrektywa Rady 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre niebezpieczne substancje wprowadzane do środowiska wodnego wspólnoty, − Dyrektywa Rady 91/676/EWG w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany ze źródeł rolniczych, − Dyrektywa Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, − Dyrektywa Rady 93/481/EWG dotycząca formularzy dla prezentowania narodowych programów przewidzianych w Art.17 Dyrektywy Rady 91/271/EWG, − Dyrektywa Rady 76/464/EWG w sprawie odprowadzania niebezpiecznych substancji do wody oraz dyrektywy „córki” 82/176, 83/515, 84/156, 84/491, 86/280, 88/347, 90/415, − Dyrektywa Rady 75/440/EWG w sprawie wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do pobierania wody pitnej w krajach członkowskich, − Dyrektywa Rady 80/778/EWG w sprawie jakości wody przeznaczonej do picia, − Dyrektywa Rady 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, uzupełniająca i zastępująca dyrektywę 80/778/EWG, − Dyrektywa Rady 76/160 dotycząca jakości wody w kąpieliskach, − Dyrektywa Rady 77/795 ustanawiająca wspólną procedurę wymiany informacji na temat jakości wód powierzchniowych w Unii, − Dyrektywa Rady 79/869/EWG dotycząca metod badań i częstotliwości analiz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej w krajach członkowskich, − Dyrektywa Rady 80/68/EWG w sprawie ochrony wód podziemnych zanieczyszczeniem powodowanym przez niektóre substancje niebezpieczne, przed − Dyrektywa Rady 78/659/EWG w sprawie jakości wód wymagających ochrony dla podtrzymania życia ryb, 30 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Dyrektywa Rady 79/923/EWG w sprawie jakości wód wymaganych dla hodowli skorupiaków i mięczaków. Pozostałe obszary związane z gospodarką wodno-ściekową nie ujęte w powyższych dyrektywach, państwa członkowskie normują na poziomie krajowym. 2.1.2.2 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej W Polsce sprawy związane z ochroną środowiska w zakresie gospodarki wodno-ściekowej regulują następujące ustawy oraz rozporządzenia: − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 140, poz. 1585), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska i sposobu ich przedstawiania (Dz. U. Nr 100, poz. 920), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. Nr 122, poz. 1055), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 179, poz. 1490), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzenia ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. Nr 146, poz. 1640), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. Nr 129, poz. 1108), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. Nr 35, poz. 308), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 marca 2003 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 55, poz. 477) w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. Nr 110, poz. 1057), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 czerwca 2003 r. w sprawie określenia wzoru publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie (Dz. U. Nr 110, poz. 1058), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska i sposobu ich przedstawiania (Dz. U. Nr 113, poz. 1075), − Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.), 31 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 4, poz. 44), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziału obszarów dorzeczy na regiony wodne (Dz. U. Nr 232, poz. 1953), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 listopada 2002 r. w sprawie metodyk referencyjnych badania stopnia biodegradacji substancji powierzchniowoczynnych zawartych w produktach, których stosowanie może mieć wpływ na jakość wód (Dz. U. Nr 196, poz. 1658), − Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 212, poz. 1799), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz. U. Nr 35, poz. 309), − Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747; zm.: nr 115, poz. 1229 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. Nr 8, poz. 70), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz. U. Nr 26, poz. 257), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. Nr 129, poz. 1108), − Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz. 1718), − Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z późn. zm.), 32 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549), − Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 października 2002 r. w sprawie warunków wprowadzania nieczystości ciekłych do stacji zlewnych (Dz. U. Nr 188, poz. 1576), − Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz. 414 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690), − Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89, poz. 991 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 60, poz. 616). Przedstawiono stan prawny na dzień 31 lipca 2003 r. Polskie prawo w dalszym ciągu jest w trakcie dostosowywania do wymogów Unii Europejskiej, w związku z tym należy oczekiwać wejścia w życie kolejnych nowych rozporządzeń związanych z gospodarką wodno-ściekową. 2.1.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu w zakresie gospodarki wodno-ściekowej wraz ze stanem docelowym Zaopatrzenie w wodę Z analizy stanu istniejącego wynika, że Powiat Bieruńsko-Lędziński wyposażony jest w sieć wodociągową w 97%. Przy założeniu 100% wyposażenia gmin powiatu w sieć wodociągową, do wykonania pozostanie ok. 15 km nowej sieci wraz z przyłączami. Część istniejącej sieci wodociągowej znajduje się w złym stanie technicznym, docelowo wymiany wymagają wszystkie rury azbestowo-cementowe, stalowe i żeliwne. 33 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Kanalizacja i oczyszczanie ścieków sanitarnych Docelowo ścieki z terenu Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego oczyszczane będą w następujący sposób: 1. Gmina Bieruń Ścieki oczyszczane będą tak jak dotychczas w 3 oczyszczalniach ścieków znajdujących się przy: ul. Chemików, ul. Jagiełły oraz ul. Soleckiej. Długość kanalizacji przewidzianej do wybudowania do 2015 roku wynosi 37 km. 2. Gmina Lędziny W gminie ścieki oczyszczane będą w istniejącej oczyszczalni znajdującej się na terenie KWK „Ziemowit”. Na dzień 31.08.2003 r. przewidziane było oddanie do eksploatacji oczyszczalni ścieków w Hołdunowie o przepustowości 1300 m3/d. Gmina przewiduje również wybudować w przyszłości 3 oczyszczalnie ścieków: w Lędzinach (do roku 2005), w Goławcu (do roku 2009) i w Górkach (do roku 2007). Długość kanalizacji przewidzianej do wybudowania do 2015 roku wynosi 18,5 km. 3. Gmina Imielin W mieście brak jest oczyszczalni ścieków. Do 2010 roku przewiduje się wybudowanie oczyszczalni ścieków o przepustowości 1000 m3/d (lokalizacja - rejon ul. Wandy). Długość kanalizacji przewidzianej do wybudowania do 2015 roku wynosi 60 km. 4. Gmina Bojszowy Ścieki oczyszczane będą tak jak dotychczas w 4 oczyszczalniach ścieków znajdujących się w: Bojszowach, Jedlinie, Międzyrzeczu oraz Świerczyńcu. Długość kanalizacji przewidzianej do wybudowania do 2015 roku wynosi 22,6 km. 5. Gmina Chełm Śląski Istniejąca oczyszczalnia w Chełmie Śląskim o przepustowości 800 m3/d przewidziana jest do likwidacji. Gmina planuje wybudować do roku 2008 nową oczyszczalnię w Chełmie Śląskim przy ul. Kmicica o przepustowości 2 500 m3/d. Długość kanalizacji przewidzianej do wybudowania do 2015 roku wynosi 47 km. Łącznie do końca 2015 roku na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego planuje się wykonać 185 km kanalizacji sanitarnej oraz ok. 80 km przykanalików. Należy zaznaczyć, że w miejscach występowania największych szkód górniczych można rozważyć budowę kanalizacji ciśnieniowej. Kanalizacja deszczowa Na terenie Powiatu istnieje kanalizacja deszczowa z odprowadzeniem do cieków powierzchniowych, brak jest jednak danych dotyczących jej długości i stanu technicznego. Docelowo zakłada się rozbudowę istniejącej sieci kanalizacji deszczowej, tak aby wszystkie ulice na terenach zabudowanych były w nią wyposażone. 34 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Według wstępnego oszacowania do wykonania i renowacji pozostanie16 ok. 65 km kanalizacji deszczowej. Przy odprowadzaniu ścieków deszczowych z terenów zanieczyszczonych (stacje benzynowe, parkingi, centrum miasta, drogi wojewódzkie i krajowe) należy przewidywać wykonanie podczyszczalni wód deszczowych w celu usunięcia zawiesiny (do wartości 100 mg/l) i substancji ropopochodnych (do wartości 15 mg/l).17 Ochrona przed powodzią i suszą Powiat powinien współdziałać przy opracowaniu programu ochrony przed powodzią, przy czym wskazane jest aby programy opracowywane były w układzie zlewniowym. Opracowania takie wykraczają poza obszar danego powiatu, dlatego przy pracach nad nimi należy współdziałać z sąsiednimi powiatami oraz administratorami poszczególnych cieków. Program powinien przede wszystkim zawierać i uwzględniać: − regulację rzek i potoków, − podwyższenie wałów przeciwpowodziowych przed rozpoczęciem eksploatacji górniczej w zagrożonych rejonach, − ocenę stateczności pozostałych wałów i ich naprawę, − budowę obiektów małej retencji, − wyznaczenie terenów zalewowych, − wdrożenie systemu ostrzegania na wypadek katastrofy. 2.1.3 Cele i kierunki działań 1. Cel przyjęty w „Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000-2015”: „utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych”. 2. Cel długoterminowy do 2015 r. przyjęty w „Programie ochrony środowiska województwa śląskiego”: „Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania”. 2.1.4 Priorytety ekologiczne Priorytetem w zakresie gospodarki wodno-ściekowej jest „Przywrócenie czystości wód powierzchniowych, ochrona zasobów wód podziemnych oraz zmniejszenie strat i zapewnienie wysokiej jakości wody do picia”. Priorytet ten jest zgodny z celami przyjętymi dla województwa śląskiego. 16 17 Własne oszacowanie Według Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2002 Nr 212, poz.1799) 35 W1 LD 2.1.4.1 „Przywrócenie czystości wód powierzchniowych, ochrona zasobów wód podziemnych oraz zapewnienie mieszkańcom wody o wysokiej jakości. Cele długoterminowe 2004-2015 Ograniczenie ilości ścieków nieoczyszczonych. Ograniczenie strat wody związanych z przesyłem i poprawa zaopatrzenia ludności w wodę. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych. W1C1 W1C2 W1C3 W1C4 Cele krótkookresowe 2004-2006 Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej. LK Rejestr celów i zadań środowiskowych Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W1C4Z2 W1C4Z1 W1C3Z3 W1C3Z2 W1C3Z1 Propagowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych związkami biogennymi. Monitoring wód powierzchniowych i podziemnych. Zabezpieczenie sieci zaopatrzenia w wodę przed szkodami górniczymi. W W WIOŚ G W W W Gminy Właściciele sieci wodociągowej, RPWiK Gminy Właściciele sieci, KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Gmina Chełm Śląski W1C2Z6 Likwidacja istniejącej oraz budowa nowej oczyszczalni ścieków w gminie Chełm Śląski. Wymiana odcinków rurociągów stalowych, żeliwnych i azbestowo-cementowych sieci wodociągowej. Uzupełniająca rozbudowa sieci wodociągowej. W Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne w Bojszowach Modernizacja oczyszczalni ścieków w Międzyrzeczu gm. Bojszowy. W1C2Z7 W W W W W W W W 36 KZ Kod wagi zadania Gmina Bojszowy Gmina Bieruń Gmina Lędziny Gmina Lędziny Gmina Imielin Gminy Gminy Gminy Jednostka/osoba odpowiedzialna Modernizacja oczyszczalni ścieków w Jedlinie gm. Bojszowy. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w gminach: Bieruń, Bojszowy, Chełm Śląski. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Lędziny, Imielin. Budowa kanalizacji deszczowej na terenie Powiatu. Budowa nowej oczyszczalni ścieków w gminie Imielin. Budowa oczyszczalni ścieków „Lędziny”. Budowa 2 nowych oczyszczalni ścieków w gminie Lędziny. Modernizacja oczyszczalni ścieków przy ul. Soleckiej w Bieruniu. Nazwa zadania W1C2Z5 W1C2Z4 W1C2Z3 W1C2Z2 W1C2Z1 W1C1Z3 W1C1Z2 W1C1Z1 LZ W2 Minimalizacja zagrożeń spowodowanych klęskami powodzi. W2C1 W1C5 Opracowanie planów ochrony przeciwpowodziowej oraz ekspertyz. Zmniejszenie zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W2C1Z6 W2C1Z5 W2C1Z4 W2C1Z3 W2C1Z2 W2C1Z1 W1C5Z6 W1C5Z5 W1C5Z4 W1C5Z3 Wykonanie niezbędnych ekspertyz dotyczących stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych. Inwentaryzacja studni kopanych – ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem. Rozpropagowanie oraz budowa oczyszczalni przydomowych w tych miejscach, gdzie jak wynika z planów zagospodarowania przestrzennego brak będzie kanalizacji w okresie perspektywicznym. Opracowanie programu ochrony przed powodzią w obszarze zlewni rzek: Wisły, Przemszy, Gostyni, Potoku Goławieckiego,Pszczynki. Rozpoznanie potrzeb wraz z ich realizacją w zakresie zabezpieczenia przeciwpowodziowego ze szczególnym uwzględnieniem tzw. małej retencji. Opracowanie planu operacyjnego przed powodzią. (wdrożenie systemu ostrzegania). Opracowanie planu operacyjnego przed powodzią (wdrożenie systemu ostrzegania). Wykonanie ekspertyzy hydrotechnicznej dla węzła osadniczego „Czarnuchowice” - teren zagrożony powodzią. Monitoring radiologiczny rzek: Wisły, Gostyni i Potoku Goławieckiego. Zorganizowanie monitoringu zwałowisk odpadów zlokalizowanych na terenie powiatu (KWK Piast i Ziemowit). Działania kontrolne dotyczące rozpoznania problemu oczyszczania wód deszczowych z terenów przemysłowych oraz dróg wojewódzkich i krajowych. Budowa systemu oczyszczania wód dołowych z radu i zasolenia. W1C5Z1 W1C5Z2 Modernizacja instalacji do produkcji wyrobów mleczarskich w zakresie niezbędnym do uzyskania pozwoleń zintegrowanych. W1C4Z3 G L Administratorzy wałów p.powodziowych G P G L G G L G L L L Gmina Bieruń Gminy Powiat Gminy Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Gminy Gminy KW S.A. KWK Piast i Ziemowit KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Przedsiębiorcy 37 W2C3Z1 W2C4Z1 Stworzenie systemów monitoringu. Regulacja rzek, potoków i stawów oraz wykonanie odwodnień i melioracji. W2C2 W2C3 W2C4 W2C4Z2 W2C2Z1 Przebudowa i modernizacja obiektów hydrotechnicznych. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Administratorzy cieków i urządzeń wodnych Wykonanie niezbędnych regulacji rzek (wraz z linią brzegową), potoków i stawów w Powiecie oraz przeprowadzenie odmulenia. Odwodnienie i melioracja terenów narażonych zalewaniem i nadmiernym retencjonowaniem wody w związku ze szkodami górniczymi. P Administratorzy obiektów hydrotechnicznych i cieków wodnych Stworzenie systemu monitorowania stanu rzek i wałów przeciwpowodziowych. L L L Administratorzy obiektów hydrotechnicznych Przebudowa i modernizacja obiektów hydrotechnicznych (w tym wzmocnienie wałów p.powodziowych) rzek: Gostynia, Wisła, Przemsza oraz Potoku Goławieckiego. 38 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.1.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne. Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie wodami. Wody podlegają ochronie niezależnie od tego, czyją stanowią własność. Ochrona wód polega w szczególności na: − unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności zanieczyszczeniami substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego, − zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych poziomów zwierciadła wody. Ustawa nakazuje, aby aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 000 były wyposażone w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków (art. 43 ustawy). Powyższy zapis jest implementacją dyrektywy Rady nr 91/271/EWG. W negocjacjach stowarzyszeniowych, Polska uzyskała okresy przejściowe na dostosowanie do tego wymogu: − do 10 000 RLM18 - 10 lat, − powyżej 10 000 RLM (dla dużych miast) – 8 lat. W miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania (art. 42 ustawy). Produkcję rolną należy prowadzić w sposób ograniczający i zapobiegający zanieczyszczaniu wód związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Należy upowszechniać dobre praktyki rolnicze, w szczególności na drodze organizowania szkoleń dla rolników (art. 47 ustawy). Szczególnej ochronie podlegają zasoby wód podziemnych, ustawa nakazuje, aby wody podziemne były wykorzystywane przede wszystkim do: − zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalno-bytowe, − na potrzeby produkcji artykułów żywnościowych oraz farmaceutycznych. W zakresie ochrony przed powodzią i suszą obowiązek ten ciąży na organach administracji rządowej i samorządowej (art. 81 ustawy). Ochronę przed powodzią i suszą realizuje się w szczególności przez: − zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych, − racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, sterowanie przepływami wód, 18 RLM – Równoważna Liczba Mieszkańców 39 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze, − kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi (art. 80 ustawy). Problematykę wodno-ściekową reguluje również ustawa Prawo ochrony środowiska oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 40 2.1.6 Poprawa stanu czystości oraz jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie ludności oraz gospodarce potrzebnych ilości wody o odpowiedniej jakości spełniającej wymogi sanitarne. Ilość odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczenia w hm3, w tym oczyszczonych. % ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków. Długość sieci kanalizacyjnej. Długość sieci wodociągowej. Redukcja zanieczyszczeń w ściekach. Poprawa kondycji środowiska naturalnego, a w szczególności wód powierzchniowych i podziemnych na terenie Powiatu. „Przywrócenie czystości wód powierzchniowych, ochrona zasobów wód podziemnych oraz zapewnienie mieszkańcom wody o wysokiej jakości”. Zmniejszenie strat wody w sieci wodociągowej. Poprawa jakości wody dostarczanej mieszkańcom. Poprawa jakości wód powierzchniowych przez: oczyszczanie ścieków komunalnych i przemysłowych, ograniczenie spływu azotanów z terenów rolniczych oraz ograniczenie spływu zanieczyszczonych wód deszczowych z dróg. Ochrona czystości wód podziemnych. Zwiększenie atrakcyjności terenu Powiatu dla inwestorów. Poprawa warunków sanitarnych i zmniejszenie zagrożenia zdrowia. Podniesienie standardu życia mieszkańców. Ochrona terenów zamieszkania ludności oraz prowadzonej działalności gospodarczej przed powodzią. Cele nadrzędne Cele szczegółowe Programu Oczekiwane rezultaty Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Logika interwencji Cele Rezultaty Matryca logiczna Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 41 Pomiary poziomu zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych. Powiat, Główny Urząd Statystyczny, Przepisy i normy Unii Europejskiej, Raporty Unii Europejskiej. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Powiat, Śląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Źródła i sposoby weryfikacji Ogólna poprawa stanu jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Pozyskanie inwestorów. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. Założenia 3. 2. 1. 1 I Lp. 1. 1 I Lp. 2.1.7 3 2 3 2004 2004 2004 Nazwa zadania 2 Opracowanie programu ochrony przed powodzią w obszarze zlewni rzek: Wisły, Przemszy, Gostyni, Pszczynki i Potoku Goławieckiego. Wykonanie niezbędnych ekspertyz dotyczących stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych. Przebudowa i modernizacja obiektów hydrotechnicznych (w tym wzmocnienie wałów p. powodziowych) rzek: Gostynia, Wisła, Przemsza oraz Potoku Goławieckiego. Planowane efekty ekologiczne Jednostka odpowiedzialna Powiat Planowane efekty ekologiczne SUMA Zabezpieczenie przed powodzią. 5 6 ZADANIA WŁASNE POWIATU* Jednostka odpowiedzialna 2015 2006 obiektów hydrotechnicznych Administratorzy wałów p. powodziowych Administratorzy Zabezpieczenie przed powodzią. Zabezpieczenie przed powodzią. 50 50 10 000 100 40 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 5 6 7 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Regionalny Zarząd Zabezpieczenie 2005 Gospodarki przed powodzią. Wodnej Termin zakończenia planowany Termin rozpoczęcia planowany 4 2005 4 Termin zakończenia planowany 2004 Opracowanie planu operacyjnego przed powodzią jako część powiatowego planu reagowania kryzysowego (wdrożenie systemu ostrzegania). Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania Harmonogram realizacji Programu Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 42 X X 8 UE [PLN] 8 UE [PLN] X 9 NFOS [PLN] 9 NFOS [PLN] X X X 10 WFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X X X 11 Środki własne X 11 Środki własne Gminy, RZGW, ŚZMiUW, KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Gminy, RZGW, ŚZMiUW Gminy, ŚZMiUW 12 Partnerzy Gminy 12 Partnerzy 11. 10. 9. 8. 7. 6. 5. 4. Modernizacja instalacji do produkcji wyrobów mleczarskich w zakresie niezbędnym do uzyskania pozwoleń zintegrowanych. Budowa systemu oczyszczania wód dołowych z radu i zasolenia. 2004 (już rozpoczęto) 2002 2004 Zorganizowanie monitoringu zwałowisk odpadów zlokalizowanych na terenie powiatu (KWK Piast i Ziemowit). 2007 2004 2007 2005 2005 2015 2015 2004 2004 2015 2006 2004 2004 Monitoring radiologiczny rzek: Wisły, Gostyni i Potoku Goławieckiego Wykonanie niezbędnych regulacji rzek (wraz z linią brzegową), potoków i stawów w Powiecie oraz przeprowadzenie odmulenia. Odwodnienie i melioracja terenów narażonych zalewaniem i nadmiernym retencjonowaniem wody w związku ze szkodami górniczymi. Działania kontrolne dotyczące rozpoznania problemu oczyszczania wód deszczowych z terenów przemysłowych oraz dróg wojewódzkich i krajowych. Stworzenie systemu monitorowania stanu rzek i wałów przeciwpowodziowych. Przedsiębiorcy KW S.A. KWK Piast i Ziemowit KW S.A. KWK Piast i Ziemowit KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska cieków i urządzeń wodnych Kompania Węglowa S.A. w Katowicach KWK Piast i Ziemowit Administratorzy obiektów hydrotechnicznych i cieków wodnych Administratorzy Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 43 Zmniejszenie zanieczyszczenia 30 wód podziemnych i powierzchniowych Ocena wpływu zwałowisk na wody brak danych powierzchniowe i podziemne. 73 693 Zmniejszenie w tym: zanieczyszczenia Piast 29 000 wód podziemnych Ziemowit 44 693 i powierzchniowych. Zmniejszenie uciążliwości brak danych zakładu na środowisko. 450 10 000 Regulacja stosunków wodnych. Zmniejszenie zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych. 10 000 150 Zabezpieczenie przed powodzią. Poprawa czystości rzek. Zabezpieczenie przed powodzią. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X WIOŚ, Wojewoda Administratorzy cieków wodnych, Gminy, WIOŚ Powiat, Gminy Gminy, Spółki wodne RZGW RZGW, Gminy, Administratorzy rzek 3. 2. 1. 1 I Lp. 15. 14. 13. 12. 2004 2004 Termin rozpoczęcia planowany Zabezpieczenie sieci zaopatrzenia w wodę przed szkodami górniczymi. Monitoring wód powierzchniowych i podziemnych. Nazwa zadania Opracowanie planu operacyjnego przed powodzią (wdrożenie systemu ostrzegania). Wykonanie ekspertyzy hydrotechnicznej dla węzła osadniczego „Czarnuchowice” teren zagrożony powodzią. Rozpoznanie potrzeb wraz z ich realizacją w zakresie zabezpieczenia przeciwpowodziowego ze szczególnym uwzględnieniem tzw. małej retencji. WIOŚ Termin Jednostka zakończenia odpowiedzialna planowany 2015 2015 2015 2010 Planowane efekty ekologiczne Planowane koszty ogółem [PLN] tys. brak danych 2 500 Zmniejszenie strat wody oraz poprawa jakości wody pitnej. Ocena jakości wód powierzchniowych i podziemnych. SUMA 50 000 brak danych Zmniejszenie strat i zapewnienie wysokiej jakości wody do picia. Zmniejszenie uciążliwości zakładu na środowisko. UE [PLN] X X X NFOS [PLN] X X X 2005 2006 2015 2004 2004 2004 Gminy Gmina Bieruń Gminy 250 40 brak danych Zabezpieczenie przed powodzią. Zabezpieczenie przed powodzią. Zabezpieczenie przed powodzią. X X 3 4 5 6 7 8 9 SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** 2004 Wymiana odcinków rurociągów stalowych, żeliwnych i azbestowocementowych sieci wodociągowej. 2 2005 Modernizacja oczyszczalni ścieków w Międzyrzeczu gm. Bojszowy. Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne w Bojszowach Właściciele sieci wodociągowej RPWiK Właściciele sieci, KW S.A. KWK Piast i Ziemowit Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 44 X X X 10 WFOS [PLN] X X X X X X X 11 Środki własne X X X X Powiat Powiat 12 Partnerzy Marszałek, Przedsiębiorcy Gminy Gminy 11. 10. 9. 8. 7. 6 5. 4. 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 Uzupełniająca rozbudowa sieci wodociągowej. Inwentaryzacja studni kopanych – ewidencja i zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem. Rozpropagowanie oraz budowa oczyszczalni przydomowych w tych miejscach, gdzie jak wynika z planów zagospodarowania przestrzennego brak kanalizacji w okresie perspektywicznym. Budowa oczyszczalni ścieków „Lędziny”. Budowa 2 nowych oczyszczalni ścieków w gminie Lędziny. Likwidacja istniejącej oraz budowa nowej oczyszczalni ścieków w gminie Chełm Śląski. Budowa nowej oczyszczalni ścieków w gminie Imielin. Modernizacja oczyszczalni ścieków przy ul. Soleckiej w Bieruniu. 2006 2010 2008 2009 2005 2015 2005 2015 Gmina Bieruń Gmina Imielin Gmina Chełm Śląski Gmina Lędziny Gmina Lędziny Gminy Gminy Gminy Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 45 1 000 100 6 000 Wyeliminowanie skażenia wód 4 500 podziemnych i powierzchniowych. Wyeliminowanie skażenia wód 1 100 podziemnych i powierzchniowych. Wyeliminowanie skażenia wód 7 000 podziemnych i powierzchniowych. Wyeliminowanie skażenia wód 4 900 podziemnych i powierzchniowych. Zmniejszenie uciążliwości ścieków brak danych wprowadzanych do wód. Wyeliminowanie skażenia wód podziemnych i powierzchniowych. Zaopatrzenie ludności w wodę do picia. Wyeliminowanie skażenia wód podziemnych i powierzchniowych. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Bieruńskie Przedsiębiorstwo Inżynierii Komunalnej w Bieruniu Media lokalne, Producenci oczyszczalni Właściciele studni RPWiK, GPW 2004 2004 2004 2004 2004 Modernizacja oczyszczalni ścieków w Jedlinie gm. Bojszowy. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w gminach: Bieruń, Bojszowy, Chełm Śląski. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Lędziny, Imielin Budowa kanalizacji deszczowej na terenie Powiatu. Propagowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych związkami biogennymi. 2015 2015 2010 2015 2007 Gminy Gminy Gmina Lędziny Gmina Imielin Gmina Bieruń Gmina Bojszowy Gmina Chełm Śląski Gmina Bojszowy SUMA Zmniejszenie ilości związków biogennych wprowadzanych do wód powierzchniowych i podziemnych. Wyeliminowanie skażenia wód podziemnych i powierzchniowych. Zmniejszenie zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych. 125 40 000 12 000 40 000 Zmniejszenie uciążliwości ścieków brak danych wprowadzanych do wód. Wyeliminowanie skażenia wód 25 000 podziemnych 9 000 i powierzchniowych. 20 000 X X X X X X X X X X X X X X Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Media lokalne, Właściciele gospodarstw Zarządy Dróg, Przedsiębiorcy Firmy komunalne Firmy komunalne Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne w Bojszowach Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 16. 15. 14. 13. 12. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 46 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.1.8 Wnioski 1. Podstawowym instrumentem ochrony zasobów wód powierzchniowych i podziemnych są wydawane przez Starostę pozwolenia wodnoprawne. 2. Zdecydowana poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych może być uzyskana dzięki budowie systemów kanalizacyjnych, szczególnie na terenach o dużej intensywności zabudowy. 3. W przypadkach indywidualnych, na obszarach zabudowy mieszkaniowej rozproszonej, gdzie nie przewiduje się budowy sieciowego systemu odprowadzania ścieków, przewiduje się budowę przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków lub innego sprawnego systemu unieszkodliwiania ścieków. 4. Realizacja kompleksowego programu porządkowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie Powiatu w latach 2004 – 2015 uzależniona jest od pozyskania środków finansowych z Unii Europejskiej. 5. Przy pozyskiwaniu wsparcia finansowego z funduszy Unii Europejskiej zamierzenia inwestycyjne w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej należy łączyć w programy o charakterze międzygminnym. 6. Racjonalne nawożenie gruntów rolnych i właściwe stosowanie środków ochrony roślin winno przyczynić się do zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł powierzchniowych. 7. Rozpoznania zagadnienia ochrony przed powodzią należy dokonać w układzie zlewniowym, opracowując programy, które obejmowały będą powiaty leżące w danej zlewni. 8. W działaniach związanych z ochroną przeciwpowodziową należy szczególnie uwzględnić tzw. „małą retencję”. 9. Szczegółowego rozpoznania i podjęcia działań wymaga problem dotyczący oczyszczania wód deszczowych z tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu – drogi wojewódzkie oraz drogi powiatowe w centrach miast. 47 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.2 Gospodarka odpadami 2.2.1 Wprowadzenie Przedmiotem analizy niniejszego opracowania są odpady i gospodarka odpadami, w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.) wytwarzanymi na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. W poniższym rozdziale ujęta została problematyka gospodarki odpadami innymi niż niebezpieczne, a w szczególności odpadami komunalnymi oraz niebezpiecznymi. Tematyka podjęta w opracowaniu, dotyczy odpadów i gospodarki odpadami, w stopniu podstawowym. Dokładna analiza stanu istniejącego zostanie przeprowadzona w odrębnym dokumencie – „Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego na lata 2004-2015”, uwzględniającym zapisy niniejszego programu oraz wytyczne zawarte w programach wyższego szczebla. 2.2.2 Charakterystyka i ocena stanu aktualnego 2.2.2.1 Odpady komunalne Według definicji umieszczonej w ustawie o odpadach, odpady komunalne to: „odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych”. Tak więc źródłami wytwarzania odpadów komunalnych są: − gospodarstwa domowe, − obiekty infrastruktury takie jak: handel, usługi i rzemiosło, szkolnictwo, obiekty turystyczne, targowiska. Ilość powstających odpadów Podstawę do ustalenia ogólnej ilości odpadów komunalnych na analizowanym terenie stanowi jednostkowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażony w m3/M/rok lub w kg/M/rok. Jego wartość została ustalona na podstawie badań. W oparciu o średnie wskaźniki nagromadzenia odpadów dla terenu Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego została obliczona ilość wytwarzanych odpadów. Dane te zostały zestawione w poniższej tabeli: Tabela 2-4 Ilość powstających odpadów na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego w 2002 r . Liczba ludności19 Średni wskaźnik wytwarzania odpadów [Mg/M/rok] Ilość odpadów wytworzonych [Mg/rok] Średni wskaźnik nagromadzenia odpadów [m3/M/rok] Ilość odpadów nagromadzonych [m3/rok] Bieruń 19 956 0,358 7 144,25 1,01 20 155,56 Imielin 7 793 0,358 2 789,89 1,01 7 870,93 Lędziny 15 864 0,358 5 679,31 1,01 1 6022,64 Bojszowy 6 377 0,337 2 149,05 1,31 8 353,87 Chełm Śląski 5 552 0,337 1 871,02 1,31 7 273,12 Ogółem 55 542 0,350 19 633,52 1,13 59 676,12 Gmina 19 Wg GUS „Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002 rok” 48 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Dane zawarte w tabeli 2-4 obliczone zostały na podstawie danych przekazanych przez Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami „Master” Sp. z o.o. w Tychach. Objętościowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażony w kg/m3, kształtuje się na poziomie: − Bieruń, Lędziny, Imielin – 354 kg/m3, − Bojszowy, Chełm Śląski – 257 kg/m3. Dla Powiatu średni objętościowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wynosi – 329 kg/m3. Jakość powstających odpadów Skład odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie Powiatu przedstawia poniższa tabela. Tabela 2-5 Skład odpadów komunalnych wytworzonych na terenie Powiatu BieruńskoLędzińskiego w 2002 r. Lp. Nazwa strumienia Skład [%] Ilość [Mg/M/rok] Ilość [Mg/rok] 1 2 3 4 5 1 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 13,40 0,047 2 630,9 2 Odpady zielone 1,10 0,004 216,0 3 Papier i tektura (nieopakowaniowe) 1,66 0,006 325,9 4 Opakowania z papieru i tektury 3,90 0,014 765,7 5 Opakowania wielomateriałowe 1,20 0,004 235,6 6 Tworzywa sztuczne (nieopakowaniowe) 6,18 0,022 1213,4 7 Opakowania z tworzyw sztucznych 2,06 0,007 404,4 8 Szkło (nieopakowaniowe) 0,61 0,002 119,8 9 Opakowania ze szkła 7,75 0,027 1521,6 10 Metale 2,56 0,009 502,6 11 Opakowania z blachy 0,86 0,003 168,8 12 Opakowania z aluminium 0,24 0,001 47,1 13 Tekstylia 3,26 0,011 640,1 14 Odpady mineralne 14,04 0,049 2 756,5 15 Drobna frakcja popiołowa 23,54 0,082 4 621,7 16 Odpady wielkogabarytowe 5,68 0,020 1115,2 17 Odpady budowlane 10,86 0,038 2 132,2 18 Odpady niebezpieczne 1,10 0,004 216,0 100,00 0,350 19 633,5 Ogółem Dane przedstawione w powyższej tabeli obliczone zostały na podstawie informacji uzyskanych w MPGO „Master” Sp. z o.o. w Tychach. Przedstawiony skład [%] odpadów jest uśrednioną wartością dla całego roku. W poszczególnych okresach (zimowy, wiosenny, letni, jesienny) skład odpadów jest inny. Przede wszystkim zmienia się ilość drobnej frakcji popiołowej oraz ilość odpadów ulegających biodegradacji. 49 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Zbieranie i wywóz odpadów Na terenie Gmin Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego funkcjonuje system segregacji odpadów „u źródła”. Mieszkańcy gromadzą odpady w specjalnie do tego celu przystosowanych pojemnikach oraz w workach. Na terenie Powiatu ze strumienia odpadów komunalnych wydzielane są: tworzywa sztuczne, szkło, metale, puszki i makulatura. Pozostałe odpady komunalne w postaci wymieszanej, gromadzone są na posesjach w pojemnikach. Odbiorem odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, transportem oraz zbieraniem zajmują się firmy komunalne. Zagospodarowanie i unieszkodliwianie odpadów Z terenu Powiatu odpady komunalne wywożone są na składowiska odpadów (Tychy; Mysłowice). Większość odpadów deponowana jest na składowisku odpadów w Tychach, którego zarządcą jest MPGO „MASTER” Sp. z o.o. 2.2.2.2 Odpady inne niż niebezpieczne Do tej grupy odpadów zaliczamy odpady powstające w wyniku działalności podmiotów gospodarczych na terenie Powiatu. Odpady takie co do składu nie mogą posiadać właściwości, wymienionych w załącznikach 3 i 4 do ustawy o odpadach, mogących zakwalifikować je do niebezpiecznych. Najwięcej odpadów innych niż niebezpieczne, na terenie Powiatu, powstaje głównie w przemyśle górniczo-wydobywczym. Z działalnością wydobywczą związane jest składowanie odpadów górniczych (skały płonnej). Powstałe zwałowiska odpadów górniczych przy KWK „Piast” w Bieruniu oraz KWK „Ziemowit” w Lędzinach poddane są rekultywacji. Pozostałe gałęzie przemysłu jak: przemysł energetyczny, przemysł chemiczny, przemysł spożywczy oraz oczyszczalnie ścieków mają znacznie mniejszy udział w ogólnej ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych. Wytwarzane na terenie Powiatu odpady przekazywane są podmiotom gospodarczym zajmującym się transportem, odzyskiem bądź unieszkodliwianiem odpadów. Część odpadów nieprzydatna gospodarczo, kierowana jest na składowiska odpadów. 2.2.2.3 Odpady niebezpieczne W rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach odpady niebezpieczne to: „należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku 4 do ustawy lub należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 oraz posiadające co najmniej jedną cechę wymienioną w załączniku nr 4”. Powstawanie odpadów niebezpiecznych na terenie Powiatu związane jest z działalnością zakładów przemysłowych, jednostek handlowo-usługowych oraz z funkcjonowaniem gospodarstw domowych. Wytwarzane odpady niebezpieczne, w sektorze gospodarczym na terenie Powiatu, są segregowane w miejscu powstawania, magazynowane w odpowiednio do tego celu przeznaczonych miejscach oraz przekazywane jednostkom gospodarczym posiadającym stosowne zezwolenia. 50 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Według danych zawartych w opracowaniu „Stan środowiska w województwie śląskim w 2001 roku” wydanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach wynika, że na terenie Powiatu wytworzono 242,16 Mg odpadów niebezpiecznych, w tym: – 23,3% wykorzystano, – 10,2% jest magazynowana, – 6,5% unieszkodliwiono bez składowania, – 62,3% unieszkodliwiono przez składowanie. 2.2.3 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb 2.2.3.1 Prognoza powstawania i bilans odpadów komunalnych Prognoza ilościowa i jakościowa powstawania odpadów na terenie Powiatu BieruńskoLędzińskiego jest podstawą do opracowania systemów ich zagospodarowania. Bazą wyjściową do sporządzenia prognozy stanowią zmieniające się w czasie jednostkowe wskaźniki nagromadzenia odpadów, a także dane dotyczące zmian ludności w perspektywicznym okresie. Prognozowaną liczbę ludności w Powiecie przedstawia poniższy diagram. 60000 59000 58000 57000 56000 55000 54000 53000 52000 51000 2002 2005 2008 2011 2014 Liczba ludności Rysunek 2-3 Prognozowana liczba ludności w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim w latach 2002-201520 20 Na podstawie danych GUS 51 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W niniejszym opracowaniu założono wzrost ilości odpadów wytwarzanych przez jednego mieszkańca Powiatu. Wzrost ilości wytwarzanych odpadów oparto o następujące założenia: − rozwój gospodarki będzie postępował bez większych załamań i struktura gospodarki będzie zbliżała się do gospodarki krajów zachodnioeuropejskich, − rozwój gospodarczy, który powoli pociągał będzie za sobą wzrost zamożności społeczeństwa, spowoduje m.in. rozwój rynku prasowego, a to w konsekwencji wpłynie także na wzrost ilości odpadów papieru, − powoli następować będzie rozwój sieci gastronomicznej, w tym rozwój punktów zbiorowego żywienia w zakładach pracy, co spowoduje równocześnie „przemieszczanie się” odpadów spożywczych z dzielnic mieszkalnych do centrów miast. Rozwojowi sieci gastronomii sprzyjać też będzie zmiana systemu pracy wzorowana na standardach zachodnich, czyli praca z przerwą na lunch, − zakłada się, że przez najbliższe 5 lat, dominować będą postawy konsumpcyjne, powodujące wzrost ilości odpadów, następnie obserwować będzie się postawy proekologiczne, w których zawarty będzie również świadomy stosunek do problematyki odpadów. Uwidoczni się to spadkiem ilości tworzyw sztucznych na korzyść ilości szkła i wyrobów z drewna czy innych materiałów, przede wszystkim materiałów podatnych na recyrkulację czy łatwo degradowalnych – jak papier czy drewno, − zakłada się zmianę systemu CO (centralnego ogrzewania) przez część mieszkańców Powiatu na paliwa ekologiczne bądź inne źródła energii (biopaliwa). Działania takie sprzyjać będą spadkowi ilości popiołów w strumieniu odpadów komunalnych, − wzrost budownictwa oraz usług remontowo-budowlanych, zaowocuje wzrostem ilości odpadów poremontowych (w tym gruzu). 0,385 0,380 0,375 0,370 0,365 0,360 0,355 0,350 0,345 0,340 0,335 2003 2005 2007 2010 2013 2015 Ilość odpadów [Mg/M/rok] Rysunek 2-4 Ilość odpadów wytwarzanych przez mieszkańca Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego w okresie perspektywicznym 2003-2015 Na podstawie powyższych danych opracowano prognozę ilości odpadów wytwarzanych w powiecie. 52 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Prognozowaną ilość odpadów powstających na terenie Powiatu przedstawia poniższy diagram. 23000 22000 21000 20000 19000 18000 17000 2002 2005 2007 2010 2012 2015 Ilość odpadów [Mg/rok] Rysunek 2-5 Ilość odpadów powstających na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego w latach 2002-2015 2.2.3.2 Określenie stanu docelowego Rozpatrywane rozwiązania techniczno-organizacyjne w dziedzinie gospodarki odpadami na terenie Powiatu służyć powinny ograniczeniu uciążliwości dla środowiska odpadów oraz poprawie walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Rozwiązania, które będą stosowane w najbliższych latach w ramach gospodarki odpadami, muszą przede wszystkim zaspokajać potrzeby mieszkańców, być zgodne z wymogami ochrony środowiska oraz z technikami i technologiami stosowanymi w Unii Europejskiej. Zapewnienie tych wszystkich uwarunkowań wiąże się niewątpliwie z ponoszeniem nakładów finansowych. Zgodnie z zasadą “zanieczyszczający płaci” koszty związane z funkcjonowaniem systemu unieszkodliwiania odpadów, winny być ponoszone przez mieszkańców oraz innych wytwórców odpadów. Jest rzeczą oczywistą, że im nowocześniejsza technologia zastosowana w gospodarce odpadami, tym wyższe są koszty. Trudno stwierdzić, jaka jest maksymalna akceptowalna granica kosztów jakie może ponieść potencjalny mieszkaniec Powiatu. Istniejąca sytuacja (nagromadzenie znacznej ilości odpadów na składowiskach) wymusza przyjęcie odpowiedniej strategii w zakresie gospodarki odpadami. Ustawa o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.) oraz dyrektywy Unii Europejskiej nakazują maksymalnie ograniczyć ilość składowanych odpadów, przewidują stopniowe wprowadzenie zakazu składowania odpadów w formie nieprzetworzonej. W związku z tym rozwój technologii przerobu i unieszkodliwiania odpadów jest konieczny, ale niestety pociąga za sobą wzrost kosztów. Program bazuje na kilku podstawowych założeniach: − ograniczeniu powstawania dzikich składowisk oraz likwidacja i rekultywacja już istniejących, 53 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − objęcie przynajmniej 80% mieszkańców Powiatu systemem odbioru i selektywnej zbiórki odpadów, − rozwojowi selektywnej zbiórki odpadów prowadzącej do odzysku surowców wtórnych, − wprowadzeniu oraz rozwoju stopnia utylizacji organicznej frakcji odpadów poprzez technologię biologicznego ich przerobu, − lokowaniu na składowisku odpadów tylko tych, których dalsza przeróbka lub wykorzystanie jest niemożliwe. Odzysk surowców z odpadów, jako element gospodarki odpadami, powinien być traktowany priorytetowo przed innymi, różnymi metodami unieszkodliwiania odpadów. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że spodziewane zyski ze sprzedaży odzyskanych surowców nie pokrywają w całości wydatków poniesionych w procesach odzysku odpadów, dotyczy to również innych procesów przerobu odpadów. Założenie, że działalność przerobu odpadów może być samofinansująca jest błędne. Oczywistym jest, że działania związane z odzyskiem odpadów będą oznaczały dodatkowe koszty: zbierania, transportu oraz sortowania zebranego materiału. Jednakże podstawą ekonomiczną dla wdrażania systemów przetwarzania odpadów jest odpowiednio wysoki poziom kosztów ich składowania, który wymusza szukanie innych rozwiązań. Stąd też, odzysk surowców powinien stanowić nierozerwalną część systemu gospodarki odpadami. Poza czysto ekonomicznym aspektem odzysku surowców, powinno się brać pod uwagę ochronę środowiska i ochronę zasobów naturalnych, do których niewątpliwie działania związane z odzyskiem surowców się przyczyniają. Obecnie odzysk surowców jest uznany jako konieczność ekologiczna. Główne zalety wynikające z odzysku surowców można podsumować następująco: − bezpośrednia sprzedaż uzyskanych surowców, − oszczędzanie pojemności składowiska, a tym samym zmniejszanie jego uciążliwości, − zmniejszenie ilości odpadów poddawanych unieszkodliwianiu, − oszczędność zasobów naturalnych poprzez ponowne wykorzystanie surowców z odpadów, co zmniejsza zużycie surowców naturalnych w procesie produkcji. Kolejnym punktem programu jest zapobieganie powstawaniu oraz rekultywacja istniejących dzikich składowisk odpadów. Tego typu miejsca są najbardziej uciążliwymi dla środowiska punktami. Należy przeprowadzić analizę stanu istniejącego i na jej podstawie podjąć działania mające na celu minimalizację tego zjawiska na terenie Powiatu. Ważnym punktem programu gospodarki odpadami jest kompostowanie odpadów organicznych. Dzięki temu część odpadów organicznych może być przerobiona na kompost, co spowoduje zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowisku, jednocześnie zmniejszając uciążliwość wynikającą ze składowania tych odpadów. Uciążliwość ta przejawia się emisją odorów, odcieków i gazów, dlatego tak ważne jest oddzielenie odpadów organicznych od strumienia odpadów deponowanych na składowisku. Uzyskany kompost posiadający niektóre cechy nawozów mineralnych, jest wykorzystywany do kondycjonowania gleby. Odzysk surowców jak i proces kompostowania wymaga znacznego zaangażowania ze strony mieszkańców w system segregacji odpadów „u źródła” oraz selektywnej zbiórki odpadów. W trakcie trwania programu powinna zostać przeprowadzona i kontynuowana kampania kształtowania świadomości społecznej, której celem będzie osiągnięcie zakładanych wskaźników odzysku surowców o odpowiedniej czystości. 54 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Oprócz wymienionych założeń gospodarki odpadami na terenie Gmin Powiatu BieruńskoLędzińskiego należy utworzyć punkty odbioru odpadów niebezpiecznych (świetlówki, baterie, przepracowane oleje, itp.) wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. W punktach tych również odbierane byłyby odpady zawierające azbest wytworzone podczas modernizacji budynków gospodarstw indywidualnych. 2.2.3.3 Regulacja prawa wspólnotowego W realizowanym planie gospodarki odpadami w Powiecie głównym celem jest dostosowanie przyszłych rozwiązań do standardów Unii Europejskiej. Wymagania europejskie dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odpowiednich dyrektywach. Aktualnie obowiązująca ustawa o odpadach wraz z rozporządzeniami wykonawczymi w pełni odzwierciedla wymogi Unii Europejskiej. Poziom rozwiązań technicznych i technologicznych stosowanych w Polsce nadal odbiega od standardów europejskich, pomimo iż w ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w tej dziedzinie, wyrażający się przede wszystkim uporządkowaniem spraw dotyczących składowisk odpadów. Niestety w naszym kraju nadal głównym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie. Aktualnie obowiązujące polskie prawo oraz dyrektywy unijne nakazują konieczność ograniczenia składowania odpadów poprzez wzrost ich przerobu i unieszkodliwiania oraz większy odzysk surowców. Prawo Unii Europejskiej zobowiązuje państwa członkowskie do stworzenia zintegrowanej sieci zakładów unieszkodliwiających i odzyskujących odpady, zalecając jednocześnie by stosować w tych zakładach najlepsze dostępne techniki przy zachowaniu zasady nie ponoszenia nadmiernych kosztów. W rozwiązaniach gospodarki odpadami komunalnymi uwzględniających wymagania Unii Europejskiej szczególną uwagę należy zwrócić na Dyrektywę Rady Unii Europejskiej nr 99/31 z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów, w tym zwłaszcza na artykuł 5 pkt 1 i 2. Punkt 1 cyt. artykułu zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania strategii redukcji odpadów biodegradowalnych przeznaczonych do składowania. Według artykułu 5 pkt. 2 strategia ta powinna zagwarantować redukcję odpadów biodegradowalnych. Ma to nastąpić w trzech etapach: − do 2006 roku do 75% masy takich odpadów wytworzonych w 1995 r., − do 2009 roku do 50% masy takich odpadów wytworzonych w 1995 r., − do 2016 roku do 35% masy takich odpadów wytworzonych w 1995 r. Zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach powinno być osiągane poprzez stosowanie metod recyklingu, kompostowania, produkcji biogazu oraz wprowadzania innych działań, które zmierzają do odzysku materiałów i energii. Artykuł 6 ww. Dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, że na składowisko będą przyjmowane tylko odpady po wcześniejszej obróbce (nie dotyczy to odpadów tzw. obojętnych). W ustawie o odpadach, która obowiązuje od 1 października 2001 roku, nie precyzuje się wprawdzie okresów, w których miałyby być osiągnięte odpowiednie poziomy redukcji odpadów biodegradowalnych, niemniej ustawa nakazuje by: „odpady przed umieszczeniem na składowisku odpadów były poddane procesowi przekształcenia fizycznego, chemicznego 55 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego i biologicznego oraz segregacji w celu ograniczenia zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi lub dla środowiska bądź ograniczenia ilości lub objętości składowanych odpadów”. Przyjmując hipotetycznie, że wymagania Unii Europejskiej wynikające z Dyrektywy 99/31 w stosunku do Polski będą przesunięte w czasie o 3 lata, krajowa strategia dotycząca redukcji odpadów biodegradowalnych powinna gwarantować uzyskiwanie następujących poziomów: − do 75% wagowo w 2010 roku, − do 50% wagowo w 2013 roku, − do 35% wagowo w 2020 roku. Należy zaznaczyć, że poza redukcją odpadów biodegradowalnych postępować winien proces redukcji tzw. surowców wtórnych z odpadów komunalnych i odpadów opakowaniowych także z innych źródeł poza gospodarstwami domowymi (w tym odpady ze szkła, plastików, metali i innych). 2.2.3.4 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie gospodarki odpadami W Polsce sprawy związane z ochroną środowiska w zakresie gospodarki odpadami regulują ustawy oraz rozporządzenia: − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.) – tzw. Ustawa wprowadzająca, − Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z późn. zm.), − Rozporządzenie z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 140, poz. 1585), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowych warunków jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. Nr 197, poz. 1667), 56 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji podawanych przy rejestracji przez posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązku uzyskania zezwoleń (Dz. U. Nr 152, poz. 1734), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1735), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie niezbędnego zakresu informacji objętych obowiązkiem zbierania i przetwarzania oraz sposobu prowadzenia centralnej i wojewódzkiej bazy danych dotyczącej wytwarzania i gospodarowania odpadami (Dz. U. Nr 152, poz. 1740), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i zakresu dostępu do wojewódzkiej bazy dotyczącej wytwarzania i gospodarowania odpadami (Dz. U. Nr 152, poz. 1737), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których dopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. Nr 18, poz. 176), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. Nr 37, poz. 339), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 maja 2002 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebędącymi przedsiębiorcami, do wykorzystania na ich własne potrzeby (Dz. U. Nr 74, poz. 686), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. Nr 134, poz. 1140 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 października 2002 r. w sprawie odpadów pochodzących z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz z przetwarzania tych odpadów, które nie mogą być unieszkodliwiane przez ich składowanie (Dz. U. Nr 180, poz. 1513), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie i transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów (Dz. U. Nr 188, poz. 1575), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 191, poz. 1595), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. Nr 69, poz. 719). 57 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.2.3.5 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska przed odpadami W oparciu o przeprowadzone szczegółowe analizy dotychczasowego stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Powiatu, a także prognozy zmian ilościowych odpadów, dokonano identyfikacji potrzeb w zakresie ich unieszkodliwiania i utylizacji. Stwierdzono, że wymogi ochrony środowiska oraz standardy sanitarne wymuszają konieczność podjęcia odpowiednich działań porządkujących gospodarkę odpadami komunalnymi w okresie perspektywicznym. Ustalono, że w dziedzinie gromadzenia i transportu odpadów należy: − dalej doskonalić system selektywnej zbiórki i wywozu odpadów celem wtórnego wykorzystania, − wspierać działania w zakresie wydzielania odpadów niebezpiecznych (baterie, akumulatory, świetlówki, przeterminowane leki, zużyte oleje, itp.) ze strumienia odpadów komunalnych, − systematycznie podwyższać standardy w zakresie zbierania i wywozu odpadów. W zakresie unieszkodliwiania odpadów należy: − wprowadzić technologię utylizacji umożliwiającą zmniejszenie ilości składowanych odpadów, − rozwijać i wspierać system indywidualnych form utylizacji odpadów pochodzenia organicznego, − z powodu braku systemu kompostowania w Gminach Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego, przekazywać selektywnie zbieraną frakcję organiczną z odpadów komunalnych oraz odpady pochodzące z pielęgnacji zieleni miejskiej do wspólnego kompostowania poza terenem Powiatu, − budowa rejonowych zbiornic odpadów na terenie Powiatu, − w porozumieniu z ościennymi Powiatami, a także MPGO „Master” Sp. z o.o. w Tychach, budowa zakładu termicznego unieszkodliwiania odpadów. Dla tego zadania wymagane jest minimum objęcie zasięgiem 400-500 tys. mieszkańców. 2.2.4 Cele i kierunki działań Cel dotyczący kompleksowego problemu gospodarki odpadami na terenie Powiatu zgodny jest ze strategią województwa śląskiego (ujęty został w programie operacyjnym województwa) oraz Strategią Rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. W Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego zapisano: „Priorytet rozwoju województwa śląskiego F: Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu. Cel strategiczny: C2 – Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami 58 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Kierunki działań: FC2K1 – uporządkowanie obrotu odpadami i stworzenie warunków dla ich bezpiecznego unieszkodliwiania, FC2K2 – stworzenie infrastruktury recyklingu odpadów, FC2K3 – usuwanie odpadów niebezpiecznych z terenów objętych ochroną wód, FC2K4 – utworzenie systemu ponadgminnych wysypisk komunalnych z pełnym wyposażeniem w instalacje segregacji odpadów, FC2K5 – wzmocnienie i rozbudowa regionalnego monitoringu wytwarzania (przewozu i składowania) materiałów niebezpiecznych, wytwarzania, składowania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, FC2K6 – likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych i stworzenie systemu ich bieżącej utylizacji, FC2K7 – stworzenie regionalnego systemu stacji przeładunkowych i technologicznych instalacji utylizacji odpadów”. odpadów W „Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego” zapisano: „Priorytet: Gospodarka Odpadami (O) Cel długoterminowy do 2015 r.: Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów. Cele krótkoterminowe: O.0.1. – Stworzenie bazy danych dotyczących wytwarzania wszystkich rodzajów odpadów i gospodarki tymi odpadami, O.0.2. – Opracowanie planów gospodarki odpadami (wojewódzkiego, powiatowych i gminnych). Kierunki działań: Odpady komunalne: O1. – Wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, O2. – Utrzymanie ilości powstających odpadów komunalnych na poziomie 115% w stosunku do roku 1999 i recykling na poziomie 10% odpadów wytworzonych, O3. – Zapewnienie bezpiecznego niebezpiecznych. dla środowiska składowania odpadów Odpady inne niż niebezpieczne: O4. – Ograniczanie obciążenia środowiska odpadami innymi niż niebezpieczne, O5. – Zapewnienie bezpiecznego dla środowiska składowania odpadów. Odpady niebezpieczne: O6. – Ograniczenie obciążenia środowiska odpadami niebezpiecznymi. 59 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.2.5 Priorytety ekologiczne Jednym z podstawowych wymogów Programu Ochrony Środowiska Powiatu BieruńskoLędzińskiego jest uporządkowanie gospodarki odpadami. Powinna ona być prowadzona zgodnie z założeniami polityki ekologicznej państwa w zakresie zbierania, gromadzenia i unieszkodliwiania odpadów. Biorąc pod uwagę oczekiwania społeczne oraz uwarunkowania lokalizacyjno-przyrodnicze, jako podstawowy priorytet gospodarki odpadami w Powiecie do roku 2015 przyjęto – ograniczenie do minimum negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko. 60 O1 LD 2.2.5.1 Ograniczenie do minimum uciążliwości odpadów dla środowiska przy maksymalnym ich wykorzystaniu gospodarczym Cele długoterminowe 2004-2015 Wzrost stopnia odzysku i recyklingu odpadów. Ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska O1C3 Usystematyzowanie gospodarki odpadami. O1C1 O1C2 Cele krótkookresowe 2003-2006 LK Rejestr celów i zadań środowiskowych Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 61 Budowa instalacji do energetycznego wykorzystania MPGO MASTER biogazów. Sp. z o.o. O1C3Z2 L L Budowa zakładu termicznego przetwarzania odpadów. O1C3Z1 MPGO MASTER Sp. z o.o. L Budowa kompostowni odpadów biodegradowalnych Gmina Bieruń na terenie Bierunia. O1C2Z4 G Budowa wraz z modernizacją rejonowych zbiornic odpadów. Gminy L L MPGO MASTER Sp. z o.o. Przedsiębiorcy G Gminy G G W L P P KZ Kod wagi zadania O1C2Z3 O1C2Z2 O1C2Z1 O1C1Z7 Wprowadzenie na terenie Gmin systemu odpadów biodegradowalnych. Budowa zakładu przeróbki odpadów: - sortownia zmieszanych odpadów, - kompostownia odpadów organicznych. Budowa oraz modernizacja instalacji do odzysku i unieszkodliwiania (bez składowania) odpadów. Gminy Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnej zbiórki odpadów. O1C1Z6 Gminy Objęcie mieszkańców systemem zorganizowanego odbioru odpadów. O1C1Z5 MPGO MASTER Sp. z o.o. UM, Powiat Powiat Powiat Jednostka/osoba odpowiedzialna Tworzenie bazy danych o odpadach. Współudział przy tworzeniu planu gospodarki odpadami dla regionu. Koordynacja działań związanych z gospodarką odpadami w gminach powiatu bieruńskolędzińskiego. Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów w obiektach powiatowych. Nazwa zadania O1C1Z4 O1C1Z3 O1C1Z2 O1C1Z1 LZ Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego O1C3Z4 O1C3Z3 62 Zorganizowanie na terenie poszczególnych Gmin punktu odbioru odpadów niebezpiecznych Gminy wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. Wdrożenie systemu usuwania azbestu i materiałów zawierających azbest Gminy, Powiat oraz systemu ich magazynowania i wywozu w celu unieszkodliwienia. L G 2.2.6 Źródła i sposoby weryfikacji Zmniejszenia stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleby przez odpady. Poprawa wyglądu, estetyki Oczekiwane i czystości Powiatu, a tym samym rezultaty podnoszenie standardu życia mieszkańców. 63 Liczba mieszkańców Powiatu objętych zorganizowanym wywozem i selektywną zbiórką odpadów. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Powiat. Ilość odpadów nie segregowanych wywożonych Pomiary emisji zanieczyszczeń z terenu Powiatu na składowiska. w środowisku. Oszczędzanie zasobów naturalnych poprzez wtórne wykorzystywanie surowców pochodzenia odpadowego. Oszczędzanie pojemności składowiska przez zmniejszenie ilości deponowanych odpadów. Poprawa jakości środowiska i walorów estetyczno-krajobrazowych terenu oraz wzrost areału gruntów przydatnych do przyrodniczego zagospodarowania. Ograniczenie do minimum negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko. Cele nadrzędne Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Objęcie wszystkich mieszkańców Powiatu zorganizowaną zbiórką odpadów użytkowych. Organizacja i rozwijanie systemu zbierania odpadów niebezpiecznych Cele szczegółowe wydzielanych ze strumienia Programu odpadów komunalnych. Likwidacja i rekultywacja dzikich składowisk odpadów. Budowa zakładu segregacji odpadów oraz termicznego przetwarzania odpadów. Logika interwencji Cele Rezultaty Matryca logiczna Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Ogólna poprawa jakości środowiska w Powiecie. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. Pozyskanie inwestorów indywidualnych. Założenia 3 2004 2004 2 Koordynacja działań związanych z gospodarką odpadami w gminach powiatu bieruńsko-lędzińskiego. Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów w obiektach powiatowych. 1 I 2004 2010 2 Budowa zakładu przeróbki odpadów: - sortownia zmieszanych odpadów, - kompostownia odpadów organicznych. Budowa zakładu termicznego przetwarzania odpadów. 1 I 2. 1. 3 Nazwa zadania Lp. 2. Termin rozpoczęcia planowany Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania Lp. 1. Harmonogram realizacji Programu 2.2.7 Planowane efekty ekologiczne Jednostka odpowiedzialna Planowane efekty ekologiczne 5 6 ZADANIA WŁASNE POWIATU* Poprawa jakości środowiska oraz Powiat systemu gospodarowania odpadami. Zmniejszenie ilości i uciążliwości Powiat odpadów deponowanych na składowisku. SUMA Jednostka odpowiedzialna 100 50 50 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. objętości odpadów. 64 5 6 7 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Zmniejszenie ilości MPGO i uciążliwości MASTER odpadów 12 000 2006 Sp. z o.o. deponowanych na w Tychach składowisku. Zmniejszenie MPGO uciążliwości MASTER odpadów dla 2015 15 000 Sp. z o.o. środowiska, w Tychach zmniejszenie 4 Termin zakończenia planowany 2007 2015 4 Termin zakończenia planowany Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego X X 8 UE [PLN] 8 UE [PLN] X X 9 NFOS [PLN] 9 NFOS [PLN] X X 10 WFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X X 11 Środki własne X 11 Środki własne Gminy Ościenne, Inwestorzy indywidualni Gminy ościenne 12 Partnerzy Odbiorcy odpadów Przedsiębiorcy Gminy, 12 Partnerzy 2004 2004 2004 Budowa instalacji do energetycznego wykorzystania biogazów. Budowa oraz modernizacja instalacji do odzysku i unieszkodliwiania (bez składowania) odpadów. Tworzenie bazy danych o odpadach. 2004 2004 2004 2 Objęcie mieszkańców systemem zorganizowanego odbioru odpadów. Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnej zbiórki odpadów. Zorganizowanie na terenie poszczególnych Gmin punktu odbioru odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. 1 I 1. 3. Jednostka odpowiedzialna Marszałek województwa Przedsiębiorcy MPGO MASTER Sp. z o.o. w Tychach Planowane efekty ekologiczne Poprawa jakości środowiska na terenie subregionu. Usystematyzowanie gospodarki odpadami w regionie. Prawa jakości środowiska poprzez ograniczenie emisji szkodliwych gazów ze składowiska. Zmniejszenie uciążliwości odpadów dla środowiska, zmniejszenie objętości odpadów. Bieżąca ewidencja gospodarki odpadami. SUMA Planowane koszty ogółem [PLN] tys. brak danych brak danych 4 500 50 UE [PLN] X NFOS [PLN] X X X 2005 2005 2005 Gminy Gminy Gminy 65 500 300 Zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowiskach. Zmniejszenie uciążliwości odpadów niebezpiecznych dla środowiska. 100 Zmniejszenie ilości dzikich składowisk. X 3 4 5 6 7 8 9 SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** Nazwa zadania 2. 2005 2015 2012 2010 Termin Termin rozpoczęcia zakończenia planowany planowany 2004 Współudział przy tworzeniu planu gospodarki odpadami dla regionu. Lp. 6. 5. 4. 3. MPGO MASTER Sp. z o.o. w Tychach Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego X X X 10 WFOS [PLN] X X X X X X X 11 Środki własne X X X Powiat, Przedsiębiorcy Powiat, Gospodarstwa indywidualne Odbiorcy odpadów Gospodarstwa indywidualne, 12 partnerzy Gminy, Przedsiębiorcy Wojewoda Gminy Wojewoda, Gminy 2004 2004 2004 2004 Wprowadzenie na terenie Gmin systemu odpadów biodegradowalnych. Zamknięcie i rekultywacja nielegalnie eksploatowanych tzw. „dzikich” składowisk. Budowa wraz z modernizacją rejonowych zbiornic odpadów. Budowa kompostowni odpadów biodegradowalnych na terenie Bierunia 7. 8. 6. 5. 2006 2007 2005 2010 2015 Gmina Bieruń Gminy Gminy Gminy Gminy brak danych 200 100 100 Zmniejszenie uciążliwości tego typu odpadów dla środowiska. Poprawa jakości środowiska i krajobrazu Powiatu BieruńskoLędzińskiego. Poprawa jakości środowiska poprzez ograniczenie uciążliwości gospodarki odpadami dla środowiska. Poprawa jakości środowiska poprzez ograniczenie uciążliwości gospodarki odpadami dla środowiska. SUMA 300 Zmniejszenie uciążliwości azbestu i produktów zawierających azbest dla środowiska i mieszkańców Gminy. X X X X X X X X X X X X X X X X Gminy ościenne, Firmy komunalne Firmy komunalne, Powiat Właściciele nieruchomości, Powiat Gospodarstwa indywidualne, Firmy komunalne, Powiat Gospodarstwa indywidualne, Powiat, Przedsiębiorcy 66 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 2004 4. Wdrożenie systemu usuwania azbestu i materiałów zawierających azbest oraz systemu ich magazynowania i wywozu w celu unieszkodliwienia. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.2.8 Wnioski Najważniejsze zadania Programu w zakresie gospodarki odpadami to: 1. Objęcie wszystkich mieszkańców Gmin Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego systemem selektywnej zbiórki odpadów użytkowych, docelowo również odpadów biodegradowalnych. 2. Rozwijanie działań w kierunku wydzielania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych oraz wydzielenie miejsca odbioru tych odpadów. 3. Systematyczne podwyższanie i unieszkodliwiania odpadów. standardów usług w zakresie zbiórki, wywozu 4. Rozwój technologii ograniczających ilości składowanych odpadów, w szczególności selektywnej zbiórki odpadów w celu uzyskania lepszych wyników odzysku surowców, oraz kompostowania odpadów organicznych, a także budowa zakładu segregacji i termicznego przerobu odpadów. 5. Koordynacja działań związanych z gospodarką odpadami na terenie Powiatu. 6. Wspieranie i pomoc Gminom Powiatu, w działaniach mających na celu poprawę jakości usług związanych z gospodarką odpadami. Kompleksowa realizacja działań przedstawionych w Programie powinna w najbliższym czasie poprawić system gospodarki odpadami w Powiecie, a także zapewnić osiągnięcie standardów wymaganych zarówno prawem polskim jak i wspólnotowym. Szczegółowe dane dotyczące stanu aktualnego, prognozy dotyczące gospodarki odpadami w perspektywicznym okresie, a także analizy możliwych wariantów rozwoju gospodarki odpadami na terenie Powiatu ujęte są w „Planie gospodarki odpadami Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego na lata 2004-2015”. Opracowanie takie stanowi odrębny dokument uwzględniający zapisy ujęte w „Programie Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego na lata 2004-2015” oraz zapisy planów gospodarki odpadami szczebli wyższych (wojewódzki, krajowy). 67 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3 Ochrona powierzchni ziemi i gleb 2.3.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Obszar Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego położony jest w środkowej części województwa śląskiego. Ponad 60 % ogólnej powierzchni zajmują użytki rolne w szczególności w zachodniej i północnej części powiatu. Prawie cały obszar Powiatu znajduje się w zasięgu obszarów górniczych kopalń węgla kamiennego, co skutkuje wpływem poeksploatacyjnych osiadań na deformację terenu, zmianę stosunków wodnych w glebie, a tym samym na powiększanie się obszarów antropogenicznie przekształconych, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie wartości produkcyjnej gleby. Surowce naturalne i skutki ich eksploatacji W budowie geologicznej obszaru leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe. Najstarszymi skałami występującymi na terenie Powiatu są karbońskie piaskowce, zlepieńce i łupki z węglem. Piaskowce są najczęściej szarawe, mało zwięzłe, miejscami zlepieńcowate. Dno Kotliny Mlecznej wyścielone jest osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi. Jednostki wchodzące w skład Kotliny Oświęcimskiej są zbudowane z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a ponadto glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców. Na terenie Powiatu zalegają bogate złoża surowców naturalnych. Znajdują się tu duże złoża węgla kamiennego eksploatowane przez kopalnie „Piast” i „Ziemowit", wchodzące w skład Kompanii Węglowej S.A. w Katowicach. Występują tu również stosunkowo bogate złoża kopalin pospolitych (kruszywa naturalne, piaski podsadzkowe, surowce ilaste ceramiki budowlanej). Złoża te ze względu na ochronę środowiska w większości nie są eksploatowane. Prowadzona eksploatacja węgla kamiennego na terenie Powiatu prowadzi do osiadania terenu, przez co tworzą się zalewiska wędrujące, wynika to z przechylania się terenu i powstania obniżeń w innych miejscach. Na terenach tych, prowadzone są prace odwadniające, przez co cześć terenów wraca do rolnictwa natomiast inne, wzdłuż cieków wodnych, przeznaczane są na obwałowania rzek. Zalewiska i podtopienia obecnie mają charakter przejściowy. Kopalnia „Piast” realizuje, zatem program przywrócenia prawidłowych stosunków wodnych poprzez budowę pompowni odwadniających jak i sieci rowów melioracyjnych. Ze względu na lokalizację Kopalń Węgla Kamiennego, na terenie Powiatu istnieje problem zagospodarowania odpadów górniczych (skała płonna). Odpady górnicze wykorzystywane są do: rekultywacji wyrobisk popiaskowych - wykonywanej przez Kopalnię Piasku „Maczki-Bór”, rekultywacji zwałowiska odpadów górniczych przy KWK „Ziemowit” w Lędzinach, budowy obwałowań rzeki Pszczynki oraz do niwelacji terenu. Ważnym zagadnieniem dotyczącym ochrony ziemi i gleb jest zbiornik dołowych wód słonych pochodzących niegdyś z odwadniania wyrobisk z KWK „Piast” oraz KWK „Czeczot”. Za pośrednictwem tegoż zbiornika odprowadzane były wody dołowe słone (o zasoleniu od 35 000 do 50 000 mg/l - jest to 10 razy więcej niż zasolenie Bałtyku) oraz o znacznie podwyższonej radioaktywności (Ra226 i Ra228). Obecnie osadnik jest wyłączony z eksploatacji i przeznaczony do likwidacji, osad zgromadzony na dnie zbiornika zostanie zabezpieczony i odizolowany bez możliwości jego naruszenia. Teren ten zostanie zrekultywowany zgodnie z wyznaczonym 68 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego kierunkiem rekultywacji w latach 2004-2006.21 Według przeprowadzonych badań w sąsiedztwie osadnika stężenia izotopów radu nie odbiegają od wartości spotykanych w skorupie ziemskiej, nie stwierdzono nietypowych stężeń izotopów radu, ich wartości nieznacznie przekraczają wartości naturalnej radioaktywności. Można zatem stwierdzić, że poza samym osadnikiem skażenia podłoża nie występują. Rolnictwo Na terenie Powiatu występują przeważnie gleby bielicowe, wytworzone z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny (pojawiające się głównie na wyniosłościach Garbu Lędzińskiego) oraz gleby bagienne. Mapa Kompleksów Przydatności Rolniczej Województwa Śląskiego wskazuje, że najlepszy w skali Powiatu kompleks gleb ornych, pszenny dobry zalega w rejonie centralnym Powiatu oraz w zachodniej i północnej jego części, oprócz tego dużą cześć gruntów ornych zajmują kompleksy żytnie dobre i żytnie słabe. Strukturę użytkowania terenu w Powiecie przedstawia poniższa tabela. Tabela 2-6 Aktualne użytkowanie terenów w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim Lp. Wyszczególnienie Powierzchnia [ha] Udział procentowy w całości Powiatu 1 2 3 4 1. Powierzchnia Powiatu, ogółem: 15 668 100 2. Użytki rolne ogółem, w tym: 9 475 60,47 a. Grunty orne 5 902 37,67 b. Łąki 2 590 16,53 912 5,82 71 0,45 c. Pastwiska d. Sady 3. Lasy i grunty leśne 2 170 13,85 4. Pozostałe grunty 4 023 25,68 ŹRÓDŁO: Dane z Rocznika Statystycznego 2002, (dane z roku 2001) Użytki rolne na terenie Powiatu stanowią około 60%, dużym problemem dotyczącym skażenia gleb na terenie Województwa Śląskiego jest zawartość metali ciężkich, które są bardzo szkodliwe dla ludzi i zwierząt. Głównymi źródłami i degradacji gleby są: emisji metali ciężkich, które przyczyniają się do skażenia − zakłady przemysłowe o przestarzałych technologiach nie wyposażone w skuteczne urządzania odpylające, − zwałowiska odpadów górnictwa węglowego, − paleniska domowe, ciepłownie drobnych zakładów usługowych, − ruch samochodowy o wysokim natężeniu. 21 Na podstawie danych udostępnionych przez KWK „Piast” 69 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Z wykonanego przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach monitoringu gleb na terenie Województwa Śląskiego wynika, że wszystkie gleby występujące w zachodniej i północnej części Powiatu zostały zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych, gdzie uprawa roślin może być prowadzona bez żadnych ograniczeń. Niemniej jednak około 15% próbek wykazało podwyższoną zawartość metali ciężkich, stwierdzono również kwaśny odczyn gleb. Aby zmniejszyć zawartość metali ciężkich w roślinach należy: − utrzymać obojętny odczyn gleb, − utrzymać wysoką zawartość próchnicy, − wycofać z upraw warzywa kumulujące metale ciężkie, − unieruchomić metale ciężkie w glebie na drodze fizyko-chemicznej. Powierzchnia ugorów i odłogów na terenie Powiatu zajmuje 2 041 ha, tj. około 35% powierzchni ogółem (wg Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 roku). Rolnictwo na terenie Powiatu jest bardzo rozdrobnione, funkcjonuje ok. 3 890 gospodarstw rolnych, bardzo duży odsetek zajmują również działki rolne o powierzchni nie przekraczającej 1 ha, około 30% stanowią gospodarstwa od 1-4 ha. Szczegółowe zestawienie wielkościowe i ilościowe gospodarstw rolnych wraz z działkami do 1 ha przedstawia poniższy diagram. 3000 2512 2500 2000 1500 697 1000 198 500 111 73 95 90 55 56 0 do 1ha 1-2ha 2-3ha 3-4ha 4-5ha 5-7ha 7-10ha 10-15ha pow. 15ha Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 Rysunek 2-6 Struktura wielkościowa i ilościowa gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Badania zawartości metali ciężkich w glebach (takich jak: ołów, cynk, kadm, nikiel, miedź, chrom), przeprowadzone na terenie Powiatu w latach dziewięćdziesiątych, wykazały przydatność gleb do produkcji rolniczej i ogrodniczej z zachowaniem nieznacznych ograniczeń. Badania na zawartość wybranych metali ciężkich, przeprowadzone przez Okręgową Stację Chemiczno Rolniczą w Gliwicach na zlecenie Urzędu Miasta Lędziny, wykazały nieznacznie podwyższoną zawartości niklu, chromu, miedzi, ołowiu oraz kadmu w badanych glebach. 70 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Z przedstawionej poniżej struktury roślin uprawianych przez rolników w gospodarstwach rolnych wynika, że największą powierzchnię zajmują zboża, w tym największy udział stanowi pszenica i mieszanki zbożowe. Mniejszy udział stanowią rośliny okopowe i rośliny pastewne, najmniejszy warzywa. 11 warzywa 51 kukurydza 103 rzepak 369 mieszanki zbożowe 313 owies 536 żyto 2853 pszenica 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 Rysunek 2-7 Struktura zasiewów na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego [w ha ] Produkcja zwierzęca w Powiecie uwarunkowana jest zasobami przyrodniczo-glebowymi. Udział poszczególnych gatunków zwierząt, w sztukach, przedstawia się następująco: − bydło ogółem – 2 162, w tym krowy: 759, − trzoda chlewna ogółem – 6 623, w tym lochy: 469, − owce ogółem – 95, w tym maciorki: 34, − kozy ogółem – 190, w tym samice: 113, − konie ogółem – 140, − króliki (samice) – 770, − pnie pszczele – 266, − drób ogółem – 103 616, w tym drób kurzy: 97 014, indyki: 869, gęsi: 1 738, kaczki: 3 193, pozostały: 802. Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 – Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich, województwo śląskie, Katowice 2003 W gospodarstwach, rolnicy prowadzą również produkcję ogrodniczą. W ogrodach przydomowych warzywa są uprawiane głównie dla potrzeb własnych. Powierzchnia upraw warzywniczych, według spisu rolnego z roku 2002, stanowi około 0,6 % gruntów ornych ogółem. 71 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3.2 2.3.2.1 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Regulacje prawa wspólnotowego − Dyrektywa Rady 91/676/EWG w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami wywołanymi azotanami ze źródeł rolniczych, − Dyrektywa Rady 86/278/EWG/ z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie, − Dyrektywa Rady 91/271/EWG w sprawie utylizacji miejskich ścieków, − Dyrektywa Rady 88/609/EWG w sprawie ograniczenia niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw, − Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku, − Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska, − Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie standaryzacji i racjonalizacji raportów z wprowadzania w życie postanowień niektórych dyrektyw dotyczących środowiska, − Dyrektywa Rady 76/464/EWG w sprawie odprowadzania niebezpiecznych substancji do wody oraz dyrektywy „córki” 82/176, 83/515, 84/156, 84/491, 86/280, 88/347, 90/415, − Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych, − Dyrektywa 72/306/EWG, 77/537/EWG w sprawie ustanawiania norm dla maksymalnej ilości spalin z silników Diesla w pojazdach samochodowych, ciągnikach używanych w rolnictwie i leśnictwie, − Dyrektywa 80/779/EWG w sprawie dopuszczalnych i zalecanych stężeń SO i cząstek zawieszonych w powietrzu, − Dyrektywa 82/884/EWG w sprawie ustanowienia maksymalnych wartości stężeń ołowiu w powietrzu atmosferycznym. 2.3.2.2 Aktualny stan prawa polskiego − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz.78 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr 58, poz. 349 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 38, poz. 452 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z późn. zm.), 72 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. Nr 73, poz. 764 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89, poz. 991 z późn.zm.), − Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 z późn. zm.), − Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483), − Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej w Rzeczypospolitej Polskiej dnia 23 sierpnia 2000 roku, Polsce przyjęta przez Sejm − Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010 − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1358 i 1359), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U, Nr 241, poz. 2093), − Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 60, poz. 615), − Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 60, poz. 616), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr. 4, poz..44.), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie rejestru obszarów górniczych (Dz. U. Nr. 148, poz 1660). 2.3.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu wraz ze stanem docelowym Degradacja chemicznych właściwości gleb na terenie Powiatu wiąże się przede wszystkim z takimi procesami jak zakwaszenie gleb i zwiększona zawartość metali ciężkich, których źródłem jest głównie górnictwo oraz odpady bytowe i technologiczne. Istotny wpływ na stan gleb ma zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego pyłami i gazami, nawet w znacznych odległościach od źródeł emisji. 73 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Teren Powiatu charakteryzuje się glebami dobrej jakości, jednak ze względu na bezpośrednią lokalizację przemysłu górniczego oraz skutków jej działalności powietrze, wody i gleba są zanieczyszczone. Mimo zaleceń dużych dawek wapnowania ponad 50% gleb charakteryzuje się odczynem kwaśnym lub bardzo kwaśnym. W warunkach rolniczych można poprawić jakość gleby przez zwiększanie ilości masy organicznej w glebie poprzez nawożenie organiczne gruntów ornych i stosowanie okrycia gleb poplonami szczególnie ozimymi. Pośrednio można ograniczyć negatywny wpływ czynników erozyjnych przez zwiększanie ilości zadrzewień śródpolnych, wprowadzenie żywopłotów w krajobraz pól oraz przekształcanie gruntów ornych szczególnie zagrożonych w trwałe użytki zielone. Innym aspektem ochrony gruntów i zarazem potrzebą, jest zwiększanie lesistości (na miarę możliwości) niektórych gmin Powiatu. Gminy, w których procent udziałów lasów w ogólnej powierzchni jest najniższy to: Chełm Śląski, Imielin i Lędziny. Zwiększenie lesistości które można osiągnąć poprzez: − zalesianie gruntów predysponowanych do tego typu zagospodarowania terenu, − zwiększenie ilości roślinności na terenach użyteczności publicznej, − zwiększenie udziału upraw alternatywnych jak uprawa wierzby na cele energetyczne, wpłynie zarówno na jakość gleb, jak również na walory jakości powietrza i krajobrazu. Uprawa wierzby na cele energetyczne przynosi wiele korzyści, a mianowicie: − nie wymaga urodzajnych gleb (możliwa jest jej uprawa na nieużytkach), − zapobiega wywiewaniu i wymywaniu cząstek gleby (korzeni się bardzo głęboko), ograniczając negatywny wpływ czynników erozyjnych. Ponadto z uprawą tą pojawiają się dodatkowe korzyści takie jak: − ochrona powietrza, − mała retencja wodna, − czynnik społeczny, − czynnik ekonomiczny. Biomasa wierzby podczas spalania wnosi znacznie mniej zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery, w związku z czym, jest jednym z alternatywnych i przyszłościowych czynników ograniczania stopnia zanieczyszczenia środowiska. Wszelkie przedsięwzięcia mające na celu zwiększenie udziału trwałych użytków zielonych, zadrzewień i lasów mają znaczenie, w zwiększaniu małej retencji wodnej na obszarach mniejszych jednostek administracyjnych. Koszty poniesione na wytworzenie energii pozyskiwanej z wierzby są znacznie niższe niż koszty wytworzenia innych nośników energii. Eksploatacja i przerób surowca wierzby energetycznej stwarza możliwość rozwinięcia dodatkowych jednostek działalności gospodarczej na obszarze Powiatu. Kolejnym istotnym aspektem potrzeby ochrony gruntów przed degradacją jest kształtowanie właściwego odczynu gleb. Istnieje potrzeba monitoringu stanu gleb pod względem kwasowości, periodycznie, co 3-5 lat. 74 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W gminach, w których duży udział stanowią gleby bardzo kwaśne i kwaśne, istnieje potrzeba regulacji odczynu gleby przez stosowanie (na podstawie wyliczonego zapotrzebowania) nawozów wapniowych. Nawozy te powinny pochodzić ze znanego źródła, aby wykluczyć możliwość wniesienia wraz z nimi dodatkowych zanieczyszczeń. Odczyn gleb ma istotny wpływ na żyzność gleby, przyswajalność składników mineralnych dla roślin uprawnych, jak również metali ciężkich. Niski odczyn gleb wpływa na zwiększenie przyswajalności metali ciężkich zawartych w glebie. Należy podkreślić, że prawie wszystkie gleby są zanieczyszczone metalami ciężkimi w różnym stopniu. W przeważającej większości stężenie metali ciężkich w glebie zależy od zawartości tych pierwiastków w skale macierzystej i nie przekracza wartości naturalnej. W związku z zagrożeniem zanieczyszczenia produktów rolniczych, z przeznaczeniem na cele spożywcze, istnieje wyraźna potrzeba przeprowadzenia waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej tych Gmin Powiatu, które do tej pory tego nie uczyniły, w celu poznania ewentualnych zagrożeń i przeciwdziałaniu im. W bliskim sąsiedztwie rynku zbytu, jakim jest miasto Bieruń, rozwijanie oferty produktów ekologicznych jawi się jako konkretna szansa dla gospodarstw małoobszarowych, których, jak wynika z danych struktury obszarowej gospodarstw, jest najwięcej w Powiecie. Ponadto małe gospodarstwa rodzinne, bo głównie w takich prowadzona jest produkcja rolnicza metodą ekologiczną, są miejscem kultywowania rodzimych tradycji, edukacji ekologicznej młodzieży i miejscem wypoczynku turystów. W gestii władz leży zwiększanie świadomości ekologicznej zgodnej z ideą zrównoważonego rolnictwa wśród mieszkańców wsi i rolników. Mimo iż wiele uczyniono w tym kierunku, nadal aktualna jest potrzeba kształcenia społeczności wiejskiej i wypracowanie mechanizmów zachęcających rolnika do stosowania nabytej wiedzy w praktyce, wprowadzania Zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej i nowych technologii przyjaznych środowisku, a także zachowania rodzimego dziedzictwa kulturowego. Edukacja i zachęcanie do praktykowania zachowań proekologicznych jest efektywnym sposobem wywierania wpływu na indywidualnych właścicieli gruntów w celu właściwego ich zagospodarowania, a co za tym idzie również ochrony. Poprzez edukację można osiągnąć wymierne korzyści w skali Powiatu tj.: − optymalizację nawożenia i ochrony roślin przez nawożenie chemiczne i wapnowanie zgodnie z zapotrzebowaniem gleb, właściwe postępowanie ze środkami chemicznymi (w tym stosowanie się do wymogu atestacji opryskiwaczy), zwiększenie nawożenia organicznego i wykorzystania metod ochrony biologicznej i integrowanej, − zróżnicowanie struktury zasiewów, stosowania właściwego płodozmianu i odłogowania oraz ograniczania pozostawiania gleby w stanie nie pokrytym roślinnością poprzez stosowanie przedplonów i poplonów oraz ściółkowania, − bezpiecznego i obornika, dla środowiska − stosowanie agrotechniki i podglebia, składowania przeciwerozyjnej oraz i zagospodarowania ograniczanie gnojowicy ugniatania gleby − utrzymywanie miedz oraz stosowania ich biologicznej zabudowy (zadrzewienia, i zakrzewienia śródpolne, żywopłoty). W planowaniu przestrzeni rolniczej należy w możliwie największym stopniu dążyć do zwiększania i utrzymania różnorodności biologicznej na tym obszarze, gdyż jest to jeden 75 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego z podstawowych warunków właściwego funkcjonowania mechanizmów przyrodniczych w rolnictwie. W obliczu możliwości zmian związanych z tworzeniem gospodarstw wielkoobszarowych istotną potrzebą w celu ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko jest wprowadzenie obowiązku wykonywania ocen oddziaływania na środowisko dla podejmowanych w sektorze rolnictwa przedsięwzięć w zakresie scalania gruntów oraz tworzenia dużych gospodarstw hodowlanych. W Powiecie widoczna jest potrzeba rozwinięcia mechanizmów wpływających na stworzenie większej ilości gospodarstw agroturystycznych z różnorodną ofertą, jako formy alternatywnego źródła dochodu rolnika pochodzącego z działalności nieprodukcyjnej. Gospodarstwa agroturystyczne muszą działać w oparciu o ekologiczne zasady gospodarowania, gdyż tego oczekują turyści, a więc pośrednio przyczyniają się do poprawy stanu środowiska w danej gminie i są wizytówką tych terenów w oczach turystów. Obecność zasobów naturalnych pod postacią zalegających na terenie Powiatu kopalin pospolitych niesie wiele korzyści, ale nakłada obowiązek dokonania wszelkich starań, aby ich eksploatacja odbywała się zgodnie z obowiązującymi przepisami, co zabezpiecza ich ochronę, ogranicza negatywny wpływ na środowisko podczas ich wydobycia i gwarantuje naprawę powstałych zniszczeń. Istnieje realna potrzeba stałego monitorowania tych obiektów pod kątem ochrony powierzchni ziemi i gleb. Tereny objęte szkodami górniczymi należy objąć działaniami rekultywacyjnymi zgodnie z wyznaczonymi kierunkami, będą to nowe nasadzenia drzew i krzewów na terenach, na których wymarł las z powodu nadmiernego osiadania gruntów. Działalność górnicza wywołuje ogromne szkody takie jak zmiany stosunków wodnych i powietrznych w glebie, powoduje zanieczyszczenia wód podziemnych i gleby związkami chemicznymi, związkami radioaktywnymi i metalami ciężkimi. W celu zmniejszenia stanu degradacji gleb należałoby zintensyfikować rekultywację terenów zdewastowanych oraz doprowadzić do współdziałania między Powiatem i Kopalniami, przy rozwiązywaniu następujących zagadnień: − szybkie przystąpienie do likwidacji przez górnictwo zaległości w usuwaniu szkód górniczych, − bieżące usuwanie uszkodzeń obiektów i urządzeń infrastruktury spowodowanych ujemnymi wpływami eksploatacji górniczej, technicznej − regularne uiszczanie opłat eksploatacyjnych związanych z użytkowaniem terenu górniczego, − zróżnicowanie systemu eksploatacji w celu minimalizacji ujemnych wpływów na powierzchni - wydobycie z podsadzką, − likwidacja i zagospodarowanie osadników słonych wód dołowych. W związku z negatywnym wpływem przemysłu wydobywczego węgla kamiennego na tereny, na których jest zlokalizowany, należy dążyć do rozwinięcia innych gałęzi gospodarki tak, aby tereny te funkcjonowały w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Tereny, które ucierpiały w związku z jednostronną i w dużym stopniu destrukcyjną dla środowiska glebowego działalnością gospodarczą, należy sukcesywnie poddawać procesom rekultywacji, rewitalizacji, i o ile to możliwe odtworzenia wartości środowiska naturalnego. 76 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3.3 Cele i kierunki działań Cele zapisane w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego dotyczące ochrony ziemi i gleb są zgodne ze Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego. W „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego” zapisano: Priorytet rozwoju województwa śląskiego F: Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu Cel strategiczny C8 – Kształtowanie ośrodków wiejskich. Kierunki działań: FC8K3 – Rozwijanie rynku usług na terenach wiejskich, FC8K4 – Promowanie różnorodności produkcji na terenach wiejskich. – Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych. Cel strategiczny C4 Kierunki działań: FC4K2 – Rekultywacja terenów zdegradowanych. W programie „Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego” podano: Priorytet: Gleby użytkowane rolniczo (GL) Cel krótkoterminowy do roku 2004: GL.1. – Kontrola poziomu zanieczyszczenia gleb, GL.2. – Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb zwłaszcza środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi. Kierunki działań: GL.1.1. – Inwentaryzacja stopnia zanieczyszczenia gleb w obrębie funkcjonujących aktualnie i w przeszłości uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych oraz wokół składowisk odpadów przemysłowych czynnych i wyłączonych z użytkowania, GL.2.1. – Zaktualizowanie i poszerzenie tematyki map glebowo rolniczych co będzie podstawą do wapnowania i nawożenia gleb, walki z erozją, GL.2.2. – Upowszechnianie ekologicznego. zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rolnictwa 77 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3.4 Priorytety ekologiczne Założenia Programu Ochrony Środowiska Powiatu są zgodne z celami określonymi w Strategii Rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego oraz sformułowaną w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015, wizją rozwoju województwa śląskiego jako: ”regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, czystego we wszystkich wymiarach środowiska naturalnego i o kompletnej infrastrukturze ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów” Jednym z podstawowych wymogów realizujących program ochrony środowiska na terenie Powiatu jest zachowanie bioróżnorodności i ochrona gruntów rolnych i leśnych, a także ochrona kopalin. Biorąc pod uwagę oczekiwania społeczne oraz uwarunkowania lokalizacyjno-przyrodnicze, jako podstawowy priorytet ochrony powierzchni ziemi i gleb w Powiecie do roku 2015 przyjęto – ograniczenie do minimum negatywnego oddziaływania górnictwa węglowego na terenie Powiatu. 78 GL1 LD 2.3.4.1 Poprawa jakości środowiska pod względem ziemi i gleb, w tym zwiększenie atrakcyjności Powiatu. Cele długoterminowe 2004-2015 GL1C3 Zagospodarowanie terenu w sposób racjonalny. GL1C2 Poprawa pod względem ekonomicznym i ekologicznym rolnictwa. Przywrócenie pożądanych właściwości biologicznych gleb. Cele krótkookresowe 2004-2006 GL1C1 LK Rejestr celów i zadań środowiskowych GL1C3Z6 GL1C3Z5 GL1C3Z4 GL1C3Z3 GL1C3Z2 GL1C3Z1 GL1C2Z1 GL1C1Z4 GL1C1Z3 79 Rozwój usług i pozarolniczej przedsiębiorczości na wsi. Budowa więzi ekonomicznych producentów rolnych z rynkiem konsumpcyjnym miast Aglomeracji Górnośląskiej poprzez organizację rynku hurtowego oraz sieci punktów skupu produktów rolnych. Organizowanie się rolników w struktury wspólnego gospodarowania w zakresie: produkcji roślinnej, produkcji warzyw i owoców, produkcji zwierzęcej i produkcji mleka. Modernizacja i rozwój zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego. Standaryzacja i podnoszenie jakości produktów rolnych. Modernizacja oraz poprawa struktury towarowych gospodarstw rolnych. Pozarolnicze zagospodarowanie gruntów niskich klas bonitacyjnych z przeznaczeniem na cele inwestycyjne i zalesienia. Promocja agroturystyki i rolnictwa ekologicznego. Zorganizowanie cyklu szkoleń dla rolników obejmujących Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych połączonych z zajęciami praktycznymi. Okresowa kontrola zawartości zanieczyszczeń i odczynu pH gleb. Coroczna aktualizacja rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi ze szczególnym uwzględnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. GL1C1Z1 GL1C1Z2 Nazwa zadania LZ Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Właściciele zakładów Mieszkańcy wsi zakładający działalność pozarolniczą Producenci rolni Producenci rolni, Hurtownicy, Punkty skupu Właściciele gospodarstw rolnych Właściciele gospodarstw i drobni przetwórcy Właściciele terenów Powiat Powiat Gminy Gminy Jednostka/osoba odpowiedzialna L L L L L L L P P G G KZ Kod wagi zadania TPZK1 Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. TPZK1C1 Rekultywacja terenów zdegradowanych przez eksploatację surowców naturalnych i przemysł. TPZK1C1Z2 TPZK1C1Z1 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 80 Rekultywacja terenów zdegradowanych przez wydobycie surowców naturalnych wraz z rewitalizacją rzek i zbiorników wodnych KWK „Piast” – rekultywacja zb. Bojszowy, KWK „Ziemowit” – rekultywacja hałdy. Rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku klęski żywiołowej. P P Powiat Władający powierzchnią ziemi, KW S.A. KWK Piast i Ziemowit, Administratorzy rzek i zb. wodnych Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3.5 Mechanizmy prawno - ekonomiczne Zagadnienia związane z ochroną ziemi i gleb podlegają jak każda dziedzina przepisom prawa. Realizowane w ramach II Polityki ekologicznej Państwa działania w zakresie ochrony gleb zmierzają w dwóch kierunkach: 1. Ochrony zasobów gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrony przed ich degradacją i zanieczyszczeniem powodowanym oddziaływaniem czynników antropogenicznych i naturalnych. 2. Rekultywacji gleb zdegradowanych. Równie ważnym zadaniem do zrealizowania w zakresie ochrony ziemi i gleb jest okresowa kontrola zanieczyszczenia oraz kwasowości gleb, o czym mówi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby i jakości ziemi. Kolejnym zadaniem do realizacji w zakresie ochrony powierzchni ziemi jest racjonalizacja nawożenia mineralnego w gospodarstwach rolnych. Dane dotyczące dopuszczonych do stosowania nawozów oraz zasady ich stosowania określone zostały w ustawie z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu. Innym zadaniem, które należy realizować jest ochrona gruntów przed erozją, na którą narażone są gleby występujące na terenie Powiatu. Zadanie ochrony gruntów przed erozją realizowanie jest również poprzez uprawę roślin energetycznych, które głęboko się korzeniąc ograniczają ten proces. Działania takie reguluje przyjęta przez Sejm Rzeczypospolitej w dniu 23 sierpnia 2000 roku rządowa „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce”. Zadanie polegające na rekultywacji gruntów zdegradowanych jest jednym z najważniejszych działań związanych z racjonalnym użytkowaniem ziemi i jej ochroną zapisanym jako jeden z priorytetów w II Polityce Ekologicznej Państwa. Zadanie to jest o tyle ważne, że 10 kwietnia 2003 roku Rada Ministrów przyjęła „Założenia programu rządowego dla terenów poprzemysłowych”. Oznacza to, że kraje członkowskie przy współpracy z krajami kandydującymi zobowiązują się do przygotowania w ciągu dwóch lat szeregu regulacji prawnych i instrumentów ekonomicznych, ograniczających zanieczyszczenie gleb. Zatem także Polska musi podjąć działania w zakresie uporządkowania i wzmocnienia ochrony prawnej gleb oraz opracować strategię ich ochrony..22 22 Ekoinfo - Serwis Informacyjny Ochrony Środowiska 16 kwiecień 2003 roku 81 Poprawa jakości środowiska pod względem ochrony ziemi i gleb, w tym zwiększenie atrakcyjności turystycznej Powiatu. Modernizacja oraz poprawa struktury towarowych gospodarstw rolnych. Standaryzacja i podnoszenie jakości produktów rolnych. Organizowanie się w struktury wspólnego gospodarowania w zakresie produkcji roślinnej, produkcji warzyw i owoców, produkcji zwierzęcej i produkcji mleka. Rozwój usług i pozarolniczej przedsiębiorczości na wsi. Rozwój agroturystyki. Pozarolnicze zagospodarowanie gruntów niskich klas bonitacyjnych z przeznaczeniem na cele inwestycyjne i zalesianie. Rozwój infrastruktury technicznej terenów wiejskich. Podnoszenie poziomu edukacji podstawą procesów restrukturyzacji i rozwoju rolnictwa. Rekultywacja terenów zdegradowanych. Cele nadrzędne Cele szczegółowe Programu Poprawa kondycji gospodarczej terenów wiejskich Powiatu. Oczekiwane Ochrona środowiska i właściwe zagospodarowanie rezultaty terenu Powiatu. Zwiększenie atrakcyjności Powiatu. 3 2 1 82 Dostosowanie do wymogów UE i poprawa rentowności gospodarstw. Tworzenie hurtowni produktów rolnych i punktów skupu. Tworzenie grup producenckich, stowarzyszeń i spółdzielni. Pozarolnicza działalność gospodarcza. Zwiększenie ilości gospodarstw agroturystycznych. Powstanie nowych inwestycji pozarolniczych. Wykształcona i zdolna do efektywnej ochrony środowiska młodzież. Zachowanie gospodarstw rodzinnych, rozwinięcie rolnictwa ekologicznego. Rewitalizacja tych terenów i oddanie do środowiska. Działania wspólne w celach edukacyjnych, opracowania planów i przedsięwzięć w Powiecie. Zrównoważony rozwój terenów wiejskich. Alternatywne źródła dochodów rolników. Oszacowanie zanieczyszczeń w glebie i dostosowanie produkcji żywnościowej i nie żywnościowej. Poprawa stanu środowiska terenów rolniczych, zwiększa atrakcyjność turystyczną. Zwiększenie ilości turystów przebywających na terenie Powiatu. Obiektywnie sprawdzane wyznaczniki osiągnięć Logika interwencji Matryca logiczna Cele rezultaty 2.3.6 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Rejestr pozarolniczej działalności gospodarczej na terenach wiejskich. Roczne zestawienie ilości turystów odwiedzających Powiat. Dane z: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach, Głównego Urzędu Statystycznego w Katowicach, Powiatu, Gmin. Dane z: Gmin oraz Powiatu. 4 Źródła i sposoby weryfikacji Ogólna poprawa stanu jakości środowiska, w tym jakości i stanu sanitarnego gleb na terenie Powiatu. Pozyskanie inwestorów. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. 5 Założenia 2 1 I 3 2004 2 Modernizacja oraz poprawa struktury towarowych gospodarstw rolnych. 1 I 1. 2015 4 Planowane efekty ekologiczne Jednostka odpowiedzialna Powiat Powiat Powiat Właściciele gospodarstw rolnych Poprawa w sensie ekologicznym i ekonomicznym. 83 400 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 1 050 SUMA Planowane efekty ekologiczne 200 500 Przywrócenie terenów zdegradowanych do użytkowania. Aktualne dane dotyczące terenów zdegradowanych. 350 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. Dostosowanie upraw do specyfiki gleb. 5 6 ZADANIA WŁASNE POWIATU* Jednostka odpowiedzialna 5 6 7 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Termin zakończenia planowany Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania 2015 2004 Coroczna aktualizacja rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. 2015 2004 Rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku klęski żywiołowej. 2015 2004 4 Termin zakończenia planowany Okresowa kontrola zawartości zanieczyszczeń i odczynu pH gleb. Lp. 3. 2. 1. Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania Lp. 3 Harmonogram realizacji Programu 2.3.7 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 8 UE [PLN] 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] 9 NFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X 11 Środki własne X X X 11 Środki własne Fundusze Pomocowe, Prywatni inwestorzy, Bank Ochrony Środowiska 12 Partnerzy Gminy Fundusze Pomocowe, Ośrodek Doradztwa Rolniczego Śląski Związek Gmin i Powiatów, ODR 12 Partnerzy 2004 2004 2004 Rozwój usług i pozarolniczej przedsiębiorczości na wsi. Pozarolnicze zagospodarowanie gruntów niskich klas bonitacyjnych z przeznaczeniem na cele inwestycyjne i zalesienia. Rekultywacja terenów zdegradowanych przez wydobycie surowców naturalnych wraz z rewitalizacją rzek i zbiorników wodnych KWK „Piast” – rekultywacja zb. Bojszowy, KWK „Ziemowit” – rekultywacja hałdy. 6. 8. 7. 2004 2004 2004 Modernizacja i rozwój zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego. Budowa więzi ekonomicznych producentów rolnych z rynkiem konsumpcyjnym miast Aglomeracji Górnośląskiej poprzez organizację rynku hurtowego oraz sieci punktów skupu produktów rolnych. Organizowanie się rolników w struktury wspólnego gospodarowania w zakresie: produkcji roślinnej, produkcji warzyw i owoców, produkcji zwierzęcej i produkcji mleka. 2004 5. 4. 3. 2. Standaryzacja i podnoszenie jakości produktów rolnych. 2015 2010 2015 2015 2006 2010 2015 400 300 Alternatywne źródła dochodu. Zmniejszenie zużycia nie ekologicznych paliw, zwiększenie lesistości. Mieszkańcy wsi zakładający działalność pozarolniczą rzek i zb. wodnych Administratorzy Władający powierzchnią ziemi, KW S.A. KWK Piast i Ziemowit, SUMA 84 12 800 10 000 w tym: KWK Piast 5 000 KWK Ziemowit 5 000 800 Szeroko rozumiana ochrona środowiska. Właściciele zakładów Minimalizacja szkód powstałych w wyniku eksploatacji surowców naturalnych. 100 Poprawa efektywności produkcji i zbytu. Producenci rolni Właściciele terenów 200 600 Poprawa organizacji zbytu produktów pochodzenia rolniczego. Produkty wysokiej jakości. Producenci rolni, Hurtownicy, Punkty skupu Właściciele gospodarstw i drobni przetwórcy Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego X X X X X X X X X X X X X X X Gminy Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Ekofundusz, Przedsiębiorcy, Ekofundusz Fundusze Pomocowe, Bank Ochrony Środowiska Fundusze Pomocowe, Prywatni inwestorzy Śląska Izba Rolnicza, Śląski Związek Gmin i Powiatów Fundusze Pomocowe, Prywatni inwestorzy Promocja agroturystyki i rolnictwa ekologicznego. Termin zakończenia planowany Jednostka odpowiedzialna Planowane efekty ekologiczne Planowane koszty ogółem [PLN] tys. UE [PLN] NFOS [PLN] 3 4 5 6 7 8 9 SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** Zachowanie specyfiki wsi 2004 2010 Gminy Polskiej, 100 Wytwarzanie zdrowiej żywności. Zwiększenie 2004 2007 Gminy 60 dochodowości rolnictwa. SUMA 160 Termin rozpoczęcia planowany X X 10 WFOS [PLN] X X 11 Środki własne Kluby ekologiczne, ODR Powiat, ODR 12 Partnerzy 85 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 2. 1. Zorganizowanie cyklu szkoleń dla rolników obejmujących Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych połączonych z zajęciami praktycznymi. 2 1 I Nazwa zadania Lp. Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.3.8 Wnioski Jakość gruntów wywiera bezpośredni wpływ na inne elementy środowiska takie jak: stan wód, przydatność rolnicza, różnorodność florystyczna i architektura krajobrazu, dlatego też, ochrona gruntów jest bardzo istotnym elementem ochrony środowiska i nie należy rozpatrywać jej w oderwaniu od pozostałych. Reasumując możliwości ochrony powierzchni ziemi i gleb, należy sprecyzować konkretne działania tj. 1. Dostosowanie działań ochronnych i naprawczych na podstawie bezpośredniej identyfikacji potrzeb ze względu na zróżnicowanie Gmin Powiatu. 2. Ochronę złóż kopalin poprzez stosowne zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego poszczególnych Gmin Powiatu. 3. Przeciwdziałanie zamiast likwidacja skutków. Należy skupić działania głównie na przedsięwzięciach prewencyjnych, gdyż nie wszystkie walory utracone w warunkach przyrodniczych można ponownie przywrócić. Koszt przeciwdziałania wcześniej rozpoznanym zagrożeniom jest niższy niż koszt usuwania zniszczeń. Toteż należy kłaść nacisk na edukację wszystkich korzystających z walorów przyrodniczych terenów wiejskich. 4. Rozwój infrastruktury technicznej terenów wiejskich. Należy przedsięwziąć działania w celu budowy kanalizacji i oczyszczalni zbiorczych lub współdziałać w wykonaniu przydomowych oczyszczalni ścieków. 5. Waloryzacja terenów wiejskich i ich właściwe zagospodarowanie oraz rekultywacja terenów zdegradowanych. Konieczne jest poznanie stanu gleb we wszystkich Gminach Powiatu. To pozwoli na właściwe zagospodarowanie gruntów, umożliwiające określenie terenów predysponowanych do prowadzenia rolnictwa ekologicznego, a z drugiej strony wydzielenie terenów najniższych klas bonitacyjnych i zanieczyszczonych z przeznaczanych na uprawy nie konsumpcyjne, plantacje energetyczne i zalesianie oraz inną działalność nierolniczą. 6. Poprawa kondycji gospodarczej przez restrukturyzację rolnictwa z uwzględnieniem gospodarstw ekologicznych. Wspomaganie przeobrażeń w rolnictwie w zakresie modernizacji, wprowadzania nowych technologii, podnoszenia jakości produktów rolniczych i dostosowanie do standardów UE, wywierających nacisk na prowadzenie działalności w możliwie najmniejszym stopniu zagrażającej środowisku naturalnemu. 7. Łączenie wiedzy fachowej, zaangażowania i środków we współpracy z podmiotami, w tym organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz ochrony środowiska. 86 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.4 Ochrona powietrza 2.4.1 Charakterystyka i ocena stanu aktualnego Zgodnie z definicją przedstawioną w art. 85 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: − utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, − zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Szczególne znaczenie konieczności ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami wynika z faktu, że zanieczyszczenia powietrza oddziaływują bezpośrednio na zdrowie człowieka, organizmy żywe, roślinność, wody, gleby a także zabytki i budowle. Dodatkowo są to zanieczyszczenia, które łatwo przenoszą się nawet na duże odległości, oddziaływają na zmiany klimatu i wywołują niekorzystne procesy w ochronnej warstwie ozonowej. 2.4.1.1 Charakterystyka zanieczyszczeń Istnieją dwie grupy zanieczyszczeń powietrza. Należą do nich zanieczyszczenia substancjami pyłowymi i zanieczyszczenia substancjami gazowymi pochodzenia nieorganicznego i organicznego. Podstawową masę zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery stanowią zanieczyszczenia powstające w trakcie wszelkiego typu procesów spalania paliw, w tym: − w procesach energetycznego spalania węgla kamiennego i brunatnego, gazu ziemnego, paliw płynnych, − podczas pracy silników spalinowych pojazdów mechanicznych. Do zanieczyszczeń energetycznych należą: dwutlenek węgla, tlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, pyły oraz benzo(α)piren. W trakcie prowadzenia różnego rodzaju procesów technologicznych dodatkowo, poza wyżej wymienionymi, do atmosfery emitowane mogą być zanieczyszczenia w postaci różnego rodzaju związków organicznych, a wśród nich silnie toksyczne węglowodory aromatyczne. Głównymi związkami wpływającymi na powstawanie efektu cieplarnianego są dwutlenek węgla odpowiadający w około 55% za efekt cieplarniany oraz metan w 20%. Metan stanowiący zanieczyszczenie powietrza, emitowany na powierzchni ziemi jest jednym z głównych składników biogazu. Dwutlenek siarki i tlenki azotu niezależnie od szkodliwości związanej z bezpośrednim oddziaływaniem na organizmy żywe są równocześnie źródłem kwaśnych deszczy. Zanieczyszczeniami widocznymi, uciążliwymi i odczuwalnymi bezpośrednio są pyły w szerokim spektrum frakcji. Najbardziej toksycznymi związkami są węglowodory aromatyczne (WWA) posiadające właściwości kancerogenne. Najsilniejsze działanie rakotwórcze wykazują WWA mające więcej niż trzy pierścienie benzenowe w cząsteczce. Najbardziej znany wśród nich jest benzo(α)piren, którego emisja związana jest również z procesem spalania węgla zwłaszcza w niskosprawnych paleniskach indywidualnych. 87 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Żadne z zanieczyszczeń nie występuje pojedynczo, niejednokrotnie ulegają one w powietrzu dalszym przemianom. W działaniu na organizmy żywe obserwuje się występowanie zjawiska synergizmu, tj. działania skojarzonego, wywołującego efekt większy niż ten, który powinien wynikać z sumy efektów poszczególnych składników. Na stopień oddziaływania mają również wpływ warunki klimatyczne takie jak: temperatura, nasłonecznienie, wilgotność powietrza, prędkość wiatru. Oprócz szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne i zdrowie ludzi emisje zanieczyszczeń powodują straty gospodarcze. Wielkości dopuszczalnych poziomów stężeń niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 796), zastępującym rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 28 kwietnia 1998r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355). Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem, zestawiono w tabeli 2-7, gdzie dla porównania przedstawiono standardy zalecane przez WHO. Tabela 2-7 Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń Stężenie zanieczyszczeń [µg/m3] Rodzaj zanieczyszczenia Dopuszczalne wg rozporządzenia Zalecane przez WHO godzinowe dobowe średnioroczne dobowe średnioroczne 2 3 4 5 6 - - 5* - NO2 200* - 40* - 40 NOx - - 40* do 2002 30* od 2003 - - SO2 350* 150* do 2004 125* od 2005 40** do 2002 20** od 2003 125 50 Ołów (w pyle zawiesz. PM10) - - 0,5* - 0,5 Pył zawieszony PM10 - 50* 40 70 - 120* / 8 godz - Okres wegetacyjny 1 V – 31 VII 24 000 µg/m3 xh do 2009 18 000 µg/m3 xh od 2010 - - 10 000* / 8 godz. - - 10 000 / 8 godz. - 1 Benzen Ozon CO * - poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi ** - poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin W rozporządzeniu określone są równocześnie dopuszczalne częstości przekraczania poziomów stężeń dopuszczalnych oraz marginesy tolerancji. Wyszczególnione w tabeli 2-7 wielkości odnoszą się do terenu kraju. 88 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Zróżnicowane są dopuszczalne poziomy stężeń dla: − obszarów parków narodowych, − obszarów ochrony uzdrowiskowej. Przedstawione powyżej wymagania dostosowane są do wymogów wg dyrektyw UE. 2.4.1.2 Źródła zanieczyszczeń Źródłami zanieczyszczeń powietrza są: – źródła energetyczne i przemysłowe, – niska emisja, – komunikacyjne źródła zanieczyszczeń, – emisja niezorganizowana, – emisja transgraniczna. Wszystkie wymienione wyżej źródła zanieczyszczeń występują na terenie Powiatu w zróżnicowanym zakresie. 2.4.1.3 Źródła energetyczne i przemysłowe Struktura zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery na terenie Powiatu obejmuje głównie emisję ze źródeł energetycznych i takie zanieczyszczenia jak: pyły, dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla oraz benzo(α)piren. Obecnie największymi zakładami zlokalizowanymi na terenie Powiatu mającymi znaczenie dla stanu środowiska są: • „EKOTERM” Sp. z o.o. w Bieruniu, która eksploatuje ciepłownię zlokalizowaną na terenie kopalni „Piast” w Bieruniu. Ciepłownia zasila w ciepło kopalnię oraz pobliskie osiedla domów jedno i wielorodzinnych w Bieruniu. Dopuszczalna emisja dla ciepłowni wynosi: − Dwutlenek siarki − Dwutlenek azotu − Pył − Tlenek węgla • 334,1 [Mg/rok] 70,8 [Mg/rok] 160,0 [Mg/rok] 202,6 [Mg/rok] „DANONE” Sp. z o.o. Fabryka w Bieruniu. Źródłem emisji jest kotłownia, która wytwarza parę na potrzeby technologiczne zakładu oraz potrzeby grzewcze osiedla domków jednorodzinnych i Zakładu „Bertani”. Dopuszczalna emisja dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki − Dwutlenek azotu − Pył − Tlenek węgla 174,5 [Mg/rok] 34,9 [Mg/rok] 87,3 [Mg/rok] 218,1 [Mg/rok] 89 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego • Zakład Tworzyw Sztucznych „ERG – Bieruń” S.A. Źródłem emisji jest kotłownia oraz procesy technologiczne. Dopuszczalna emisja niektórych zanieczyszczeń dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki − Dwutlenek azotu − Pył ogółem − Pył zawieszony − Tlenek węgla − Benzo(α)piren − Węgiel elementarny 174,9 [Mg/rok] 65,7 [Mg/rok] 190,9 [Mg/rok] 139,6 [Mg/rok] 84,1 [Mg/rok] 0,03 [Mg/rok] 2,1 [Mg/rok] Oprócz tego zakład emituje zanieczyszczenia o specyficznym charakterze, które związane są z przeprowadzanymi procesami technologicznymi: octan butylu, octan etylu, aceton, czterochloroetylen, kwas siarkowy, chlorowodór, ozon, dekalina (węglowodór aromatyczny), alkohol benzylowy, akroleina, chrom oraz węglowodory alifatyczne. • „ISOGLASS” Sp. z o.o. w Bieruniu (do 1.07.2003 r. „MEGAchemia” Sp. z o.o.), która zajmuje się produkcją papy asfaltowej. Źródłem emisji jest: wanna powłokowa i retorty, linia technologiczna – posypywanie wstęgi oraz kocioł parowy płomienicowo-płomieniówkowy ERm 2,4. Dopuszczalna emisja dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki − Dwutlenek azotu − Pył całkowity − Pył zawieszony ogółem − Tlenek węgla − Benzo(α)piren − Węgiel elementarny • 18,0 [Mg/rok] 2,8 [Mg/rok] 6,5 [Mg/rok] 2,5 [Mg/rok] 14,9 [Mg/rok] 0,54*10-6 [Mg/rok] 0,3 [Mg/rok] Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe METALE” S.A. w Katowicach - Skład Metali Nieżelaznych w Imielinie. Źródłem emisji jest kotłownia, która pracuje tylko w sezonie grzewczym. Dopuszczalna emisja dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki − Dwutlenek azotu − Pył całkowity − Pył zawieszony − Tlenek węgla − Benzo(α)piren − Węgiel elementarny 10,6 [Mg/rok] 3,3 [Mg/rok] 2,3 [Mg/rok] 1,4 [Mg/rok] 2,2 [Mg/rok] 3,5*10-6 [Mg/rok] 0,81 [Mg/rok] 90 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego • Zakład Produkcji Wody „Dziećkowice” w Imielinie. Źródłem emisji jest kotłownia, która wytwarza ciepło na potrzeby zakładu oraz systemu ciepłowniczego. Dopuszczalna emisja dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki 15,8 [Mg/rok] − Dwutlenek azotu 6,6 [Mg/rok] − Pył ogółem 5,6 [Mg/rok] − Pył zawieszony 2,5 [Mg/rok] − Tlenek węgla • 41,2 [Mg/rok] Fabryka Wentylatorów „FAWENT” w Chełmie Śląskim jest producentem wielkogabarytowych wentylatorów mających zastosowanie w przemyśle i budownictwie. Źródłem emisji jest spalanie paliw w celach energetycznych (kotłownia zakładowa) oraz prowadzone w zakładzie operacje technologiczne: używanie palnika nagrzewnicy powietrza kabiny lakierniczej, spawanie elementów metalowych, czyszczenie elementów metalowych w kabinie oczyszczarki oraz lakierowanie gotowych elementów. Dopuszczalna emisja dla zakładu wynosi: − Dwutlenek siarki 23,2 [Mg/rok] − Dwutlenek azotu 5,7 [Mg/rok] − Pył ogółem 13,8 [Mg/rok] − Tlenek węgla 35,1 [Mg/rok] − Węglowodory aromatyczne • 6,4 [Mg/rok] Zakład Ciepłowniczy „Ziemowit” w Lędzinach należący do Nadwiślańskiej Spółki Energetycznej Sp. z o.o. w Brzeszczach, który spełnia rolę centralnego źródła ciepła. Odbiorcami są obiekty kopalni KWK „Ziemowit” oraz odbiorcy zewnętrzni. Dopuszczalna emisja dla ciepłowni wynosi: − Dwutlenek siarki 284,1 [Mg/rok] − Dwutlenek azotu 68,1 [Mg/rok] − Pył 73,5 [Mg/rok] − Tlenek węgla 39,4 [Mg/rok] Poza wymienionymi źródłami energetycznymi na terenie Powiatu zlokalizowanych jest szereg kotłowni lokalnych zaopatrujących w ciepło zakłady przemysłowe, obiekty użyteczności publicznej, obiekty strefy usług itp., wykorzystujące jako nośniki energii paliwo węglowe, olej opałowy lub sporadycznie gaz ziemny czy źródła energii odnawialnej. Tabela 2-8 Emisja zanieczyszczeń ze źródeł energetycznych i przemysłowych na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Ogółem SO2 [ton/rok] NOx [ton/rok] CO [ton/rok] Pył [ton/rok] 1 038 259 638 540 91 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Niska emisja Uciążliwym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie Powiatu jest emisja substancji toksycznych pochodzących z procesów spalania paliw dla pokrycia potrzeb grzewczych stanowiąca źródło niskiej emisji. Podstawowym nośnikiem energii cieplnej dla istniejącej zabudowy mieszkaniowej, nie podłączonej do systemu ciepłowniczego jest paliwo stałe, przede wszystkim węgiel kamienny i koks, przy czym znaczna część mieszkańców ze względów ekonomicznych korzysta z niskiej jakości asortymentów węgla, w tym mułów węglowych. Tylko ok. 16% zapotrzebowania na energię pokrywane jest przez kotły gazowe. Olej opałowy, gaz płynny, czy biomasa (słoma, odpady drewniane itp.) – należąca do grupy nośników energii odnawialnej – przyjmowane jako proekologiczne, wykorzystywane są sporadycznie. Dostępu do systemu gazowniczego nie posiada tylko Gmina Bojszowy. Łącznie na obszarach posiadających rozbudowaną sieć gazową, podłączonych do niej jest 7 866 odbiorców, w tym 2 692 odbiorców – indywidualnych gospodarstw domowych wykorzystuje gaz dla pokrycia potrzeb grzewczych. Stanowi to około 18% zasobów mieszkalnych na terenie gmin powiatu. Dodatkowo w ostatnich latach obserwuje się wyraźne ograniczanie stopnia wykorzystania gazu dla potrzeb grzewczych przez odbiorców posiadających kotły gazowe, o czym świadczy wielkość średniego zużycia gazu na poziomie 1 100 m3 rocznie/gospodarstwo. Dla mieszkania (domu jednorodzinnego) o powierzchni użytkowej ok. 90 m2 dla utrzymania komfortu ciepła zużycie to powinno być na poziomie minimum 1 800 m3/rok przy założeniu, że dom jest ocieplony, a gaz używany jest również na pokrycie potrzeb wytworzenia ciepłej wody. Analizując przyczyny tak niskiego udziału gazu ziemnego dla ogrzewania przez indywidualnych odbiorców należy uwzględnić czynnik ekonomiczny i dostępność nośnika. Tabela 2-9 Zużycie gazu przez odbiorców komunalnych [ tys. m3/rok ] Wyszczególnienie Rok Jednostka 2001 2002 2 3 4 gospodarstwa 7 751 7 866 Liczba odbiorców komunalnych odbiorca 7 531 7 648 Liczba odbiorców komunalnych z ogrzewaniem odbiorca 2 646 2 692 tys. m3/rok 7 108 6 652 1 Odbiorcy ogółem Zużycie gazu ogółem 3 Zużycie gazu przez odbiorców komunalnych tys. m /rok 4 770 4 522 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3/rok 3 032 2 888 3 Średnie zużycie przez odbiorcę komunalnego m /rok 633 591 Średnie zużycie na ogrzewanie mieszkania m3/rok 1 146 1 073 W wielu obiektach będących w gestii organów gmin przeprowadzono modernizację systemów ogrzewania budynków przez podłączenie do systemu ciepłowniczego lub zastosowanie kotłowni gazowych na obszarach, gdzie dostępna jest sieć ciepłownicza lub gazowa, albo kotłowni olejowych na obszarach nieposiadających sieci systemowych. Działania te przeprowadzone były również w wielu zakładach przemysłowych lub usługowych. W tabeli 2-10 oszacowano wartość zapotrzebowania na energię z ekologicznych źródeł ciepła. Nie uwzględniono kotłów węglowych niskoemisyjnych, kotłów na olej opałowy oraz biomasy, gdyż wymagałoby to przeprowadzenia ankietyzacji. 92 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Tabela 2-10 Sposób pokrycia zapotrzebowania na energię odbiorców indywidualnych Ekologiczny sposób pokrycia zapotrzebowania na energię Powierzchnia użytkowa mieszkańców Zapotrzebowanie na energię Łączny procentowy udział Gaz ziemny System ciepłowniczy [tys. m2] [TJ/rok] [%] [TJ/rok] [TJ/rok] 2 3 4 5 6 Bieruń 313,7 180,7 76,5 16,8 120,0 Lędziny 267,7 154,2 79,0 29,9 90,0 Imielin 172,4 99,3 63,2 30,8 30,0 Bojszowy 97,8 56,3 0,0 0,0 0,0 Chełm Śl. 122,4 70,5 15,5 10,9 0,0 Ogółem 974,0 561,0 58,6 88,4 240,0 Gmina 1 Z analizy bilansu potrzeb cieplnych odbiorców indywidualnych na terenie Powiatu i sposobu pokrycia tego zapotrzebowania wynika, że około 40% energii cieplnej w skali roku uzyskiwana jest z kotłów i pieców węglowych pracujących ze średnią sprawnością na poziomie 50 – 60%, a pozostałe potrzeby pokrywane są z innych proekologicznych źródeł energii (w tym źródeł systemowych). Zależność tę uwzględniono przy określeniu poziomu niskiej emisji. Tabela 2-11 Emisja zanieczyszczeń ze źródeł niskiej emisji Gmina SO2 [ton/rok] NOx [ton/rok] CO [ton/rok] Pył [ton/rok] Co2 [tys. ton/rok] Benzo(α α)piren [kg/rok] 1 2 3 4 5 6 7 Bieruń 12,7 9,5 112,3 29,7 6,8 38,1 Lędziny 9,7 7,3 86,0 22,7 5,2 29,2 Imielin 10,9 8,2 96,6 25,5 5,8 32,8 Bojszowy 16,9 12,7 149,3 39,4 9,0 50,7 Chełm Śl. 17,9 13,4 158,0 41,7 9,5 53,6 Ogółem 68,1 51,1 602,2 159,0 36,3 204,4 Dla zobrazowania wysokości kosztów ponoszonych przez odbiorców energii cieplnej w tabeli 2-12 przedstawiono porównanie cen paliw dostępnych na rynku krajowym w układzie zł za jednostkę energii w paliwie. Ceny biomasy są cenami wyliczonymi na podstawie średnich kosztów jej pozyskania i składowania. Cenę gazu ziemnego wyliczono na podstawie aktualnej taryfy przy założeniu, że roczne zużycie gazu jest na poziomie 8 000 m3/gospodarstwo. Wysokości opłat za energię cieplną u odbiorcy po uwzględnieniu kosztów wytwarzania i przesyłu ze źródła zlokalizowanego na terenie kopalni „Ziemowit” w Lędzinach należącego do Nadwiślańskiej Spółki Energetycznej Sp. z o.o. w Brzeszczach wynosi 20,52 – 22,37 zł/GJ netto, ze źródła zlokalizowanego na terenie kopalni „Piast” należącego do „EKOTERM” Sp. z o.o. w Bieruniu wynosi 21,25 – 21,89 zł/GJ netto oraz ze źródła Zakładów Tworzyw Sztucznych „ERG-Bieruń” S.A. wynosi 27,34 zł/GJ netto (w zależności czy węzły są własnością odbiorcy czy przedsiębiorstwa). 93 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Dodatkowo dla porównania cena energii cieplnej wytworzonej z energii elektrycznej u indywidualnego odbiorcy jest rzędu 60,4 zł/GJ – liczona przy wykorzystaniu taryfy G12 z uwzględnieniem wyłącznie stawek opłaty nocnej dla celów grzewczych. Tabela 2-12 Koszty energii cieplnej w paliwie (wg cen netto) Wyszczególnienie Jednostka Miał węglowy Węgiel groszek Gaz ziemny Olej opałowy Słoma Odpady drzewne 1 2 3 4 5 6 7 8 22 27 - 42 14 14 MJ/m - - 34 - - - zł/t 210 300 - - 135 - zł/m - - 0,86 1500 - 60 zł/GJ 7,32 7,96 25,39 42,02 9,64 8,93 % 60 80 90 90 80 80 zł/GJ 15,92 13,90 28,20 46,69 12,05 11,16 Wartość opałowa Cena paliwa Cena energii w paliwie Sprawność kotła Cena (netto) wytworzonej energii cieplnej MJ/kg 3 3 Celem promowania działań, prywatnych właścicieli mieszkań jak też domów, w kierunku likwidacji „niskiej emisji” gminy: Bieruń, Lędziny i Bojszowy dofinansowywują ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej modernizację systemu ogrzewania budynków mieszkalnych i mieszkań. Na chwilę obecną istotnym elementem polityki gmin, dla obniżenia emisji do powietrza zanieczyszczeń wynikających z „niskiej emisji”, poza promowaniem stosowania paliw czystych ekologicznie (gaz, olej opałowy) lub biopaliw (słoma, odpady drewna), jest stworzenie mechanizmów popularyzujących stosowanie wysokosprawnych, niskoemisyjnych kotłów na paliwo stałe. Obecnie oferowany jest na polskim rynku szereg rozwiązań tego typu, są to na przykład kotły: − − komorowe węglowe EKO-C o mocy w zakresie 20 – 100 kW, z ceramiczną komorą dopalania spalin, retortowe DUOMAT o mocy w zakresie 25 – 300 kW, wyposażone w ślimakowy podajnik paliwa, do wykorzystywania przez indywidualnych odbiorców w budynkach jednorodzinnych lub zabudowie gospodarczej oraz w budynkach użyteczności publicznej. Kotły rusztowe EKO C-R o mocach 300, 600, 900 kW z ciągłym podawaniem paliwa i ze spalaniem w górnej warstwie, wyposażone w aparaturę sterowniczą i kontrolno – pomiarową oraz układ mokrego odżużlania i system odpylania spalin mogą być wykorzystywane w większych kotłowniach. Wymienione kotły posiadają sprawność rzędu 80% (w porównaniu do dotychczas stosowanych, których sprawność była około 50 – 65%) oraz spełniają wymagania emisyjne (normy dopuszczalnych emisji). Warunkiem dotrzymania gwarantowanych parametrów emisji jest spalanie określonych asortymentów węgla. Dla określenia możliwości obniżenia stanu zanieczyszczenia powietrza w wyniku modernizacji kotłowni, w Tabela 2-13 zestawiono wskaźniki emisji zanieczyszczeń przy wykorzystaniu kotłów węglowych tradycyjnych, kotłów węglowych niskoemisyjnych i kotłów gazowych. 94 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Tabela 2-13 Wskaźniki emisji zanieczyszczeń Parametr Kocioł węglowy tradycyjny Kocioł węglowy niskoemisyjny Kocioł gazowy 1 2 3 4 55 - 65 80 - 82,9 90 - 92 Sprawność cieplna [ % ] Zawartość zanieczyszczeń SO2 [ g/GJ ] 300 300 - NOx [ g/GJ ] 200 - 250 100 70 CO [ g/GJ ] 1 800 - 3 500 500 110 Pył [ g/GJ ] 300 - 1 100 400 - CO2 [ g/GJ ] 160 000 120 000 61 600 B(α)P [ mg/GJ] 900 10 - 2.4.1.4 Komunikacyjne źródła zanieczyszczeń Charakterystycznymi cechami emisji komunikacyjnej są: – stosunkowo duże stężenie tlenku węgla, tlenków azotu i węglowodorów lotnych, – koncentracja zanieczyszczeń wzdłuż dróg, – nierównomierność w okresach dobowych i sezonowych związana ze zmianami natężenia ruchu. Na wielkość tej emisji mają wpływ: – stan jezdni, – konstrukcja i stan techniczny silników pojazdów, warunki pracy silników, – rodzaj paliwa, – płynność ruchu. Nie na wszystkie te przyczyny Gmina, czy Powiat są w stanie same wpłynąć, ale na pewno mają wpływ na stan jezdni oraz płynność ruchu. Zanieczyszczenia komunikacyjne oddziaływują na środowisko w najbliższym otoczeniu drogi, a ich wpływ gwałtownie maleje wraz z odległością. Łączna długość sieci drogowo – ulicznej na terenie Powiatu wynosi ok. 380 km, w tym 340 km o nawierzchni twardej. Na znacznych odcinkach dróg występują zaniżone parametry techniczne ciągów układu drogowego w stosunku do pełnionych funkcji oraz nienajlepszy stan nawierzchni. Dodatkowo występują miejscowe przeciążenia wynikające ze wzrastającego natężenia ruchu kołowego w godzinach szczytu. Są to wszystko elementy ograniczające płynność ruchu, co pociąga za sobą zawyżony poziom emisji spalin.W Bieruniu utrudnienia w ruchu występują: − w ciągu ul. Warszawskiej, − w ciągu ul. Wawelskiej, szczególnie przed przejazdem kolejowym z rogatkami oraz na skrzyżowaniu z ul. Warszawską, − w ciągu ul. Turystycznej, szczególnie na skrzyżowaniu z ul. Warszawską, gdzie nakłada się ruch lokalny z ruchem tranzytowym. 95 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W Lędzinach szczególne niedogodności występują na drogach dojazdowych do kopalni „Ziemowit”, gdzie prowadzony jest ruch ciężarówek z węglem. Są to ulice: Hołdunowska, Oficerska, Ułańska, Lędzińska i Pokoju. Samochody ciężarowe często są przeładowane i nie dostosowują prędkości do ograniczeń podyktowanych przepisami drogowymi. Dlatego oprócz emisji spalin dochodzi jeszcze do pylenia. Problem ten można by rozwiązać poprzez budowę drogi objazdowej z trasy DK-1 (S1) do kopalni „Ziemowit, jednak ze względów finansowych Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddaliła plan budowy o kilka lat. Do najważniejszych wskaźników wpływających na płynność ruchu jest gęstość dróg, którą określa się jako długość w stosunku do powierzchni w km2 lub jako długość w stosunku do ilości mieszkańców. Pierwszy wskaźnik dla Powiatu wynosi 2,4 km/km2 natomiast drugi 6,5 km/1000 mieszkańców. Z przedstawionych danych wynika, iż Powiat w porównaniu do innych regionów posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg. Na poziom emisji spalin ma wpływ dostępność do publicznych środków transportu oraz wzrost natężenia transportu indywidualnego. Aktualnie obserwuje się ogólną tendencję obniżania się standardów zbiorowego transportu pasażerskiego i dynamiczny wzrost transportu indywidualnego ze wszystkimi negatywnymi skutkami takiego stanu, w tym wpływ na powietrze atmosferyczne. Liczba zarejestrowanych samochodów osobowych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w Powiecie wynosi ok. 255 sam. os./1000 mieszkańców, czyli porównywalna ze średnią w kraju, która wynosi 250 sam./1000 mieszkańców. Pomimo niedogodności takich jak zatłoczenie ulic, samochody osobowe osiągają cele podróży w znacznie krótszym czasie niż środki transportu publicznego. Transport indywidualny wywiera tu istotną presję i w głównym zakresie oddziaływuje na sprawność całego systemu transportowego w Powiecie, a co za tym idzie na wielkość emisji powietrza ze źródeł komunikacyjnych. Emisja ze źródeł komunikacyjnych dla wszystkich dróg Powiatu została oszacowana zgodnie ze wskazaniami Ministerstwa Ochrony Środowiska dla potrzeb opracowania programu ochrony powietrza. Tabela 2-14 Emisja ze źródeł komunikacyjnych w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim [ton/rok] Rodzaj pojazdu CO C6H6 HC HCal HCar NOx TSP Pb*) SOx 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Osobowe 294 2,3 40 28 8 100 1,6 43 5 Dostawcze 39 0,2 4 3 1 22 2,1 2 3 Ciężarowe 32 0,3 15 11 3 95 5,9 0 9 Autobusy 7 0,1 4 3 1 32 1,4 0 2 Motocykle 52 0,2 5 3 1 1 0,0 1 0 Ogółem 424 *) – inna jednostka [kg/rok] 3,1 68 48 14 250 11,0 46 19 W celu obliczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych przyjęto następujące założenia: 1. Procentowy udział pojazdów na drodze: − dla dróg gminnych: osobowe 80,6%, dostawcze 9,5%, ciężarowe 7,2%, autobusy 1,3%, motocykle 1,4%, − dla dróg powiatowych: osobowe 78,6,8%, dostawcze 9,5%, ciężarowe 9,2%, autobusy 1,3%, motocykle 1,4%, − dla dróg wojewódzkich: osobowe 80%, dostawcze 9%, ciężarowe 8%, autobusy 2%, motocykle 1%, 96 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − dla drogi krajowej (DK-1): osobowe 70,3%, dostawcze 11,4%, ciężarowe 16,1%, autobusy 1,7%, motocykle 0,2%. 2. Długość dróg: − gminne – 200 km, − powiatowe – 106 km, − wojewódzkie – 23 km, − krajowe – 16 km, − nawierzchni gruntowej – 43 km. 3. Natężenie ruchu dla dróg: − powiatowych – 73 [poj/h], − gminnych o nawierzchni twardej – 51 [poj./h], − gminnych i powiatowych o nawierzchni gruntowej – 11 [poj/h], − wojewódzkich – 51 [poj/h], − krajowych – 505 [poj/h]. 2.4.1.5 Emisja niezorganizowana Do emisji niezorganizowanej zaliczyć można emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza z obiektów powierzchniowych takich jak hałdy, wysypiska, oczyszczalnie ścieków, jak również emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych np. spawanie czy lakierowanie wykonywane poza obrębem warsztatu czy spalanie na powierzchni ziemi jak wypalanie traw, itp. Głównymi składnikami gazu wysypiskowego są metan i dwutlenek węgla. Gaz powstający na wysypisku w przypadku niekontrolowanej emisji może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz zagrożenie możliwością wybuchu. W znaczący sposób wpływa również na pogłębianie się efektu cieplarnianego. Emitowany do atmosfery metan wpływa znacznie intensywniej od CO2 na efekt cieplarniany. Powiat nie posiada na swoim terenie składowiska odpadów. W chwili obecnej Gminy z terenu Powiatu korzystają ze składowiska w Tychach oraz Mysłowicach. W związku z powyższym na terenie Powiatu nie występuje emisja gazu wysypiskowego. W Powiecie zlokalizowanych jest 10 oczyszczalni ścieków komunalnych, a w tym w gminie: Bieruń – 3 szt., Lędziny – 3 szt., Bojszowy – 4 szt., Chełm Śląski – 1 szt. Zastosowane technologie nie powodują uciążliwości dla powietrza atmosferycznego. Potencjalna niewielka uciążliwość może wystąpić jedynie w czasie awarii, bądź nieprawidłowej eksploatacji. Z powyższych informacji wynika, że zagadnienia dotyczące emisji gazu wysypiskowego i emisji gazu pofermentacyjnego z oczyszczalni ścieków, nie stanowią w chwili obecnej zagadnienia wymagającego odrębnego działania. Na terenie Powiatu do dziś górnictwo odgrywa decydującą rolę. Funkcjonują tu dwie kopalnie „Piast” i „Ziemowit”, których eksploatacja wiąże się z powstawaniem odpadów górniczych (skała płonna) składowanych na zwałowiskach w pobliżu kopalń. Największe znajduje się przy Szybach Głównych kopalni „Ziemowit” w Lędzinach, które nadal jest eksploatowane. Kopalnia posiada ważną decyzję dotyczącą rekultywacji i zagospodarowania tegoż zwałowiska skały 97 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego płonnej do 2008 r. Składowanie skały płonnej na powierzchni ziemi stanowi poważne zagrożenie dla jakości powietrza atmosferycznego, bądź to poprzez pylenie wtórne, emisję substancji gazowych lub poprzez zjawisko samozapłonu. Występujące tereny zdegradowane i poeksploatacyjne winny być zrekultywowane. W trakcie prowadzenia prac związanych z rekultywacją określonego obszaru, źródłem emisji niezorganizowanej zanieczyszczeń powietrza będą następujące operacje technologiczne: transport i rozładunek przewidzianych do rekultywacji odpadów oraz ich plantowanie i zagęszczanie. Po zakończeniu prac związanych z rekultywacją podstawową, przeprowadzana jest rekultywacja biologiczna, co docelowo stanowić będzie o poprawie stanu aerosanitarnego danego obszaru. 2.4.1.6 Emisja transgraniczna Istotny wpływ na poziom zanieczyszczeń na terenie Powiatu ma napływ zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych z obszaru GOP-u szczególnie z Tychów i Żor. 2.4.2 Ocena stanu jakości powietrza Jednym z elementów mających istotny wpływ na stan jakości powietrza są warunki klimatyczne obszaru, a w szczególności warunki anemologiczne (kierunek i prędkość wiatru). Powiat Bieruńsko-Lędziński znajduje się w obrębie dwóch makroregionów – Wyżyny Śląskiej i Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej. Klimat obszaru Powiatu kształtują ścierające się masy powietrza o charakterze podzwrotnikowym dochodzące z południa przez Bramę Morawską, arktycznym i podbiegunowym – napływające z północy, morskim – znad Atlantyku i kontynentalnym – z Europy Wschodniej. Położenie geograficzne i urozmaicone ukształtowanie terenu powodują na terenie Powiatu dużą zmienność i nieregularność stanów atmosfery, co wiąże się ze ścieraniem różnych mas powietrza. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń przy średniej temperaturze –3,2°C, najcieplejszym lipiec z temperaturą 17,9°C. Wilgotność względna powietrza na obszarze Powiatu i okolic osiąga najwyższą wartość w chłodnym okresie roku (grudzień - 88%), natomiast wartość najniższą w maju (74%). Stopień wilgotności powietrza wpływa bezpośrednio na występowanie na tym obszarze zjawiska koncentracji wilgotności, czyli mgły. Warunki anemologiczne (wiatrowe) na tym obszarze kształtowane są przede wszystkim przez ogólną cyrkulację atmosferyczną, w przyziemnej warstwie atmosfery modyfikowaną przez rzeźbę i pokrycie terenu. Na terenie Powiatu przeważają wiatry z kierunków: zachodniego (17,6 %) i południowozachodniego (17,7%). Charakterystyczna dla tego obszaru jest również pogoda bezwietrzna (cisza), której występowanie obserwuje się w 21% czasu w ciągu roku. Średnie prędkości wiatru kształtują się na poziomie 2,5 - 3,0 m/s. Kierunek i prędkość wiatru decydują o napływie zanieczyszczeń z zewnątrz, natomiast cisze niekorzystnie wpływają na przewietrzanie terenu i powodują lokalne wzrosty koncentracji zanieczyszczeń. 98 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Przedstawione powyżej warunki w następujący sposób wpływają na stan powietrza: − cisze i wiatry słabe stanowiące o osłabionych możliwościach wymiany powietrza, sprzyjają okresowym wzrostom lokalnych koncentracji zanieczyszczeń, − przeważające kierunki wiatrów (południowo-zachodnie) sprzyjają zanieczyszczeń z rejonów Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, napływowi − stosunkowo wysokie temperatury wieloletnie sezonu grzewczego wpływają na obniżenie zużycia paliw do celów grzewczych. Na jakość powietrza na terenie Powiatu istotny, korzystny wpływ ma koncentracja dużych kompleksów leśnych od południowej strony – Lasy Pszczyńskie, północnej i północnozachodniej pas ochronny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Spełniają one bardzo ważną funkcję ochronną – zatrzymują większość zanieczyszczeń napływających na teren Powiatu z bardziej uprzemysłowionych terenów Śląska. Rzeczywisty stan zanieczyszczenia atmosfery badany jest przez służby sanitarnoepidemiologiczne. Pomiary zanieczyszczeń prowadzone są w sieci stanowisk Śląskiej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Na terenie Powiatu prowadzone są pomiary opadu pyłu na 8 stanowiskach rozmieszczonych odpowiednio: dwa w Bieruniu, trzy w Lędzinach oraz po jednym w Imielinie, Bojszowach i Chełmie Śląskim. Wyniki pomiarów opadu pyłu oraz ołowiu i kadmu zestawiono w poniższych tabelach. Tabela 2-15 Opad pyłów [g/m2] Stanowisko pomiarowe 2001 r. 2002 r. Lokalizacja Numer Sezon grzewczy Sezon letni Rok Sezon grzewczy Sezon letni Rok 1 2 3 4 5 6 7 8 Bieruń: Nowy Bieruń 09.63.14-12 20 46 66 18 29 47 Bieruń Stary 09.63.09-23 16 18 34 18 31 50 Goławiec 09.63.19-24 17 21 38 18 32 50 Lędziny 09.63.09-22/31 29 19 47 28 28 55 Lędziny 09.63.10-41 14 13 26 13 26 39 Imielin- Śródmieście 09.63.10-12 15 15 31 16 19 35 Bojszowy 09.63.13-32 13 43 56 15 30 45 Chełm Mały 09.63.10-23 23 15 39 34 22 56 Lędziny: Wielkości opadu pyłów i wybranych metali (ołowiu i kadmu) nie przekraczały dopuszczalnych norm określonych w rozporządzeniu MOŚZNiL (Dz. U. Nr 55, poz 355 z 1998 r.), obowiązującego w okresie wykonania pomiarów: − dopuszczalny opad pyłów ogółem − dopuszczalny opad ołowiu − dopuszczalny opad kadmu – 200 g/m2 /rok, – 100 mg/m2 /rok, – 10 mg/m2 /rok. 99 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Tabela 2-16 Opady kadmu i ołowiu w roku 2001 [mg/m2/rok] Stanowisko pomiarowe lokalizacja numer 1 2 ołów kadm 3 4 Bieruń: Nowy Bieruń 09.63.14-12 15 0,29 Bieruń Stary 09.63.09-23 16 0,15 Goławiec 09.63.19-24 14 0,63 Lędziny 09.63.09-22/31 19 0,27 Lędziny 09.63.10-41 17 0,30 Imielin- Śródmieście 09.63.10-12 17 3,63 Bojszowy 09.63.13-32 14 0,25 Chełm Mały 09.63.10-23 15 1,26 Lędziny: Zmienność wielkości opadu pyłu na poszczególnych stanowiskach pomiarowych, jak również występujący często wyższy poziom opadu pyłu w sezonie letnim niż w sezonie grzewczym wskazuje na fakt, że punkty pomiarowe zlokalizowane są w pobliżu tras drogowych i czynnikiem decydującym jest opad pyłu wynikający z ruchu pojazdów (wzmożonego w sezonie letnim). Tabela 2-17 Stężenia podstawowych zanieczyszczeń powietrza wg pomiarów WSSE dla m. Tychy Stężenie średnioroczne Wyszczególnieni: 1999 r. 2001 r. 2002 r. 2 3 4 Rok 10 8 6 Sezon grzewczy 15 13 9 Sezon letni 4 2 1 37 37 38 Rok 25 20 16 S. grzewczy 28 25 16 S. letni 22 15 15 56 45 37 Rok - 3,4 3,3 S. grzewczy - 4,1 3,9 S. letni - 2,6 2,4 Stężenie max. 24-godz S24 - 8,5 7,9 1 Dwutlenek siarki SO2 [ µg/m3 ] Stężenie max. 24-godz S24 Dwutlenek azotu NO2 Stężenie max. 24-godz S24 [ µg/m3 ] 3 Fenol [ µg/m ] 100 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Amoniak [ µg/m3 ] Rok - 19 18 S. grzewczy - 18 16 S. letni - 20 21 Stężenie max. 24-godz S24 - 45 54 3 Pył zawieszony ogółem (TSP) [ µg/m ] Rok 78 63 67 S. grzewczy 76 76 76 S. letni 82 50 57 195 168 Stężenie max. 24-godz S24 187 3 Pył zawieszony PM10 ( met. wag.) [ µg/m ] Rok 64 55 59 S. grzewczy 63 68 69 S. letni 65 42 48 162 175 148 Stężenie max. 24-godz S24 przekroczenia poziomu stężeń dopuszczalnych W związku z tym, że w gminach Powiatu brak jest stacji pomiarowych badania zawartości stężeń zanieczyszczeń gazowych i pyłu zawieszonego w powietrzu, dla oceny stanu zanieczyszczenia zestawiono wyniki z najbliższej stacji pomiarowej zlokalizowanej w Tychach przy ul. Starokościelnej 47. W tabeli 2-17 zestawiono wielkości średnich dobowych stężeń wymienionych zanieczyszczeń za lata 1999, 2001, 2002 ze wskazaniem ich wielkości w sezonach grzewczym i letnim oraz ilości występujących przekroczeń dopuszczalnych stężeń dobowych wraz z występującą wielkością stężenia maksymalnego. Ilości przekroczeń odnosiły się do wielkości dopuszczalnych, określonych w obowiązującym podczas przeprowadzania pomiarów rozporządzeniu z 1998r. Z przedstawionych wyżej danych wynikają następujące spostrzeżenia dotyczące emisji poszczególnych zanieczyszczeń: Dwutlenek siarki SO2 – Stężenia średnie roczne są niższe od dopuszczalnych. Następuje stopniowy spadek poziomu stężeń szczególnie zarówno w sezonie grzewczym, jak i letnim. Nie występowały przekroczenia poziomu dobowego stężenia. Dwutlenek azotu NO2 – nastąpił nieznaczny spadek stężeń zarówno w sezonie grzewczym, jak i letnim. Pył zawieszony – utrzymuje się stały poziom stężenia pyłu zawieszonego z występowaniem przekroczeń stężeń dopuszczalnych, szczególnie w sezonie grzewczym. Dodatkowo z pomiarów prowadzonych przez Śląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, obejmujących również pomiar stężenia bezno(α)pirenu, wynika, że średnioroczne stężenie tego zanieczyszczenia osiąga wartość 14,7 ng/m3 dla m. Tychy, co przekracza wielkość dopuszczalną (1 ng/m3), przy czym w sezonie grzewczym następuje kilkakrotny wzrost tego stężenia. 101 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.4.3 2.4.3.1 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb Prognozy i możliwości dotyczące zmian stanu zanieczyszczenia powietrza Bezpośredni wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w przyszłości będą miały następujące czynniki: − skala i kierunki rozwoju poszczególnych Gmin Powiatu, − działania związane z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń przez duże obiekty energetyczne i przemysłowe zlokalizowane na terenie Powiatu, − działania związane z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń przez duże obiekty energetyczne i przemysłowe zlokalizowane poza terenem Powiatu, − działania związane z ograniczeniem niskiej emisji, − ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez modernizację dróg. Z punktu widzenia stanu czystości powietrza rozwój danego obszaru ocenia się poprzez przewidywany wzrost zanieczyszczeń wynikający z rozwoju budownictwa mieszkaniowego i strefy aktywności gospodarczej, które to działania wymuszają wzrost potrzeb energetycznych i w konsekwencji emisję zanieczyszczeń. Przy utrzymaniu rozwoju wymienionych dziedzin na poziomie analogicznym jak w ciągu ostatnich kilku lat i założeniu, że nowe obiekty realizowane będą jako energooszczędne oraz stosowane będą instalacje grzewcze wykorzystujące paliwo ekologiczne (np. gaz ziemny, biomasa itp.), a przy stosowaniu paliwa węglowego – nowoczesne kotły węglowe spełniające wymagania ekologiczne lub obiekty te będą podłączone do systemu ciepłowniczego, wzrost zapotrzebowania na energię zrekompensowany będzie przez równolegle prowadzone działania modernizacyjne istniejących systemów grzewczych lub działania termomodernizacyjne istniejących budynków. W efekcie nie powinien wystąpić wzrost poziomu sumarycznych zanieczyszczeń powietrza. Zakres działań dużych „emitorów” zanieczyszczeń atmosfery (zakładów przemysłowych i energetycznych), zlokalizowanych zarówno na obszarze Powiatu jak i na obszarach sąsiadujących, wymuszany jest przez konieczność dotrzymania dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami i wydanymi na ich podstawie decyzjami o dopuszczalnych emisjach. Decyzje wydawane są na czas określony, wskazują poziom dopuszczalnych emisji z poszczególnych urządzeń lub emitorów, często wskazany jest również zakres wymaganych działań naprawczych np. poprawa sprawności urządzenia, zmniejszenie emisji określonego zanieczyszczenia. Efektywne ograniczenie niskiej emisji uzyskuje się przez skoordynowane działania obejmujące: − kompleks działań związanych z obniżeniem energochłonności obiektu (działania termomodernizacyjne) – docieplenie ścian, stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej itp., − wymianę pieców węglowych i tradycyjnych kotłów węglowych na proekologiczne źródła energii o mocy dostosowanej do potrzeb obiektu i modernizację wewnętrznego systemu grzewczego budynku, z uwzględnieniem elementów automatycznej regulacji. W ramach wymiany pieców węglowych i tradycyjnych kotłów na źródła proekologiczne uwzględnia się przede wszystkim: − podłączenie obiektu do systemu ciepłowniczego, 102 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − podłączenie do systemu dwufunkcyjnego, gazowniczego i zastosowanie np. kotła gazowego − wymianę kotła na niskoemisyjny, wysokosprawny kocioł węglowy, − zastosowanie źródła energii odnawialnej (np. kotła na biomasę). Podjęcie kompleksowych działań obejmujących całe wydzielone obszary pozwoli na optymalne wykorzystanie środków pomocowych dla realizacji zadań zarówno przez osoby prawne jak i osoby fizyczne. Z uwagi na znaczny udział powierzchni gruntów ornych i lasów na terenie Powiatu istnieje możliwość wykorzystania biomasy jako paliwa energetycznego. Przy całkowitej powierzchni Powiatu wynoszącej 15 668 ha, lasy i grunty leśne zajmują około 2 170 ha co stanowi 14% powierzchni, natomiast grunty orne zajmują ok. 5 902 ha co stanowi 38% powierzchni Powiatu. Wykorzystując powyższe dane oszacowano potencjalne możliwości wykorzystania słomy, czy odpadów drzewnych dla celów energetycznych. Przykładowo, przyjmując średni uzysk słomy na poziomie 5 t/ha oraz założeniu, że 70% upraw to zboża i że 50% słomy zużywane jest na potrzeby gospodarcze, do zagospodarowania do produkcji ciepła pozostałoby około 10 000 ton słomy rocznie o wartości energii w paliwie 112 TJ (przy wartości opałowej słomy wynoszącej ok. 14 MJ/kg). Przy sprawności kotła średniorocznej na poziomie 80% i rocznym czasie wykorzystania mocy szczytowej 1 600 godzin potencjalna wielkość szczytowej mocy cieplnej do wykorzystania szacuje się na 19,5 MW. Tabela 2-18 Możliwość wykorzystania słomy do celów energetycznych Gmina Powierzchnia gruntów ornych [ha] Łączne zasoby słomy [ton/rok] Możliwa do wykorzystania moc [MW] Spodziewana ilość uzyskanej energii [TJ/rok] 1 2 3 4 5 Bieruń 1 454 5 090 5,0 28,5 Lędziny *) 1 143 3 220 3,1 18,0 895 3 130 3,0 17,7 1 462 5 120 5,0 28,7 984 3 450 3,4 19,3 5 938 20 010 19,5 112,2 Imielin Bojszowy Chełm Śląski Ogółem *)powierzchnia upraw zbóż przyjęta wg spisu rolnego z 1996 r. Tabela 2-19 Możliwość wykorzystania odpadów drzewnych do celów energetycznych Gmina Powierzchnia lasów [ha] Ilość odpadów drzewnych do zagospodarowania [m3/rok] Możliwa do wykorzystania moc [kW] Spodziewana ilość uzyskanej energii [TJ/rok] 1 2 3 4 5 Bieruń 598 240 180 1,0 Lędziny 473 190 140 0,8 Imielin 150 60 50 0,3 Bojszowy 885 350 260 1,5 Chełm Śląski 64 30 20 0,1 2 170 870 650 3,7 Ogółem 103 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Przy 2 170 ha powierzchni lasów szacuje się, że możliwe jest do uzyskania około 870 m3 odpadów drzewnych nadających się do wykorzystania jako drewno opałowe. Efekt taki można osiągnąć przy następujących założeniach: − wykorzystanie do produkcji ciepła 40% odpadów, − gęstość drewna wynosi 430 kg/m3, − wartość opałowa drewna wynosi 14 MJ/kg, − średnioroczna sprawność kotła wynosi 70%, − możliwa do otrzymania energia w paliwie osiągnie około 3,7 TJ. Wielkość mocy cieplnej w sezonie grzewczym może w tym przypadku wynieść około 0,7 MW (przy rocznym czasie wykorzystania mocy szczytowej wynoszącym 1 600 godzin – centralne ogrzewanie). Dodatkowe źródło biomasy mogłyby stanowić plantacje energetyczne, które zorganizowane byłyby na terenach nieużytków, odłogów, czy terenach po rekultywacji. W grupie energetycznych upraw drzewnych jedną z najbardziej obiecujących jest uprawa leśna o krótkim okresie wzrostu, pozwalająca na produkcję dużych ilości biomasy. Metoda polega na uprawie drzew charakteryzujących się szybkim wzrostem i łatwo odrastających z pnia (odmiany wierzby, topoli i inne). Tego rodzaju drzewa są sadzone bardzo gęsto (np. 8 000 sadzonek na hektar, z odstępem między rzędami 2 m i odległością pomiędzy sadzonkami 0,5 m), przy zachowaniu dostępu dla maszyn. Uprawiane w ten sposób drzewa są ścinane po kilku latach (2 do 5) i uzyskuje się znaczną ilość biomasy. Korzenie sadzonek pozostają nietknięte, a następnej wiosny po ścięciu na każdym pniu pokazują się nowe pędy. Ponownie, po 2-3 latach, sadzonki ścina się, uzyskując biomasę dwulub nawet trzykrotnie większą, niż po pierwszym ścięciu. Proces ten jest powtarzany 3 do 5 razy w zależności od gatunku, aż do momentu, gdy konieczne okaże się zasadzenie nowych drzew. Gatunek sadzonki musi być wybrany w zależności od warunków klimatycznych, dostępności wody i rodzaju gleby. Najlepsze wyniki dla tego rodzaju upraw uzyskano w przypadku topoli, wierzby, robinii i eukaliptusa, aczkolwiek prowadzano eksperymenty również z innymi gatunkami. Plantacja drzewna nie ma dużych wymagań glebowych i może być interesującym sposobem zagospodarowania nadmiarów mało żyznych terenów rolnych. Przy plantacji o powierzchni 100 ha, przyjmując następujące założenia: − przeciętny przyrost roczny suchej masy wynosi około10 t/ha, − co roku zbiór odbywa się na 25 hektarach (cykl czteroletni), − wartość opałowa drewna wynosi 14 MJ/kg, − średnioroczna sprawność kotła jest na poziomie 70%, możliwa do otrzymania wartość energii osiągnie około 3,5 TJ. Przyjmując, że roczny czas wykorzystania mocy szczytowej wynosi 1 600 godzin (c.o.), wielkość szczytowej mocy cieplnej w sezonie grzewczym może wynieść około 0,42 MW. Głównym efektem stosowania biomasy jest obniżenie emisji dwutlenku węgla. Z uwagi na to, że jest on pobierany przez rośliny w procesie fotosyntezy, emisja CO2 traktowana jest jako zerowa w procesie spalania. 104 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Na założenie plantacji energetycznej możliwe jest uzyskanie dofinansowania z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Prowadzenie działań związanych z modernizacją układów komunikacyjnych, mających na celu poprawienie przepustowości układu i stanu technicznego dróg powinno przy ciągłym wzroście liczby uczestników ruchu drogowego zapewnić przynajmniej utrzymanie ilości zanieczyszczeń komunikacyjnych na tym samym poziomie. Promowanie korzystania z publicznych środków transportu oraz budowa i wytyczanie ścieżek rowerowych będzie również czynnikiem ograniczającym emisję spalin komunikacyjnych. Stan środowiska jest jednym z podstawowych czynników decydujących o jakości życia mieszkańców, będzie również elementem decydującym o możliwościach pełnienia przez Powiat funkcji rekreacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Elementami stanowiącymi o możliwości poprawy stanu środowiska będzie: − włączenie w systemy miejskie i gminne ciągów ekologicznych kompleksów i enklaw leśnych, które stanowić będą funkcję nisz ekologicznych chronionych przed urbanizacją, − zalesianie gleb niskich klas bonitacyjnych występujących na kierunkach projektowanych lokalnych ciągów ekologicznych, − rekultywacja terenów nieużytków poprzemysłowych (rekultywacja i zagospodarowywanie hałd) w kierunku przywracania ich walorów przyrodniczych. 2.4.3.2 Regulacje prawa wspólnotowego W sferze ochrony środowiska to ochrona powietrza jest najczulszym kierunkiem działań. Na niej koncentruje się uwaga przemysłu, społeczności lokalnych, rządów państw oraz całej społeczności międzynarodowej, ze względu na bezpośrednie oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzi, roślin i zwierząt oraz ze względu na przemieszczanie się tych zanieczyszczeń na dalekie odległości, oddziaływanie na zmiany klimatu i wywoływanie niekorzystnych procesów w stratosferze (głównie w warstwie ozonowej). Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej spowoduje konieczność dostosowania krajowych systemów prawa do obowiązującego prawa UE we wszystkich dziedzinach. W zakresie jakości powietrza w UE obowiązują: „Dyrektywa ramowa w sprawie jakości powietrza D 96/62/WE”. Dyrektywa ta ma na celu określenie głównych zasad wspólnej strategii. Strategia ta: − definiuje i wytycza cele jakości powietrza dla obszaru UE w celu uniknięcia, zapobieżenia lub ograniczenia szkodliwych skutków dla zdrowia ludzi i środowiska, − dokonuje oceny jakości powietrza w państwach członkowskich na podstawie wspólnych przyjętych metod i kryteriów, − przewiduje opracowanie odpowiednich materiałów informacyjnych i zapewnienie obywatelom dostępu do nich, − zakłada utrzymanie jakości powietrza, jeżeli jest ona dobra i poprawienie jej w innych przypadkach. 105 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Dyrektywy unijne dotyczące jakości powietrza (w większości dyrektywy zostały już przetransponowane do krajowych przepisów): − Dyrektywa 92/72/EWG w sprawie ustanawia wartości progowych ozonu, − Dyrektywa 94/63/WE w sprawie ograniczenie emisji lotnych związków organicznych (VOC), pochodzących z magazynowania i dystrybucji benzyny, − Dyrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń, zwana popularnie Dyrektywą IPPC, − Dyrektywa 97/68/WE w sprawie zbliżenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących przeciwdziałania emisji gazów i pyłów z silników spalinowych maszyn samojezdnych nie poruszających się po drogach, − Dyrektywa 98/70/WE w sprawie jakości benzyn i olejów napędowych, zmieniająca dyrektywę Rady 93/12/EWG, − Dyrektywa 1999/30/WE w sprawie dopuszczalnych koncentracji w powietrzu dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu, pyłu zawieszonego i ołowiu, − Dyrektywa 1999/32/WE w sprawie redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach płynnych zmieniająca dyrektywę 93/12/EWG, − Dyrektywa 1999/94/WE w sprawie dostępności informacji dla konsumentów o zużyciu paliwa i emisji CO2 dla wprowadzanych na rynek nowych samochodów osobowych, − Dyrektywa 2000/69/WE w sprawie dopuszczalnych koncentracji w powietrzu benzenu i tlenku węgla, − Dyrektywa 2001/81/WE w sprawie krajowych limitów emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza, − Dyrektywa 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza z dużych źródeł spalania paliw, − Dyrektywa 2001/77/WE w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elektrycznej, − Dyrektywa 2002/3/WE w sprawie ozonu (przyziemnego) w otaczającym powietrzu, − Wspólne Stanowisko Rady z dnia 8 marca 2001 r. dotyczące przyjęcia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (...) w sprawie dopuszczalnych koncentracji ozonu w powietrzu CP (EC) No. 16/2001, − Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jakości benzyn i olejów napędowych, zmieniających dyrektywę 98/70/WE (tekst jednolity z uwzględnieniem zmian w dyrektywie 98/70/WER) 2001/01/07, − Rozporządzenie 3093/94/WE w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. Dostosowywanie się do prawa UE spowoduje konieczność zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do powietrza. Pociąga to za sobą potrzebę realizacji wielu inwestycji związanych głównie z modernizacją źródeł wytarzania energii elektrycznej, jak również realizację działań termomodernizacyjnych dla obniżenia zużycia energii. 106 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.4.3.3 Aktualny stan prawa polskiego w zakresie ochrony powietrza Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólne zasady ochrony powietrza polegające na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości oraz obowiązki organów administracji w sprawie utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, zaś rozporządzenia jako akty wykonawcze wprowadzają szczegółowe zasady. Ochrona środowiska w zakresie o następujące przepisy prawne: ochrony powietrza realizowana jest w oparciu − Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz.1085 z późn. zm.), − Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 25.06.2002 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 112, poz. 982), − Rozporządzenie z dnia 14 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowych warunków, jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. Nr 197, poz. 1667), − Rozporządzenie z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 179, poz. 1490), − Rozporządzenie z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549), − Rozporządzenie z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. Nr 110, poz. 1057), − Rozporządzenie z dnia 17 czerwca 2003 r. w sprawie określenia wzoru publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie (Dz. U. Nr 110, poz. 1058), − Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717), − Rozporządzenie z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 104, poz. 971), − Obwieszczenie z dnia 15 kwietnia 2003 r. w sprawie średniej krajowej przychodów gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w 2002 r. przypadających na jednego mieszkańca (Mon. Pol. Nr 23, poz. 340), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 8 stycznia 2003 r. Nr 1, poz. 12), 107 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30.07.2001 r. w sprawie wprowadzenia do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz. U. Nr 87, poz. 957), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798), − Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 17.09.1987 r. w sprawie dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza atmosferycznego rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających, wytwarzanych przez silniki spalinowe (Dz. U. Nr 14, poz. 87), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.11.2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 122, poz. 805), − Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 03.09.1998 r. w sprawie metod obliczania stanu zanieczyszczenia powietrza dla źródeł istniejących i projektowanych (Dz. U. Nr 122, poz. 805), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20.09.2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 98, poz. 1067). Powyższe akty prawne zawierają przepisy określające zobowiązania użytkowników środowiska oraz administracji na rzecz ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza. Wszystkie nowowprowadzane rozporządzenia mają na celu dostosowanie norm krajowych do zasad prawa unijnego. 2.4.4 Cele i kierunki działań wynikające z Polityki ekologicznej Państwa i programów wojewódzkich W grudniu 2002 r. wydany został dokument pt. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. W zakresie dotyczącym „Zanieczyszczenia powietrza” (rozdz. 4.3.) określone zostały cele średniookresowe do 2010 r. i zadania na lata 2003 – 2006 w zakresie polityki ekologicznej Państwa. Zadaniem szczególnie dotyczącym rejonu Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego będzie: Działanie 3 Identyfikacja obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń i przygotowanie programów działań naprawczych: − wskazanie obszarów, gdzie stwierdzono przekroczenie poziomów odniesienia jakości powietrza, tj. obszarów, dla których należy opracować programy naprawcze ochrony powietrza (2003 r.), − opracowanie informacji o napływie zanieczyszczeń spoza granic kraju oraz emisji z branżowych grup dużych emitorów (energetyka zawodowa), − opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (2003 r.), − wdrażanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie). 108 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W programie rządowym pt. II Polityka ekologiczna państwa, uchwalonym w sierpniu 2001 r., ustalone zostały limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska, dotyczące celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 roku. Do mających wpływ na stan czystości powietrza należą: − ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i 25% w stosunku do 2000 r. (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB), − ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, azotu o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r., − do końca 2005 r. wycofanie z użytkowania etyliny i przejście wyłącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. Działania prowadzące do dotrzymania ww. limitów w skali kraju będą miały wpływ również na ograniczenie poziomu zanieczyszczeń na terenie Powiatu. W dokumencie „Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 r. oraz cele długoterminowe do roku 2015” wpisano jako cel długoterminowy „Polepszenie jakości powietrza atmosferycznego” będący również jednym z celów strategicznych rozwoju województwa śląskiego, gdzie przyjętymi kierunkami działań są: − redukcja niskiej emisji, − zintegrowanie i rozbudowa systemu ciepłowniczego regionu, − promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej. Powietrze atmosferyczne traktowane jest jako cel priorytetowy, a zadaniem docelowym w perspektywie do roku 2015 jest osiągnięcie na terenie całego województwa śląskiego średniorocznych stężeń: − pyłu zawieszonego (PM10) na poziomie 40 µg/m3, − dwutlenku siarki na poziomie 20 µg/m3, − tlenków azotu na poziomie 30 µg/m3, oraz zmniejszenia stężeń pozostałych substancji, przede wszystkim mających wpływ na stan klimatu Ziemi. Działania, które winny przyczynić się do osiągnięcia ww. celu zostały sprecyzowane (wyartykułowane) w Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego i przy założeniu następujących celów krótkoterminowych do roku 2004: P1 – Opracowanie strategii i programów wdrożeniowych dla osiągnięcia obniżenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu do określonych poziomów, P2 – Rozpoczęcie procesu wdrażania wspólnotowych dotyczących poprawy jakości powietrza, P3 – Ograniczenie emisji z procesów spalania paliw, P4 – Utrzymanie wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza na poziomie emisji z 1999 r. aktów prawnych komunikacyjnych do 109 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W ramach przyjętych kierunków działań ujęte zostały między innymi: 2.4.5 P1.1 – Klasyfikacja jakości powietrza w strefach i opracowanie programów ochrony powietrza dla stref, gdzie zostały przekroczone dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających powietrze, P1.2 – Kontynuowanie prac w zakresie opracowywania programów ochrony środowiska z uwzględnieniem planów zaopatrzenia w energię poszczególnych gmin, P1.3 – Opracowanie programu ograniczenia niskiej emisji w regionie, w tym zwiększenie wykorzystania metanu z odgazowania kopalń, P1.4 – Inwentaryzacja potencjału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, w tym także z odpadów. Priorytety ekologiczne – działania Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego W opracowanej na lata 2000 – 2005 „Strategii Powiatu Tyskiego” (obecnie Powiat BieruńskoLędziński) w zakresie ochrony powietrza przyjęto następujące cel: Cel B - Powiat Tyski miejscem z coraz bardziej przyjaznym środowiskiem naturalnym oraz poprawiającym się stanem zdrowia mieszkańców. B.1. – Wdrażanie programów edukacyjnych: promujących zdrowy styl życia, profilaktycznych i ekologicznych, B.3. – Ochrona wód, powietrza, gleby, B.3.1. – Skuteczne egzekwowanie istniejących uregulowań prawnych, B.3.3. – Opracowanie planu monitorowania stanu czystości wód, powietrza, gleby. Priorytetowymi zadaniami w zakresie poprawy stanu jakości powietrza w zakresie działań władz Powiatu powinny być: 1. Pilotowanie i koordynowanie działań zmierzających do poprawy stanu czystości powietrza przez ograniczenie niskiej emisji oraz zmniejszenie energochłonności obiektów poprzez dążenie do opracowania i realizacji kompleksowego programu ograniczenia niskiej emisji z wykorzystaniem środków z funduszy pomocowych. 2. Zintensyfikowanie kontroli podmiotów gospodarczych emitujących zanieczyszczenia do powietrza, wdrażanie zintegrowanych pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza. 3. Propagowanie możliwości wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (biomasa, odpady, itp.). 4. Podnoszenie świadomości społecznej w zakresie ochrony powietrza ze wskazywaniem szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz kosztów społeczno-ekonomicznych spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery, zorganizowanie punktu konsultacyjnego dla propagowania informacji dotyczących możliwości realizacji działań termomodernizacyjnych i wymiany źródeł energii na proekologiczne oraz sposobu działania i możliwości korzystania z funduszy pomocowych (WFOŚiGW, Ekofundusz itp.). 110 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 5. Ograniczenie emisji ze środków transportu przez dalszą modernizację układu komunikacyjnego, poprawę stanu technicznego dróg, budowę ścieżek rowerowych, promowanie korzystania z publicznych środków transportu. 6. Współpraca i koordynacja działań na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym w zakresie ochrony środowiska i modernizacji układu komunikacyjnego. 111 Cele długoterminowe 2004-2015 Poprawa jakości powietrza poprzez obniżenie poziomu substancji szkodliwych w powietrzu. P1 Cele krótkookresowe 2004-2006 Poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji ze źródeł przemysłowych i energetycznych. Poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł tzw. „niskiej emisji”: gazowych o 15%, pyłowych o 10% oraz poprzez obniżenie zapotrzebowania na energię. Ograniczenie emisji spalin poprzez modernizacją dróg i wprowadzenie zmian w układzie komunikacyjnym. LK P1C1 P1C2 P1C3 Rejestr celów i zadań środowiskowych LD 2.4.5.1 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego P1C3Z5 P1C3Z4 P1C3Z3 P1C3Z2 P1C3Z1 P1C2Z6 P1C2Z5 P1C2Z4 P1C2Z3 P1C2Z2 P1C2Z1 P1C1Z2 P1C1Z1 LZ Jednostka/osoba odpowiedzialna 112 Budowa ścieżek rowerowych, w tym również łączących szlaki międzynarodowe. Poprawa stanu technicznego dróg, modernizacja nawierzchni dróg gminnych. Budowa i organizacja tras rowerowych. Modernizacja układu komunikacyjnego wraz z budową obwodnicy. Opracowanie „Kompleksowego-Zintegrowanego Planu Poprawy Jakości Powietrza” dla obszaru całego powiatu z uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Działania kontrolne dotyczące wprowadzania gazów i pyłów do powietrza. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej należących do powiatu, wraz z modernizacją systemów grzewczych. Opracowanie programów ochrony powietrza dla stref gdzie zostały przekroczone dopuszczalne stężenia substancji pyłowych i gazowych wprowadzanych do powietrza. Opracowanie „założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”. Modernizacja systemu komunikacyjnego Poprawa stanu technicznego dróg powiatowych. Monitoring zanieczyszczeń pyłowych (opad pyłu) w punktach zlokalizowanych na terenie powiatu. Powiat Gminy w porozumieniu z GDDKiA Gminy UW, Powiat Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gminy Powiat Gminy, Powiat WIOŚ Gminy, Powiat Odpowiednie JPMŚ Modernizacja instalacji w przemyśle energetycznym i chemicznym w zakresie niezbędnym do uzyskania Przedsiębiorcy pozwoleń zintegrowanych. Realizacja „Kompleksowego Planu Poprawy Jakości Gminy Powietrza”. Nazwa zadania G P P W P G P W W P W G L KZ Kod wagi zadania Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.4.6 Mechanizmy prawno – ekonomiczne Mechanizmy prawne służące realizacji ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza, a nakładające na organy administracji samorządowej określone zadania, wynikają z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo energetyczne czy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Według ww. ustaw każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny zakres kompetencji i zadań. Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony powietrza określają dopuszczalne poziomy oraz dopuszczalne częstości przekraczania niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu w odniesieniu do jednostek organizacyjnych. Na jednostki te nałożono obowiązek stosowania metod, technologii oraz środków technicznych, chroniących powietrze przed zanieczyszczeniem. Jednostka organizacyjna wprowadzająca do powietrza substancje zanieczyszczające jest zobowiązana posiadać decyzję ustalającą rodzaje i ilości substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza. Decyzję taką wydaje (wg kompetencji) starosta lub wojewoda. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2001 r. Nr 140, poz. 1585) określa rodzaje instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, a których eksploatacja wymaga zgłoszenia. Należą do nich między innymi instalacje energetyczne: − opalane węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy od 0,5 MWt do 5 MWt, − opalane koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym i opałowym o łącznej nominalnej mocy od 1 MWt do 10 MWt, − opalane paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy od 1 MWt do 15 MWt, − inne niż energetyczne o łącznej nominalnej mocy od 0,5 MWt do 1 MWt, opalane węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym i opałowym, paliwem gazowym. Najbardziej uciążliwa dla środowiska emisja pochodząca z zabudowy mieszkaniowej nie jest objęta regulacjami prawnymi. W przypadku, gdy na określonym obszarze nastąpiło przekroczenie dopuszczalnych poziomów substancji zanieczyszczających, na mocy art. 96 ustawy POŚ – wojewoda jest upoważniony do wydawania rozporządzenia, w którym może określić dla danego terenu jakość albo rodzaje paliw dopuszczonych do stosowania przez wymienione jednostki administracyjne oraz przez osoby fizyczne, a także sposób realizacji i kontroli obowiązku. Rozporządzenie to może wydać tylko w celu ograniczenia zagrożenia dla zdrowia, życia ludzi i środowiska. Środki finansowo-prawne ochrony środowiska stanowią w szczególności: − opłaty za korzystanie ze środowiska, − administracyjne kary pieniężne, − zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska. Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona między innymi za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza. Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych zależy od ilości i rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza. 113 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji do środowiska. Opłatę ustala się według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce, a podmiot korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po upływie każdego kwartału. Podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji ponosi opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska. W razie korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji podmiot korzystający ze środowiska ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną. Opłaty za korzystanie ze środowiska podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wynikające z eksploatacji urządzeń, wnosi się na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska. Administracyjne kary pieniężne podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, który wydał decyzję w przedmiocie wymierzenia kary. Wpływy z tytułu opłat i kar stanowią przychody odpowiednich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 114 Porównawcze pomiary imisji na wybranych obszarach Powiatu. Poprawa kondycji lasów. Zwiększenie atrakcyjności Gmin Powiatu Bieruńsko – Lędzińskiego. Poprawa jakości powietrza. Cele szczegółowe Programu Oczekiwane rezultaty 115 Modernizacja systemowych źródeł ciepła. Rozszerzenie obszaru objętych systemami ciepłowniczymi. Rozszerzenie obszarów objętych systemem gazowniczym. Wprowadzanie wysokosprawnych, niskoemisyjnych kotłów węglowych. Wzrost zużycia paliw odnawialnych. Rekultywacja i zagospodarowanie hałd i składowisk. Unowocześnienie układu komunikacyjnego. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z systemowych źródeł ciepła. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów energetycznego spalania węgla w niskosprawnych urządzeniach grzewczych. Ograniczenie emisji niezorganizowanej z hałd i składowisk. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń poprzez modernizację dróg i wprowadzenie zmian w układzie komunikacji. Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Obniżenie poziomów substancji szkodliwych w powietrzu. Logika interwencji Poprawa jakości środowiska pod względem ochrony powietrza dla przywrócenia równowagi ekologicznej. Cele Rezultaty Matryca logiczna Cele nadrzędne 2.4.7 Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Ankiety. Pomiary imisji zanieczyszczeń. Obserwacje drzewostanów. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, Powiat, WSSE w Katowicach. Pomiary imisji zanieczyszczeń w środowisku. Źródła i sposoby weryfikacji Ogólna poprawa stanu jakości powietrza na terenie Powiatu. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. Pozyskanie inwestorów. Założenia 2 1 2004 2004 2004 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej należących do powiatu wraz z modernizacją systemów grzewczych. Opracowanie programów ochrony powietrza dla stref, gdzie zostały przekroczone dopuszczalne stężenia substancji pyłowych i gazowych wprowadzanych do powietrza. Modernizacja systemu komunikacyjnego Poprawa stanu technicznego dróg powiatowych. Budowa i organizacja tras rowerowych. 2. 3. 4. 5. 2004 2004 1. 3 Opracowanie „Kompleksowego planu poprawy jakości powietrza” dla obszaru całego powiatu z uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. I Nazwa zadania Termin rozpoczęcia planowany Harmonogram realizacji Programu Lp. 2.4.8 2015 2015 2007 2007 2008 4 Termin zakończenia planowany 6 Planowane efekty ekologiczne Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat 20 2 500 100 15 220 SUMA 116 600 12 000 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. Ograniczenie natężenia ruchu samochodowego, ograniczenie emisji spalin. Ograniczenie emisji spalin. Poprawa płynności ruchu. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń. Ogr Ograniczenie emisji przede wszystkim pyłów, CO, benzo(α)pirenu. Obniżenie zapotrzebowanie na energię cieplną. ZADANIA WŁASNE POWIATU* 5 Jednostka odpowiedzialna Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego X 8 UE X 9 NFOS X X X X 10 WFOS X X X X X 11 Środki własne Powiatowy Zarząd Dróg, Gminy Powiatowy Zarząd Dróg WIOŚ Wojewoda, Gminy 12 Partnerzy 2 1 2004 2004 2004 2004 2004 Modernizacja układu komunikacyjnego wraz z budową obwodnicy. Budowa ścieżek rowerowych, w tym również łączących szlaki międzynarodowe. Modernizacja instalacji w przemyśle energetycznym i chemicznym w zakresie niezbędnym do uzyskania pozwoleń zintegrowanych. Działania kontrolne dotyczące wprowadzania gazów i pyłów do powietrza. Monitoring zanieczyszczeń pyłowych(opad pyłu) w punktach zlokalizowanych na terenie powiatu. 1. 2. 3. 4. 5. I Nazwa zadania Lp. 3 Termin rozpoczęcia planowany 2015 2015 2007 2015 2015 4 5 Jednostka odpowiedzialna 6 Planowane efekty ekologiczne Poprawa płynności ruchu, ograniczenie emisji spalin. Ocena stanu środowiska. Wojewódzka Stacja SanitarnoEpidemiologiczna brak danych brak danych 117 SUMA Poprawa jakości powietrza. WIOŚ Przedsiębiorcy brak danych brak danych Ograniczenie emisji zanieczyszczeń brak danych wprowadzanych do środowiska. Gminy Powiązanie miejsc w porozumieniu atrakcyjnie z GDDKiA turystycznych. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Termin zakończenia planowany Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego X X 8 UE X X 9 NFOS X 10 WFOS X X X X X 11 Środki własne Budżet Państwa Budżet Państwa 12 Partnerzy 2 1 2004 2004 Realizacja „Kompleksowego planu poprawy jakości powietrza” . Poprawa stanu technicznego dróg, modernizacja nawierzchni dróg gminnych. Budowa i organizacja tras rowerowych. 2. 3. 4. 5 Jednostka odpowiedzialna 6 Planowane efekty ekologiczne 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 8 UE 9 NFOS 2015 2015 2015 2005 Gminy Gminy Gminy Gminy 70 X Ograniczenie natężenia ruchu samochodowego, brak danych ograniczenie emisji komunikacyjnej. SUMA X Poprawa płynności ruchu, ograniczenie brak danych emisji spalin. Obniżenie zapotrzebowanie na energię cieplną.. Ograniczenie brak danych emisji przede wszystkim pyłów, CO, benzo(α)pirenu. Wytyczne do określenia programu obniżenia emisji ze źródeł energetycznych X X 10 WFOS X X X X 11 Środki własne Nadlesnictwa: Katowice i Kobiór, GDDKiA, Zarządy Dróg Gospodarstwa indywidualne, Przedsiębiorcy Gospodarstwa indywidualne, Przedsiębiorcy 12 Partnerzy 118 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. 2004 2004 1. * ** 4 Termin zakończenia planowany SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH *** 3 Opracowanie „założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”. I Nazwa zadania Lp. Termin rozpoczęcia planowany Program Ochrony Środowiska Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 2.4.9 Wnioski Analizując istniejące zagrożenia występujące w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim dotyczące powietrza atmosferycznego, mające znaczny wpływ na stan środowiska naturalnego, należy uznać zanieczyszczenia pochodzące: − ze źródeł energetycznych i przemysłowych, − ze źródeł niskiej emisji, − ze źródeł komunikacyjnych. Dla zapewnienia jak najlepszej jakości powietrza i doprowadzenia do obniżenia stanu zanieczyszczenia powietrza, do zadań Powiatu należeć będzie podjęcie następujących działań: 1. W zakresie wpływu na działania źródeł przemysłowych: − usprawnienie systemu kontroli przestrzegania środowiska, w tym ochrony powietrza. przepisów dotyczących ochrony 2. W dziedzinie likwidacji niskiej emisji: – opracowanie koncepcji kompleksowego programu ograniczenia niskiej emisji na terenie Powiatu i koordynacja działań w trakcie realizacji programu, – przeprowadzenie termomodernizacji wraz z modernizacją systemów grzewczych w budynkach będących w gestii Powiatu dla obniżenia energochłonności i obniżenia emisji zanieczyszczeń, – prowadzenie edukacji ekologicznej z uwzględnieniem wskazania korzyści z przeprowadzenia termomodernizacji budynków i modernizacji systemów grzewczych, jak również z uwzględnieniem zorganizowania punktu informacji dotyczących wskazania możliwości uzyskania dofinansowania i/lub kredytu preferencyjnego. 3. W zakresie ograniczenia emisji ze środków transportu: – modernizowanie nawierzchni dróg powiatowych, – współdziałanie przy modernizacji układu komunikacyjnego, – wytyczenie wyodrębnionych tras rowerowych i promowanie ruchu rowerowego. Z uwagi na lokalizację Powiatu w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym obszar ten cechuje wysoki poziom zanieczyszczeń powietrza. Warunkiem uzyskania zauważalnych efektów działań prowadzonych w kierunku obniżenia poziomu zanieczyszczeń jest współpraca wszystkich gmin należących do GOP, jak i działających na ich terenie przedsiębiorstw przemysłowych. Starostwo Powiatowe winno być inicjatorem i koordynatorem takich działań. Dla uzyskania najbardziej korzystnych wyników działań należy przyjąć zasadę realizacji Programów Kompleksowych, na które możliwe będzie uzyskanie dofinansowania z WFOŚiGW lub Funduszy Unijnych. Zadaniami tymi może być w pierwszej kolejności "Kompleksowy program ograniczenia niskiej emisji” lub kompleksowa modernizacja układu komunikacyjnego dla regionu, na które to zadania przy kosztach powyżej 10 mln € będzie można starać się o dofinansowanie z Funduszy Unijnych. 119 2.5 Ochrona przed hałasem Hałas uważany jest za czynnik zanieczyszczający środowisko. Hałasem nazywa się wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego jakim jest powietrze, oddziaływujące na organizm ludzki. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak: − emisja, przez którą rozumie się wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi energie, takie jak hałas czy wibracje, − hałas, przez który rozumie się dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz, − poziom hałasu, przez który rozumie się równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Hałas wywołuje zmęczenie, złe samopoczucie, utrudnia wypoczynek, może prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty słuchu. Ponadto powoduje poważne zmiany psychosomatyczne, jak nadciśnienie, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie kostno-naczyniowym. Obiekty przemysłowe, ruch drogowy, kolejowy i lotniczy stanowią główne źródła emisji hałasu do środowiska, a tym samym kształtują klimat akustyczny w rejonie ich oddziaływania. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, jak i na zmniejszaniu poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Wskaźnikiem oceny hałasu w środowisku jest poziom równoważny dla przedziału czasu odniesienia. Równoważny poziom dźwięku A określa się w decybelach (dB). Dopuszczalne wartości równoważnego poziomu dźwięku podano w załączniku do rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436), które w związku z ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7, poz. 78) obowiązują do 30.06.2004 r. Poziomy dopuszczalne dotyczą emisji hałasu na danym terenie. Na terenach nie wyszczególnionych w załączniku do ww. rozporządzenia, dopuszczalny poziom hałasu określa się przyjmując wartości dopuszczalne dla rodzaju terenu o zbliżonym przeznaczeniu. Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku na terenie podlegającym zaliczeniu do dwóch lub więcej rodzajów terenów wyszczególnionych w załączniku do rozporządzenia określa się, przyjmując wartości dopuszczalne poziomów dźwięku odpowiadające najniższym dopuszczalnym poziomom dźwięku dla tych terenów. W rozporządzeniu, określono także dopuszczalne poziomy hałasu dla takich obiektów jak drogi lub linie kolejowe (wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym) jak również i poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych. 120 Tabela 2-20 Dopuszczalny równoważny poziom hałasu dla dróg, linii kolejowych, torowisk tramwajowych poza pasem drogowym oraz pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB Drogi lub linie kolejowe* Lp. Przeznaczenie terenu 1 2 a. 1. 2. 3. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny wypoczynkoworekreacyjne poza miastem b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży d. Tereny domów opieki społecznej e. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu Pora dnia – Pora nocy – Pora dnia – Pora nocy – przedział czasu przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy 8 równy 1 równy 16 równy 8 najmniej najmniej godzinom godzinom korzystnym korzystnej godzinom dnia godzinie nocy 3 4 5 6 50 40 40 35 55 45 45 40 60 50 50 40 a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tyś. mieszkańców ze zwartą zabudową 4. 65 55 55 45 mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych *Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym. Na podstawie art. 118 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, wydane zostało rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Rozporządzenie to określa 121 wartości progowe poziomów hałasu w środowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru, na którym poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Tabela 2-21 Dopuszczalna równoważna wartość progowa poziomu hałasu dla dróg, linii kolejowych, torowisk tramwajowych poza pasem drogowym oraz pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu Wartość progowa poziomu hałasu wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w dB Drogi lub linie kolejowe* Lp. Pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu Przeznaczenie terenu 1 Pora dnia – Pora nocy – przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia równy 8 równy jednej najmniej najmniej korzystnym korzystnej godzinom dnia godzinie nocy Pora dnia (przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom) Pora nocy (przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom) 3 4 5 6 2 1. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45 2. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem 60 50 - - 3. 1) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2) Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej 65 60 60 50 4. Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57 * Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym. Dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. W zależności od kompetencji programy uchwala rada powiatu lub określa, w drodze rozporządzenia, wojewoda. W związku ze stwierdzoną uciążliwością akustyczną hałasów komunikacyjnych Państwowy Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych tego rodzaju hałasów. Zgodnie z dokonaną klasyfikacją uciążliwość hałasów komunikacyjnych zależy od wartości poziomu równoważnego LAeq i wynosi odpowiednio: − mała uciążliwość LAeq < 52dB, − średnia uciążliwość 52dB < LAeq < 62dB, − duża uciążliwość 63dB < LAeq < 70dB, − bardzo duża uciążliwość LAeq > 70Db. 122 2.5.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Problemy związane ze stanem środowiska na terenie Powiatu, w zakresie oddziaływań akustycznych, spowodowane są wieloma czynnikami m.in. jakością sieci drogowej, stopniem urbanizacji, występowaniem zakładów przemysłowych i rzemieślniczych w jednostkach zabudowy mieszkaniowej. Hałas przemysłowy Na hałas przemysłowy składają się wszelkie źródła dźwięku znajdujące się na terenie zakładu, zarówno na otwartej przestrzeni (punktowe źródła hałasu), jak i w budynkach (wtórne źródła hałasu). Punktowymi źródłami hałasu są np. piły mechaniczne, wentylatory, czerpnie powietrza, sprężarki itp. urządzenia usytuowane na zewnątrz budynków. Źródłem hałasu wtórnego są obiekty budowlane w tym produkcyjne, w których hałas pochodzący od pracy maszyn i urządzeń emitowany jest do środowiska przez ściany, strop, okna i drzwi. Ponadto prace dorywcze wykonywane poza budynkami produkcyjnymi jak np. cięcie, kucie, a także obsługa zakładów przez transport kołowy stanowią dodatkowe źródło hałasu. Działalność zakładów, obiektów handlowych czy placówek usługowych kształtuje klimat akustyczny terenów bezpośrednio z nimi sąsiadujących. Interwencje mieszkańców na ponadnormatywne oddziaływania hałasu, dotyczą uciążliwości związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca zamieszkania interweniujących. Są to głównie przypadki polegające na uskarżaniu się na zbyt głośną pracę instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych mieszczących się w sąsiadujących zakładach, sklepach czy placówkach usługowych. Na terenie Powiatu prowadzą działalność dwie kopalnie węgla kamiennego „Piast” i „Ziemowit”, na terenie których głównymi źródłami hałasu są szyby wydobywcze, szyby wentylacyjne oraz zakłady przeróbki mechanicznej węgla. Ponadnormatywne poziomy hałasu zarówno w porze dnia jak i w porze nocy emituje „DANONE” Sp. z o.o. Fabryka w Bieruniu (zakład produktów mleczno-spożywczych). Hałas ten jest uciążliwy dla sąsiadującej z zakładem zabudowy mieszkaniowej. Hałas drogowy Pod pojęciem hałasu drogowego rozumie się hałas pochodzący od środków transportu poruszających się po wszelkiego rodzaju drogach nie będących drogami kolejowymi. Jest to hałas typu liniowego. Układ drogowy stanowi o rozwoju danego regionu i powiązaniach z innymi ośrodkami. Przez teren Powiatu przebiegają następujące drogi: – krajowe: – wojewódzkie: DK-44 relacji Mikołów – Oświęcim – Wadowice, DK-1 relacji Bielsko-Biała – Warszawa, Nr 780 Bieruń – Libiąż – Kraków, Nr 931 Bieruń – Pszczyna, Nr 934 Bieruń – Mysłowice, – powiatowe i gminne. Przez teren Powiatu w północno-wschodniej części przebiega również autostrada A-4. 123 Układ linii autobusowych komunikacji lokalnej i PKS jak i komunikacja samochodowa indywidualna stanowią podstawowe systemy transportowe przewozów pasażerskich na terenie Powiatu. Część dróg cechują niskie parametry techniczne i zły stan nawierzchni. Badania przeprowadzone w 1995 r. przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach na terenie Bierunia wykazały przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu od 9,4 dB(A) do 18,3 dB(A) w porze dnia (najwyższe wartości w ciagu ulic Warszawskiej i Turyńskiej). Obecnie mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem motoryzacji. Konsekwencją tego jest: − stały wzrost natężenia ruchu, − nakładanie się ruchu tranzytowego na ruch lokalny, − dekapitalizacja zasobów drogowej infrastruktury komunikacyjnej, − rozciąganie się godzin szczytu komunikacyjnego, aż do 2200 włącznie, − powstanie nowych obszarów będących w zasięgu uciążliwości hałasu, − wzrost uciążliwości hałasu dla ludzi zamieszkałych przy głównych drogach i ulicach, − stały wzrost uciążliwości hałasu i drgań wywołanych przez ruch drogowy, − wzrost uciążliwości hałasu na terenach wypoczynkowych. Hałas kolejowy Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Przez teren Powiatu przebiega linia kolejowa zelektryfikowana relacji Tychy – Lędziny – Oświęcim oraz linia kolejowa zelektryfikowana relacji Katowice – Mysłowice – Oświęcim. Ponadto na terenie Powiatu istnieje system linii kolejowych wyłączających się z linii PKP związanych głównie z obsługą górnictwa oraz z systemem punktów przeładunkowych. Generalnie w całej Polsce hałas kolejowy kształtuje się na jednakowym poziomie. W porze nocnej hałas pochodzący od linii kolejowej może przekraczać dopuszczalną wartość 50 dB w odległości do około 80 m od osi torów. Lokalnie mogą wystąpić niekorzystne zmiany ze względu na stan infrastruktury (torowiska), prędkości przejazdu, rodzaju taboru kolejowego, stanu taboru kolejowego, położenia torowiska (nasyp, wąwóz, teren płaski). 2.5.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Na terenie Powiatu mamy do czynienia z obszarami, na których hałas przenikający do środowiska kształtuje klimat akustyczny tych terenów, a z drugiej strony występują miejsca, które nie są narażone na jakąkolwiek formę oddziaływania akustycznego związanego z działalnością człowieka. Racjonalnie prowadzona polityka rozwoju przestrzennego gmin winna być prowadzona i ukierunkowana na powstrzymanie degradacji oraz przywracanie walorów środowiska naturalnego, w tym na poprawę i kształtowanie klimatu akustycznego. Poprawa klimatu akustycznego na terenie Powiatu możliwa jest poprzez zahamowanie wzrostu zagrożeń wynikających z emisji hałasu do środowiska jak i poprzez podjęcie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu do obowiązujących normatywów. Koniecznym wydaje się dokonanie oceny stanu akustycznego środowiska, poprzez sporządzenie mapy 124 akustycznej powiatu, a na jej podstawie, sporządzanie programów działań ograniczania hałasu na terenach, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne. Ochrona przed hałasem przemysłowym Pojedynczy zakład, warsztat, przedsiębiorstwo czy placówka handlowo-usługowa prowadząc działalność gospodarczą, kształtuje klimat akustyczny w swoim bezpośrednim otoczeniu. Z badań kontrolnych hałasu tych obiektów wynika, iż procedury lokalizacyjne, system ocen oddziaływania na środowisko, system kontroli i egzekucji daje możliwość oddziaływania na jednostki organizacyjne nie spełniające wymagań ochrony środowiska przed hałasem. W drodze decyzji administracyjnej ustalany jest dopuszczalny poziom hałasu emitowany z terenu danej jednostki organizacyjnej do środowiska. Pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska jest wymagane, gdy hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy. Dopuszczalną emisję hałasu dla obiektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko, określonych w §2 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 179, poz. 1490), usytuowanych w Powiecie ustala wojewoda w drodze indywidualnej decyzji, w oparciu o charakter, przeznaczenie i sposób zagospodarowania oraz użytkowania terenu jak i obowiązujące standardy dla obszarów otaczających obiekt. Dla pozostałych obiektów, usytuowanych na terenie Powiatu dopuszczalną emisję hałasu ustala starosta w drodze indywidualnej decyzji. Daje to możliwość przeprowadzenia badań kontrolnych Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska w Katowicach. Nie przestrzeganie ustaleń decyzji administracyjnej skutkuje sankcjami finansowymi w postaci kar. Pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska nie jest wymagane, gdy hałas powstaje w związku działalnością osoby fizycznej nie będącej przedsiębiorcą. Ochrona przed hałasem drogowym Układ komunikacyjny na terenie Powiatu, jakość dróg, wzrost zatłoczenia systemu drogowego, nakładanie się ruchu tranzytowego na ruch lokalny przy braku systemu obwodnic usuwających ruch tranzytowy z centrów miejscowości, lokalizacja zabudowy mieszkaniowej w bezpośredniej bliskości ciągów komunikacyjnych jest przyczyną emisji hałasu do środowiska. Obciążenie dróg na terenie Powiatu należy zaliczyć do wysokich. Stan dróg jest bardzo zróżnicowany: od dobrych po bardzo zniszczone. Strategicznym celem na najbliższe lata w zakresie ochrony środowiska przed hałasem komunikacyjnym, jest zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu. Poprawę sytuacji można osiągnąć poprzez modyfikację systemu transportowego realizowaną przez modernizację lub przebudowę tras komunikacyjnych, właściwą dbałość o stan nawierzchni dróg, budowę obwodnic, jak i modernizację systemów transportu zbiorowego. Realizując ten cel należy jednocześnie podejmować działania w celu niedopuszczenia do pogarszania się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna. Ochronę przed hałasem powstającym w związku z eksploatacją dróg, zapewnia się przez stosowanie rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie się hałasu, a w szczególności zabezpieczeń akustycznych oraz właściwą organizację ruchu, np. poprzez przebudowę sygnalizacji świetlnej czy budowę małych rond. 125 Eksploatacja dróg nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska. Hałas, powstający w związku z eksploatacją drogi nie może spowodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający drogą ma tytuł prawny. Jeżeli w związku z eksploatacją drogi utworzono obszar ograniczonego użytkowania, eksploatacja nie może spowodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza tym obszarem. Na emitowanie hałasu do środowiska, w związku z eksploatacją dróg, nie jest wymagane pozwolenie. Zarządzający drogą jest obowiązany do okresowych pomiarów poziomów hałasu w środowisku przeprowadzanych w związku z jej eksploatacją. Wyniki pomiarów, zarządzający drogą przedkłada właściwemu organowi ochrony środowiska (wojewodzie lub staroście, zgodnie z kompetencjami), o ile pomiary te mają szczególne znaczenie dla systematycznej obserwacji zmian stanu środowiska wynikających z eksploatacji tych obiektów. Organ ochrony środowiska w drodze decyzji może nałożyć na zarządzającego drogą obowiązek prowadzenia pomiarów poziomów hałasu w środowisku w związku z eksploatacją drogi, jeżeli przeprowadzone kontrole poziomów hałasu w środowisku, dowodzą przekraczania standardów jakości środowiska. Minister Środowiska określił, w drodze rozporządzenia, rodzaje wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, które ze względu na szczególne znaczenie dla systematycznej obserwacji zmian stanu środowiska, wynikających z eksploatacji tych obiektów, powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska oraz terminy i sposób ich prezentacji (Dz. U. z 2003r. Nr 18, poz. 164). Zarządzający drogą, zaliczoną do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach sporządza, co 5 lat mapę akustyczną terenu, na którym eksploatacja obiektu może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dla poprawy klimatu akustycznego terenów przyległych należy opracować koncepcję zmian ruchu samochodowego na najbardziej obciążonych skrzyżowaniach np. poprzez zastosowanie rond, przeprowadzanie remontów i modernizację dróg. Przy modernizacji dróg należy zwrócić szczególną uwagę na dobór nawierzchni właściwej dla rzeczywistej prędkości pojazdów. Asfalty porowate zmniejszają emisję hałasu dopiero przy prędkościach znacznie większych od 70 km/h, zaś tzw. „ciche asfalty” (nawierzchnia, która obniża emisję hałasu o około 5 dB przy małej prędkości pojazdów, tj. < 70 km/h) mogą być stosowane w obszarze zabudowanym. Zastosowanie cichych nawierzchni drogowych poprawi warunki akustyczne, jednak nie zapewni warunków komfortu akustycznego w tych punktach, w których poziom dźwięku przed zastosowaniem działań ochronnych jest większy niż 60 dB w porze dziennej i 50 dB w porze nocnej. Jedną z dostępnych metod redukcji hałasu komunikacyjnego jest stosowanie biernych zabezpieczeń akustycznych, tj. ekranów akustycznych. Jednakże w wielu przypadkach nie ma możliwości ich zastosowania. Względy architektoniczne, zbyt bliska zabudowa wzdłuż ciągów komunikacyjnych, względy bezpieczeństwa (ograniczenie widoczności przy skrzyżowaniach) uniemożliwiają ich stosowanie. Jedyną dostępną metodą redukcji hałasu pozostaje wymiana okien na dźwiękoizolacyjne, które zapewnią warunki komfortu akustycznego wewnątrz pomieszczeń zamkniętych. Nie zmniejszy to jednak poziomu hałasu w środowisku. Hałas drogowy powinien być uwzględniony przez organy administracji w przypadkach udzielania pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych w bezpośredniej odległości od istniejących i planowanych dróg. Budynki z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinny być wznoszone poza zasięgiem uciążliwości określonych w przepisach ochrony 126 środowiska (w tym także przed hałasem i wibracjami), a w przypadku, gdy ich lokalizacja znajdzie się w zasięgu ich oddziaływania muszą zostać zastosowane środki techniczne zmniejszające uciążliwości do poziomu określonego w przepisach ochrony środowiska. Ochrona przed hałasem kolejowym Eksploatacja linii kolejowych nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska, a tym samym nie może, powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający linią kolejową ma tytuł prawny. Jeżeli w związku z eksploatacją linii kolejowej utworzono obszar ograniczonego użytkowania, eksploatacja nie może spowodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza tym obszarem. Jeżeli jednak eksploatacja linii kolejowych powoduje, że wzdłuż niej występuje hałas pochodzący od przejeżdżających składów to właściciel linii kolejowej zobowiązany jest do zastosowania rozwiązań ograniczających hałas. Zarządzający linią kolejową jest obowiązany do okresowych pomiarów poziomów hałasu w środowisku wprowadzanych w związku z eksploatacją linii kolejowej. Także w przypadku przebudowy linii kolejowej zmieniającej w istotny sposób warunki jej eksploatacji, zarządzający jest obowiązany do przeprowadzenia pomiarów poziomów hałasu w środowisku. Nie jest wymagane pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska, gdy hałas powstaje w związku z eksploatacją linii kolejowych. Wyniki pomiarów, zarządzający linią kolejową przedkłada organowi ochrony środowiska (wojewodzie lub staroście, zgodnie z kompetencjami), o ile pomiary te mają szczególne znaczenie dla systematycznej obserwacji zmian stanu środowiska wynikających z eksploatacji linii kolejowej. Minister Środowiska określił, w drodze rozporządzenia, rodzaje wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją linii kolejowych, które ze względu na szczególne znaczenie dla systematycznej obserwacji zmian stanu środowiska, wynikających z eksploatacji linii kolejowych, powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska oraz terminy i sposób ich prezentacji (Dz. U. z 2003r. Nr 18, poz. 164). Ponadto zarządzający linią kolejową, której eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach sporządza, co 5 lat mapę akustyczną terenu, na którym eksploatacja może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. W nowych planach zagospodarowania przestrzennego należy przewidzieć wydzielenie terenów zieleni izolacyjnej w obrębie terenów zabudowy mieszkaniowej od strony linii kolejowych. 2.5.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego Poprawa klimatu akustycznego na terenie Powiatu winna być oparta na polskich aktach prawnych uwzględniając jednakże istniejące dyrektywy Unii Europejskiej. Polski system ochrony przed hałasem bazuje na systemie standardów imisyjnych (dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku) jak i procedur imisyjnych (ustalanie dopuszczalnych poziomów hałasu dla obiektów w drodze decyzji). Polityka Unii Europejskiej i jej dyrektywy w tym zakresie polegają na tworzeniu aktów prawnych ustanawiających wymagania akustyczne dla maszyn i urządzeń. Są to działania oparte na standardach emisyjnych. W zakresie ochrony środowiska przed hałasem zarówno standardy emisyjne (obowiązujące w UE, do których Polska musi się dostosować) jak i imisyjne (które UE ma zamiar wprowadzić) mają służyć poprawie klimatu akustycznego. 127 Obecnie w państwach Unii obowiązują następujące akty prawne związane z ochroną przed hałasem: − Dyrektywa Rady z dnia 01.12.1986 r. w sprawie hałasu emitowanego przez zmechanizowany sprzęt gospodarstwa domowego (numer aktu prawnego 86/594/EWG; miejsce opublikowania OJ 334, 06.12.1986), − Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 08.05.2000 r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących hałasu emitowanego przez urządzenia stosowane na zewnątrz pomieszczeń (numer aktu prawnego 2000/14/WE; miejsce opublikowania OJ L 162, 03.07.2000), − WSPÓLNE STANOWISKO RADY z dnia 07.06.2001 r. w sprawie przyjęcia dyrektywy 2001/..../WE Parlamentu Europejskiego i Rady (...) dotyczącej oceny i zarządzania hałasem w środowisku (numer aktu prawnego CP (EC) No 25/2001). 2.5.2.2 Aktualny stan prawa polskiego dotyczący ochrony przed hałasem Ogólne zasady ochrony środowiska przed hałasem oraz obowiązki podmiotów gospodarczych i organów administracji wprowadzane są ustawami, zaś rozporządzenia jako akty wykonawcze wprowadzają szczegółowe zasady. Ochrona środowiska przed hałasem realizowana jest w oparciu o następujące akty prawne: − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 112, poz. 982 z późn. zm.), − Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. Nr 179, poz. 1498), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie rodzajów pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów, które powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i sposobów ich prezentacji (Dz. U. Nr 18, poz. 164), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. Nr 35, poz. 308), 128 − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia, przekazywanym właściwym organom ochrony środowiska oraz terminu i sposobu ich prezentacji (Dz. U. Nr 59, poz. 529), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. Nr 110, poz. 1057), − Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 28 października 2002 r. w sprawie jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na rok 2003 (M. P. Nr 54, poz. 743), − Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43, poz. 430), − Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 20 maja 2000 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie określenia odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew lub krzewów, elementów ochrony akustycznej, wykonywanie robót ziemnych, budynków lub budowli w sąsiedztwie linii kolejowych oraz sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych i pasów przeciwpożarowych (Dz. U. Nr 52, poz. 627), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 marca 2002 r. w sprawie wymagań zasadniczych dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. Nr 60, poz. 546), − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań zasadniczych dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. Nr 231, poz. 1942), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla zmechanizowanego sprzętu gospodarstwa domowego w zakresie poziomu hałasu emitowanego przez ten sprzęt (Dz. U. Nr 132, poz. 1228), − Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 lipca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. Nr 138, poz. 1316). Powyższe akty prawne zawierają przepisy określające zobowiązania użytkowników środowiska oraz administracji na rzecz ochrony środowiska przed hałasem oraz właściwego kształtowania klimatu akustycznego środowiska. Duże znaczenie przy rozwiązywaniu problemów w zakresie ochrony środowiska przed hałasem mają przepisy zawarte w aktach prawnych z zakresu lokalizacji i budowy obiektu budowlanego: − Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 106, poz. 1126, z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717), 129 2.5.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu BieruńskoLędzińskiego w zakresie ochrony przed hałasem wraz ze stanem docelowym Do potrzeb związanych z ochroną środowiska na terenie Powiatu w zakresie zmniejszenia emisji hałasu należy: 1. Podjęcie działań służących ograniczeniu uciążliwości hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego). 2. Przyjęcie jednolitej metody i systemu prognozowania zasięgu uciążliwego oddziaływania hałasu. 3. Przyjęcie jednolitego zestawu danych sprawozdawczych. 2.5.3 Cele i kierunki działań Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa się: 1. Cele ekologiczne. 2. Priorytety ekologiczne. 3. Rodzaj i harmonogram działań proekologicznych. 4. Środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. W dokumencie, jakim jest „Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego”, zagadnienia związane z ochroną przed hałasem nie zostały wyartykułowane w żadnym z celów strategicznych. Drugim ważnym dokumentem jest „Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015”, w którym do celów długoterminowych zaliczono „zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów”. Według ww. dokumentu do celów krótkoterminowych (do 2004 r.) zaliczono między innymi: 1. Inwentaryzację stanu zagrożenia hałasem. 2. Eliminację zagrożenia hałasem. 2.5.4 Priorytety ekologiczne Priorytetem w zakresie poprawy stanu środowiska w tym poprawy klimatu akustycznego na terenie Powiatu winny być: 1. Sprawny oraz wewnętrznie i zewnętrznie zintegrowany system transportowo – komunikacyjny. 2. Uwolnienie centrów miejscowości z ruchu tranzytowego. 3. Polepszenie stanu technicznego dróg (głównie powiatowych). 4. Skoordynowanie wszystkich dokumentów planistycznych i strategicznych na poziomie powiatu. 5. Eliminację zagrożenia hałasem poprzez określenie terenów, dla których dokonywana będzie ocena stanu akustycznego środowiska. 6. Szeroko pojęta edukacja ekologiczna oraz działalność promocyjna na rzecz ekologii. 130 Cele długoterminowe 2004-2015 Zapewnienie sprzyjającego komfortu akustycznego środowiska. H1 H1C2 H1C1 LK Tworzenie terenów wolnych od oddziaływań akustycznych związanych z przemysłem i komunikacją. Ograniczenie hałasu komunikacyjnego. Cele krótkookresowe 2004-2006 Rejestr celów i zadań środowiskowych LD 2.5.4.1 H1C2Z3 131 Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ze szczegółowym opisem dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w środowisku dla poszczególnych jednostek strukturalnych. Opracowanie mapy akustycznej powiatu. Gminy Powiat Gminy Stworzenie i aktualizacja bazy danych o obiektach przemysłowych stwarzających zagrożenie akustyczne dla środowiska. H1C2Z1 H1C2Z2 Powiat, Zarządzający drogami Modernizacja dróg. H1C1Z4 Powiat H1C1Z2 H1C1Z3 Powiat Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem. H1C1Z1 Opracowanie koncepcji zmian ruchu samochodowego (np. poprzez jego skanalizowanie), co wpłynie na poprawę klimatu akustycznego terenów przyległych) Powiat, Zarządzający drogami Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez budowę ekranów akustycznych wzdłuż tras komunikacyjnych, gdzie występują przekroczenia standardów akustycznych. Jednostka/osoba odpowiedzialna Nazwa zadania LZ G P G P P P W KZ Kod wagi zadania 2.5.5 Mechanizmy prawno-ekonomiczne Mechanizmy prawne służące realizacji programów ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem, nakładają na organy administracji samorządowej określone zadania wynikające z ustawy - Prawo ochrony środowiska. Według tej ustawy, każdy z organów administracji działając według przepisów prawnych ma inny zakres kompetencji i zadań. Do prowadzenia kontroli klimatu akustycznego powołane są różne organy administracji jak: − Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzący kontrolę klimatu akustycznego związanego z emisją hałasu do środowiska, − Organ nadzoru budowlanego posiadający uprawnienia kontrolne w zakresie ochrony środowiska przed hałasem w odniesieniu do obiektów budowlanych, których stan techniczny może spowodować zagrożenie środowiska lub użytkowany jest w sposób zagrażający środowisku, − Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadząca badanie klimatu akustycznego środowiska pracy w zakresie zagrożenia życia i zdrowia ludzi. Ochrona przed hałasem związana jest z zainwestowaniem dużych kwot na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, zaś zadania w tym zakresie w nieznacznym zakresie realizowane są bezpośrednio przez Powiat. Inwestorami są instytucje oraz przedsiębiorcy z terenu Powiatu. Gmina dla realizacji celów, związanych z ochroną przed hałasem stwarza inwestorom odpowiednie warunki, np. przez określenie w planach zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących standardów akustycznych. 132 Zwiększenie atrakcyjności regionu poprzez obniżenie poziomu dźwięku w środowisku. Oczekiwane rezultaty 133 Ankiety, Pomiary imisji hałasu. Ograniczenie hałasu komunikacyjnego. Tworzenie terenów wolnych od oddziaływań akustycznych związanych z przemysłem i komunikacją. Cele szczegółowe Programu Porównawcze pomiary imisji hałasu na wybranych obszarach powiatu. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, Powiat, Gminy, WIOŚ w Katowicach. Modernizacja dróg poprzez zmianę struktury nawierzchni (asfalty porowate, „ciche asfalty”). Modernizacja ciągów komunikacyjnych poprzez stworzenie płynności ruchu (na newralgicznych skrzyżowaniach budowa małych rond, sygnalizacja świetlna „zielona fala”). Stworzenie koncepcji dużych parkingów na terenach wypoczynkowych z integralnym systemem ciągłej komunikacji masowej. W planach zagospodarowania przestrzennego wydzielenie terenów z zakazem realizacji jakiejkolwiek zorganizowanej działalności inwestycyjnej, także zakładów rzemieślniczych mogących być potencjalnymi źródłami hałasu przenikającego do środowiska. 4 Pomiary imisji hałasu w środowisku. 3 Źródła i sposoby weryfikacji Obniżenie poziomu hałasu przenikającego do środowiska. 2 1 Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Cel nadrzędny Logika interwencji Cele rezultaty Matryca logiczna Zapewnienie mieszkańcom i przyjezdnym atrakcyjnego miejsca zamieszkania, pracy i wypoczynku poprzez poprawę komfortu akustycznego środowiska. 2.5.6 Ogólna poprawa klimatu akustycznego na terenie powiatu. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. Pozyskanie inwestorów. 5 Założenia 2 1 2004 2004 2012 Opracowanie mapy akustycznej powiatu i jej aktualizacja Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego wzdłuż dróg powiatowych np. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymiana okien 1. 2. 3. 3 Stworzenie i aktualizacja bazy danych o obiektach stwarzających zagrożenie akustyczne dla środowiska. I Nazwa zadania Termin rozpoczęcia planowany 2015 2012 2015 4 Termin zakończenia planowany Harmonogram realizacji programu Lp. 2.5.7 6 Planowane efekty ekologiczne Powiat Powiat Powiat SUMA Poprawa klimatu akustycznego na terenie powiatu. Kontrola stanu środowiska. Kontrola stanu środowiska, eliminacja lokalnych konfliktów. ZADANIA WŁASNE POWIATU* 5 Jednostka odpowiedzialna 134 7 460 300 120 40 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. X 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] X X 10 WFOS [PLN] X X X 11 Środki własne Powiatowy Zarząd Dróg WIOŚ WIOŚ 12 Partnerzy 2007 2004 Rozbudowa powiązań miejsc atrakcyjnie turystycznych z regionalnym układem transportowym. Minimalizacja emisji hałasu związanego z eksploatacją obiektów przemysłowych. Opracowanie mapy akustycznej terenów, na których eksploatacja obiektów (drogi, linie kolejowe) może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne. 2. 3. 4. 2015 2015 2015 4 5 Jednostka odpowiedzialna 6 Planowane efekty ekologiczne 7 Zarządy Dróg Właściciele linii kolejowych Przedsiębiorcy Zarządy Dróg Właściciel linii kolejowej Zarząd Dróg Wojewódzkich Właściciel linii kolejowej ODDKiA SUMA Ocena stanu akustycznego środowiska. Obniżenie poziomu dźwięku w środowisku Obniżenie poziomu dźwięku w środowisku. Obniżenie poziomu dźwięku w środowisku. 135 brak danych brak danych 250 700 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Termin zakończenia planowany W terminie 1 roku od dnia, w którym zostaną zaliczone do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne. 2007 1. 3 Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez budowę ekranów akustycznych wzdłuż tras komunikacyjnych, gdzie występują przekroczenia standardów akustycznych. 2 1 I Nazwa zadania Lp. Termin rozpoczęcia planowany 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] X X 10 WFOS [PLN] X X 11 Środki własne WIOŚ WIOŚ WIOŚ 12 Partnerzy 2 1 5 Jednostka odpowiedzialna 6 Planowane efekty ekologiczne 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] 2004 Uwzględnienie zapisów dotyczących ochrony przed hałasem w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 2. 2004 2015 Gminy Gminy SUMA Kontrola oceny stanu akustycznego na terenie powiatu Poprawa klimatu akustycznego na terenie powiatu. 15 brak danych X 10 WFOS [PLN] X X 11 Środki własne Powiat Powiatowy Zarząd Dróg 12 Partnerzy 136 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. 2012 1. * ** 4 Termin zakończenia planowany SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** 3 Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego wzdłuż dróg gminnych np. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymianę okien. I Nazwa zadania Lp. Termin rozpoczęcia planowany 2.5.8 Wnioski Realizując działania w zakresie poprawy klimatu akustycznego w aspekcie ochrony środowiska przed hałasem należy dążyć by: 1. Działania na rzecz ochrony środowiska przed hałasem skoncentrować na obniżeniu uciążliwości powodowanych przez komunikację. 2. Działaniami zapobiegawczymi objąć trasy komunikacyjne podejmując inwestycje drogowe w dziedzinie infrastruktury. 3. Ograniczyć rozprzestrzenianie się hałasu komunikacyjnego w drodze przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych (ekrany akustyczne, naturalne bariery dźwiękochłonne). 4. Modernizując drogi doprowadzić je do parametrów zbliżonych do normatywnych o określonej strukturze nawierzchni (asfalty porowate, tzw. „ciche asfalty”). 5. Utrzymać ruch tranzytowy poza terenami mieszkaniowymi i terenami atrakcyjnymi krajobrazowo. 137 2.6 Promieniowanie niejonizujące Promieniowaniem niejonizującym nazywamy takie promieniowanie, którego energia oddziałująca na każde ciało materialne (w tym także na ciało człowieka) nie powoduje w nim procesu jonizacji. Promieniowanie niejonizujące jest ściśle związane ze zmianami pola elektrycznego i pola magnetycznego (pole elektromagnetyczne). Powyższe pola charakteryzowane są poprzez: − składową elektryczną i magnetyczną dla pól elektromagnetycznych stałych oraz pól o częstotliwości od 50 Hz do 10 MHz, − składową elektryczną dla pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 10 MHz do 300 MHz, − średnią gęstość mocy dla pól elektromagnetycznych o częstotliwości powyżej 300 MHz. Ryzyko związane z narażeniem na oddziaływanie pól elektromagnetycznych występuje wyłącznie podczas eksploatacji źródeł (urządzeń) je wytwarzających. Promieniowanie niejonizujące może występować wszędzie, w domu, w pracy, a nawet w miejscu wypoczynku. W świetle rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676) źródłami promieniowania niejonizującego są urządzenia wytwarzające: − pole elektryczne i magnetyczne stałe, − pole elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 50 Hz, takie jak: stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, − pole elektromagnetyczne o częstotliwości od 1kHz do 300 000 MHz, są to: urządzenia radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne. Wymienione rozporządzenie oprócz szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem niejonizującym szkodliwym dla ludzi i środowiska określa również: − dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania w środowisku, − wymagania dotyczące wykonywania pomiarów kontrolnych niejonizującego wykonywanych dla celów ochrony środowiska. niejonizującego promieniowania Ustala ponadto dla obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz obszarów, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły odrębną wartość składowej elektrycznej tego pola w wysokości 1 kV/m. Dla pozostałych terenów, na których przebywanie ludności jest dozwolone bez ograniczeń, rozporządzenie ustala wysokość składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz w wysokości 10 kV/m, natomiast składowej magnetycznej w wysokości 80 A/m. Zagadnienia dotyczące ochrony ludzi i środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, oprócz prawa ochrony środowiska, są również regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa zagospodarowania przestrzennego oraz przepisami sanitarnymi. 138 Ogólne zasady ochrony środowiska i ludzi przed promieniowaniem niejonizującym stanowią, że źródła emisji promieniowania mogą być używane wyłącznie pod warunkiem zapewnienia całkowitej ochrony przed ich niekorzystnym oddziaływaniem na ludzi i środowisko. 2.6.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Na terenie Powiatu, wg danych uzyskanych w Górnośląskim Zakładzie Elektroenergetycznym S.A. w Gliwicach, zlokalizowane są następujące źródła niejonizującego promieniowania elekromagnetycznego: − napowietrzne linie elektroenergetyczne, − stacje transformatorowe zlokalizowane na terenie Głównych Punktów Zasilania (GPZ), o częstotliwości przemysłowej 50 Hz, − urządzenia radiokomunikacyjne, w tym głównie stacje bazowe telefonii komórkowej, o częstotliwości radiowej. Zgodnie z §3, ust. 1, pkt. 2, lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 179, poz. 1490), stacje i linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV, jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko wymagają sporządzenia raportu. Zasilanie odbiorców energii elektrycznej na terenie Powiatu odbywa się za pośrednictwem stacji transformatorowych, tzw. Głównych Punktów Zasilania (GPZ), zlokalizowanych: − w Lędzinach, GPZ – napięcie: 110/20/6 kV, − w Tychach-Urbanowicach, GPZ – napięcie: 110/20/6 kV. Właścicielem wymienionych Głównych Elektroenergetyczny S.A. w Gliwicach. Punktów Zasilania jest Górnośląski Zakład Na terenie Powiatu znajdują się ponadto 2 Główne Punkty Zasilania, nie będące własnością Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. w Gliwicach, są to: − GPZ KWK „Piast” – napięcie: 110/20/6 kV, − GPZ KWK „Ziemowit” – napięcie: 110/20/6 kV, i służą do zasilania w energię elektryczną wymienionych kopalń i stanowią ich własność. Wymienione Główne Punkty Zasilania współpracują z następującymi napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi: GPZ Lędziny: − linia 110 kV relacji: Bieruń-FSM, − linia 110 kV relacji: Urbanowice-Piast. GPZ KWK „Piast”: − linia 110 kV relacji: Urbanowice-Piast. − linia 110 kV relacji: Bieruń -Piast. 139 GPZ KWK „Ziemowit”: − linia 110 kV relacji: Urbanowice-Ziemowit. − linia 110 kV relacji: Szyb Hołdunów-Ziemowit. Oprócz wymienionych źródeł niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz, na terenie Powiatu zlokalizowanych jest szereg obiektów radiokomunikacyjnych, w tym głównie stacje bazowe telefonii komórkowej. Stacje te pracują wyłącznie w paśmie mikrofalowym, tzn. na częstotliwościach powyżej 300 MHz. Na terenie Powiatu zlokalizowane są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do 3 operatorów: − Polskiej Telefonii Cyfrowej „Era-GSM”: • w Lędzinach, przy ul. Lędzińskiej 8 − Spółki Akcyjnej POLKOMTEL „Plus-GSM”: • w Bieruniu Starym, przy ul. Klasztornej (wieża wodna) • w Lędzinach, przy ul. Lędzińskiej 8 − Polskiej Telefonii Komórkowej „Centertel”: • w Bieruniu, przy ul. Bojszowskiej (wieża ciśnień) • w Bieruniu, przy ul. Granitowej 16 (KWK „Piast”) • w Lędzinach, przy ul. Lędzińskiej 8 Ponadto na terenie Powiatu zlokalizowane są inne obiekty radiokomunikacyjne, pracujące zarówno w paśmie mikrofalowym, jak również w zakresie częstotliwości radiowych. Są to urządzenia małej mocy, nie wymagające uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska. 2.6.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb 2.6.2.1 Określenie stanu docelowego Osiągnięcie stanu docelowego będzie polegało na ograniczeniu ponadnormatywnego oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko na terenie Powiatu BieruńskoLędzińskiego. Ochrona przed niekorzystnym działaniem pól elektromagnetycznych polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska naturalnego poprzez: − utrzymanie poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego poniżej dopuszczalnego lub co najwyżej na poziomie dopuszczalnym, − zmniejszenie poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego co najmniej do dopuszczalnego, wówczas gdy nie jest ono dotrzymane. Ochrona przed promieniowaniem niejonizującym będzie polegała głównie na przestrzeganiu przepisów określonych na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska. 140 Szczególną uwagę należy skupić na przestrzeganiu dopuszczalnych wartości promieniowania na obszarach zabudowy mieszkaniowej oraz na obszarach, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, pochodzącego od linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym, dla których wartość graniczna natężenia pola elektrycznego została ustalona w wysokości 1 kV/m, a pola magnetycznego w wysokości 80A/m. Aby możliwe było przestrzeganie powyższych przepisów, program przewiduje wprowadzenie systemu monitoringu środowiska pod względem oddziaływania pól elektromagnetycznych. Okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie Powiatu będą prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, będący organem wykonawczym Wojewody. Wojewoda jest również odpowiedzialny za prowadzenie rejestru, który zawiera informacje o terenach z przekroczonymi dopuszczalnymi poziomami pól elektromagnetycznych w środowisku. Zgodnie z art. 124 ustawy Prawo ochrony środowiska rejestr ten podlega corocznej aktualizacji. Przewiduje się kontrolowanie poziomu promieniowania szczególnie na obszarach zabudowy mieszkalnej oraz na obszarach, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, dla których wartość graniczna natężenia pola elektrycznego została ustalona na poziomie 1 kV/m, a pola magnetycznego 80 A/m. Pozwoli to na uniknięcie w przyszłości lokalizacji obiektów podlegających ochronie w miejscach, w których występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania. 2.6.2.2 Regulacje prawa wspólnotowego Unia Europejska nie sformułowała jeszcze odpowiednich dyrektyw dotyczących ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym. W poniżej tabeli przedstawiono porównanie obowiązujących w Polsce dopuszczalnych natężeń pola elektrycznego z wartościami granicznymi obowiązującymi w innych krajach Europy. Analizując zestawione dane, można stwierdzić, że polskie przepisy dotyczące ochrony przed oddziaływaniem pola elektrycznego należą do najbardziej rygorystycznych w Europie. 141 Tabela 2-22 Porównanie wartości dopuszczalnych natężenia pola elektrycznego w Polsce i niektórych krajach Europy Kraj lub organizacja międzynarodowa 1 Wartość dopuszczalna natężenia pola elektrycznego E [kV/m] 2 5,0 Austria Przebywanie w polu krótkotrwałe 5,0 Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych 10,0 Przebywanie w polu krótkotrwałe 5,0 Niemcy 10,0 1,0 Polska 10,0 12,3 5,0 Włochy Propozycja dla krajów Unii Europejskiej 2.6.2.3 3 Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych 10,0 Belgia Wielka Brytania Komentarz Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych Przebywanie w polu do 2 godzin dziennie Obszary zabudowy mieszkaniowej oraz obszary, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły W pozostałych miejscach dostępnych dla ludności Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych 10,0 Przebywanie w polu krótkotrwałe 5,0 Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych Aktualny stan prawa polskiego Ochrona środowiska przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym w Polsce realizowana jest w oparciu o takie akty prawne, jak: – Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.). – Rozporządzenie Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676 z 20 sierpnia 1998r.) – obowiązujące do 30 czerwca 2003 roku. – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690). 142 2.6.2.4 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu BieruńskoLędzińskiego W oparciu o przeprowadzone analizy stanu ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym na terenie Powiatu dokonano identyfikacji potrzeb w zakresie dostosowania stanu teraźniejszego do przepisów określających jego wartości dopuszczalne. Stwierdzono, że przepisy ochrony środowiska zobowiązują do podjęcia działań mających na celu ochronę przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na otoczenie. Ustalono, że w zakresie ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych należy: - przestrzegać przepisów dotyczących dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego na obszarach zabudowy mieszkaniowej oraz na obszarach, na których znajdują się szpitale, przedszkola, żłobki, internaty oraz szkoły, pochodzącego od linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym, dla których wartość graniczna natężenia pola elektrycznego została ustalona w wysokości 1 kV/m, a pola magnetycznego w wysokości 80 A/m. - żądać od administratorów obiektów radiokomunikacyjnych przedłożenia wyników pomiarów kontrolnych pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dostępnych dla ludności bezpośrednio po ich oddaniu do eksploatacji lub w przypadku wprowadzenia zmian technicznych stacji, mających istotny wpływ na środowisko. 2.6.3 Cele i kierunki działań Cel dotyczący ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na obszarze Powiatu jest zgodny ze strategią Województwa Śląskiego, ponieważ został ujęty w programie operacyjnym województwa. W Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015 zapisano: „Priorytet: Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące (PR) Cel długoterminowy do 2015 roku: Kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska. Cele krótkoterminowe do 2004 r.: PR 1. – Rozeznanie skali zagrożenia promieniowaniem niejonizującym, PR 2. – Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska. Kierunki działań: PR 1.1. – Przeprowadzenie badań zagrożenia promieniowaniem niejonizującym, PR 2.1. – Preferowanie nisko konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego, PR 2.2. – Opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem zagrożeń promieniowaniem niejonizującym”. 143 2.6.4 Priorytety ekologiczne Jednym z wymogów realizujących program ochrony środowiska na terenie Powiatu jest ochrona środowiska i ludności przed negatywnym oddziaływaniem elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego. Powinna ona być prowadzona zgodnie z założeniami polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych. 144 PN LD Cele długoterminowe 2004-2015 PNC1 PNC2 Kontrola i ograniczenie emisji elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego do środowiska. Ograniczenie emisji elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego do środowiska Cele krótkookresowe 2004-2006 LK Rejestr celów i zadań środowiskowych Obniżenie poziomów szkodliwego promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. 2.6.4.1 PNC2Z1 PNC1Z2 PNC1Z1 LZ 145 Określenie aktualnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego w miejscach jego potencjalnego oddziaływania. Stworzenie systemu monitoringu środowiska w celu określenia aktualnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego. Gromadzenie danych dotyczących instalacji (będących w kompetencji Starosty) powodujących wytwarzanie pól elektromagnetycznych. Nazwa zadania Gminy UW Powiat Jednostka/osoba odpowiedzialna G W P KZ Kod wagi zadania Cel nadrzędny 2 1 Oczekiwane rezultaty Ochrona środowiska i zdrowia mieszkańców Powiatu przed niekorzystnym promieniowaniem niejonizującym. Ograniczenie emisji ponadnormatywnego elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego do środowiska. Rozeznanie ponadnormatywnego oddziaływania pól elektromagnetycznych. Kontrola i ograniczenie emisji ponadnormatywnego niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska. Logika interwencji Cele rezultaty Matryca logiczna Cele szczegółowe Programu 2.6.5 146 Porównawcze pomiary promieniowania na wybranych terenach Powiatu. Przeprowadzanie okresowych pomiarów potwierdzających poziom promieniowania niejonizującego. Pomiary promieniowania. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, Powiat, Gminy. Przeprowadzenie badań środowiska ze względu na promieniowanie niejonizujące. Określenie terenów na których zostały przekroczone dopuszczalne poziomy promieniowania. Pomiary poziomów promieniowania niejonizującego. 4 Źródła i sposoby weryfikacji Obniżenie poziomów ponadnormatywnego promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. 3 Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Ochrona środowiska i zdrowia mieszkańców. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. 5 Założenia 1. Stworzenie systemu monitoringu środowiska w celu określenia aktualnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego. 2 1 II Nazwa zadania Lp. 1. Gromadzenie danych dotyczących instalacji (będących w kompetencji Starosty) powodujących wytwarzanie pól elektromagnetycznych. 2 1 II Nazwa zadania 2004 2015 4 Termin zakończenia planowany Termin rozpoczęcia planowany 3 2015 4 Termin zakończenia planowany 2004 3 Termin rozpoczęcia planowany Harmonogram realizacji Programu Lp. 2.6.6 6 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 20 SUMA Planowane efekty ekologiczne 20 Ewidencja podmiotów gospodarczych wraz z kontrolą wywiązywania się z warunków pozwoleń. 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. Wojewoda SUMA Wyznaczenie terenów o przekroczonej wartości dopuszczalnego poziomu promieniowania niejonizującego. 147 100 100 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** 5 Jednostka odpowiedzialna Powiat 6 Planowane efekty ekologiczne ZADANIA WŁASNE POWIATU* 5 Jednostka odpowiedzialna 8 UE [PLN] 8 UE [PLN] X 9 NFOS [PLN] 9 NFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] 11 Środki własne X 11 Śśrodki własne WIOŚ 12 Partnerzy Przedstawiciele sieci 12 Partnerzy 4 5 Jednostka odpowiedzialna 6 Planowane efekty ekologiczne 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] 2003 2005 Gminy SUMA Lokalizacja instalacji powodujących wytwarzanie pól elektromagnetycznych brak danych SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO OPRACOWYWANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** 3 Termin zakończenia planowany 10 WFOS [PLN] X 11 Środki własne Wojewoda Śląski, Powiat 12 Partnerzy 148 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 1. Określenie aktualnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego w miejscach jego potencjalnego oddziaływania. 2 1 III Nazwa zadania Lp. Termin rozpoczęcia planowany 2.6.7 Wnioski Ochrona środowiska przed szkodliwym działaniem pól elektromagnetycznych na terenie Powiatu winna się skoncentrować na: 1. Stworzeniu systemu monitoringu środowiska ze względu na szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych. 2. Egzekwowaniu od administratorów obiektów radiokomunikacyjnych obowiązku przedłożenia wyników pomiarów kontrolnych pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dostępnych dla ludności, bezpośrednio po ich oddaniu do eksploatacji lub w przypadku wprowadzenia zmian technicznych stacji, mających wpływ na środowisko. 3. Przeprowadzeniu pomiarów pól elektromagnetycznych w miejscach przebiegu napowietrznych linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym przez obszary zabudowań mieszkalnych oraz przez tereny, na których znajdują się żłobki, przedszkola, szkoły, szpitale, internaty, itp. oraz w bezpośrednim otoczeniu stacji transformatorowych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym. 4. Egzekwowaniu od właścicieli wymienionych obiektów elektroenergetycznych przedkładania wyników pomiarów pól elektromagnetycznych w przypadku wprowadzenia istotnych zmian technicznych w napowietrznych liniach lub stacjach elektroenergetycznych, mających wpływ na środowisko. 5. Zwracaniu szczególnej uwagi na lokalizację obiektów mieszkalnych, żłobków, przedszkoli, szkół, szpitali, itp. W bliskim sąsiedztwie napowietrznych linii elektroenergetycznych lub stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym. 6. Opracowywaniu przyszłych planów zagospodarowania przestrzennego gmin powiatu ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń spowodowanych promieniowaniem niejonizującym. preferowaniu lokalizacji mało konfliktowych źródeł promieniowania. 149 2.7 Ochrona przyrody 2.7.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu 2.7.1.1 Zbiorowiska roślinne Szata roślinna Powiatu ukształtowała się pod silnym wpływem zróżnicowanej działalności człowieka. Generalnie stan zachowania cennych elementów flory i fauny oraz naturalnych i półnaturalnych ekosystemów jest na terenie Powiatu bardzo zróżnicowany. Poza terenami silnie przekształconymi, w obrębie których nie występują wartościowe z przyrodniczego punktu widzenia ekosystemy, rozpoznano cenne obszary, charakteryzujące się dużym udziałem przedstawicieli rzadkich i ginących gatunków roślin i zwierząt. Spośród naturalnych zespołów roślinnych na uwagę zasługują fragmenty dobrze zachowanych grądów (Tilio cordataeCarpinetum betuli) spotykane w różnych częściach Powiatu. Na podkreślenie zasługują wilgotne i mokre łąki z klasy Molinio-Arrhenatheretea, występujące z reguły na niewielkich powierzchniach (reprezentowane np. przez zmiennowilgotne, żyzne łąki Molinietum caeruleae), zaliczane do zbiorowisk bardzo zagrożonych lub nawet ginących w skali kraju. Na omawianym obszarze stosunkowo dobrze rozpoznano florę naczyniową, a na terenie niektórych gmin również faunę. Do najcenniejszych gatunków zwierząt w skali regionu należą: 1. Ślepowron (Nycticorax nycticorax). 2. Bąk (Botaurus stellaris). 3. Bocian czarny (Ciconia nigra). Spośród gatunków roślin do zagrożonych w skali województwa23 zaliczają się: 1. Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) — kategoria24 EN.25 2. Widłaczek torfowy (Lycopodiella inundata) — kategoria LR.26 2.7.1.2 Gospodarka łowiecka, rybactwo, wędkarstwo Jedną z podstawowych przyczyn zmian ilościowych w faunie Powiatu jest odłów (pozyskanie) ssaków i ptaków stanowiących zwierzynę łowną. Na terenie Powiatu działają 4 koła łowieckie, które prowadzą gospodarkę łowiecką na terenie 4 obwodów o łącznej powierzchni 15 658 ha, gdzie lasy zajmują 3 149 ha27. 23 Na podstawie najnowszego regionalnego raportu: Bernacki L., Nowak T., Urbisz An., Urbisz Al., TokarskaGuzik B. 2000: „Rośliny chronione, zagrożone i rzadkie we florze województwa śląskiego” Acta Biologica Silesiana 35(52) 24 Kategoria wg kryteriów IUCN —WCO: Walter K. S., Gillett H. J.: 1997 IUCN Red List of threatened species. IUCN – The World Conservation Union. Gland, Switzerland and Cambridge. UK 1998 25 EN =zagrożony (endangered) 26 LR =gatunek niższego ryzyka (lower risk species) 27 Rejestr powierzchniowy obwodów łowieckich województwa śląskiego — wg stanu na 3.10.2001 r. Śląski Urząd Wojewódzki. Katowice 2001, msc. 150 Tabela 2-23 Struktura powierzchniowa obwodów łowieckich na terenie Powiatu BieruńskoLędzińskiego Lp. 1 Nr obw. Koło łowieckie Powierzchnia obwodu na terenie Powiatu [ha] Lasy [ha] Inne grunty [ha] Powierzchnia wyłączona [ha] Gminy 2 146 polny 3 4 5 6 7 8 „Łabędź” Bieruń 8 389 1 650 3 199 3 540 Bieruń, Chełm Śl., Lędziny, Imielin 2. 147 leśny „Daniel” Tychy 1 450 75 875 500 Bieruń, Lędziny 3. 154 polny „Przepiórka” Bojszowy 5 643 1 294 3 037 1312 Bieruń, Bojszowy 155 leśny Obwód wyłączony – ośrodek hodowli zwierzyny 176 130 46 - Bieruń, Bojszowy 15 658 3 149 7 157 5 352 1. 4. Ogółem W kategorii gruntów wyłączonych z gospodarki łowieckiej, dominują tereny zurbanizowane i zabudowa mieszkaniowa, uzupełnione o obszar zbiornika „Dziećkowice” (gm. Chełm Śląski, Imielin – ok. 700 ha) oraz stawy hodowlane i zapadliska poeksploatacyjne (głównie Bojszowy i Bieruń). Każde z kół łowieckich corocznie przygotowuje plany łowieckie, obejmujące pozyskanie zwierzyny łownej wraz z jej stanem populacji na podstawie corocznej inwentaryzacji oraz plany ochrony lasu przed szkodami wyrządzanymi przez te zwierzęta. Tabela 2-24 Wybrane elementy planów łowieckich koła „Przepiórka” w Bojszowach Lp. Gatunek Plan polowań 2001/2002 Wykonanie 2001/2002 Plan polowań 2002/2003 1 1. 2 Jeleń 3 7 4 5 5 7 2. Sarna 30 27 35 3. Dzik 7 1 3 4. Zając 20 9 40 5. Lis 50 52 50 6. Bażant 150 31 70 7. Dzika kaczka 250 197 300 Najcenniejsze tereny łowieckie w skali Powiatu to: 1. Peryferyjne pasmo „Lasów Pszczyńskich” pomiędzy doliną Korzeńca i Gostyni (gmina Bojszowy) oraz południowej części gminy Bieruń – lewobrzeżny obszar doliny Gostyni. 2. Lokalne, niewielkie enklawy leśne: północna część gminy Bieruń, południowa i środkowa część Lędzin, południowo-zachodnie obrzeża gminy Imielin, rozproszone fragmenty leśne na zachodnim brzegu zbiornika „Dziećkowice”. 151 3. Otwarte tereny rolnicze (głównie w gminach: Bojszowy, Bieruń). 4. Strefa ekotonowa (na styku zbiorowisk leśnych i nieleśnych) – na terenie całego Powiatu. 5. Obrzeża akwenów wodnych: kompleks stawów hodowlanych gm. Bojszowy, stawy i starorzecza w dolinie Wisły, zalewiska poeksploatacyjne, rozproszone na terenie Bierunia, Imielina i Bojszów. 6. Tereny łęgowe dolin rzek: Wisły, Gostyni, Pszczynki, i potoków: Goławieckiego, Bijasowickiego i innych. Mlecznej, Korzeńca Gospodarka wędkarska w skali Powiatu odgrywa istotną rolę. Jednym z najważniejszych łowisk wędkarskich Polskiego Związku Wędkarskiego Okręgu Katowice jest zbiornik „Dziećkowice” (pow. ok. 150 ha), o rocznym rejestrowanym odłowie ryb ok. 19 000 kg. Oprócz tego występują niewielkie obiekty z rocznym odłowem ok. 50 – 300 kg (stawy Pacwowe, Łysina). W bezpośrednim sąsiedztwie Powiatu pozostaje m.in. zbiornik „Paprocany” o pow. ok. 130 ha; roczny rejestrowany odłów ok. 12 500 kg, głównie karp (51,2%), szczupak (12,4%)28. Planowana gospodarka rybacka posiada bogate tradycje i aktualnie skupia się zwłaszcza na terenie Gminy Bojszowy w dolinie Wisły i Gostyni. Obiekty stawowe w połączeniu z docelowo rekultywowanymi i zagospodarowanymi trwale podtapianymi zapadliskami pogórniczymi, wyrobiskami pożwirowymi i piaskowniami – występujące praktycznie na terenie każdej gminy, z uwagi na dogodne położenie w bliskim sąsiedztwie aglomeracji katowickiej oraz oczekiwany rozwój pobytowej, kwalifikowanej turystyki weekendowej (m.in. wędkarskiej i łowieckiej), agroturystyki – mogą być wykorzystane do utworzenia „powiatowego ośrodka rekreacyjno sportowego wędkarsko – łowieckiego”, z „łowiskami komercyjnymi”, strzelnicą myśliwską z odpowiednią infrastrukturą i zielenią towarzyszącą (najlepsza docelowa lokalizacja w obrębie gmin: Bieruń lub Bojszowy). 2.7.1.3 Obszary leśne Ogólna powierzchnia lasów na terenie Powiatu wynosi ok. 2 170 ha, z czego ok. 80% pozostaje w administracji Lasów Państwowych – Nadleśnictwo Kobiór, obręby: Pszczyna i Tychy oraz Nadleśnictwo Katowice, natomiast lasy innej własności (w dominującej części prywatne i komunalne) zajmują niewielkie fragmenty ok. 305 ha. Tabela 2-25 Lesistość gmin Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego29 1 1. Bieruń Powierzchnia gminy [ha] 3 4 031 2. Lędziny 3 104 473 15,2 3. Imielin 2 804 150 5,3 4. Bojszowy 3 407 885 26,0 5. Chełm Śląski 2 322 64 2,8 15 668 2 170 13,8 Lp. Gmina 2 Ogółem 28 29 Rejestracja połowów wędkarskich wód okręgu Wędkarskiego w 1999r., Olsztyn, 2000, msc Rocznik Statystyczny, Województwo Śląskie, 2002 Powierzchnia lasów [ha] 4 598 Wskaźnik lesistości [%] 5 14,8 katowickiego i bielskiego Polskiego Związku 152 Wskaźnik lesistości Powiatu jest dwukrotnie niższy od średniej dla województwa śląskiego oraz całej Polski. Skrajne wskaźniki lesistości poszczególnych gmin: Chełm Śl. (2,8%) oraz Bojszowy (26%) wskazują na bardzo duże zubożenie powierzchni ekosystemów leśnych na przeważającej części Powiatu (poza Bojszowami i częściowo Bieruniem). Ogólnie bardzo niska lesistość Powiatu wynika z silnej urbanizacji oraz lokalizacji przemysłu górniczowydobywczego obejmującego swym zasięgiem znaczną część obszaru poszczególnych gmin (Bieruń, Lędziny, Imielin, Chełm Śl.) oraz ze stosunkowo dużej powierzchni terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. 2.7.1.4 Gospodarka leśna Aktualny plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Kobiór określa strukturę typów siedliskowych lasu oraz ich zgodność ze składem gatunkowym drzewostanów. W obrębach Pszczyna i Tychy, powierzchniowo dominują: 1. Las mieszany świeży – odpowiednio 27,1%; 36,1% powierzchni obrębu, 2. Bór mieszany wilgotny – 30,2% (obr. Tychy), 3. Las mieszany wilgotny – 22,8% (obr. Pszczyna). Udział procentowy poszczególnych gatunków w strukturze drzewostanów ww. obrębów na terenie Powiatu przedstawia się następująco: 1. Sosna zwyczajna – 67,6% (Pszczyna) – 83,9% (Tychy), 2. Brzoza brodawkowata – 6,3% (Pszczyna) – 3,9% (Tychy), 3. Dąb szypułkowy – 12,8% (Pszczyna) – 8,3% (Tychy). Lasy na terenie Powiatu wykazują zwiększony udział siedlisk lasów liściastych oraz gatunków liściastych w stosunku do średniej dla Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych Nadleśnictwa w Katowicach oraz województwa śląskiego. Średni wiek drzewostanu w Nadleśnictwie wynosi 36 lat (olsza) – 66 lat (sosna), a przeciętna zasobność drewna odpowiednio: 170 – 219 m3/ha, co jest zbliżone do średniej dla RDLP w Katowicach. Analiza planowanej gospodarki leśnej w zakresie pozyskania drewna w Nadleśnictwie Kobiór w latach 1990-2000 skłania do następujących wniosków: 1. Planowany etat miąższościowy użytków rębnych: 83 000 m3 (Pszczyna) – 107 000 m3 (Tychy), 2. Duży udział powierzchniowy i masowy trzebieży w użytkowaniu przedrębnym: 45 800 m3 (Pszczyna) – 56 000 m3 (Tychy), 3. Udział użytków i przedrębnych. przygodnych na poziomie 55-60% użytków rębnych Charakterystykę hodowli i pielęgnacji lasu określają: 1. Odnowienia na powierzchni otwartej i pod osłoną: 340 ha (obr. Pszczyna) – 470 ha (obr. Tychy), 2. Pielęgnacja upraw i młodników: 1 155 ha (Pszczyna) – 1 765 ha (Tychy). W lasach niepaństwowych zakres niezbędnych prac dotyczy głównie założenia upraw leśnych na powierzchniach zrębowych oraz zadań z zakresu ochrony lasu, pielęgnacji i upraw drzewostanów – w oparciu o wskazania gospodarcze uproszczonych planów urządzenia lasów. 153 Powyższe wskaźniki charakteryzuje proekologiczny model gospodarki leśnej — zgodnie z wytycznymi i zarządzeniami Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, którego głównym celem jest zrównoważenie zadań z zakresu pozyskania drewna z ochroną i hodowlą lasu oraz zagospodarowaniem rekreacyjno-turystycznym i edukacją ekologiczną. Jest to podstawowy aspekt racjonalnego wykorzystania istniejących zasobów leśnych z uwzględnieniem „ekostresów”, ukierunkowany na: 1. Minimalizację potencjalnych zagrożeń trwałości ekosystemów, 2. Ocenę zgodności biocenozy leśnej z biotopem. 3. Ograniczenie degradacji stosunków leśnych w lasach. 4. Tworzenie strefy ekotonowej na obrzeżach lasu. 5. Przywracanie utraconej różnorodności biocenoz leśnych. 6. Preferowanie biologicznych metod ochrony lasu. 7. Inicjowanie naturalnego odnowienia lasu. 8. Realizację programu małej retencji. 2.7.1.5 Stan degradacji lasów Lasy Nadleśnictwa Kobiór w całości znalazły się w II strefie uszkodzeń od imisji przemysłowych, jak również w kategorii lasów wodochronnych i glebochronnych, a także lasów ochronnych w granicach administracyjnych miast do 50 tys. mieszkańców i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast powyżej 50 tys. mieszkańców. Spośród biotycznych czynników środowiska, oddziaływujących na istniejące drzewostany zaznacza się: − w drzewostanach sosnowych ograniczona aktywność szkodników pierwotnych z uwagi na minimalny udział siedlisk słabych oraz występowanie podszytów, − w drzewostanach liściastych intensywne żerowanie zwójek i miernikowców wpływające na spadek przyrostu masy i owocowania dębin. Spośród biotycznych czynników środowiska, powodujących ogólne osłabienie części istniejących drzewostanów, istotne znaczenie mają szkody wyrządzone ze strony zwierzyny płowej (jeleniowate) w uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach liściastych (jesion, dąb, buk, jawor). Analiza wyrządzonych szkód w poprzednim 10-leciu (1993-2002), wskazuje na uszkodzenia 21-80% pow. upraw; ok. 165 ha (Pszczyna) i 300 ha (Tychy). Ochrona upraw to głównie: grodzenia, palikowanie sadzonek oraz zabezpieczanie chemiczne repelentami. Spośród czynników abiotycznych niewielkie znaczenie dla kondycji lasów posiadają ekstremalne warunki klimatyczne (silne wiatry, opady śniegu, ulewne deszcze). Tereny leśne, administrowane przez Nadleśnictwo Kobiór i Katowice, zaliczone są do I kategorii zagrożenia pożarowego, na co wpływa m.in.: − rozbudowana sieć dróg komunikacyjnych oraz duża ilość zakładów przemysłowych zlokalizowanych w sąsiedztwie kompleksów leśnych, − duża antropopresja wpływająca na dewastację przyrodniczą w lasach, zaśmiecanie, niszczenie infrastruktury oraz szkodnictwo leśne (kłusownictwo, kradzież drewna). 154 Na terenie lasów obrębów Pszczyna i Tychy występują również tereny zdegradowane wskutek eksploatacji górniczej oraz pozostające pod wpływem ww. oddziaływania górniczego: ok. 130 ha (obr. Pszczyna) i 390 ha (obr. Tychy). 2.7.1.6 Zalesienia i zadrzewienia w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim Lesistość Powiatu (ok. 13,8%) jest zdecydowanie niższa od średniej dla województwa śląskiego oraz całej Polski. Zasady gospodarowania przestrzennego wyrażone w „Studium uwarunkowań...” każdej z gmin uznały rangę zachowania i sukcesywnego powiększania wszystkich typów zadrzewień i zakrzewień, jak i nowych zalesień. Postępujące odłogowanie pól i zaniechanie upraw łąk, degradacja terenów spowodowana procesami osiadania wskutek podziemnej eksploatacji węgla oraz brak racjonalnego użytkowania terenów stref ochronnych wokół dużych zakładów przemysłowych, sprzyjają sukcesji i naturalnemu powiększaniu się obszarów leśnych. Celowe jest, więc wprowadzenie w każdej z gmin nowej granicy polno-leśnej. Według klasyfikacji „krajobrazów roślinno-użytkowych”, w kategorii „krajobrazów leśnołąkowych i upraw polowych” w każdej z gmin wyróżnić można: 1. Mozaiki drobnopowierzchniowych pól i łąk w dnach dolin, ze sporadycznymi zadrzewieniami i zakrzewieniami, o charakterze łęgowym, tworzącymi „obudowę biologiczną rzek i potoków” wraz z towarzyszącą zielenią niską (łąkową). 2. Kompleksy drobnopowierzchniowych pól i łąk z udziałem zadrzewień i zakrzewień śródpolnych z rozproszoną zabudową. Zadrzewienia i zakrzewienia występują również w krajobrazach osadniczych, choć w mniejszym stopniu. Zadrzewienia łęgowe w dolinach rzek i potoków są elementem lokalnych „korytarzy ekologicznych”, łączących kompleksy leśne, natomiast zadrzewienia śródpolne w terenach rolniczych, występują na ogół „wyspowo” są dodatkowo ostoją ptactwa i zwierzyny łownej. W obecnym stanie prawnym samorząd powiatowy może koordynować niemal wszystkie formy zalesień, a w szczególności: 1. Udzielać dotacji zainteresowanym właścicielom lub użytkownikom wieczystym gruntów na całkowite lub częściowe pokrycie kosztów zalesienia gruntów w oparciu o środki z budżetu państwa (w trybie przepisów ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach). 2. Udzielać opinii, na wniosek Nadleśnictwa, w zakresie rocznego planu zalesiania gruntów nie stanowiących własności Skarbu Państwa (w trybie przepisów cyt. ustawy). 3. Na wniosek zainteresowanych właścicieli gruntów rolnych prowadzi postępowanie zmierzające do zalesienia gruntów rolnych, a w tym: nieodpłatne przekazanie sadzonek drzew, stwierdzenie faktu prowadzenia uprawy leśnej, nabycie prawa do miesięcznego ekwiwalentu za zalesiony grunt (w trybie przepisów ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia). Postępujące odłogowanie pól i zaniechanie upraw łąk sprzyjają sukcesji i naturalnemu powiększaniu się obszarów leśnych – celowe jest więc wprowadzenie w każdej z gmin nowej granicy polno-leśnej. Bodźcem do wzrostu lesistości gmin, a w konsekwencji całego Powiatu może być powiązanie zalesień gruntów nieefektywnych, z punktu widzenia gospodarki rolnej, z prawem właściciela gruntu do uzyskania ekwiwalentu pieniężnego (nawet przez okres 20 lat). 155 Pomimo niewielkiej lesistości Powiatu, przy jednoczesnej wyraźnej przewadze powierzchni Lasów Państwowych, docelowa powierzchnia gruntów do zalesienia na jego terenie w latach 2001-2020, określona w zaktualizowanym Krajowym Programie Zwiększenia Lesistości z 2003 r. jest również niewielka (ok. 240 ha, w tym sektor niepaństwowy – 160 ha)30. Wynika to wprost z wyliczonych tzw. „preferencji zalesieniowych” poszczególnych gmin (w oparciu o szereg czynników środowiskowo-fizjograficznych), które kształtują się następująco: 1. Preferencje zalesieniowe średnie (10-15%): gmina Chełm Ślaski (najwyższy wskaźnik w Powiecie – 11,6% ). 2. Preferencje zalesieniowe niskie (5-10%), pozostałe gminy Powiatu (najniższy wskaźnik gmina Bojszowy– 6,2%). Ogólne zainteresowanie właścicieli gruntów tą zmianą profilu użytkowania gruntów w skali Powiatu jest znikome (w 2002 r. na terenie Powiatu zrealizowano 1,2 ha nowych zalesień głównie gruntów podmokłych i trwale odłogowanych31). Istotne jest zaangażowanie samorządów gminnych w akcje zadrzewienia terenów antropogenicznych (m.in. Bieruń, Lędziny). Niemniej szacuje się, iż w skali Powiatu w ww. formie zalesienia gruntów rolnych oraz innych formach wymienionych wcześniej, można objąć ok. 20 – 25 ha gruntów rocznie. 2.7.1.7 Zieleń urządzona Zieleń urządzona, w tym: parki, zieleńce, skwery, zieleń przyzagrodowa w zabudowie mieszkaniowej, izolacyjno-osłonowa wzdłuż ciągów komunikacyjnych i wokół zabudowy usługowo-przemysłowej oraz zabytkowe założenia parkowe chronione na mocy ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie zabytków i muzeach – to jeden z istotnych elementów Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh), nie tylko każdej gminy oddzielnie, ale i Powiatu. Samorząd Powiatowy nie dysponuje ani kompetencjami ustawowymi, ani instrumentami finansowymi do odrębnego kreowania systemu zieleni urządzonej w skali całego Powiatu. Niemniej konieczne jest określenie najważniejszych elementów kształtowania ww. zieleni w granicach Powiatu (ze wskazaniem na wiodących realizatorów – samorządy gminne), tj.: 1. Ochrona (rewaloryzacja) zabytkowych założeń zieleni parków podworskich, przypałacowych, folwarcznych wraz z często towarzyszącymi im pozostałościami starodrzewia, historycznych nasadzeń alejowych oraz ekspozycjami i panoramami widokowymi w krajobrazie naturalnym (gmina Bojszowy). 2. Ochrona starodrzewia zieleni przykościelnej (wokół obiektów historycznej zabudowy sakralnej: kościołów, kaplic, cmentarzy) m.in. drewniany kościół w Bieruniu Starym, kościół parafialny w Bojszowach. 3. Rewaloryzacja zabytkowego układu urbanistycznego miast: Bieruń i Imielin. 4. Rekultywacja i rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych w kierunku: leśnym, użytków zielonych lub wodnym („Stawy Paciorkowce” w Bieruniu, park „Na Grobli”, „Wielki Staw Bieruński”, lokalne zapadliska poeksploatacyjne). 30 31 Krajowy Program Zwiększenia Lesistości (aktualizacja), Ministerstwo Środowiska, 2003, msc Krajowy Program Zwiększenia Lesistości (aktualizacja), Ministerstwo Środowiska, 2003, msc 156 5. Zieleń towarzysząca w obiektach i terenach sportowo-rekreacyjnych (praktycznie 1-2 obiekty w każdej gminie), koncepcja powiatowego ośrodka sportowo-rekreacyjnego np. na bazie planowanego „Ośrodka Rekreacji i Balneologii Bojszowy-Jedlina”. 6. Kształtowanie ciągów zieleni izolacyjno-osłonowej wzdłuż projektowanych odcinków drogi ekspresowej: Kosztowy – Bielsko-Biała – Zwardoń, a także istniejących odcinków dróg wojewódzkich i krajowych (DK-44 Mikołów – Oświęcim). 7. Wprowadzenie w działaniach planistycznych rygoru wypełniania nowych terenów zabudowy mieszkaniowej oraz usługowej zielenią towarzyszącą (co najmniej 60% powierzchni działki przeznaczonej pod inwestycję) na terenie wszystkich Gmin Powiatu. 8. Powiązanie istniejących i projektowanych terenów zieleni i wypoczynku siecią zazielenionych ciągów pieszych i ścieżek rowerowych. 9. Wymiana składu gatunkowego zadrzewień przydrożnych (głównie topole). Wszystkie ww. działania służą bezpośrednio wyrównaniu ewidentnych różnic w rozumieniu funkcji zieleni urządzonej w środowisku życia mieszkańców poszczególnych gmin oraz dążenia do uzyskania normatywnych wskaźników powierzchni terenów zieleni ogólnodostępnej, przypadającej na 1 mieszkańca. 2.7.1.8 Formy ochrony przyrody wynikające z „Ustawy o ochronie przyrody” i innych aktów prawnych Obowiązująca ustawa o ochronie przyrody wymienia różne formy ochrony przyrody, zarówno indywidualne jak i obszarowe. Wyniki dostępnych waloryzacji przyrodniczych, prac publikowanych i manuskryptów z zakresu tematyki ochrony przyrody oraz rozpoznanie w terenie posłużyły do wytypowania na obszarze Powiatu obszarów docelowo mających podlegać następującym formom ochrony: − pomniki przyrody, − zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, − parki krajobrazowe, − stanowiska dokumentacyjne. Dotychczas powołano 29 pomników przyrody (w tym uchwałą Rady Gminy z 3 pomników (drzew), ze względu na zły stan zdrowotny, zdjęto ochronę prawną i je usunięto), są to wyłącznie pomniki przyrody ożywionej – pojedyncze drzewa. Zdecydowana większość (27) została powołana zarządzeniami Burmistrza Miasta Bieruń i Wójta Gminy Bojszowy, tylko 2 obiekty decyzją Wojewody Katowickiego. Aktualnie brak form obszarowych, liczne są natomiast ich propozycje. 157 Tabela 2-26 Liczbowe zestawienie istniejących pomników przyrody na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Pomniki przyrody ożywionej Lp. Gmina Pomniki przyrody nieożywionej 1 2 3 4 5 Głazy, wychodnie skalne 6 1. Bieruń 7 - - - - - 2. Bojszowy 19 - - - - - 3. Lędziny - - - - - - 4. Imielin - - - - - - 5. Chełm Śląski - - - - - - Pojedyncze drzewa Grupy drzew Aleje drzew Jaskinie Wodospady 7 8 Tabela 2-27 Liczbowe zestawienie proponowanych pomników przyrody na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Pomniki przyrody ożywionej Lp. Gmina Pomniki przyrody nieożywionej 1 2 3 4 5 Głazy, wychodnie skalne 6 1. Bieruń 51 1 2 - - - 2. Bojszowy 3 3 - - - - 3. Lędziny - - - - - - 4. Imielin - - - - - - 5. Chełm Śląski - - - - - - Pojedyncze drzewa Grupy drzew Aleje drzew Jaskinie Wodospady 7 8 Tabela 2-28 Proponowane formy ochrony przyrody w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim (z wyłączeniem pomników przyrody) Lp. Nazwa obiektu 1 2 1. Pszczyński PK 2. 3. Powierzchnia Forma ochrony Gmina Obiekt ochrony 3 5 w granicach powiatu ok. 6257 ha Park krajobrazowy Bieruń, Bojszowy 6 Fragmenty naturalnych lasów, doliny potoków o charakterze naturalnym, zbiorniki wodne z cenną ornitofauną Dolina Wisły b.d. Zespół przyrodniczokrajobrazowy Bieruń Brak szczegółowych danych Górna Chełmeczki b.d. Zespół przyrodniczokrajobrazowy Bieruń Brak szczegółowych danych 158 4. Starorzecze „Koło Babic” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 5. Starorzecze „Czarnuchowice” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 6. Starorzecze „Bujac” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 7. Starorzecze „Zabrzeg” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 8. Starorzecze „Przy Wiśle” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 9. Starorzecze „Przy Potoku Zerowym” b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 10. Grobel Stawu Goldman b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 11. Grobel Stawu Kopańskiego b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 12. Skarpa nad potokiem Bijasowickim b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 13. Grobel Wielkiego Stawu Bieruńskiego b.d. Użytek ekologiczny Bieruń Brak szczegółowych danych 14. Staw „Łysina” b.d. Obszary ochrony lokalnej Bieruń Brak szczegółowych danych 15. Staw „Derówka” b.d. Obszary ochrony lokalnej Bieruń Brak szczegółowych danych 16. Staw „Za Groblą” w Czarnuchowicach b.d. Obszary ochrony lokalnej Bieruń Brak szczegółowych danych 17. Zrębowe Pagóry Imielińskie 474,8 Zespół przyrodniczokrajobrazowy Imielin Brak szczegółowych danych 18. Dolina Imielinki 83,3 Zespół przyrodniczokrajobrazowy Imielin Brak szczegółowych danych 19. Stara Gać 82,1 Zespół przyrodniczokrajobrazowy Imielin Brak szczegółowych danych 20. Leśne Łąki Chełmskie 2 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 21. Łąki Chełmskie 4,8 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 22. Wioski 3,2 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 23. Goje 10,5 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 24. Łąki nad Pacwowymi Stawami 1,3 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 25. Pidło 3,6 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 159 26. Łąki nad Zalewem 1,8 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 27. Pustki-Wschód 5,2 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 28. Rombiska 6,8 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 29. Gąsiorowa Góra 25,5 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 30. Tyny-Doły 12 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 31. Kopiec 1 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 32. Mokrzaczek 13,1 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 33. Pustki-Zachód 23,4 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 34. Kalisko 4,9 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 35. Staw Jamnice 2,7 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 36. Łąki Smardzowickie 7 Użytek ekologiczny Imielin Brak szczegółowych danych 37. Granice 17,7 Stanowisko dokumentacyjne Imielin Brak szczegółowych danych 38. Kamienice 5,4 Stanowisko dokumentacyjne Imielin Brak szczegółowych danych 39. Kamieniołom Kopiec 9,4 Stanowisko dokumentacyjne Imielin Brak szczegółowych danych 40. Stawy Jedlina 3 ha Użytek ekologiczny Bojszowy Stanowiska cennych gatunków ornitofauny 41. Dolina Dolnej Gostyni b.d. Użytek ekologiczny Bojszowy Kompleks zbiorowisk łąkowych, szuwarowych i pozostałości lasów łęgowych 42. Staw Kudrowiec b.d. Użytek ekologiczny Chełm Śląski Brak szczegółowych danych 2.7.1.9 Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi Wskazane do ochrony, w formach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody, miejsca na terenie Powiatu pełnią przede wszystkim rolę lokalnych węzłów i korytarzy ekologicznych. Winny one być powiązane przestrzennie z podobnymi strukturami na sąsiadujących terenach. Zaniechanie tradycyjnego użytkowania niektórych typów zbiorowisk może bardzo szybko doprowadzić do wycofywania się gatunków słabych konkurencyjnie, często należących jednocześnie do grupy gatunków ginących. W stosunku do niektórych ekosystemów warunkiem zachowania wysokich walorów jest wprowadzenie ochrony czynnej (dotyczy cennych zbiorowisk nieleśnych, np. niektórych fragmentów łąk). 160 Do obszarów najcenniejszych spośród wymienionych jako propozycje małoobszarowych form ochrony przyrody należą: 1. Stawy Jedlina (gmina Bojszowy). 2. Staw Kudrowiec (gmina Chełm Śląski). Obszary te zostaną powołane przez Wojewodę Śląskiego. Renaturalizacja lasów na terenie Powiatu powinna wiązać się z dostosowaniem składu gatunkowego wprowadzanych drzewostanów do charakteru siedlisk. Obszary docelowo przeznaczone do zalesień występują przede wszystkim na siedliskach: 1. Kontynentalnego boru mieszanego (Querco roboris-Pinetum); w drzewostanach tego typu lasów w układach naturalnych dominuje sosna (Pinus sylvestris) i dąb szypułkowy (Quercus robur). 2. Podgórskiego wilgotnego boru trzcinnikowego (Calamagrostio-Pinetum); w drzewostanach tego typu lasów w układach naturalnych dominuje sosna (Pinus sylvestris). 3. Łęgów (Alno-Ulmion); w drzewostanach tego typu lasów w układach naturalnych dominują olsza czarna (Alnus glutinosa), jesion (Fraxinus excelsior), wiązy (Ulmus minor, U. glabra, U. laevis). 4. Grądu subkontynentalnego (Tilio-Carpinetum); w drzewostanach tego typu lasów w układach naturalnych dominuje grab (Carpinus betulus), lipa drobnolistna (Tilia cordata), dąb szypułkowy (Quercus robur). 2.7.2 2.7.2.1 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Regulacje prawa wspólnotowego Zgodnie z „Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w UE (1998 r.) oraz „Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 20072010” przyjętą przez Radę Ministrów w grudniu 2002 r., ustalono listę priorytetów w działaniach na rzecz dostosowania do wymogów UE w zakresie ochrony przyrody, w tym jej dyrektyw i rozporządzeń, tj.: − Dyrektywa Nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (zmieniona dyrektywą 97/62/WE), − Dyrektywa Nr 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (zmieniona dyrektywami 81/854/EWG, 91/244/EWG i in.)32, − Rozporządzenie WE/338/97, dotyczące uregulowania obrotu gatunkami dzikiej fauny i flory (zobowiązania wynikające z „Konwencji Waszyngtońskiej” o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem), zmienione rozporządzeniami rady: WE/2307/97, WE/2214/98. 32 Wyżej wymienione dyrektywy wiążą się z koniecznością opracowania propozycji europejskiej Sieci Ekologicznej „NATURA 2000” także w oparciu o istniejący krajowy system obszarów chronionych oraz inne istniejące projekty i opracowania 161 Wspólnie z „Polityką Ekologiczną Państwa” funkcjonują komplementarne dokumenty programowe, m.in.: − Polityka Leśna Państwa (w tym „Krajowy program zwiększania lesistości”, „Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej”), − Narodowa strategia edukacji ekologicznej, − Strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, − Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006. W ramach „Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski: 2004-2006” opracowano założenia „Programu rolnośrodowiskowego” i „Zalesiania gruntów rolnych”. Nawiązują one m.in. do rozporządzenia WE/2080/92 z dnia 30 czerwca 1992 r., ustanawiającego wspólnotowy program pomocy w związku z przeznaczaniem gruntów rolnych do zalesienia oraz innych regulacji prawnych, wiążących system dopłat bezpośrednich dla rolników, realizujących proekologiczny model produkcji rolniczej, sprzyjający wzrostowi różnorodności biologicznej. Dyrektywy i rozporządzenia UE mają na celu zagwarantowanie korzystnego stanu ochrony dla wybranych rodzajów siedlisk i gatunków, stanowiących przedmiot zainteresowania UE. 2.7.2.2 Aktualny stan prawa polskiego − Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 99, poz. 1079 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 56, poz. 679 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. Nr 73, poz. 764 z późn. zm.), Ustawa o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 46, poz. 392), − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.). Tematyka ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej została ujęta w celach Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 i dodatkowo wzmocniona art. 35, ust. 2 ustawy o ochronie przyrody, mówiącym o konieczności opracowania „krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej” wraz z programem działania. Polityka ekologiczna Państwa postuluje umocnienie samorządu terytorialnego jako ogniwa władzy ekologicznej m.in. poprzez wprowadzenie procedur umożliwiających Powiatowi występowanie w charakterze inicjatora lub strony w sprawach pozostających w kompetencji władz wojewódzkich i centralnych. 2.7.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu BieruńskoLędzińskiego w zakresie ochrony przyrody wraz ze stanem docelowym Działania w kierunku ochrony wartości środowiska przyrodniczego i poprawy stanu aktualnego na terenie Powiatu to przede wszystkim: 1. Współpraca z samorządami gminnymi w zakresie wdrażania obszarów i obiektów chronionych istniejących i projektowanych na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody (Ekologiczny System Obszarów Chronionych – ESOCH), w tym obszarów na styku sąsiadujących gmin, bądź Gmin Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego i powiatów sąsiednich. 162 2. Prowadzenie ewidencji indywidualnych form ochrony przyrody (we współdziałaniu z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody). 3. Kreowanie wspólnej polityki ochrony przyrody dolin rzecznych: Wisły, Gostynki, Pszczynki oraz obszaru „lasów pszczyńskich” m.in. w ramach dużych projektów ochrony obszarowej „Pszczyńskiego Parku Krajobrazowego” oraz „NadwiślańskoOświęcimskiego PK”. 4. Udział w tworzeniu „dynamicznego i nowoczesnego modelu” ekosystemowej i siedliskowej ochrony środowiska przyrodniczego poprzez zachowanie ciągłości „węzłów”, „korytarzy” i „łączników” ekologicznych, zwłaszcza w obrębie systemu dolin cieków wodnych, lokalnych obszarów leśnych, terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz stawów hodowlanych i innych akwenów wodnych – z uwzględnieniem m.in. projektowanej drogi ekspresowej oraz istniejącej drogi krajowej. 5. Promocja obszarów dla rozwoju funkcji rekreacyjno-turystycznych w oparciu o doliny rzek i potoków, lokalne akweny wodne, walory krajobrazu naturalnego (panoramy i punkty widokowe), zasoby środowiska kulturowego. 6. Wsparcie organizacyjne rekultywacji i rewitalizacji i zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych i poprzemysłowych. przeobrażonych 7. Kreowanie skutecznych działań na rzecz zwiększenia lesistości na terenie Powiatu. Gminy Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego posiadają ogólnie sprecyzowaną w syntetycznej formie wiedzę, zarówno o swoich najcenniejszych walorach przyrodniczych, ale i głównie zagrożeniach dotyczących ww. grupy zagadnień. Samorząd powiatowy, realizując wprost – z racji swoich ustawowych kompetencji – jedyny temat strategiczny tj. zwiększenie lesistości, w pozostałych zagadnieniach występuje jako partner dla samorządów gminnych – z potencjałem organizacyjnym, prawnym i szerszym horyzontem spojrzenia na istotne problemy całej aglomeracji bieruńsko-lędzińskiej. Zabezpieczenie realizacji wszystkich ww. potrzeb umożliwi pozyskanie środków z zewnętrznych pomocowych funduszy ekologicznych, tj.: WFOŚiGW, NFOŚiGW, EkoFundusz oraz środków przedakcesyjnych UE. 2.7.3 Cele i kierunki działań W „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015” zapisano: Priorytet rozwoju województwa śląskiego F: Poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu Celem strategicznym w zakresie priorytetu F jest: Cel strategiczny: C7 – Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych. Kierunki działań: FC7K1 – Zachowanie bioróżnorodności, FC7K2 – Określenie obszarów chronionych na terenie województwa śląskiego, FC7K4 – Opracowanie systemu rozwoju i funkcjonowania obszarów chronionych, FC7K5 – Opracowanie programu odtworzenia i utrzymania przyrodniczych i kulturowych na obszarach chronionych, wartości 163 – FC7K7 Zalesianie terenów nieużytkowanych rolniczo i o małej wartości rolniczej. Priorytet rozwoju województwa śląskiego E: Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki, w tym małych i średnich przedsiębiorstw Cel strategiczny: C5 – Zwiększenie atrakcyjności turystycznej. – Rozbudowanie infrastruktury turystycznej na terenach o walorach przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych. Kierunki działań: EC5K2 W „Programie Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego” zapisano: Priorytet: System obszarów chronionych (Och) Cel długoterminowy do 2015 roku: Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej, ochrona i wzrost różnorodności krajobrazowej oraz wzrost lesistości województwa i ochrona lasów Cele krótkoterminowe do 2004 roku: Och. 1. – Stworzenie podstaw merytorycznych do kształtowania warunków dla właściwego funkcjonowania istniejącej sieci obszarów chronionych, Och. 2. – Rozwój systemu obszarów chronionych, Och. 5. – Wzrost świadomości mieszkańców w zakresie ochrony przyrody. Kierunki działań: Och. 2.2. – Kontynuowanie waloryzacji przyrodniczej województwa: identyfikacja obszarów przewidzianych do objęcia szczególnymi formami ochrony przyrody – ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzek, Och. 5.2. – Edukacja dzieci i młodzieży — rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. 2.7.4 Priorytety ekologiczne Priorytet I: Kształtowanie zrównoważonego, wielofunkcyjnego, ekologicznego modelu rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego, z racjonalną ochroną istniejących walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Priorytet II: Kształtowanie funkcji rekreacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym w oparciu o system hydrotechniczny dolin rzecznych, zasoby zieleni łęgowej (nieurządzonej) oraz zieleni urządzonej, ogólnodostępnej, a także walory krajobrazowo-kulturowe. Priorytet III: Przywrócenie równowagi ekologicznej, przez ograniczenie zagrożeń dla środowiska z tytułu działalności górniczej 164 Cele długoterminowe 2004-2015 Ochrona różnorodności biologicznej powiatu. OCH1 Poprawa kondycji zdrowotnosanitarnej lasów. OCH1C1 OCH1C2 Cele krótkookresowe 2004-2006 Utworzenie ekologicznego systemu obszarów chronionych Powiatu BieruńskoLędzińskiego. LK Rejestr celów i zadań środowiskowych LD 2.7.4.1 OCH1C2Z3 OCH1C2Z2 OCH1C2Z1 OCH1C1Z6 OCH1C1Z5 OCH1C1Z4 OCH1C1Z3 OCH1C1Z2 OCH1C1Z1 LZ 165 Ewidencja indywidualnych form ochrony przyrody (karty inwentaryzacyjne: wersja pisemna i elektroniczna). Tworzenie małoobszarowych form ochrony przyrody (zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne) w oparciu o wskazania „Studium uwarunkowań...” gmin i waloryzacje przyrodnicze (ok. 30-40 obiektów). Współudział w tworzeniu prawnych i organizacyjnych form ochrony „Pszczyńskiego Parku Krajobrazowego”. Ochrona czynna zieleni łęgowej (niskiej) w dolinie Gostyni i Pszczynki i ich dopływów oraz innych lokalnych cieków wodnych (koordynacja organizacyjna). Objęcie ochroną drzew – propozycji pomników przyrody oraz prace pielęgnacyjno-konserwacyjne istniejących i proponowanych pomników przyrody (ok. 80-100 obiektów). Tworzenie sieci ścieżek przyrodniczodydaktycznych w obrębie obszarów przyrodniczo cennych, atrakcyjnych krajobrazowo oraz dziedzictwa kulturowego (głównie gminy: Bieruń, Bojszowy, Imielin – ok. 15 obiektów). Aktualizacja operatów urządzenia lasów prywatnych (ok. 300 ha). Zalesianie gruntów rolnych niskich klas bonitanicznych (prognoza ok. 160ha, tj. 10-15 ha/rok) – proporcjonalnie do wskaźnika lesistości i powierzchni poszczególnych gmin (z wyłączeniem terenów poeksploatacyjnych przewidzianych do rekultywacji). Realizacja wytycznych „Programu ochrony przyrody Nadleśnictw Kobiór i Katowice” oraz przebudowa drzewostanów leśnych. Nazwa zadania L Nadleśnictwa Katowice i Kobiór P Powiat P G Gminy Powiat G Gminy W Wojewoda L G Gminy RZGW, inni administratorzy cieków wodnych P KZ Kod wagi zadania Powiat Jednostka/osoba odpowiedzialna OCH1C3 Kreacja i promocja walorów przyrodniczych powiatu. OCH1C3Z5 OCH1C3Z4 OCH1C3Z3 OCH1C3Z2 OCH1C3Z1 166 Realizacja zieleni urządzonej w lokalnych obiektach rekreacyjno-wypoczynkowych, tworzonych głównie na bazie akwenów wodnych oraz terenów leśnych, ogólnodostępnych (praktycznie 1-2 obiekty w każdej gminie). Realizacja form zieleni izolacyjno-osłonowej wzdłuż istniejących i projektowanych ciągów komunikacyjnych. Rewitalizacja istniejących zasobów terenów zieleni miejskiej ogólnodostępnej (ok. 15 ha – Bieruń, Imielin, Lędziny) oraz utworzenie lokalnego parku gminnego (Bojszowy). Rewaloryzacja zabytkowych założeń zieleni (układy urbanistyczne, parki zabytkowe, zieleń przykościelna i cmentarna – ok. 1-2 obiekty w każdej gminie). Urządzenie punktów widokowych w miejscach atrakcyjnych ekspozycji krajobrazu – także z uwzględnieniem rekultywowanych form antropogenicznych (hałdy pogórnicze) m.in. „Stawy Paciorkowce”, otoczenie kościoła pw. Św. Klemensa w Lędzinach, „Pagóry Imielskie”, otoczenie zbiornika „Dziećkowice” oraz urządzenie parku miejskiego w rejonie „Stawy Paciorkowce” w Bieruniu. G Gminy G Gminy G W Zarząd Dróg Wojewódzkich, GDDKiA Gminy G Gminy Lokalne wydawnictwa ekologiczne. Lokalne organizacje i stowarzyszenia ekologiczne. Program edukacji ekologicznej dla młodzieży szkolnej /+ własne imprezy o charakterze ekologicznym/. Sieć ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych. Realizacja ochrony czynnej w obszarach przyrodniczo cennych. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. 167 Monitoring przyrodniczy. Granice rolno-leśne w gminach. Program ochrony przyrody w nadleśnictwach. Wzrost ilości gatunków flory i fauny oraz zbiorowisk roślinnych związany z renaturalizacją środowiska przyrodniczego. Wzrost lesistości Powiatu – wariant optymalny. Cele szczegółowe Programu 4 Waloryzacja przyrodnicza gmin. Opracowania planistyczne, dokumentacje projektowe. Program ochrony przyrody Nadleśnictw Kobiór i Katowice. Źródła i sposoby weryfikacji Wzrost procentowy powierzchni obszarów Utworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów chronionych Powiatu. Chronionych (ESOCh) Powiatu. „Krajowy Program Zwiększenia Lesistości”. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt. Założenia i cele „Krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej” oraz „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006”. Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć 3 Projekt „Pszczyńskiego Parku Krajobrazowego”. Waloryzacje przyrodnicze (dokumentacje przyrodnicze). Uchwały Rad Gmin. Program ochrony przyrody Nadleśnictw. 2 Logika interwencji Ochrona różnorodności biologicznej środowiska przyrodniczego Powiatu, jako elementu zwiększenia jego atrakcyjności. Cele rezultaty 1 Matryca logiczna Cel nadrzędny 2.7.5 Pozyskanie odpowiednich środków finansowych (WFOŚiGW, NFOŚiGW, Ekofundusz, PFOŚiGW, GFOŚiGW, Budżet Wojewody i Wójtów (Burmistrzów), pozyskanie inwestorów (sponsorów), środki finansowe dla organizacji pozarządowych, fundusze pomocowe i środki przedakcesyjne UE). 5 Założenia Oczekiwane rezultaty 168 Zieleń urządzona towarzysząca obiektom i urządzeniom infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej, ciągom komunikacyjnym, oraz obiektom usługowo-handlowym i przemysłowym. Określenie „pojemności turystycznej” Powiatu. Szczegółowe miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Plany realizacyjne i projekty techniczne terenów zieleni urządzonej. Promocja proekologicznych form aktywizacji Powiatu. Wzrost atrakcyjności rekreacyjnowypoczynkowej oraz poprawa „estetycznego wizerunku Powiatu” z zachowaniem równowagi ekologicznej obszarów przyrodniczo cennych w stosunku do terenów zurbanizowanych, zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych oraz obszarów objętych zagrożeniem przeciwpowodziowym. System szkoleń dla rolników, osób prawnych (Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Śląski Związek Promocja odnawialnych źródeł energii Gmin i Powiatów, Urząd (plantacje wierzby „energetycznej”, trzciny itp. Marszałkowski, itp.). – w tym na rekultywowanych terenach Stworzenie w strukturze poprzemysłowych). organizacyjnej Powiatu Programy rolno-środowiskowe. stanowiska ds. „promocji ekologicznej”. Wydawnictwa ekologiczne, prezentacje na targach itp. Plany realizacyjne. Koncepcje zagospodarowania. Rekultywacja biologiczna (użytki zielone leśne) terenów poeksploatacyjnych. Rekreacyjne formy zagospodarowania. Zmiana profilu zagospodarowania istniejących zdegradowanych terenów poeksploatacyjnych. Przebudowa drzewostanów (naturalizacja). Poprawa kondycji zdrowotno-sanitarnej lasów. Porównawcze pomiary monitoringu środowiskowego. Plan urządzenia lasów Nadleśnictw Kobiór i Katowice. Wewnętrzne instrukcje Lasów Państwowych dotyczące proekologicznych zasad gospodarki leśnej. 1. Współudział w tworzeniu prawnych i organizacyjnych form ochrony „Pszczyńskiego Parku Krajobrazowego”. 2004 3 2015 4 Planowane efekty ekologiczne Planowane koszty ogółem [PLN] tys. Jednostka odpowiedzialna Powiat Planowane efekty ekologiczne SUMA Wzrost różnorodności biologicznej w obszarach ekstensywnej gospodarki rolnej. Wojewoda Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Województwa Śląskiego. 552 480 169 100 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 5 6 7 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Termin rozpoczęcia planowany 2 Termin zakończenia planowany 2004 Zalesianie gruntów rolnych niskich klas bonitanicznych (prognoza ok. 160 ha, tj. 10-15 ha/rok) – proporcjonalnie do wskaźnika lesistości i powierzchni poszczególnych gmin (z wyłączeniem terenów poeksploatacyjnych przewidzianych do rekultywacji). 1 I 2015 2004 Nazwa zadania Jednostka odpowiedzialna 4 5 6 7 ZADANIA POWIATU BIERUŃSKO-LĘDZIŃSKIEGO* Tworzenie Ekologicznego 2015 Powiat Systemu Obszarów 50 Chronionych (ESOCh) Powiatu. Właściwe 2004 Powiat 12 prowadzenie gospodarki leśnej. Aktualizacja planów urządzenia lasów prywatnych (ok. 300 ha). 3 Termin zakończenia planowany 2004 Lp. 3. 2. 1. 2 1 I Termin rozpoczęcia planowany Ewidencja indywidualnych form ochrony przyrody (karty inwentaryzacyjne: wersja pisemna i elektroniczna). Nazwa zadania Harmonogram realizacji Programu Lp. 2.7.6 8 UE [PLN] 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] X 9 NFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X 10 WFOS [PLN] X 11 Środki własne X X X 11 Środki własne Gminy, RDLP w Katowicach, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego 12 Partnerzy Gminy, Właściciele gruntów Wojewoda, RDLP Gminy, Wojewoda 12 Partnerzy 1. Tworzenie małoobszarowych form ochrony przyrody (zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne) - w oparciu o wskazania „Studium uwarunkowań...” gmin i waloryzacje przyrodnicze (ok. 30-40 obiektów). 2 1 I Termin zakończenia planowany Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania 2015 2004 Realizacja wytycznych „Programu ochrony przyrody Nadleśnictw Kobiór i Katowice” oraz przebudowa drzewostanów leśnych. 1500 Jednostka odpowiedzialna Planowane efekty ekologiczne Planowane koszty ogółem [PLN] tys. Wzrost Nadleśnictwa różnorodności Katowice brak danych biologicznej i Kobiór na terenach leśnych. SUMA Utrzymanie ciągłości ekosystemów Wojewódzkich w obszarach GDDKiA zurbanizowanych. Zarząd Dróg 200 UE [PLN] X X NFOS [PLN] X X 2004 2005 Gminy Wzrost różnorodności biologicznej na terenie Powiatu. 170 300 3 4 5 6 7 8 9 SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO TWORZENIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** 2015 2004 Realizacja form zieleni izolacyjnoosłonowej wzdłuż istniejących i projektowanych ciągów komunikacyjnych. 2015 2004 Lp. 4. 3. 2. Ochrona czynna zieleni łęgowej (niskiej) w dolinie Gostynki i Pszczynki i ich dopływów oraz innych lokalnych cieków wodnych (koordynacja organizacyjna). Wzrost różnorodności RZGW, Inni biologicznej administrato- na terenie Powiatu, Utrzymanie rzy cieków wodnych lokalnych „korytarzy ekologicznych”. 10 WFOS [PLN] X X X X 11 Środki własne X Fundusze pomocowe, Powiat, Wojewoda, RDLP 12 Partnerzy Inwestorzy sektora publicznego z zakresu gospodarki wodnej (+ zarządcy gruntów), Organizacje ekologiczne Fundusze pomocowe, Wojewoda Śląski, RDLP w Katowicach RDLP, GDLP, Fundusze pomocowe 2004 2004 2004 2004 2004 Objęcie ochroną drzew – propozycje pomników przyrody oraz prace pielęgnacyjno-konserwacyjne istniejących i proponowanych pomników przyrody (ok. 80-100 obiektów). Tworzenie sieci ścieżek przyrodniczodydaktycznych w obrębie obszarów przyrodniczo cennych, atrakcyjnych krajobrazowo oraz dziedzictwa kulturowego (głównie gminy: Bieruń, Imielin, Bojszowy– ok. 15 obiektów) Realizacja zieleni urządzonej w lokalnych obiektach rekreacyjnowypoczynkowych, tworzonych głównie na bazie akwenów wodnych oraz terenów leśnych, ogólnodostępnych (praktycznie 1-2 obiekty w każdej gminie). Rewitalizacja istniejących zasobów terenów zieleni miejskiej ogólnodostępnej (ok. 15 ha – Bieruń, Imielin, Lędziny) oraz utworzenie lokalnego parku gminnego (Bojszowy). Rewaloryzacja zabytkowych założeń zieleni (układy urbanistyczne, parki zabytkowe, zieleń przykościelna i cmentarna – ok. 1-2 obiekty w każdej gminie). 2. 3. 4. 5. 6. 2015 2015 2015 2015 2015 Gminy Gminy Gminy Gminy Gminy Wzrost różnorodności biologicznej na terenie Powiatu, Poprawa „estetycznego” wizerunku Powiatu. Wzrost różnorodności biologicznej na terenie Powiatu, Poprawa „estetycznego” wizerunku Powiatu. 171 250 (10 obiektów x 25) (15 ha x 10 1obiekt x 50) 200 (5 obiektów x 50) 250 150 Wzrost różnorodności biologicznej na terenie Powiatu, Rozszerzenie oferty rekreacyjnowypoczynkowej. Rozszerzenie oferty rekreacyjnowypoczynkowej. 100 Wzrost różnorodności biologicznej na terenie Powiatu. X X X X X X X X X X X Fundusze pomocowe, Śląski Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków, Przedsiębiorcy Fundusze pomocowe, Inwestorzy sektora publicznego, Organizacje Ekologiczne, Fundusze pomocowe, Inwestorzy sektora publicznego i prywatnego RDLP, Powiat, Wojewoda, Organizacje Ekologiczne Fundusz pomocowe, Powiat, Wojewoda, RDLP 2004 2015 Gminy 100 (5 obiektów x 20) 1 350 Poprawa „estetycznego” wizerunku Powiatu, Rozszerzenie oferty rekreacyjnowypoczynkowej. SUMA Przedsiębiorcy Fundusze pomocowe, ŚWOSOZ, 172 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 7. Urządzenie punktów widokowych w miejscach atrakcyjnych ekspozycji krajobrazu – także z uwzględnieniem rekultywowanych form antropogenicznych (hałdy pogórnicze) m.in. „Stawy Paciorkowce”, otoczenie kościoła pw. Św. Klemensa w Lędzinach, „Pagóry Imielskie”, otoczenie zbiornika „Dziećkowice” oraz urządzenie parku miejskiego w rejonie „Stawy Paciorkowce” w Bieruniu. 2.7.7 Wnioski Korzystne uwarunkowania w realizacji programu ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego: 1. Występowanie licznych obszarów i obiektów cennych pod względem przyrodniczokrajobrazowym, godnych ochrony prawnej oraz ich lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodków miejskich: Tychów, Oświęcimia, Pszczyny, aglomeracji katowickiej – także jako potencjał do zagospodarowania rekreacyjno-turystycznego. 2. Proekologiczny model gospodarki leśnej Nadleśnictwa Kobiór. 3. Promocyjny charakter otoczenia „Pszczyńskiego Parku Krajobrazowego”. 4. Rozwinięty system dolin rzek i potoków stanowiących „korytarze ekologiczne”, w tym o znaczeniu ponadlokalnym (dolina Wisły, Gostyni, Pszczynki i innych). 5. Bogaty stan wiedzy o elementach środowiska przyrodniczego większości miast i gmin, umożliwiający skuteczne wdrażanie opracowanych koncepcji rozwoju sieci systemu ESOCH, form rekreacji i turystyki. Ograniczenia w realizacji ww. programu (elementy ryzyka): 1. Niewielki udział wydatków na ochronę przyrody, edukację ekologiczną i turystykę w strukturze wydatków budżetu Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego. 2. Brak poważnych lokalnych partnerów w ochronie przyrody – organizacji i stowarzyszeń ekologicznych (istniejącą współpraca ma charakter incydentalny). 3. Niewielkie doświadczenie w pozyskiwaniu środków budżetowych na działania pozainwestycyjne z zakresu ochrony przyrody w ramach funduszy pomocowych. 4. Wysoki wskaźnik powierzchni terenów zdegradowanych wskutek podziemnej eksploatacji węgla kamiennego w powiązaniu z dużymi kosztami docelowych prac rekultywacyjnych oraz ich adaptacji na cele rekreacyjne. 5. Silne przemieszanie terenów użytkowanych przyrodniczo i zurbanizowanych oraz zakłócenia ciągłości dolin rzek i potoków. 6. Brak „wyrazistego elementu przyrodniczego” mogącego być przedmiotem promocji „ekologicznego” wizerunku Powiatu. 7. Brak samodzielnie wypoczynkowych. funkcjonujących ogólnodostępnych terenów rekreacyjno- 8. Niski wskaźnik lesistości Powiatu i relatywnie niewielka realizacja zalesień gruntów odłogowanych i nieużytków poprzemysłowych. 173 2.8 Edukacja ekologiczna 2.8.1 Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Podstawowym dokumentem, z którego wynika światowy nakaz powszechnej edukacji ekologicznej jest „Globalny Program Działań” czyli Agenda 21 przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio w 1992 r. Stwierdzono w nim, że władze lokalne 179 państw (które podpisały dokument z Rio) „powinny przeprowadzić konsultację ze swoimi obywatelami i sporządzić – lokalną Agendę 21 dla własnych społeczności” W skali naszego kraju takim dokumentem jest „Polityka Ekologiczna Państwa” przyjęta przez Sejm w 1992 roku, a rozwinięciem zdań dotyczących EE jest „Polska Strategia Edukacji Ekologicznej” pt. „Przez edukację do trwałego i zrównoważonego rozwoju”, opracowana przez samodzielny zespół ds. Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska. Zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (NPEE), będący rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej (NSEE), jest pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację, możliwości i źródła finansowania, a także harmonogram ich wdrażania. Dokument ten, z uwagi na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcję powinien stać się swoistą polską AGENDĄ 21. Ten dokument może i powinien stać się podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej (EE) realizującej cele pożądane społecznie. 2.8.1.1 Charakterystyka bazy edukacyjnej Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego Na terenie Powiatu funkcjonuje: 12 przedszkoli, 16 szkół podstawowych, 7 gimnazjów, 2 licea ogólnokształcące oraz 14 średnich szkół zawodowych. Poniższy diagram przedstawia liczbę szkół podstawowych i gimnazjalnych w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim: 174 Gimnazja 2 Bieruń 5 2 Lędziny Chełm Śląski 0% 3 1 Imielin Bojszowy Szkoły podstawowe 2 1 4 1 20% 2 40% 60% 80% 100% Rysunek 2-8 Natężenie szkół podstawowych i gimnazjalnych na terenie Powiatu BieruńskoLędzińskiego Poziom wykształcenia mieszkańców uzależniony jest (w mniejszym lub większym stopniu) od zasobów kulturowych Powiatu: ilości placówek bibliotecznych (zasobności księgozbioru), dostępności takich instytucji jak: kina, muzea, teatry. Na terenie Powiatu zlokalizowanych jest 31 placówek bibliotecznych, w tym: 8 miejskich i 23 szkolnych. Poniższy diagram przedstawia natężenie placówek bibliotecznych na 10 tys. ludności w poszczególnych Gminach Powiatu. Bieruń Lędziny Imielin Bojszowy Chełm Śląski Rysunek 2-9 Natężenie placówek bibliotecznych na 10 tys. ludności w gminach Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego 175 Potencjał oświatowy i diagram: Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego przedstawia poniższa tabela Wyszczególnienie Liczba placówek Liczba pomieszczeń do nauczania Liczba uczniów Absolwenci Nauczyciele pełnozatrudnieni 1 2 3 4 5 6 Wychowanie przedszkolne 12 Szkolnictwo podstawowe 16 195 4 974 Szkolnictwo gimnazjalne 7 114 2 874 Licea ogólnokształcące 2 22 865 156 36 14 63 1 853 580 48 Szkolnictwo średnie zawodowe Nauczyciele pełnozatrudnieni 1 211 81 1211 151 156 4974 195 12 0% Wychowanie przedszkolne Licea ogólnokształcące 16 20% 40% 294 151 938 liczba pomieszczeń do nauczania Liczba placówek 938 294 Absolwenci Liczba uczniów 81 Szkolnictwo podstawowe Szkolnictwo średnie zawodowe 48 580 2874 865 1853 114 22 63 7 60% 36 2 14 80% 100% Szkolnictwo gimnazjalne Jednym z istotnych zadań jest stworzenie w społeczności lokalnej odpowiedniego poziomu świadomości ekologicznej. Świadomość taką kształtuje się już na poziomie edukacji przedszkolnej, gdzie treści ekologiczne zawarte są w części haseł dotyczących środowiska, pór roku i towarzyszących im przemian w przyrodzie. Na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych funkcjonuje tzw. ścieżka edukacyjna (zielona ścieżka), polegająca na wprowadzeniu treści ekologicznych do programów nauczania wszystkich przedmiotów. Celami ogólnymi edukacji ekologicznej są: 1. Uświadamianie zagrożeń środowiska przyrodniczego, występujących w miejscu zamieszkania. 2. Rozbudzanie szacunku do przyrody. 3. Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym. 4. Nabycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i ich opisu. 176 5. Poznanie współzależności człowieka i środowiska. 6. Wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko. 7. Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska. Program ścieżki edukacyjnej łączy ogólne treści niezbędne w edukacji ekologicznej w gimnazjum. Tymi koniecznymi treściami są: 1. Przyczyny i skutki niepożądanych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze. 2. Różnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna, ekosystemów) – znaczenie jej ochrony. 3. Żywność – oddziaływanie produkcji żywności na środowisko. 4. Zagrożenia dla środowiska wynikające z produkcji i transportu energii; energetyka jądrowa – bezpieczeństwo i składowanie odpadów. Program ten uszczegóławia powyższe treści, a w kilku miejscach wykracza poza nie. Dotyczy to szczególnie tych treści, które mają nawiązywać do własnego doświadczenia dziecka i jego znajomości najbliższej okolicy oraz regionu. Program koncentruje się wokół: 1. Zagadnień zmienności w środowisku: naturalnej, jako tła porównawczego oraz zależnej od działalności człowieka w środowisku. 2. Najważniejszych problemów ekologicznych współczesnego świata. 3. Sposobów gospodarowania w miejscu swojego zamieszkania . 4. Wartości, jaką stanowi różnorodność biologiczna. W realizacji programu tak w szkole podstawowej jak i w gimnazjum ważne jest: 1. Prowadzenie lekcji terenowych: obserwacji i prostych badań w terenie. 2. Preferowanie metod aktywizujących uczniów, takich jak: praca z mapą w terenie, zbieranie danych i ich opracowanie, dyskusje, debaty, wywiady, reportaże, ankietowanie, podejmowanie decyzji – metodą drzewa decyzyjnego, tworzenie „banków pomysłów”, metaplanów itp. 3. Porównywanie zjawisk, procesów, problemów występujących w najbliższej okolicy z podobnymi i odmiennymi w innych regionach, krajach, kontynentach. 4. Stosowanie różnorodnych skal przestrzennych prowadzących do porównywania i odróżniania zjawisk, procesów, przyczyn i skutków. 5. Wykorzystywanie na lekcjach danych liczbowych, tabel, map, wykresów, zdjęć, rycin w celu kształcenia umiejętności interpretacji zawartych w nich informacji. 6. Organizowanie wspólnych, wcześniej zaprojektowanych przez uczniów działań w najbliższym środowisku, prowadzących do pozytywnych zmian. 7. Ukazywanie pozytywnej działalności człowieka w środowisku, jako dróg właściwego i realnego rozwiązywania problemów ekologicznych. 8. Głoszenie idei, haseł proekologicznych, które są zgodne z własnymi czynami. 9. Integrowanie i korelowanie treści nauczania w obrębie różnych przedmiotów i bloków przedmiotowych. 177 Na poziomie szkół średnich elementy edukacji ekologicznej przewijają się w takich przedmiotach jak: 1. Geografia – wśród celów nauczania geografii w szkole średniej możemy znaleźć: zdobycie wiedzy o środowisku i relacjach w nim zachodzących; zrozumienie przez uczniów złożoności procesów, którym podlega środowisko i konieczności zachowania równowagi w środowisku. W treściach kształcenia problemy ekologiczne przewijają się często np.: − zanieczyszczenie i ochrona wód, zanieczyszczenie i ochrona powietrza, zagrożenie i ochrona lasów, motywy i zasady racjonalnej gospodarki, zasobami naturalnymi, uciążliwość przemysłu dla środowiska i zdrowia ludzi, przemiany środowiska w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej, − racjonalne gospodarowanie środowiskiem, wyczerpywanie się możliwości produkcyjnych biosfery, urbanizacja, racjonalne gospodarowanie energią, zagrożenie ekologiczne związane z transportem oraz odpowiedzialność jednostek i społeczeństw za lokalne środowisko, stanowiące część przestrzeni globalnej. 2. Biologia i ochrona środowiska – hasła programowe, które wchodzą w skład materiału z ekologii i ochrony środowiska to m.in.: przyrodnicze podstawy kształtowania środowiska; populacja – struktura, dynamika; biocenoza – podstawowe poziomy troficzne; ekosystem – struktura krążenia materii i przepływ energii, produktywność ekosystemów; homeostaza; sukcesja; stan zasobów w Polsce i na świecie; zasoby odnawialne i nieodnawialne; racjonalna gospodarka zasobami; planowanie przestrzenne; kształtowanie krajobrazu; degradacja środowiska i sposoby jej przeciwdziałania; ekologiczne podstawy rekultywacji środowisk zniszczonych; organizacja ochrony środowiska w Polsce. Hasła te poparte są analizą materiałów źródłowych dotyczących aktualnych problemów ochrony środowiska – parków narodowych, rezerwatów przyrody, roślin i zwierząt chronionych oraz wpływem zanieczyszczeń środowiska na zdrowie człowieka. 2.8.2 Stan docelowy i identyfikacja potrzeb uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Przewidziane przedsięwzięcia dotyczące dostępu do informacji, edukacji ekologicznej i udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz środowiska, obejmują zadania w zakresie: − tworzenia, zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska, publicznych rejestrów i elektronicznych baz danych o środowisku, ułatwiających dostęp obywateli do informacji gromadzonych i przechowywanych przez organ administracji, − stworzenia uzgodnionych zasad współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi i społecznymi organizacjami ekologicznymi. Uzupełnieniem tych zadań będzie, zgodnie z „Narodową strategią edukacji ekologicznej”, wsparcie finansowe, organizacyjne i techniczne udzielane przez instytucje publiczne działaniom edukacyjnym i promocyjnym realizowanym przez organizacje ekologiczne, usprawnianie przekazywania treści dotyczących środowiska i zrównoważonego rozwoju w ramach edukacji szkolnej o profilu ogólnym i zawodowym, a także rozwijanie edukacji ekologicznej przez placówki funkcjonujące przy jednostkach zarządzających cennymi przyrodniczo obszarami chronionymi (przede wszystkim parkami narodowymi i krajobrazowymi). 178 2.8.2.1 Regulacje prawa wspólnotowego Przepisy dotyczące swobodnego dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku są składową podstawy systemu prawa ekologicznego i jest to jedno z rozwiązań prawnych wytyczających politykę Unii Europejskiej. Swobodny dostęp do informacji o środowisku oraz wymiana pełnej i dokładnej informacji charakteryzuje system demokratyczny państwa, dzięki któremu możliwy jest proces interakcji i wzajemnego oddziaływania na siebie różnych grup (społeczeństwa, biznesu i władz). Obecnie nie ma generalnej pozytywnej regulacji dotyczącej prawa społeczeństwa do informacji, a istniejące regulacje są niedoskonałe. Obowiązujące regulacje prawa wspólnotowego − Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku, − Dyrektywa Rady 96/62/WE z dnia 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza, − Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska , − Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie standaryzacji i racjonalizacji raportów z wprowadzania w życie postanowień niektórych dyrektyw dotyczących środowiska. 2.8.2.2 Aktualny stan prawa polskiego Ustawy − Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335), − Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 z późn. zm.), − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627), − Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. Nr 89, poz. 970), − Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Rozporządzenia − Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51,poz. 458), − Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453), 179 − Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2000 r. w sprawie krajowego systemu informowania o produktach niebezpiecznych (Dz. U. Nr 4, poz. 28). 2.8.2.3 Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Powiatu BieruńskoLędzińskiego w zakresie edukacji ekologicznej wraz ze stanem docelowym Istotnymi podmiotami koordynującymi działania proekologiczne na terenie Powiatu są wszelkie organizacje ekologiczne czy ośrodki edukacji ekologicznej. Dostęp młodzieży szkół podstawowych i gimnazjalnych do ośrodków ekologicznych funkcjonujących na terenie województwa śląskiego, z uwagi na barierę odległości i kosztów transportu, może być aktualnie okazjonalny i tylko dla niewielkiej grupy uczestników (około 15-20% ogółu uczniów). Działania proekologiczne mogą być wspierane również poprzez edukacyjny program ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej. Powiat Bieruńsko-Lędziński obejmuje swym zasięgiem tereny zawierające bogactwo cennych obiektów krajobrazu przyrodniczego i kulturowego – zbiorowiska roślinne (parki, fragmenty dzikiej przyrody...), niezanieczyszczone zbiorniki wodne i stawy, dolina rzeki Wisły, stanowiąca siedliska lub miejsca odpoczynku wielu gatunków zwierząt. Takie warunki stwarzają możliwości utworzenia ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych. Ścieżki te mogą być połączone z istniejącymi znakowanymi szlakami turystyki pieszej oraz docelową siecią rekreacyjnych ścieżek i tras rowerowych. Ścieżki dydaktyczne wzbogacane są o szereg scenariuszy działań i zajęć, przygotowanych przez nauczycieli co stanowi uzupełnienie procesu nauczania z zakresu edukacji ekologicznej i regionalnej. Rzeźba terenu Powiatu jest bardzo urozmaicona. Występują tu bogate formy krajobrazu naturalnego oraz wyraźnie zaznaczone elementy pochodzenia antropogenicznego. Jest to wynikiem działalności przemysłowo-wydobywczej prowadzonej na tym terenie. Powstały sztuczne elementy morfologiczne w postaci hałd, wyrobisk odkrywkowych, kamieniołomów i terenów znajdujących się w trakcie rekultywacji. Oprócz zmian w krajobrazie, przemysł wydobywczy spowodował powstanie specyficznych środowisk przyrodniczych, zarówno na powierzchni jak i pod ziemią. Ścieżki dydaktyczne mogą pokazywać pozostałości i ślady po byłej działalności górniczej, która wywiera istotny wpływ na ukształtowanie terenu. Udając się taką ścieżką można zaobserwować sukcesję naturalną, której przykłady występują na tym terenie. Nierzadkie są również przypadki powstawania na terenach poprzemysłowych atrakcyjnych przyrodniczo enklaw. W celu zwiększenia stopnia świadomości ekologicznej młodzieży, ale i również społeczności dorosłej należałoby rozpatrzyć możliwość utworzenia organizacji czy kół ekologicznych. Organizacje takie mogłyby wspierać działania ekologiczne szkół, ale przede wszystkim organizować szkolenia dla nauczycieli. Szkolenia mogłyby dotyczyć aktywnych sposobów prowadzenia zajęć na temat ekologii, których celem byłoby przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć w sposób warsztatowy, wspólne tworzenie bloków zajęć z zakresu ekologii, a także poszerzenie świadomości ekologicznej pedagogów. Szkolenia obejmowałyby: warsztaty prowadzenia zajęć metodami aktywnymi, wykreowanie własnych pomysłów przez uczestników warsztatów, przeprowadzenie próbne wykreowanych warsztatów, opracowanie i wydanie książki zawierającej wszystkie scenariusze przygotowane przez uczestników itp. Organizacje takie nastawione są na stałe zwiększanie stopnia świadomości ekologicznej młodzieży i społeczności dorosłej poprzez aktywną edukację ekologiczną. Misją takiego zadania jest przybliżenie młodzieży spędzającej większość życia w mieście idei ochrony przyrody 180 zarówno w kontekście życia codziennego (zmniejszanie konsumpcji, zmniejszanie zużycia zasobów nieodnawialnych, humanitarne traktowanie zwierząt), jak i poszanowania przyrody wynikającego z zasad zrównoważonego rozwoju. Działania w ramach Edukacji Ekologicznej mogą być prowadzone przez Powiat poprzez objęcie patronatu nad akcjami ekologicznymi, finansowanymi ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW). Do takich działań zaliczyć można: − Konkurs „Na przygotowanie projektu działań edukacyjnych na rok szkolny 2004/2005 r.” (celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej uczniów, z terenu Powiatu), Dofinansowanie akcji ogólnopolskich, takich jak: − „Akcja „Sprzątanie Świata” (akcja taka ma na celu: porządkowanie szlaków turystycznych, propagowanie haseł związanych z szeroko rozumianą ochroną przyrody, promowanie walorów turystycznych i przyrodniczych Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego, rozwijanie sprawności fizycznej młodzieży i jej zamiłowania do aktywnego spędzania wolnego czasu), − „Powiatowe Dni Lasu”, − „Dni Ziemi”, − „Światowy Dzień Ochrony Środowiska”. Wszelkie akcje przeprowadzane z udziałem dzieci, młodzieży i społeczności dorosłej mają istotny wpływ na poprawę środowiska naturalnego. Przyczyniają się do znacznego ograniczenia zanieczyszczenia w szczególności: powierzchni ziemi i gleb oraz wód powierzchniowych. Podczas akcji „Sprzątanie Świata” uczestnicy zbierają odpady pozostawione przez turystów w lasach i na szlakach turystycznych. Z szacunkowych obliczeń wynika, iż 1 turysta generuje ok. 5-10 kg nieprasowanych odpadów na dobę. W akcjach ogólnopolskich uczestniczy ok. 90% młodzieży szkolnej, której zaangażowanie przyczynia się do znacznego ograniczenia ilości „starych śmieci”. Jest to działanie, które pozostawia trwały ślad w pamięci ludzi, którzy w takich akcjach uczestniczą i jest niewątpliwie elementem edukacji ekologicznej. Powiat może koordynować również takie przedsięwzięcia, jak: − konkursy wiedzy ekologicznej (przyrodniczej) – „Wiedza o lesie i ochronie przyrody” (dla młodzieży szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych), − konkursy plastyczne o tematyce ekologicznej, − współudział w organizacji wystaw przygotowanych przez inne organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, − organizacja warsztatów edukacji ekologicznej dla nauczycieli, − dystrybucja ulotek informacyjnych, przygotowywanych przy okazji wprowadzania nowych rozwiązań w dziedzinie gospodarki odpadami komunalnymi, − wydawanie materiałów informacyjnych o zagrożeniach środowiskowych wynikających z nieprzemyślanej działalności człowieka (dzikie wysypiska śmieci, wypalanie traw), − organizacja konkursów: „Zbiórka surowców wtórnych”, „Zbiórka odpadów organicznych i bioodpadów”. 181 Działania proekologiczne gmin Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego winny być skierowane do społeczności poprzez: − organizację akcji „Dni Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, − organizację akcji nasadzeń zieleni przez placówki oświatowe, − wspieranie konkursów i olimpiad wiedzy ekologicznej organizowanych w placówkach oświatowych (m.in.: poprzez finansowanie nagród), − zakup bazy dydaktycznej o tematyce ekologicznej dla szkół i przedszkoli w postaci kaset, książek, atlasów, encyklopedii, lup, mikroskopów, − udostępnienie biblioteki i wideoteki Wydziału Rozwoju Gmin, − udostępnienie opracowań: inwentaryzacje zieleni w parkach, waloryzacje przyrodnicze gmin, przeglądy ekologiczne gmin, − opracowywanie, wydawanie i rozpowszechnianie publikacji na tematy związane z ochroną środowiska: przewodniki przyrodnicze, raporty o stanie środowiska gmin. Ponadto na szczeblu gminnym mogą być organizowane konkursy wiedzy ekologicznej dla szkół podstawowych oraz gimnazjów, jak również mogą odbywać się prezentacje twórczości ekologicznej dla szkół średnich. Atrakcyjne nagrody w postaci albumów fotograficznych, gier dydaktycznych itp. byłyby finansowane z PFOŚiGW oraz GFOŚiGW. 2.8.3 Cele i kierunki działań Edukacja ekologiczna różni się w zasadniczy sposób od innego typu przedsięwzięć w dziedzinie ochrony przyrody czy ochrony środowiska. Np. w dziedzinie ochrony powietrza czy wód zidentyfikowanie „truciciela” i doprowadzenie do zaniechania działalności (czy zmniejszenia uciążliwości) daje prawie od razu efekt i to na ogół mierzalny. W edukacji na efekty trzeba czekać latami. Niełatwo jest w EE o wybór priorytetów, np. czy edukować młodzież czy ludzi dorosłych, wobec zawsze ograniczonych środków finansowych. Uważa się na ogół, że edukacja jest inwestycją „opłacalną” w stosunku do dzieci i młodzieży, ale nierzadko słyszy się głosy, że „tempo niszczenia przyrody jest tak duże, że my dorośli nie możemy pozwolić sobie na komfort zrzucenia problemów ekologicznych na nasze dzieci”. To dorośli podejmują „tu i teraz” określone decyzje, bywa, że szkodliwe dla środowiska, często z powodu małej świadomości ekologicznej. Cele i kierunki działań przyjęte w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2015: Priorytet A: Wzrost wykształcenia mieszkańców oraz rozwój ich zdolności adaptacyjnych do zmian społecznych i gospodarczych Cel strategiczny: C1 – Przeprofilowanie i wyższego i rozbudowa systemu szkolnictwa średniego Kierunki działań: AC1K1 – poprawa standardu istniejącej infrastruktury i wyposażenia szkół wyższych, AC1K2 – wspieranie współpracy śląskiego środowiska akademickiego z zagranicą, w tym z regionami partnerskimi 182 AC1K3 – wspieranie rozwoju sieci szkół średnich we współpracy z samorządem powiatowym, AC1K4 – restrukturyzacja szkolnictwa zawodowego. Cele i kierunki działań przyjęte w Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2015 Cel strategiczny: wzrost świadomości mieszkańców w zakresie ochrony przyrody (cel krótkoterminowy) Kierunki działań: edukacja dzieci i młodzieży – rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych. 2.8.4 Priorytety ekologiczne Priorytetem w zakresie edukacji ekologicznej jest wykształcenie świadomości ekologicznej u przeważającej części społeczeństwa i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, pewnie wykraczający poza horyzont 2015 roku, do którego można się zbliżać asymptotycznie poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej coraz większej liczby ludzi na coraz wyższy poziom. Cel ten osiągnie się przez intensyfikację aktualnych działań w zakresie EE, eliminowanie działań chybionych lub mało efektywnych i poszerzenie sposobów edukowania o nowe formy, przede wszystkim sprawdzone gdzie indziej, w kraju i na świecie. Cele i założenia powinny doprowadzić do zwiększenia społecznego uczestnictwa w ochronie środowiska, w drodze strategii edukacji ekologicznej, na którą powinny składać się następujące przedsięwzięcia: 1. Opracowanie i wdrożenie programów nauczania odzwierciedlających specyfikę problemów Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego w zakresie ochrony środowiska. 2. Organizacja ścieżek dydaktycznych. 3. Informowanie społeczeństwa o problemach związanych z ochroną środowiska Powiatu. 183 EE1 LD 2.8.4.1 Edukacja ekologiczna oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju. Cele długoterminowe 2004-2015 Wzrost świadomości ekologicznej młodzieży i dzieci w wieku szkolnym. Wspomaganie edukacji ekologicznej prowadzonej na terenie Powiatu. Propagowanie działań proekologicznych. EE1C2 EE1C3 Cele krótkookresowe 2004-2006 EE1C1 LK Rejestr celów i zadań środowiskowych EE1C3Z4 EE1C3Z3 EE1C3Z2 EE1C3Z1 184 Promocja własnych działań i inicjatyw proekologicznych o charakterze cyklicznym: „Wiosenna Akcja Sadzenia Drzew”, „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata” (plus konkursy towarzyszące). Promocja własnych działań i inicjatyw proekologicznych o charakterze cyklicznym: „Wiosenna Akcja Sadzenia Drzew”, „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata” (plus konkursy towarzyszące). Promocja działań proekologicznych, (programy rolno środowiskowe, uprawa roślin „energetycznych” na użytkach przemysłowych, rolnictwo ekologiczne, agroturystyka), wydawnictwa ekologiczne z przeznaczeniem dla dorosłej społeczności lokalnej. Realizacja rekreacyjnych ścieżek rowerowych na terenie gmin (broszury, mapy, tablice informacyjne) – stosownie do działań własnych gmin. Inwentaryzacja i doposażenie bibliotek. P G Gminy G Gminy Powiat P P P G P KZ Kod wagi zadania Powiat Gminy, Powiat Gminy, Powiat Edukacja ekologiczna nauczycieli szkół podstawowych. EE1C1Z3 EE1C2Z1 Gminy Powiat Jednostka/osoba odpowiedzialna EE1C1Z2 Opracowanie i realizacja pozaszkolnych programów edukacyjnych dla młodzieży szkół powiatowych uświadamiających problemy szeroko rozumianej ochrony środowiska. Nazwa zadania Opracowanie i realizacja pozaszkolnych programów edukacyjnych dla młodzieży szkół gminnych uświadamiających problemy szeroko rozumianej ochrony środowiska. EE1C1Z1 LZ EE1C4 Wzrost świadomości ekologicznej dorosłej części mieszkańców. EE1C4Z4 EE1C4Z3 EE1C4Z2 EE1C4Z1 185 Opracowanie „powiatowego programu rozwoju turystyki i rekreacji” – z uwzględnieniem dostępnej wiedzy o środowisku przyrodniczym. Promocja agroturystyki, rolnictwa ekologicznego (szkolenia, broszury, warsztaty) dla rolników i działkowców. Realizacja informatora przyrodniczoturystycznego o walorach powiatu. Prowadzenie działalności edukacyjnej obejmującej mieszkańców gmin w zakresie: prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów i ograniczenia ich powstawania, propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody, uświadamianie problemu ochrony powietrza (propagowanie informacji o możliwościach stosowania proekologicznych źródeł ciepła, termomodernizacji i działalności funduszy proekologicznych) oraz ochrony przed hałasem (hałas komunikacyjny i przemysłowy). P Powiat G G Gminy Gminy P Powiat Poprawa stanu środowiska naturalnego dzięki wyższej świadomości ekologicznej społeczeństwa. Oczekiwane rezultaty 186 Główny Urząd Statystyczny, Powiat. Cele szczegółowe Programu Cel nadrzędny Wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży. Większa dostępność lepszych pozycji metodycznych związanych z ekologią. Usuwanie złych nawyków takich jak: traktowanie rzek, potoków i lasów jako wysypisk śmieci. Prawidłowe postępowanie z pestycydami, szczególnie w małych gospodarstwach. Produkcja żywności dobrej jakości. Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych. 4 Edukacja ekologiczna nauczycieli. Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej. Realizacja programu edukacji ekologicznej dla szkół podstawowych i gimnazjów. Tworzenie kół ekologicznych. Organizacja wystaw proekologicznych. Promocja gospodarstw ekologicznych. Szkolenia i pokazy praktyczne dla rolników i działkowców w zakresie gospodarki ekologicznej. 3 Źródła i sposoby weryfikacji Poprawa stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieży i ludzi dorosłych. Podmiotowe traktowanie roślin i zwierząt. 2 1 Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Powiat, Urząd Wojewódzki, Przepisy i normy Unii Europejskiej, Raporty Unii Europejskiej. Logika interwencji Cele rezultaty Matryca logiczna Wzrost wykształcenia mieszkańców w zakresie ekologii oraz rozwój ich zdolności adaptacyjnych do zmian społecznych i gospodarczych. 2.8.5 Ogólny wzrost wykształcenia mieszkańców w dziedzinie ekologii. Pozyskanie inwestorów. Pozyskanie odpowiednich środków finansowych. 5 Założenia 4. 3. 2. 1. Realizacja informatora przyrodniczo-turystycznego o walorach Powiatu. Opracowanie i realizacja pozaszkolnych programów edukacyjnych dla młodzieży szkół powiatowych uświadamiających problemy szeroko rozumianej ochrony środowiska. Promocja własnych działań i inicjatyw proekologicznych o charakterze cyklicznym: „Wiosenna Akcja Sadzenia Drzew”, „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata” (plus konkursy towarzyszące). Opracowanie „powiatowego programu rozwoju turystyki i rekreacji” – z uwzględnieniem dostępnej wiedzy o środowisku przyrodniczym. 2 1 I Nazwa zadania 2004 2004 2004 2004 3 Termin rozpoczęcia planowany 2015 2005 2015 2015 4 Termin zakończenia planowany Harmonogram realizacji Programu Lp. 2.8.6 6 Planowane efekty ekologiczne Powiat Powiat Powiat Powiat Tworzenie oferty rekreacyjnoturystycznowypoczynkowej Powiatu. Rozszerzenie oferty rekreacyjnoturystycznej Powiatu. Poprawa wizerunku turystycznego Powiatu. Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie. Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. 480 187 40 50 600 (50/rok * 12) 7 Planowane koszty ogółem [PLN] tys. ZADANIA WŁASNE POWIATU* 5 Jednostka odpowiedzialna X 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] X X X 10 WFOS [PLN] X X X X 11 Środki własne Gminy, Organizacje Ekologiczne, Nadleśnictwa Kobiór i Katowice, RZGW, Polski Związek Wędkarski Gminy, Wojewoda, Marszałek, RDLP Gminy, Dyrektorzy Szkół Powiatowych, Organizacje i Stowarzyszenia Ekologiczne Gminy, Przedsiębiorcy 12 Partnerzy 2 1 I 4 Jednostka odpowiedzialna Powiat Powiat Powiat Planowane koszty ogółem [PLN] tys. 1 390 SUMA Planowane efekty ekologiczne 150 20 50 Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie SUMA 188 5 6 7 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU** Termin zakończenia planowany Termin rozpoczęcia planowany Nazwa zadania Lp.. 3 2015 2004 7. Promocja działań proekologicznych, (programy rolno środowiskowe, uprawa roślin „energetycznych” na użytkach przemysłowych, rolnictwo ekologiczne, agroturystyka), wydawnictwa ekologiczne z przeznaczeniem dla dorosłej społeczności lokalnej. 2015 2004 Inwentaryzacja i doposażenie bibliotek. 6. 2015 2004 Edukacja ekologiczna nauczycieli szkół podstawowych. 5. Poprawa stanu świadomości edukacji ekologicznej młodzieży i ludzi dorosłych. Wzbogacenie księgozbioru o tytuły związane z ochroną środowiska i ekologią. 8 UE [PLN] 9 NFOS [PLN] 10 WFOS [PLN] X 11 Środki własne X X X 12 Partnerzy ODR, Organizacje Ekologiczne, Przedsiębiorcy Związek Gmin i Powiatów Związek Gmin i Powiatów 3. 2. 1. 2 1 I Prowadzenie działalności edukacyjnej obejmującej mieszkańców gmin w zakresie: − prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów i ograniczenia ich powstawania, − propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody, − uświadamianie problemu ochrony powietrza (propagowanie informacji o możliwościach stosowania proekologicznych źródeł ciepła, termomodernizacji i działalności funduszy proekologicznych) oraz ochrony przed hałasem (hałas komunikacyjny i przemysłowy). Opracowanie i realizacja pozaszkolnych programów edukacyjnych dla młodzieży szkół gminnych uświadamiających problemy szeroko rozumianej ochrony środowiska. Promocja własnych działań i inicjatyw proekologicznych o charakterze cyklicznym: „Wiosenna Akcja Sadzenia Drzew”, „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata” (plus konkursy towarzyszące). Nazwa zadania Lp. Termin zakończenia planowany Jednostka odpowiedzialna Planowane efekty ekologiczne Planowane koszty ogółem [PLN] tys. UE [PLN] NFOS [PLN] 2004 2004 2004 2015 2015 2015 Gminy Gminy Gminy 189 600 (50/rok * 12) 500 Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie. 300 Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. 3 4 5 6 7 8 9 SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH*** Termin rozpoczęcia planowany X X X 10 WFOS [PLN] X X X 11 Środki własne Fundusze pomocowe ZGiP, Organizacje Ekologiczne, Nadlesnictwa Dyrektorzy Szkół Gminnych, Media lokalne Powiat, Przedsiębiorcy, Media lokalne 12 Partnerzy 2004 2004 2004 Edukacja ekologiczna nauczycieli szkół gminnych. Inwentaryzacja i doposażenie bibliotek. Promocja agroturystyki, rolnictwa ekologicznego (szkolenia, broszury, warsztaty) dla rolników i działkowców. 4. 5. 6. 2015 2015 2015 2015 Gminy Gminy Gminy Gminy Poprawa stanu świadomości edukacji ekologicznej młodzieży i ludzi dorosłych. Wzbogacenie księgozbioru o tytuły związane z ochroną środowiska i ekologią. Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie. SUMA Rozszerzenie oferty rekreacyjnoturystycznej. 1 734 100 24 60 150 X X X X X X X Marszałek, ODR ZGiP, Powiat ZGiP, Powiat Fundusze pomocowe, ZGiP, Organizację Ekologiczne, Nadleśnictwa 190 Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu, Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego, *** Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gmin. * ** 7. 2004 Realizacja rekreacyjnych ścieżek rowerowych na terenie gmin (broszury, mapy, tablice informacyjne) – stosownie do działań własnych gmin. 2.8.7 Wnioski 1. Warunkiem koniecznym i niezbędnym do realizacji celów wynikających z zapisów Strategii Rozwoju Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej wszystkich mieszkańców Powiatu (młodzież i społeczność dorosłą). 2. Akcje i konkursy o charakterze ekologicznym przeprowadzane na terenie Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego, koordynowane przez Powiat oraz Gminy Powiatu przyczyniają się do poszerzania wiedzy o środowisku przyrodniczym, zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego (Akcja „Sprzątanie Świata”...) i stanowią istotny element edukacyjny, rozwijający wrażliwość młodzieży na problemy środowiska. 3. Konieczne jest rozszerzenie bądź opracowanie od podstaw programu działań edukacyjnych z zakresu: ochrony powietrza, ochrony przed hałasem, gospodarki wodnościekowej. 191 2.9 Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych W dokumencie pt.: „Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", przyjętym przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 r. przedstawiono szczegółowy zakres opracowania Programów Ochrony Środowiska, który wskazuje m.in. na konieczność omówienia racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, przez co rozumie się: zmniejszenie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochronę gleb, racjonalną eksploatację lasów, ochronę zasobów kopalin. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony wód Zmniejszenie wodochłonności w działaniach związanych z gospodarką wodno-ściekową realizowane jest przez zmniejszenie strat wody przez modernizację ujęć i stacji uzdatniania wody, modernizację sieci wodociągowej, edukację oraz propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody. Dla zmniejszenia energochłonności niezbędna jest wymiana urządzeń o niskiej sprawności na nowe zużywające mniej energii elektrycznej. W zakresie zaopatrzenia w wodę temu celowi służą modernizacje: ujęć wody, stacji uzdatniania, pompowni i hydroforni oraz pośrednio wymiana odcinków sieci wodociągowej znajdujących się w złym stanie technicznym, która będzie wpływać na zmniejszenie ilości tłoczonej wody. W zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków korzystnie wpłyną modernizacje oczyszczalni ścieków i pompowni sieciowych, a uszczelnienie i budowa kanalizacji rozdzielczej – wyeliminuje wody deszczowe, zmniejszy ilość wód infiltracyjnych i przypadkowych odprowadzanych i przetłaczanych do oczyszczalni ścieków. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony powietrza Zagadnienia rozpatrywane w programie ochrony powietrza są ściśle związane z działaniami prowadzonymi w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Głównym elementem ochrony powietrza jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł energetycznych, działających zarówno na skalę przemysłową, jak i odbiorców indywidualnych. Uzyskanie tego jest możliwe przez: − obniżenie energochłonności obiektów ogrzewanych, − poprawę sprawności urządzeń kotłowych poprzez przeprowadzenie ich modernizacji lub wymianę na nowe o wyższej efektywności działania, − ograniczenie strat ciepła na sieciach przesyłowych przy wykorzystywaniu zdalaczynnych systemów ciepłowniczych. We wszystkich wymienionych przypadkach w konsekwencji uzyskuje się ograniczenie zużycia nośników energii. Dotyczy to głównie węgla kamiennego i gazu ziemnego. Przykładowo: − poprawa sprawności przemysłowych jednostek kotłowych np. z poziomu 75% o 5%, dla kotła o mocy rzędu 10 MW, przy założeniu pracy kotła przez 2 000 godzin w ciągu roku daje oszczędność zużycia węgla na poziomie 180 ton, 192 − przeprowadzenie kompleksowych działań modernizacyjnych dla domu jednorodzinnego o powierzchni użytkowej 100 m2 obejmujących termomodernizację (w zakresie docieplenia ścian, stropodachów, wymianę stolarki okiennej) dającą obniżenie zapotrzebowania na energię na poziomie 30% oraz wymianę tradycyjnego kotła węglowego o sprawności do 60% na kocioł węglowy niskoemisyjny o sprawności 80% uzyskuje się obniżenia zużycia węgla o około 50% tj. ok.2,8 tony/rok. Kolejnym elementem decydującym o wielkościach emisji zanieczyszczeń i energochłonności w przemyśle i szeroko rozumianej strefie usług jest jakość stosowanych technologii wytwarzania. Stosowanie „najlepszych dostępnych technik” z uwzględnieniem maksymalnego wykorzystania ciepła odpadowego skutkować będzie dalszym obniżeniem zużycia kopalin. Dodatkowo do poprawy stanu środowiska, w tym czystości powietrza, oraz ograniczania zużycia kopalnych zasobów surowców energetycznych winno przyczynić się wykorzystanie źródeł energii odnawialnej tj. energii wiatru, energii promieniowania słonecznego, energii geotermalnej czy biomasy. W warunkach lokalnych głównym źródłem energii odnawialnej może stać się biomasa jako paliwo w urządzeniach kotłowych. W „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” państwa, celem strategicznym jest zwiększenie udziału ze źródeł energii odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w 2020 roku w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Poprawa jakości dróg i przepustowości układów komunikacyjnych jest elementem, który trudno ocenić w sposób ilościowy, niemniej jednak będzie miał wpływ na poprawę ekonomiki jazdy, obniżenie emisji spalin pochodzących z ruchu samochodowego, a co za tym idzie zmniejszenie zużycia paliwa (benzyny, oleju napędowego). Wykorzystanie w przyszłości biopaliw stanowić będzie kolejny krok w kierunku obniżenia zużycia paliw kopalnych (ropy naftowej). Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie gospodarki odpadami Na racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w dziedzinie gospodarki odpadami znaczący wpływ ma wspieranie i rozwój systemu segregacji odpadów „u źródła”. Uzyskane w ten sposób surowce wtórne mogą mieć powtórne zastosowanie w przemyśle, przez co w znaczący sposób ogranicza się wykorzystanie zasobów naturalnych. Należy wspierać inicjatywy mające na celu wydzielenie surowców ze strumienia odpadów głównie komunalnych. Rozumie się przez to budowę stacji segregacji odpadów komunalnych zmieszanych. Ważnym elementem mającym wpływ na racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych jest także przetwórstwo odpadów, w tym także kompostowanie lub inna forma odzysku odpadów biodegradowalnych. Obok odpadów biodegradowalnych należy wspierać inicjatywy mające na celu odzysk odpadów w kierunku ich ponownego wykorzystania jako paliwa mogące zastąpić tak powszechnie stosowane paliwa konwencjonalne. W ten sposób realizowana będzie ochrona zasobów kopalin na terenie Polski. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych w zakresie ochrony ziemi i gleb Ochrona zasobów naturalnych w zakresie ochrony ziemi i gleb wynika z ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, która nakłada na władze samorządowe obowiązek 193 ochrony gruntów atrakcyjnych rolniczo przed wyłączeniem ich z użytków rolnych. Dlatego tereny rolnicze, które są położone na żyznych i urodzajnych glebach nie podlegają przekwalifikowaniu z terenów zaklasyfikowanych jako grunty rolne na tereny pod inwestycje lub zabudowę mieszkaniową. W zakresie ochrony gleb jest równie ważnym zagadnieniem racjonalne użytkowanie zasobów glebowych, chodzi tu o dostosowanie dawek nawozowych do specyfiki i potrzeb gleb, istotne jest dbanie o strukturę glebową i stosowanie uprawek właściwych dla konkretnych rodzajów powierzchni i struktury glebowej. Zadanie ochrony gruntów przed erozją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych realizowane jest również poprzez odpowiednią agrotechnikę i dostosowane do specyfiki gleb uprawy zadarniające lub uprawę roślin energetycznych, które głęboko się korzeniąc ograniczają ten proces. Innym zagadnieniem równie ważnym jest ochrona i racjonalne użytkowanie kopalin. Na terenie Województwa Śląskiego występujące złoża węgla kamiennego, węgla brunatnego i innych surowców mineralnych są w intensywnej eksploatacji. Złoża te powinno się racjonalnie użytkować bez uszczerbku na środowisko naturalne i dbać o zachowanie ich wartości dla przyszłych pokoleń. Dla ograniczenia zużycia węgla kamiennego powinno się zwiększyć wykorzystanie energii pochodzącej z naturalnych źródeł, energii słońca, energii wiatru oraz energii z biomasy. Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi Wskazane do ochrony w formach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody miejsca na terenie Powiatu pełnią przede wszystkim rolę korytarzy ekologicznych, ze względu na mozaikowy układ roślinności i jej duże zróżnicowanie. Winny one być powiązane przestrzennie z podobnymi strukturami na terenie sąsiadujących powiatów. W celu wskazania właściwych sposobów ich ochrony należałoby szczegółowo przebadać te tereny pod kątem występowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt. W stosunku do niektórych ekosystemów warunkiem zachowania wysokich walorów jest wprowadzenie ochrony czynnej (dotyczy cennych zbiorowisk nieleśnych, np. niektórych fragmentów łąk), w sytuacji bowiem zaniechania tradycyjnego użytkowania niektórych typów zbiorowisk bardzo szybko dochodzi do wycofywania się np. gatunków słabych konkurencyjnie, a często należących jednocześnie do grupy gatunków ginących. Zwiększanie lesistości na terenie Powiatu powinno wiązać się z dostosowaniem składu gatunkowego wprowadzanych drzewostanów do charakteru siedlisk. Właściwa kompozycja gatunków drzewostanotwórczych ma wpływ na warunki panujące w runie, a tym samym na możliwość ukształtowania w sposób spontaniczny, lub przy udziale człowieka, właściwego w poszczególnych przypadkach składu gatunkowego (w tym udziału gatunków chronionych i rzadkich, zarówno roślin jak i zwierząt). 194