docSytuacja społeczno–gospodarcza w procesie integracji na
download 
Reklamacja Transkrypt
Sytuacja społeczno–gospodarcza w procesie integracji na
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI w Olsztynie Wydział Zarządzania ---------------------------------------------------------------------------------------------Studia Podyplomowe Integracja Europejska i Współpraca Transgraniczna mgr inż.Henryk Samborski Sytuacja społeczno–gospodarcza w procesie integracji na przykładzie powiatu Szczytno Praca dyplomowa wykonana W Katedrze Polityki Gospodarczej i Regionalnej pod kierunkiem prof. dr hab. Romana Kisiela Olsztyn 2003 - 2 - - 3 - SPIS TREŚCI Error! No table of contents entries found. Wstęp, cel i zakres pracy Polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej uzyska możliwość korzystania z niebagatelnych transferów środków strukturalnych. Fundusze te skierowane są na likwidacje opóźnień w rozwoju. Głównym kryterium klasyfikacji regionu do otrzymania takiej pomocy będzie poziom PKB na jednego mieszkańca. Wsparciem objęte są te kraje, regiony, których poziom rozwoju mierzony tym wskaźnikiem jest niższy niż 75% średniej w krajach Unii Europejskiej. - 4 - Wejście do Unii Europejskiej postawione zostało jako nasz cel już w Układzie Europejskim (stowarzyszeniowym) podpisanym w grudniu 1991 r. Stwierdzono tam jednoznacznie: Końcowym celem Polski jest członkostwo we Wspólnocie, a stowarzyszenie, zdaniem stron, pomoże Polsce osiągnąć ten cel. W kwietniu 1994 r. Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. Nie da się precyzyjnie oddzielić kosztów do Unii od kosztów modernizacji państwa. Proces integracji z pewnością przyniesie korzyści–mierzyć je będziemy tempem przemian cywilizacyjnych. Spełnienie przez Polskę warunków akcesji często jest tożsame z przyjęciem standardów, które pragnęlibyśmy wprowadzić niezależnie od wejścia do Unii. Innymi słowy większość kosztów związanych z przynależnością do Unii tak czy inaczej musielibyśmy ponieść, jeśli zależy nam na wzroście poziomu życia obywateli i poprawie sprawności funkcjonowania naszej gospodarki. Dobre przygotowanie administracji, władz regionalnych i lokalnych do absorpcji funduszy strukturalnych zwiększy korzyści. Jednym z podstawowych problemów polskiej reformy gospodarczej to problem finansów, ich kształtu i struktury. System dochodów każdego samorządu terytorialnego odgrywa istotna rolę w procesie realizacji zadań publicznych, ponieważ celem nadrzędnym władz lokalnych jest stworzenie odpowiednich warunków życia wspólnotom lokalnym zwłaszcza w związku z takimi zjawiskami jak postęp urbanizacyjny, ochrona naturalnego środowiska, zróżnicowanie poziomu życia ludności. Współcześnie realizacja celów integracyjnych jest trudna, wymaga podejmowania różnorodnych decyzji i doskonalenia prawa. Każda transformacja powoduje duże zainteresowanie zjawiskami finansowymi, które maja bezpośrednio wpływ na rozwój. Wydatkowanie środków publicznych musi poprzedzać przygotowanie na poszczególnych szczeblach zarządzania tj. od programów operacyjnych na szczeblach regionów do planu rozwoju na szczeblu krajowym. W związku z powyższym na szczeblu krajowym rząd Polski przygotował Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na szczeblu regionalnym Regionalny Plan Rozwoju. Dokumenty programowe na poszczególnych szczeblach pokazują kierunki, w jakich będzie rozwijała się gospodarka i jakich środków finansowych wymagają zaplanowane - 5 - w nich przedsięwzięcia. Ze względu na wagę problemu analizowanie powyższego zagadnienia wydawało się istotne. Podstawowym celem pracy jest przedstawienie sytuacji społeczno -gospodarczej podregionu w procesie integracji z Unia Europejską. Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym, który jest punktem wyjścia dla omawianych rozważań, zawarto zagadnienia ogólne, między innymi takie jak istota integracji. Rozdział ten ma charakter zarówno rozważań teoretycznych, jak i opisu rozważań prawnych. Są one niezbędne do zrozumienia działań decyzyjno-prawnych na szczeblu podregionu. Podkreślić trzeba, że samorządowa gospodarka budżetowa jest współcześnie przejawem demokratyzacji życia społeczno-gospodarczego. Rozdział drugi obejmuje charakterystykę podregionu o zasięgu powiatu szczycieńskiego. Opisano w mim historię ośrodków centrów kultury miejskiej, walory przyrodnicze, krajobraz, sytuację społeczną w tym bezrobocie oraz gospodarkę regionu. Czynniki te mają pośredni wpływ na kształtowanie się dochodów ludności i regionu oraz wskazują na główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego tego podregionu. W rozdziale trzecim i czwartym przeanalizowano strategiczne kierunki rozwoju, możliwość wykorzystania dla rozwoju regionalnej przedsiębiorczości oraz źródła dochodów jak też celowość i wielkość wydatków na rzecz rozwoju regionalnego. Badaniami objęto procesy zachodzące w latach 1999-2003. Materiały do analizy pochodzą ze sporządzonych zestawień statystycznych przez Powiatowy Urząd Pracy, Starostwo Powiatowe i Wojewódzki Urząd Statystyczny. Przeprowadzono bezpośrednie wywiady z pracownikami urzędów lokalnych, skorzystano z opinii jednostek finansowanych samorządy lokalne jak i samych mieszkańców regionu, którzy tworzą regionalną wspólnotę samorządową. Metodyka badań została dostosowana do celu badawczego. W pracy oparto się o literaturę J. Kuźniewicza - Finansowanie rozwoju regionalnego ze środków Unii Europejskiej” i literatury A. Drwiłły „Finanse Gmin” oraz wykorzystano - 6 - kilka podstawowych aktów prawnych normujących lokalną gospodarkę: konstytucja, ustawa o finansach publicznych, ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawa o rozwoju regionalnym. Przepisy prawne zawarte w owych aktach tworzą fundament prawny gospodarki regionalnej. - 7 - 1. Problemy społeczno-gospodarcze w procesie integracji Polski z Unią Europejską 1.1. Istota integracji Globalizacja jest zjawiskiem determinującym rozwój zarówno ekonomiczny jak i społeczny. Postępujący proces oznacza dla każdego regionu konieczność integracji z Unią Europejską, dla której alternatywa jest znalezienie się na peryferiach gospodarki świata XXI w. za wszystkimi konsekwencjami kulturowymi, społecznymi i politycznymi. Wyznacznikiem globalizacji jest stały wzrost gospodarczy w tym innowacyjności, efektywności a także systematyczna poprawa konkurencyjności regionów. W sytuacji rosnącej konkurencji innowacje są niezmiernie ważnym czynnikiem gry ekonomicznej. Mają kluczowe znaczenie dla poprawy konkurencyjności przemysłu i trwałego zrównoważonego rozwoju gospodarki w aspekcie kraju a głównie regionu. W krajach starających się doścignąć państwa wysoko rozwinięte pod względem gospodarczym i technologicznym występują z reguły trudności w wykorzystaniu zmiany technologicznej jako motoru wzrostu, przekształceń i modernizacji. Często brakuje instytucjonalnych struktur, zwłaszcza zasobów kapitału ludzkiego, pozwalającego na przyswajanie, rozpowszechnianie, adaptacje i ulepszanie importowanych technologii. Z tego powodu nadrzędnym czynnikiem polityki innowacyjnej jest wykształcenie technologicznych umiejętności, dotyczących wiedzy i kwalifikacji potrzebnych do uzyskiwania, wykorzystywania, ulepszania i tworzenia nowych technologii. Aktualne tendencje światowe zmierzają w kierunku zastosowań technik informatycznych i zbudowania społeczeństwa informacyjnego. Oznacza to konieczność określania takich tendencji rozwojowych, gdzie podstawowymi elementami będzie informacja i wiedza. - 8 - Na początku lat 80 XX w. epoka cywilizacji przemysłowej zaczęła ustępować miejsca cywilizacji informacyjnej, której podstawowym elementem jest globalne społeczeństwo informacyjne. Informacja staje się podstawowym zasobem produkcyjnym (obok surowców kapitału i pracy), a wykorzystanie technik informatycznych jest kwestią narzędziową. Bezsprzeczne jest, że podstawą rozwoju społeczeństwa informatycznego jest gospodarka oparta na wiedzy, a zasadniczym zasobem gospodarczym, skumulowanym w bazach danych, jak i społecznym potencjale intelektualnym, staje się zasób wiedzy, czyli informacji i sposób jej wykorzystania. Tylko nowoczesne technologie i zastosowanie usług telekomunikacyjnych, teleinformatycznych mogą być katalizatorem rozwoju gospodarczego, zwiększać konkurencyjność gospodarki, tworzyć nowe miejsca pracy, sprzyjać rozwojowi demokracji regionów, wspomagać nauczanie, ochronę zdrowia, dostęp do dóbr kultury. Rozwój społeczeństwa informacyjnego stwarza nowe możliwości rozwoju gospodarczego. Rozszerzy warianty lokalizacji firm, co pomoże regionom, w tym społecznościom wiejskim w przyciąganiu i utrzymaniu branż, które przyczyniają się do wysokiej jakości zatrudnienia. Korzyścią nadrzędną globalizacji jest wzmocnienie bezpieczeństwa kraju, zwiększenie wiarygodności i autorytetu, prawo współdecydowania poprzez udział w pracach instytucji unijnych w sprawach bezpośrednio dotyczących. Historia globalizacji gospodarki Unii Europejskiej dowiodła, że polityka unijna w tym zakresie ma pozytywny wpływ na sytuację krajów biedniejszych. Dzięki wejściu do jednolitego rynku z znaczącym transferem finansowym w ramach budżetu UE oraz dostosowaniu do wspólnych norm kraje te w ostatnich 12-20 latach dokonały olbrzymiego skoku cywilizacyjnego. Globalizacja polskiej gospodarki z UE stanowi dla Polski historyczną szansę. Unia grupuje kraje stabilne politycznie, należące do najwyżej rozwiniętych gospodarczo stosujące najwyższe standardy technologiczne, ekologiczne, socjalne. Na progu lat 90 Rzeczypospolita pozbawiona przez pół wieku struktur i instytucji demokratycznych ze źle funkcjonująca gospodarką, która - 9 - w końcowym okresie znalazła się w głębokim kryzysie, weszła na drogę zmian ustrojowych. Geografia i historia wyznaczają Polsce ważną rolę w Europie. Dzięki swemu położeniu nasz kraj stanowić będzie jako państwo członkowskie UE niezastąpiony element przyszłej konstrukcji europejskiej, mający istotne znaczenie dla gospodarczego i politycznego wzmocnienia Europy. 1.2. Równość szans w polityce Unii Europejskiej We wszystkich działaniach celem Wspólnoty jest eliminowanie nierówności wśród kobiet i mężczyzn [Traktat Amsterdamski art.2.3.]. Powyższe sformułowanie wskazuje, że prawodawstwo unijne zrównuje całkowicie prawa kobiet i mężczyzn, a stosowanie zasad równościowych w praktyce postrzegana jest jako warunek postrzegania praw człowieka. Ujednolicenie praw kobiet i mężczyzn a zatem równość ich traktowania we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego i gospodarczego jest podstawowym fundamentem ustawodawstwa wspólnotowego. (WŁODARSKA 2003) Korzystanie z praw i wolności powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikających z powodów, takich jak płci, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, bądź jakichkolwiek innych przyczyn [Konwencja Rzymska z 1950]. Wbrew pozorom dyskryminacja ze względu na płeć oraz innych przyczyn występuje. Dlatego też zagadnienia równości szans wpisane zostały do unijnej strategii zatrudnienia. Najważniejszym zagadnieniem jest trwałe rozwijanie zatrudnienia i zwalczanie bezrobocia, zwalczanie izolowanie grup społecznie poszkodowanych i wyłączanych z rynku pracy, podnoszenie rangi dialogu społecznego i partnerstwa, stosowanie trybu informacji i konsultacji pracowników oraz równoczesny stały rozwój społeczne-gospodarczy. Kolejna sprawa to umożliwienie aktywności zawodowej osobom niepełnosprawnym. Wszystkie regulacje maja wspierać działania państw - 10 - członkowskich podejmowane w celu poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych wymagających szczególnej troski i zabiegów tak, aby mieli równe szanse z pozostałymi ludźmi [Dyrektywa 2000/78/WE Rady Unii Europejskiej z 27 listopada 2000 r.]. Wspólnotowy program zwalczania dyskryminacji na lata 2001-2006 zakłada zobowiązanie państw członkowskich do ustanowienia sankcji, za naruszanie krajowego prawa antydyskryminacyjnego. Celami wspólnotowej Strategii zatrudnienia są w szczególności: • promocja wykształconej o wysokich umiejętnościach, zdolnej do dostosowania siły roboczej, • utworzenie większej liczby miejsc pracy lepszej jakości, określane też jako, pełne zatrudnienie lepszej jakości, • opowiedzenie się za rynkami pracy reagującymi na zmiany gospodarcze. Polityka zatrudnienia weszła do kompetencji UE poprzez umocowanie w Traktacie z Amsterdamu w postaci rozdziału „Zatrudnienie”. Bezpośrednią przesłankę wprowadzenia tego rozdziału był wzrost zainteresowania się państw członkowskich problemami bezrobocia i jego niepokojącego poziomy w latach 90-tych. Na podstawie decyzji politycznych, które zapadły podczas konferencji międzyrządowych w Luksemburgu, państwa członkowskie działają w celu wypracowania skoordynowanej strategii zatrudnienia. Strategia ta stała się podstawową płaszczyzną koordynacji narodowych polityk zatrudnienia państw członkowskich. Opiera się na głównych zasadach, dla których ustalane są coroczne wytyczne określające ramy działań dla poszczególnych państw. Zasady w szczególności dotyczą: • Zatrudnialności, czyli zwiększenie umiejętności ulokowania się na rynku pracy poprzez: - przeciwstawianie się bezrobociu młodzieży i zapobieganiu bezrobociu długotrwałemu, - zrewidowanie systemów świadczeń, podatków i kształcenia pod kontem zachęcania przez te systemy do powrotu na rynek pracy osób bezrobotnych i nie aktywnych, - 11 - - zatrzymanie na rynku pracy ludzi w podeszłym wieku, - dostosowanie systemów edukacji i kształcenia do oczekiwań i potrzeb rynku pracy tak, by ich efektem była umiejętność jednostki dostosowania się do zachodzących zmian zwłaszcza do wymagań gospodarki opartej na wiedzy, - poprawą usług pośrednictwa pracy i zlikwidowanie niedoboru pracowników wykwalifikowanych zwłaszcza informatyków. • Przedsiębiorczości, czyli rozwijania klimatu dla przedsiębiorczości i tworzenie miejsc pracy poprzez: - wprowadzenie niezbędnych ułatwień do zakładania przedsiębiorstw i ich zarządzaniu, - sięganie do nowych możliwości zatrudnienia związanych zwłaszcza z gospodarką oparta na wiedzy, rozwojem środowiska i usługami, - lepsze wykorzystanie lokalnych i regionalnych możliwości tworzenia miejsc pracy, - reformy fiskalne sprzyjające zatrudnieniu i kształceniu. • Adaptacyjność, czyli zwiększenie umiejętności dostosowania się przedsiębiorstw i ich pracowników do zmieniającego się otoczenia poprzez: - zmodernizowania organizacji pracy, - zachęcanie partnerów społecznych do zawarcia układów zbiorowych pracy w sprawie edukacji i kształcenia edukacyjnego. Państwa członkowskie poprzez koncentrowanie się na kształtowaniu ustawicznym w celu uzyskania zatrudnienia lepszej jakości muszą koordynować działania pomiędzy władzą publiczną, pracodawcami, związkami zawodowymi i jednostka indywidualną [AMSTRONG 2000]. - 12 - 1.3. Efekty polityczne integracji Polski z Unią Europejską Wejście Polski na drogę transformacji systemowej wiązało się z reorientacją polityki zagranicznej i stworzeniem nowego typu powiązań z państwami Europy Zachodniej. Centralne miejsce zajęły stosunki z głównymi ugrupowaniami polityczno-wojskowymi i integracyjnymi zachodu – NATO, Wspólnotami Europejskimi – oraz ich państwami członkowskimi. W tym celu integracja stała się podstawowym kierunkiem polityki zagranicznej kraju. U źródeł Polskich starań o przyjęcie do Wspólnot Europejskich leżało dążenie do wzrostu poczucia bezpieczeństwa, przezwyciężenie zacofania gospodarczego i technologicznego odziedziczonego po okresie rządów komunistycznych, a także do rozwoju powiązań z państwami o wspólnym z Polską dziedzictwie kulturalnym i cywilizacyjnymi. Członkostwo w Unii umożliwi Polsce podobnie jak to się dzieje w przypadku wszystkich państw piętnastki, współuczestnictwo i inicjowanie i podejmowanie decyzji na płaszczyźnie stosunków międzynarodowych istotnych dla polskiej racji stanu i polskiego interesu. Pozwoli także wywierać wpływ na rozstrzyganie ważnych kwestii międzynarodowych, co poza Unią było by niemożliwe. Polska stanie się uczestnikiem wielkiego ugrupowania politycznego i gospodarczego, oraz beneficjentem strefy stabilności, jaki jest obszar UE. Przyczyni się do rozszerzenia strefy stabilności na wschód, poprzez szansę na większą skuteczność polityki wschodniej. Jest w interesie Polski połączenie jej wschodnich sąsiadów silnymi więzami współpracy z Unią. Wejście do UE zwiększy nasze możliwości działania w tym kierunku. Polska musi czynić wszystko dla zintegrowania tych krajów współpracą z instytucjami europejskimi by przeciwdziałać nowym podziałom Europy. Stałe doposażanie służb bezpieczeństwa wewnętrznego kraju oraz współpraca z ich odpowiednikami zagranicznymi przyniesie pozytywny skutek w walce z przestępczością. Utrudnienia graniczne między Polską a Niemcami oraz Czechami, Słowacją i Litwą po ich przyjęciu do Unii zostaną zniesione. W konsekwencji integracja - 13 - wzmocni wewnętrzną spójność Unii oraz jej zdolność do efektywnego działania w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Członkostwo Polski w UE jest korzystne z punktu widzenia bezpieczeństwa i stabilności na kontynencie. Okres przygotowawczy do akcesji charakteryzuje się dynamicznym wzrostem kontaktów międzynarodowych i komunalnych z partnerami UE na szczeblu województw powiatów i gmin. Korzyści płynące z tych kontaktów poza praktycznym zapoznawaniem się z partnerami oraz oddziaływaniem lobbingowym, są trudne do oszacowania i zależą od skuteczności oddziaływania samorządów [WINIARSKI 1999] Głównym celem jest przejmowanie doświadczeń w zakresie funkcjonowania mechanizmów unijnych (obok doświadczeń w zakresie samorządności) oraz promowanie kontaktów gospodarczych, kulturalnych, naukowych, oświatowych i społecznych [KULAS-KLIMASZEWSKA, KRUKOWSKI 1999]. Następuje naturalne przesunięcie punktu ciężkości zainteresowań w stronę partnerów zachodnioeuropejskich, co skutkuje osłabieniem naszej obecności politycznej na pozostałych obszarach geograficznych. Najważniejszym akcentem procesu dostosowania do wymagań członkowskich w UE jest dostosowanie prawa. Proces ten, obok możliwości uporządkowania przepisów krajowych, daje podstawę do liberalizacji gospodarki i umożliwienia zwiększenia potencjału rozwojowego. 1.4. Znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju regionu Uwarunkowanie rozwoju gospodarczego regionów rozpatrywać można w różnych ujęcia. Podstawowe jednak znaczenie dla rozwoju danej jednostki samorządu terytorialnego ma możliwość wykorzystania posiadanych przez tą jednostkę warunków, a więc przekształcenie warunków rozwoju w czynniki rozwoju oraz pokazanie występujących barier rozwoju. Ogół uwarunkowań rozwoju ująć można w określonych grupach: - 14 - • Walory użytkowe wytworzone przez naturę, np.: bogactwa mineralne, gleby, woda, klimat, krajobraz, ukształtowanie terenu. • Walory użytkowe będące wytworem działań człowieka, np.: obiekty produkcyjne i ich rozmieszczenie oraz obiekty infrastruktury gospodarczej, społecznej, technologicznej. • Siła robocza, np.: wielkość, struktura kwalifikacyjna, motywacja do pracy, tradycje dobrej i solidnej pracy. • Instytucje zajmujące się promocją i rozwojem danego obszaru, np.: banki, izby gospodarcze, agencje rozwoju, inkubatory przedsiębiorczości. • Kultura i tradycja danego obszaru, np.: podejście do pracy, pielęgnowanie cech ludzi zamieszkałych dany obszar (solidność, obowiązkowość, rzetelność) osiągnięcia gospodarcze tego obszaru. • Atrakcyjność miejsc przebywania, np.: kultura i tradycja mieszkańców, zagospodarowanie terenu, urzędowanie umożliwiające realizację zróżnicowanych potrzeb, stan środowiska. W sposób pośredni na rozwój, wpływ wywiera wykształcenie poprzez łatwiejszą mobilizację społeczną, sprzyjanie przedsiębiorczości, lepszą akceptację instytucji rynkowych i sprzyjanie prorozwojowym inicjatywom [WOJTASIEWICZ 1996]. Z kolei mobilizacja społeczna sprzyja: − przedsiębiorczości, − tworzeniu infrastruktury gospodarczej, − przyciąganiu inwestycji zagranicznych, − osłabianiu negatywnych postaw wobec działalności gospodarczej. Zamiana warunków systemowych nie ułatwia ludności wiejskiej dokształcania, zwłaszcza na poziomie wyższym, zwiększyło się znaczenie bariery finansowej, a także uwidoczniła się rola niskich aspiracji edukacyjnych ludności wiejskiej. Niepokojącymi stają się pojawiające coraz częściej stwierdzenia o „dziedziczeniu bezrobocia” czy „dziedziczeniu ubóstwa”. Słabe wychowanie szkolne na wsi, które później wpływa na sytuację zawodową - 15 - młodych ludzi, połączone ze wzorcami rodzinnymi powoduje, że młodzieży wiejskiej brakuje umiejętności aktywnego sterowania własnym życiem. Istnieje, zatem obawa odtwarzania w przyszłych pokoleniach pasywnych wzorców (np.: korzystanie z opieki społecznej). Biorąc to pod uwagę można uznać, że dla rozwoju obszarów wiejskich oprócz barier o charakterze obiektywnym, takich jak struktura gospodarcza, demograficzna, osadnicza, kolejną barierą może być niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej [PIETRZYKOWSKI 2002]. Podejmując działanie przezwyciężać należy bariery finansowe uniemożliwiające zdobywanie wykształcenia młodym i ambitnym mieszkańcom wsi. Głównym zadaniem polityki wiejskiej musi być przygotowanie małych lokalnych społeczności do świadomego, trwałego i właściwego zaangażowania w sprawy decydujące o ich przyszłości na gruncie lokalnym, krajowym i ponadnarodowym [ROSNER 2002]. Działania muszą być nastawione na stworzenie specjalnych programów szkoleniowych dla dorosłych, wypracowanie systemu stypendialnego dla młodzieży wiejskiej, która obecnie coraz częściej rezygnuje z dalszej edukacji ze względów finansowych. Ważne jest, aby zachęcić mieszkańców wsi do podnoszenia swoich kwalifikacji, proponując im zróżnicowane formy doradztwa i dokształcenia. Oczekiwanym efektem tych działań musi być zwiększenie ciągle słabej wśród mieszkańców wsi, znajomości mechanizmów rynkowych, co ułatwi poruszanie się w rzeczywistości gospodarczej [KOSIEDOWSKI, POTOCZEK 1999] 1.5. Lokalny i regionalny wymiar konkurencyjności Zagadnienie rozwoju lokalnego i regionalnego są niezwykle istotne dla kształtowania się konkurencyjności regionu. Konkurencyjność określana jest jako zdolność do osiągania sukcesów w gospodarczej rywalizacji. W dziedzinie rozwoju regionalnego pojmuje się jako zdolność regionów do przystosowania się - 16 - zmieniających się warunków pod kontem utrzymania lub poprawy pozycji w toczącym się pomiędzy regionami współzawodnictwie. Jest to w dużej mierze uwarunkowane rozwojem samorządności lokalnej i regionalnej oraz znajomością funkcjonowania społeczeństwa w warunkach konkurencyjności. Istotną sprawą jest, aby proponowane rozstrzygnięcia prawne instytucjonalne i ekonomiczne, pokrywały się z lokalnym interesem, oczekiwaniami oraz ukształtowanymi sposobami działania [ KLAMUT 1997]. Głównym wyznacznikiem konkurencyjności jest umiejętność utrzymywania równowagi pomiędzy gospodarkę bliskości a gospodarkę globalności oraz wykorzystywanie wynikających z nich atutów. Gospodarka globalności to dla konkurencyjnego regionu generowanie przychodów dostęp do nowych technik i technologii wytwarzania. Gospodarka bliskości jest natomiast źródłem spójności społecznej, daje możliwość współudziału w rozwiązywaniu lokalnych problemów życia publicznego, zarówno ekonomicznych jak i społecznych. Biorąc za podstawę wieloletnie doświadczenia krajów europejskich działających w warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej można stwierdzić, że zasady polityki rozwoju regionalnego obejmują - oddolne podejście do rozwoju oraz partnerstwo publiczno-prawne. Realizacja procesów rozwojowych w oparciu o powyższe zasady, uwarunkowana jest szeroko rozumianą współpracą samorządów. W projektowaniu celów ważne jest, aby nie były one sprzeczne, lecz wewnętrznie spójne, co zapewni o ich wykonalności. Proces transformacji systemowej oraz kształtujący się mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębienia się nierówności w popieraniu rozwoju, dochodach i poziomie życia we wszystkich przekrojach. Obok regionów, które dobrze zaadoptowały się do nowych warunków, istnieją rozległe obszary depresji, gdzie zjawiska kryzysowe nie tylko nie znikają, lecz ulegają zaostrzeniu. Obniżaniu się efektywności w jednych regionach towarzyszy wzrost w innych. Funkcję polityki regionalnej należy też rozpatrywać z punktu widzenia cech każdego podmiotu gospodarczego [WINIARSKI 1999] Wzrost konkurencyjności regionu można stymulować takimi środkami jak: - 17 - • podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej, • intensyfikacji powiązań międzyregionalnych w układzie krajowym i międzynarodowym, • rozwój infrastrukturalny oraz doskonalenie sposobu jakimi zaspakaja się oraz potrzeby biznesu, • doskonalenie systemu zarządzania gospodarką regionalną (wspieranie orientacji marketingowej), • rozwój nauki i technologii, • doskonalenie zasobów ludzkich (stymulowanie motywacji do aktywności inowacyjności). • Dokładna analiza posiadanych zasobów, identyfikacja problemów, formułowanie głównych celów może ułatwić zarządzanie dobrem publicznym i przekonanie społeczeństwa do aktywnego współuczestnictwa w życiu regionu. Najważniejszą rolę w tym procesie odgrywa skuteczność działania samorządu oraz rola i znaczenie lokalnych elit rządowych [WOJCIECHOWSKI 2003]. Powinny one wykreować pewne warunki, które wspierają aktywność lokalną i stają się pośrednim czynnikiem wpływającym na poziom konkurencyjności. Do tych warunków należy zaliczyć: • przejrzystą strategię, która jest narzędziem zarządzania umożliwiającym łączenie efektywności bieżącego działania z sukcesem w przyszłości, • skuteczne reagowanie, czyli wypracowanie najskuteczniejszego sposobu reagowania na potrzeby swojej społeczności, • środki i wybór skuteczności działaniach wymaga konkretnej polityki działania, opartej na najsolidniejszych informacjach, znajomości potrzeb społeczności lokalnej, • konkretyzacja celów określających, co ma być osiągnięte w granicach dostępnych środków, • ustalanie norm określających pożądaną jakość pracy oraz normy określające standard usług świadczonych na rzecz mieszkańca, - 18 - • budowanie kultury organizacyjnej oraz klimatu dla funkcjonowania instytucji lokalnych. Wzrost konkurencyjności jest zadaniem strategii rozwoju i pośrednim celem polityki regionalnej. Chodzi tu nie o zapewnienie równomierności rozmieszczenia gospodarki w przestrzeni, ale rozmieszczenie proporcjonalne do potencjalnych warunków regionów i o zapewnienie dla mieszkańców szans uczestnictwa w rosnącym dobrobycie, więc o redukowanie różnic w poziomie życia ludności i rozpiętości w stopniu korzystania z efektów jego ekonomicznego rozwoju [KALETA 1998]. Rozwój to korzyści społeczne, będące szansą nadrobienia opóźnień w zakresie nowoczesności i innowacyjności gospodarki. Takie działanie wymaga zarówno od władz krajowych, jak też regionalnych, lokalnych, tworzenia odpowiednich warunków regionalnych w tym zakresie. Istotne jest wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej, telekomunikacyjnej, badań naukowych, rozwoju technologii, innowacji i technologii informacyjnych [DRUCKER 1999]. - 19 - 2. Charakterystyka powiatu szczycieńskiego 2.1. Rys historyczny Ziemia szczycieńska położona jest w południowej części Mazur. Miasto Szczytno i jego okolice stanowią niejako wizytówkę specyficznej całej tej krainy i jej dziedzictwa historyczno-kulturowego. Tu właśnie przebiegała granica między terytorium słowiańskiego Mazowsza i bałtyckich Prusów. Pograniczny charakter omawianego obszaru znalazł odzwierciedlenie już w nazwie zamieszkującego tu pierwotnie plemienia pruskich Galindów. Nazwa ta wywodzi się najpewniej ze słowa „glas” oznaczającego w języku plemion bałtyckich „ziemię położoną na skraju, ziemię na kresach”. To właśnie Galindowie, jako pierwsi, założyli tu swoje grodzisko, sytuując je na półwyspie między dwoma jeziorami, których staropruskie nazwy odnotowano w piętnastowiecznych łacińskich kronikach jako „Skiten”, bądź „Sciten minor” i „Sciten major”. Na miejscu tegoż grodziska ok.1350 r. Krzyżacy zbudowali zamek obronny, przy którym niebawem powstała osada targowa. Na północ od zamku (na północnym brzegu jeziora zwanego obecnie Domowe Duże) w 1360 r. powstaje osada bartnicza, zwana później Bartną Stroną. Nie jest to początek powstania miasta gdyż osada ta o określonym profilu gospodarczym żyła i rozwijała się własnym rytmem. W obręb miasta włączona została dopiero w 1913 r. Sądzić należy, że głównym czynnikiem miastotwórczym była budowa zamku – początek Szczytna to osada służebna przy zamku najpierw drewnianym, a po zburzeniu przez Litwinów w 1370 r. odbudowanym jako murowany. Tak zaczął funkcjonować folwark - Fiugat, a na wschód od zamku osada Lischle. - 20 - Rozwój tej ostatniej prawdopodobnie nastąpił po 1410 r., kiedy to zakon ograniczył kontrolę wszelkich przejawów życia społecznego. Rozwój opierał się w oparciu o szlaki handlowe. W 1616 r. mieszkańcy uzyskali przywilej lokacyjny zmieniający ich status z osady na miasto. Rozwijało się ono od centrum skupionego wokół ulicy rynkowej. W początkach XVII w. miasteczko tworzyło już własną historię. Lata klęsk głodu, epidemii i pożarów, spowodowanych przez wojny XVII i XVIII w., przeplatały się z latami dobrobytu, a tym samym rozwoju. W XIX stuleciu nastąpiło ugruntowanie pozycji miasta, jako ośrodka administracyjnego powiatu, utworzonego w 1818 r.. Wówczas też w dziejach Szczytna pojawił się nowy wątek – stało się no centrum ruchu polskiego na Mazurach. Pierwsza wojna światowa w początkowej fazie przyniosła miastu zniszczenie. W dniach 29 i 30 sierpnia 1914 r. stało się terenem walk między wycofującymi się wojskami rosyjskimi, a napierającymi siłami niemieckimi. Już 1916 r. rozpoczęto odbudowę miasta ze zniszczeń wojennych unowocześniając zarazem jego dotychczasowy układ urbanistyczny. Szczytno staje się ważnym węzłem komunikacji drogowej i kolejowej. Rozwija się przemysł. Już przed pierwszą wojną światową powstają podmiejskie osiedla zabudowy jednorodzinnej. W okresie międzywojennym Szczytno pozostawało nadal ważnym ośrodkiem ruchu polonijnego na Mazurach. Plebiscyt 11 lipca 1920 r. rozstrzygnął na korzyść Niemiec sprawę przynależności państwowej Mazur i Warmii po pierwszej wojnie światowej. Druga wojna światowa sprowadziła na miasto klęskę wielkiego zniszczenia dopiero w ostatnich miesiącach. Armia Czerwona wkraczając w styczniu 1945 r. na teren Prus Wschodnich, metodycznie dewastowała i ogałacała z wszelkich urządzeń wyludnione obszary. Szczytno zostało zajęte 23 stycznia 1945 r. Porozumienia z Teheranu i Jałty, potwierdzone na konferencji pokojowej w Poczdamie, przewidziały - 21 - włączenie południowej części Prus Wschodnich do Polski i wysiedlenie ludności pochodzenia niemieckiego. Administracja polska objęła w Szczytnie władze oficjalnie 26 maja 1945 r.. Do opuszczonego przez dawnych mieszkańców miasta przybywali osadnicy z ziem polskich, w tym repatrianci z ich wschodnich kresów. Rozpoczął się nowy rozdział w dziejach miasta. Drugim ważnym ośrodkiem dla regionu szczycieńskiego jest miasto Pasym. Ślady ludzkiej działalności w okolicach Pasymia sięgają o wiele wcześniej niż pierwsze pisane dokumenty. Odkryto i zbadano cementarzeyska i kurhany w Gromie, Leleszkach, Miłukach, które świadczą o siedliskach pierwszych mieszkańców. Znaleziono tu naczynia i prymitywne narzędzia pozwalające na datowanie pobytu człowieka w tych okolicach na czas środkowej epoki kamienia, czyli na lata 8000 – 4000 p.n.e. Na półwyspie Ostrów jeziora Kalwa istniało grodzisko „Okragła Góra” VI-VIII w. plemion Galindów, które uległo spaleniu, najprawdopodobniej w wyniku walk plemiennych. Zapewne przeniesiono grodzisko w miejsce dzisiejszego miasta i powstał tutaj nowy gród, który na mocy porozumienia z roku 1254 pomiędzy Zakonem Krzyżackim a Biskupem Warmińskim należał do władzy biskupstwa warmińskiego. W roku 1336 biskupstwo warmińskie założyło na tym grodzie wieś kościelną Henrykowo, umocnioną wałami ziemnymi i palisadą. W roku 1350 rozpoczęto rozbudowę wsi wznosząc kościół i zamek. Jednak przed rokiem 1369 Krzyżacy zajęli Henrykowo wraz z okolicznymi ziemiami. W 1384 r. Wielki Mistrz Krzyżacki Konrad Von Rothenstain podniósł Henrykowo do rangi miasta nadając mu nazwę Passenheim. Prawa miejskie otrzymał 4 sierpnia 1386 r. na mocy prawa chełmińskiego. Od tego czasu miasto się rozwijało i było ważnym ośrodkiem handlowo–rzemieślniczym. Istniał browar, młyn i gorzelnia oraz wiele warsztatów rzemieślniczych. Pasym słynął w wyrobów sukienniczych i uprawy buraka cukrowego. Na rynku głównym wybudowano Ratusz, w którym aktualnie mieści się Urząd Miasta. Kolejnym ważnym ośrodkiem w dziejach powiatu szczycieńskiego było w latach 1723-1945 miasto Wielbark. Prawa miejskie uzyskało na mocy restryktu królewskiego 21 lipca 1723 r. - 22 - Koniec XVIII w. nie był dla Wielbarka okresem rozkwitu gospodarczego. Dopiero po III rozbiorze Polski nastąpiło ożywienie produkcji rzemieślniczej. Najbardziej rozwinęło się sukiennictwo. Wielbarskie sukno wyrobiło sobie dobra markę i szło w dużych ilościach do Warszawy i Królewca. Wielu mieszkańców zajmowało się garbarstwem i przetwórstwem tytoniu. Ożywiony był handel i powiązania gospodarcze z Polską. Podczas I wojny światowej w 1914 r. miasto zajęły wojska rosyjskie. Wielbark stanowił ważny punkt zaopatrzeniowy dla wojska. Po II wojnie światowej, w 1946 r. Wielbark utracił prawa miejskie, aktualnie jest miejscowością gminna liczącą ok. 3000 mieszkańców [LIŻEWSKA1998]. Podregionowi szczycieńskiemu dały się we znaki czasy napoleońskie, a wojna celna z Królestwem Polskim przyczyniła się do upadku i tak niezwykle słabego lokalnego przemysłu. Było ono jednym z uboższych mazurskich powiatów. Przeważająca część ludności utrzymywała się z rolnictwa i przemysłu leśnego, dominowały gospodarstwa małe i średnie. W wyniku kilkusetletnich procesów osadniczych w szczycieńskim dominowała ludność polskojęzyczna, jeszcze w przededniu pierwszej wojny światowej stanowiąca 70%. Czy te historyczne wypadki pozostawiły po sobie jakieś ślady? Wprawdzie jest ich niewiele, ale przez to nabierają większego znaczenia. Układają się one w album, z którego ktoś kiedyś usunął część kart. Jednak te, które ocalały również są interesujące. Dokonane w 1998 r. zmiany mapy administracyjnej Polski utworzyły ponownie w Szczytnie siedzibę powiatu. Powiat Szczycieński wchodzi do strefy funkcjonalnej południowej woj. warmińsko-mazurskiego. - 23 - 2.2. Uwarunkowania przyrodniczo-gospodarcze 2.2.1. Walory Przyrodnicze Powiat Szczycieński leży w południowej części woj. warmińsko –mazurskiego. Od południa graniczy z woj.mazowieckim (powiaty Przasnysz i Ostrołęka), od wschodu z powiatami Pisz i Mrągowo, od północy z Powiatem Ziemskim Olsztyn i od zachodu z powiatem Nidzica. Powiat Szczycieński jest jednym z największych w województwie, zajmuje obszar 1933 km2 co stanowi 8% powierzchni całego województwa. W granicach powiatu działa sześć gmin wiejskich: Dźwierzuty, Jedwabno, Rozogi, Szczytno, Świętajno, Wielbark oraz miasto i gmina Pasym i miasto Szczytno. Miasto Szczytno jest siedzibą samorządu powiatowego, centrum życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego. Szczytno bywa nazywane „Bramą Mazur” z powodu swego położenia w najbardziej wysuniętej na południe części tego regionu. Miasto i jego okolice stanowią niejako wizytówkę specyficznej urody całej tej krainy i jej dziedzictwa historyczno-kulturowego. Jak w soczewce skupione są tu bowiem najbardziej charakterystyczne dla ziem polodowcowych formy krajobrazu oraz flora i fauna. Ponad sto jezior wypełniających doliny morenowe, liczne rzeki i strumienie, a także towarzyszące im moczary oraz położone wśród lasów Puszczy Piskiej i Napiwodzkiej torfowiska są ostoją zwierzyny i roślinności niespotykanej gdzie indziej. Obszar ten znajduje się zasadniczo w obrębie trzech makroregionów : • Równiny Mazurskiej, • Pojezierza Olsztyńskiego, • Pojezierza Mrągowskiego. Tylko niewielkie skrawki wchodzą w skład Równiny Kurpiowskiej. Podobnie jak w innych częściach Pojezierza Mazurskiego dominuje tu młody krajobraz polodowcowy. Sąsiedztwo dwóch rożnych geomorfologicznie obszarów sprawia, że krajobraz ziemi szczycieńskiej jest różnorodny - 24 - i urozmaicony. Na terenach wchodzących w skład pojezierzy dominują morena czołowa i denna. Charakterystycznym elementem krajobrazu są tu pasma wzgórz morenowych, często porośnięte lasami. Przedzielają je różnej wielkości i kształtu jeziora, liczne są tu oczka polodowcowe oraz bagienka. Całkowicie odmienny krajobraz panuje na Równinie Mazurskiej. Jest to rozległy płaski obszar sandrowy. Tworzące go piaski zostały naniesione przez rzeki wypływające z pod czoła topniejącego lodowca, znajdującego się na pobliskich pojezierzach. Rozległe tereny sandrowe przecinają doliny rzek spływających ku Mazowszu: Omulwi, Szkwy, Rozogi. W dolinach tych w przeszłości znajdowały się rozległe torfowiska niskie, które w trakcie późniejszych, wielokrotnych melioracji zostały zamienione na łąki, pastwiska i grunty orne. Bogata jest tu sieć wód powierzchniowych-tworzą ją jeziora, rzeki, strumienie i bagienka. Prawie cała ziemia szczycieńska leży w dorzeczu Wisły. Główne rzeki to: Omulwia, Szkwa, Rozoga, Sawica, Wałpusza. Jeziora na tym obszarze położone są na północ i zachód od linii Spychowo – Świętajno – Szczytno – Rekownica. Do największych jezior należą: Sasek Wielki (870 ha), Kalwa (561 ha), Wałpusz (439 ha), Leleskie (410 ha) Natomiast najgłębsze zbiorniki to: ♦ Babant (65 m), ♦ Leleskie (49,5 m), ♦ Sasek Wielki (38 m). Powierzchnia wód powiatu stanowi ogółem 7 071 ha. Udział wód gmin powiatu szczycieńskiego przedstawia rysunek 2.1. - 25 - Rys. 2.1. Wody gmin na tle powiatu Źródło: opracowanie własne. Ziemia Szczycieńska jest najbardziej lesistą częścią Mazur. Porastają ją, między innymi, dwa największe kompleksy leśne Warmii i Mazur – Puszcza Piska oraz Puszcza Napiwodzko–Ramudzka. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, kolejne miejsca zajmują: świerk, olcha, brzoza, dąb, grab. Jako domieszka występują: jesion, osika, lipa i bardzo liczne jałowce. Nigdzie indziej na Warmii i Mazurach nie spotykamy tak wielu okazałych jałowców jak na omawianym terenie. Oprócz dominacji zespołów borowych są tu także siedliska lasowe. Mimo intensywnego od dziesięcioleci pozyskiwania drewna zachowało się jeszcze sporo drzewostanów starych, liczących 100 lat i więcej. Rozległe i łatwo dostępne dla turystów bory ziemi szczycieńskiej znane są z obfitości czarnych jagód oraz grzybów. Powierzchnia lasów powiatu ogółem stanowi 97 947,37 ha. Lesistość gmin powiatu przedstawia rysunek 2.2. Rys. 2.2. Lasy Gmin na tle powiatu Źródło: opracowanie własne. Niezwykłe zróżnicowanie występujących tu środowisk, a także liczne tereny kserotermiczne sprawiają, że przetrwało tu wiele interesujących, często rzadkich i ginących roślin. Między innymi jest to kosaciec syberyjski, spotykany na mazurach tylko w okolicach Szczytna, chamendafne północna, brzoza niska itp. Podobnie jak świat roślin bardzo bogata jest fauna okolic Szczytna. Niestety stopień poznania jest wciąż niewielki. Pod względem bogactwa fauny ziemia szczycieńska w skali regionu i województwa zajmuje miejsce wyjątkowe. - 26 - Dla kilku gatunków (kraska, kulik wielki, paź żeglarz) jest to jedyne miejsce występowania w regionie. Obecnie największym ssakiem zamieszkującym ten teren jest łoś. Do częstych mieszkańców lasów i pól należą: jelenie, sarny, dziki, zające. Największym drapieżnikiem ziemi szczycieńskiej jest wilk, a żyjąca tu populacja jest jedną z większych na Mazurach. Na tym tle człowiek – gospodarz tej krainy wyraźnie wpisał się w krajobraz ze swą działalnością, tworząc krajobraz kulturowy, w którym jak w zwierciadle odbite są efekty jego działalności w przeciągu dziesiątków, a niekiedy i setek lat. Otaczający nas krajobraz ulega ciągłym zmianom. Na jego obraz mają wpływ procesy polityczne, przemiany gospodarcze, społeczne i kulturalne. 2.2.2. Gospodarka regionu Powiat jest jednym z większych w województwie i jego powierzchnia wynosi 193 310 ha,. Z podziałem na poszczególne gminy kształtuje się następująco ( rys. 2.3.). Rys. 2.3. Powierzchnia Gmin na tle powiatu Źródło: Opracowanie własne. Liczba ludności w stanie istniejącym wg. danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego z 2002 r. wynosi 72 403 mieszkańców i charakteryzuje się znaczną stabilnością z niewielką tendencją wzrostu w ostatnich 5 latach. Rozmieszczenie wyznaczonych zwiększonej terenach liczby stanowiących ludności naturalny przewiduje rozwój się powiatu na oraz w pozostałych jednostkach osadniczych. Ilość mieszkańców Powiatu Szczcieńskiego ilustruje tabela 2.1. Tabela 2.1 Ludność Gmin na tle powiatu - 27 - LU DNO ŚĆ W W I EKU LUDNOŚĆ 2 NA 1 km LUDNOŚĆ OGÓŁEM W TYM KOBIETY Dźwierzuty 7 385 3 755 1 890 4 889 607 27,0 Jedwabno 3 832 1 936 1 196 2 204 432 12,3 Pasym 5 354 2 650 1 437 3 449 468 35,8 Szczytno 9 370 4 592 3 021 5 386 963 26,9 Świętajno 6 350 3 200 1 714 3 685 951 22,7 Wielbark 6 690 3 285 2 123 3 711 556 19,2 Rozogi 5 995 3 155 2 049 2 940 1 006 26,7 27 430 14 272 7 894 16 591 2 945 2 773 ,5 72 406 36 845 21 324 42 855 7 928 37,0 G M INA M. Szczytno O GÓ Ł EM PRZEDPRODUK -CYJNYM PRODUKCYJNYM POPRODUKCYJNYM Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Szczytnie. Uwarunkowania przyrodnicze, geograficzne, struktura użytków i położenie w stosunku do dużych aglomeracji miejskich przesądziły o rozwoju gospodarczym powiatu. Podstawowymi gałęziami gospodarki na obszarze powiatu są: rolnictwo, leśnictwo i przetwórstwo drzewne. Nową rozwijającą się gałęzią gospodarki jest turystyka, a w szczególności agroturystyka. Zmiany strukturalne i ekonomiczne lat 90 spowodowały spadek produkcji we wszystkich gałęziach gospodarki w powiecie. Nastąpił bardzo głęboki regres w produkcji rolniczej wielowarstwowej (likwidacja PGR–ów) i w gospodarstwach indywidualnych, uległy likwidacji wszystkie znaczące zakłady produkcyjne (UNIMA, LENPOL, Przetwórnia Owocowo-Warzywna, Zakład Obsługi Rolnictwa – POM i in.). Sytuacja taka spowodowała bardzo wysokie bezrobocie. Powstające nowe podmioty gospodarcze (rzemiosło, usługi, handel) nie dały tyle miejsc pracy, aby znacznie złagodzić skutki bezrobocia. Liczbę podmiotów gospodarczych Powiatu Szczycieńskiego ilustruje rysunek 2.4. Rys. 2.4. Podmioty gospodarcze Powiatu - 28 Źródło: opracowanie własne. Działania administracji rządowej i samorządowej w latach 1990 – 2002 ukierunkowane na tworzenie warunków rozwoju gospodarczego dały szansę na poprawę sytuacji. W zakresie rolnictwa, które nadal pozostaje dominującą gałęzią gospodarki na terenie powiatu prowadzone są prace koncepcyjne zakładające restrukturyzację dostosowującą obszary rolnicze do zmieniających się warunków rynkowych. Głównym kierunkiem jest pobudzenie gospodarcze obszarów wiejskich przez inwestycje agroturystyczne. Program ten przewiduje powstanie pensjonatów wiejskich, karczm, zajazdów i usług uzupełniających we wsiach letniskowych dogodne położenie turystyczne. Na terenie powiatu prowadzi działalność ok. 6900 przedsiębiorstw, z czego znakomita większość to firmy o charakterze usługowym i handlowym. Nieliczne zakłady produkcyjne (ok. 30) wykorzystują naturalne bogactwa terenu (przetwórstwo drewna, przemysł meblarski, spożywczy, przetwórstwo owocowo–warzywne). Największe przedsiębiorstwa to: MM International, FS Favorit Furniture, . Reprezentantami przemysłu maszynowego są: „PREMO” Przedsiębiorstwo Remontowo–Montażowe PZM, Przedsiębiorstwo Produkcyjno–Handlowo –Usługowe „STOLMET”. W miejscowości Szymany usytuowane jest lotnisko cywilne „Porty lotnicze Mazury–Szczytno”. W 1997 r. na terenie gminy Szczytno powstała Warmińsko–Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna. Strefa została ustanowiona w celu przyśpieszenia rozwoju gospodarczego regionu przez przyciągnięcie inwestorów, którzy utworzyliby nowe miejsca pracy. Zgodnie z ustawą o specjalnych strefach ekonomicznych, działalność gospodarcza na terenie takiej strefy pozwala na całkowite zwolnienie z podatku dochodowego przez pierwsze 10 lat działalności gospodarczej i częściowe zwolnienia w czasie kolejnych 10 lat. W Szczytnie został również uruchomiony posterunek celny. - 29 - Struktura zatrudnienia wyrażona procentowo (stan na 2002 r.) przedstawia się następująco : • handel i naprawy – 40,2%, • działalność produkcyjna – 11,5%, • budownictwo – 10,7%, • obsługa nieruchomości – 9,0%, • transport – 7,9%, • pozostała działalność usługowa – 5,8%, • hotele i restauracje – 5,1%, • inne sekcje – 9,8%. Z zestawienia powyższego wynika, iż wśród podmiotów gospodarczych wiodącą rolę odgrywają wszelkie formy handlu i usług łącznie 46,0%, działalność produkcyjna (11,5%) i budownictwo (10,7%). Sytuacja ewoluuje w kierunku zmniejszenia udziału działalności produkcyjnej. Z analizy wielkości zatrudnienia przez podmioty gospodarcze wynika, iż dominują firmy małe (kilkuosobowe, głównie rodzinne, w statystyce Urzędu Statystycznego do 50 osób), niewielki jest udział średnich (50 do 200 zatrudnionych), a znikomy większych. Struktury tej nie można uznać za korzystną z punktu widzenia stabilności gospodarczej i ochrony rynku pracy – dominujące małe firmy są w większości w kondycji ekonomicznej pozwalającej na utrzymanie bez możliwości rozwoju i inwestowania. - 30 - 3. Sytuacja społeczno-gospodarcza powiatu 3.1. Sytuacja społeczna Powiat Szczycieński liczy ok. 72 tys. mieszkańców. W tej liczbie na koniec marca 2003 r. było 28,8 tys. osób aktywnych zawodowo. Osób pracujących było 19,7 tys. w tym 7,3 tys pracujących w rolnictwie indywidualnym, a 12,4 tys. pracujących poza rolnictwem indywidualnym. Zarejestrowanych jako bezrobotni było w tym czasie 9 098 osób. W końcu kwietnia bieżącego roku zarejestrowanych było 8,7 tys osób. Stopa bezrobocia w Powiecie Szczycieńskim na koniec marca 2003 r. wynosiła 31,6 %, natomiast w woj. warmińsko - mazurskim 29,4 %, a w Polsce 18,7 %. W Powiecie Szczycieńskim wg. stanu na koniec lipca 2003 r. działało ogółem 6 894 podmioty gospodarcze (zarejestrowane w systemie REGON), w tym 240 w sektorze publicznym, 6 654 w sektorze prywatnym. W tym zakładów prowadzonych przez osoby fizyczne było 6 018. Województwo warmińsko-mazurskie ma wśród województw najwyższą w Polsce stopę bezrobocia. Dwanaście wśród dwudziestu jeden powiatów województwa ma wyższą stopę bezrobocia niż Powiat Szczycieński. Są jednak powiaty w Polsce poza woj. warmińsko-mazurskim o wyższej niż w Powiecie Szczycieńskim stopie bezrobocia. Stopę bezrobocia podregionu na tle innych powiatów województwa przedstawia rysunek 3.1. - 31 - Olsztyn powiat grodzki Iława Elbląg powiat grodzki Nowe Miasto Lubawskie Nidzica Olecko Olsztyn powiat ziemski Ełk Szczytno Mrągowo Giżycko Działdowo Lidzbark Warmiński Kętrzyn Ostróda Elbląg powiat ziemski Pisz Węgorzewo Braniewo Bartoszyce Gołdap % 31.12.2002 r. Rys. 3.1. Stopa bezrobocia podregionu na tle powiatów województwa Źródło: opracowanie własne. Najwyższy stan bezrobocia wystąpił w czerwcu 1994 r. - 10 408 osób bezrobotnych. Od tego czasu następował stopniowy, ale znaczny spadek bezrobocia, jednak tylko do czerwca 1998 r., kiedy było zarejestrowanych 5 038 osób. Od 1998 r. następował ponowny wzrost bezrobocia. Od dnia 01.01.1999 r. w wyniku reformy administracyjnej kraju do obszaru działania Powiatowego Urzędu Pracy w Szczytnie weszła gmina Rozogi z 484 osobami bezrobotnymi. Strukturę oraz rysunki 3.2, 3.3. liczbę bezrobotnych przedstawiają tabele 3.1,3.2 oraz - 32 - Tabela 3.1 Struktura bezrobocia zarejestrowani bezrobotni Stan w ostatnim ogółem dniu miesiąca % bezrob. kobiet do ogółu bezrobotnych % bezrob. z prawem do zasiłku do ogółu ogółem w tym kobiety bezrob. bezrobotni z prawem do zasiłku ogółem w tym kobiety Grudzień 1998 5 722 3 463 60,5 1 432 655 25,0 Czerwiec 1999 6 502 3 780 58,1 1 442 548 22,2 Grudzień 1999 7 312 4 137 56,6 1 775 668 24,3 Czerwiec 2000 6 736 3 893 55,0 1 522 548 26,4 Grudzień 2000 7 648 4 298 53,5 1 675 636 28,5 Czerwiec 2001 8 237 4 363 53,0 1 696 543 20,6 Grudzień 2001 9 112 4 713 51,7 2 070 745 22,7 Czerwiec 2002 8 391 4 198 50,0 1 723 627 20,5 Grudzień 2002 8 939 4 486 50,2 1 544 533 17,3 Styczeń 2003 9 114 4 560 50,0 1 532 526 16,8 Luty 2003 9 186 4 569 49,7 1 510 510 16,4 Marzec 2003 9 098 4 532 49,8 1 497 505 16,5 Kwiecień 2003 8 700 4 312 49,6 1 410 487 16,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Pracy w Szczytnie Bezrobotni wg wieku w dniu 31.12.2002 r. 45 - 54 lata 19% 55 i więcej lat 2% do 24 lat 28% 35 - 44 lata 24% 25 - 34 lata 27% Rys.3.2. Bezrobotni wg wieku Źródło: opracowanie własne - 33 - Tab. 3.2. Struktura bezrobotnych wg wieku ( grudzień 2002 r.) Wyszczególnienie 15 - 17 Wiek w latach - 28,2 49,6 27,0 55,7 35 - 44 2 145 24,0 50,9 45 - 54 1 687 18,9 45,1 55 - 59 150 1,7 28,0 60 i więcej 25 0,3 - wyższe 229 2,6 65,1 1 765 19,7 67,3 404 4,5 68,3 2 971 33,2 42,3 3 570 39,9 45,3 1 529 17,1 54,7 ogólnokształcące zawodowe gimnazjalne i poniżej do 1 roku 1-5 1 569 17,6 50,9 5 - 10 1 182 13,2 49,0 10 - 20 1 324 14,8 47,3 20 - 30 746 8,4 25,7 63 0,7 12,7 2 526 28,3 57,2 do 1 595 6,7 26,6 1-3 1 196 13,4 38,4 30 i więcej lat bez stażu miesiącach 2 413 zasadnicze bez pracy w danej grupie % ogółu bezrobotnych 2 519 Średnie Czas pozostawania liczba 0 25 - 34 zawodowe Staż pracy ogółem % bezrobotnych kobiet w 18 - 24 policealne i średnie Wykształcenie Bezrobotni (mężczyźni i kobiety razem) 3-6 1 204 13,5 44,9 6 - 12 1 348 15,1 44,5 12 - 24 1 762 19,7 43,0 pow.24 2834 31,7 69,50 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Pracy w Szczytnie W porównaniu do lat wcześniejszych można zauważyć: - zwiększanie się wśród zarejestrowanych bezrobotnych odsetka osób z wyższym wykształceniem. Wynika to między innymi z ogólnego wzrostu uczelni wyższych i osób kształcących się; - wzrost liczby osób o długotrwałym pozostawaniu bez pracy; - 34 - - zwiększanie się odsetka młodzieży wśród bezrobotnych, a także osób dotychczas nie pracujących. Aż 55% bezrobotnych stanowią osoby młode do 34 lat; w tym aż 28% bardzo młode, bo do 24 lat. B ezrobo tni w g po ziom u w ykształcenia w dn iu 31.12.2002 r. wyższe 3% policealne i średnie zawodowe 20% podstawowe i niepełne podstawowe 39% średnie ogólnokształcące 5% zasadnicze zawodowe 33% Rys. 3.3. Bezrobotni wg wykształcenia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Pracy w Szczytnie Największe bezrobocie dotyka osoby bez wykształcenia – 39% i o niskim wykształceniu zawodowym – 33%. Osoby o lepszym wykształceniu niż zawodowe stanowią łącznie 28% ogółu bezrobotnych. Bardzo znacząca jest ilość długotrwale bezrobotnych: powyżej 12 m-cy 52%, a w tym 32% ponad dwa lata. W ostatnich latach zwiększa się odsetek osób o dużym doświadczeniu zawodowym w grupie wiekowej 45-54 lata przy jednoczesnym zmniejszaniu się odsetka osób w grupie wiekowej 35-44 lata.Przedstawione wielkości nie określają stopy bezrobocia w poszczególnych gminach. Dane te mają jedynie charakter porównawczy między gminami powiatu. Liczbę bezrobotnych w gminach ilustruje tabela 3.3. - 35 - Tabela. 3.3 Bezrobotni w gminach na tle powiatu Gmina stan na koniec roku Dźwierzuty Gmina Jedwabno Miasto i Gmina Pasym Gmina Rozogi Miasto Szczytno Gmina Szczytno Gmina Świętajno Gmina Wielbark 1999 836 481 540 563 2 356 1 092 714 730 2000 880 552 545 594 2 340 1 137 779 821 2001 983 596 687 679 2 893 1 357 929 988 2002 1 000 594 639 661 2 869 1 302 905 969 IV 2003 957 580 604 656 2 843 1 245 876 939 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Pracy w Szczytnie 3.1.1.Wyrównywanie szans i likwidacja barier Równość szans jest wartością. Wyrównywanie szans i zlikwidowanie barier edukacyjnych, społecznych, środowiskowych i ekonomicznych musi stać się celem. Równy dostęp do wykształcenia, wspieranie słabszych grup społecznych oraz pomoc w egzekwowaniu ich równych praw obywatelskich - stanowi wielka rezerwę rozwoju cywilizacyjnego. Nieodpowiedni i nieadekwatny do potrzeb poziom wykształcenia mieszkańców szczególnie zamieszkałych na wsi stanowi słaba stronę regionu. Szansą jest rozwój edukacji na bazie zasobów ludzkich, odpowiadający potrzebom rynku pracy oraz stwarzanie mechanizmów stymulujących do podejmowania własnej działalności gospodarczej. Odpowiednio wyszkolona i sprawnie działająca administracja publiczna (zwłaszcza w zakresie programowania i zarządzania finansami programów rozwoju regionu) odgrywać musi kluczową rolę w przezwyciężaniu barier - 36 - społecznych. Jakość zasobów ludzkich w rozumieniu poziomu wiedzy oraz umiejętności zawodowych jest zasadniczym czynnikiem konkurencyjności regionu. Działania mające na celu poprawę jakości siły roboczej i dostosowanie jej do wymogów istniejącego rynku pracy są bezwzględnie istotne, szczególnie dla terenów objętych najwyższym poziomem bezrobocia. Działania głównie dotyczyć muszą osób bezrobotnych, małych i średnich przedsiębiorstw oraz przedstawicieli organizacji lokalnych i liderów organizacji partnerskich. Szkolenia dla osób bezrobotnych szczególnie zamieszkałych na wsi oraz osób rozpoczynających działalność gospodarczą zharmonizowane będą działaniami wdrożeniowymi realizowanymi w ramach programów z Europejskiego Funduszu Socjalnego [KOZAK 1998]. Głównym celem tego zadania będzie zwiększenie umiejętności kadr i wzmocnienie instytucjonalne administracji samorządowej do efektywnego programowania, monitorowania i kontroli polityki spójności społeczno-gospodarczej. Elementem wyrównywania szans jest także przełamywanie barier społecznych. Działania takie w regionie muszą być skierowane na: 1. Tworzenie systemu edukacji bez barier, równego dostępu do wykształcenia młodzieży wiejskiej z rodzin niezamożnych i z regionów szczególnego zagrożenia społecznego i pomoc edukacyjna dla dzieci byłych pracowników PGR. 2. Wspieranie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych poprzez wyrównywanie pracodawcom zwiększonych kosztów zatrudnienia stwarzając warunki preferencyjne. 3. Usprawnienie systemu kredytów młodzieży uczącej się przez rozwiązanie problemu ich zabezpieczeń, ustanowienie gwarantów zastępczych. Zasadna staje się potrzeba przywrócenia funkcji socjalno-opiekuńczej szkoły, m.in. poprzez dożywianie uczniów i opiekę zdrowotną. Państwo nie chce dziś lub nie potrafi pomagać najsłabszym. Dotkliwie odczuwa to obecnie najbardziej bezbronna część społeczeństwa, znajdująca się w coraz większej biedzie i beznadziei. Na pomoc społeczną muszą być - 37 - przeznaczone większe środki w kategoriach minimum socjalnego i systemu zasiłków rodzinnych. 3.1.2. Poprawa warunków życia i pracy Obszar Powiatu Szczycieńskiego jest bardzo atrakcyjny pod kątem turystyki i wypoczynku. Turystyka jest bardzo ważną gałęzią gospodarki, dając miejsca pracy oraz znaczne dochody dla samorządów lokalnych i mieszkańców. Baza obsługująca turystykę systematycznie jest rozbudowywana i unowocześniana. Firmy i osoby prowadzące działalność turystyczną dysponują ok. 4 tys. miejsc noclegowych. W mieście Szczytno prowadzą działalność 4 hotele i 5 pensjonatów, dysponując około 350 miejscami noclegowymi. W gminach prowadzą działalność gospodarstwa agroturystyczne w ilości 50, uatrakcyjniając pobyt przez udostępnienie przejażdżek konnych, sprzętu pływającego oraz organizację ognisk i spotkań z zespołami folklorystycznymi. W okresie sezonu turystycznego liczba miejsc noclegowych wzrasta o ok. 2 tys. Co daje ogółem ok. 6 tys. miejsc. W miejscowościach turystycznych funkcjonuje ok. 60 punktów gastronomicznych, gęsta sieć sklepów i punktów usługowych oraz ok. 20 pól namiotowych i biwakowych. Turystyka może być kołem zamachowym rozwoju gospodarczego, a dalszy jej rozwój ma poprawić warunki materialne społeczeństwa. Ograniczenie bezrobocia jest zadaniem trudnym i wymaga czasu. Potrzebne będą zadania specyficzne i nadzwyczajna mobilizacja. Jednym z kluczowych problemów obecnego pokolenia jest uświadomienie faktu, że w gospodarce rynkowej trzeba samemu wziąć odpowiedzialność za własną przyszłość zawodową. W regionie powiatu łatwo zaobserwować aktualnie zjawisko braku dostosowania kwalifikacji zawodowych i aspiracji bezrobotnych do potrzeb rynku pracy oraz brak odpowiednich w sytuacji utrzymującego się bezrobocia – wzorców zachowań zarówno osób bezrobotnych jak i pracodawców. W świetle - 38 - uwarunkowań wysokiego wskaźnika bezrobocia polityka regionu zmierzać musi do konkretnych działań mających na celu stworzenie nowych miejsc pracy i ograniczania bezrobocia. Nadrzędną zasadą musi być efektywność włączania w system wspierania rozwoju gospodarczego środków funduszy unijnych (głównie na programy dotyczące nowoczesnych technologii informatycznych dla celów edukacyjnych i szkoleniowych). Fundamentem działań musi być samodzielność podregionu w zakresie określania celów swego rozwoju i zdolność do finansowania przede wszystkim ze środków własnych. Polityka musi zapewnić niezbędną spójność społeczności lokalnych, a więc skutecznie przeciwdziałać narastaniu dysproporcji w rozwoju. Najbardziej efektywną inwestycją stać się musi inwestycja w człowieka. Tylko społeczeństwo oparte na wiedzy ma szanse konkurować w gospodarce rynkowej. Ludzie wykształceni, przygotowani do korzystania z coraz to większej ilości informacji stanowić będą o warunkach życia i pracy pozostałej części ludności. W celu przyspieszenia rozwoju postawić należy na wspieranie regionalnej przedsiębiorczości [DZIEMIANOWICZ 2000]. Głównie odpowiednie warunki funkcjonowania należy stworzyć dla małych i średnich firm poprzez: • obniżenie obciążeń podatkowych dla przedsiębiorców inwestujących i tworzących nowe miejsca pracy, • poszerzenie istniejącej sieci połączeń kredytowych, których zadaniem jest udział w ryzyku przedsiębiorcy w pozyskiwaniu środków na rozwój gospodarczej działalności, • rozbudowa sieci energetycznych, sieci gazowej i mediów komunalnych, • poprawa systemu kształcenia ustawicznego uwzględnieniem zawodu rolnika i pokrewnych oraz kursów specjalistycznych zwianych z rolnictwem ekologicznym, agroturystyką i ochrona środowiska naturalnego, rozwojem drobnej wytwórczości, usług i małej gastronomii, • konstruowanie programu ochrony czystości wód (oczyszczanie ścieków) oraz wprowadzanie programu utylizacji głównie odpadów komunalnych wykorzystaniem efektów wtórnych procesów, - 39 - • prowadzenie kompleksowej polityki rozwoju obejmującej podstawowe strefy funkcjonowania głównie produkcyjno-ekonomiczna, socjalna i edukacyjno - kulturową. 3.1.3. Organizacje społeczne i ich rola w rozwoju regionu Inicjatywy społeczne o charakterze humanitarnym maja w Polsce długą tradycję. Początki sięgają korzeni zorganizowanej działalności społecznej dla dobra innych [RAWAN 1996].Współcześnie organizacje społeczne działają w szczególnej sytuacji społeczno -politycznej. Aktualnie społecznościom brak jeszcze wystarczających kompetencji i przygotowania aby mogły krytycznie i skutecznie rozpoznawać i reprezentować własne interesy, podejmować decyzje zgodnie z właściwym osądem moralnym, potrzebami obywatelskimi i koordynacją rozbieżnych interesów. Aktualnie społeczeństwo obywatelskie podregionu jest słabe, ludzie nie są przygotowani, nie potrafią walczyć mądrze o swoje prawa. Na to nakładają się zróżnicowane orientacje kulturowe, etniczne, religijne i światopoglądowe, wizje porządku społecznego oraz orientacje wspólnotowe. Trudna sytuacja społeczności lokalnej w związku z przemianami społeczno-ustrojowymi polega również na zmianach w publicznym finansowaniu działań społecznych i dostępności do różnych funduszy. Zwiększeniu ulega odpowiedzialności władz lokalnych za zadania społeczne, jest to dobre zjawisko. Negatywnie ocenić należy w dalszym ciągu kontrole wolności zrzeszania się. Istnieją też poważne zagrożenie ekonomiczne. Niewyodrębnione są organizacje użyteczności publicznej (użytku publicznego). Nie wiadomo na ile organizacje pozarządowe powinny uzupełniać, na ile zastępować dotychczasową rolę władz publicznych, a na ile tworzyć nową jakość społeczną [SYNAK,RUZICA 1996]. Realne jest zagrożenie ograniczania roli inicjatyw społecznych do wyłącznie wykonawczego charakteru ustaw państwowych i wytycznych samorządów. Świadomość istnienia takich niejasności i zagrożeń w całej Polsce doprowadziła do powstania ustawy o organizacjach pożytku publicznego. Powoli następuje - 40 - proces konsolidacji i budowania wspólnej infrastruktury dla potrzeb wszystkich obywateli. Organizacje musza przejmować do realizacji zadania publiczne. Niepokojące jest nadal traktowanie organizacji społecznych przez samorządy lokalne na zasadzie preferencji wewnętrznych niż polityki całościowej[TISCHNER 1999]. Często służą jako ozdobnik w deklaracjach o tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego. Zadawalający jest fakt, że wobec społeczników rosną wymagania. Oznacza to, że organizacje staną się bardziej wymagające poprzez swoje plany i realizację konkretnych działań. Nie wystarcza dobre chęci i waga problemu. Liczyć się będzie głównie siła argumentacji, umiejętność pisania biznes-planów, zarządzania organizacją, właściwa ocena potrzeb i rezultatów także wiedza i umiejętności z dziedziny marketingu i reklamy w celu uczynienia organizacji atrakcyjną [RAWAN, FRYSZACKI 1996]. Z analiz wynika, że organizacje społeczne w podregionie najbardziej rozwijają się w dziedzinie pomocy społecznej i edukacji. Wyraźny niedostatek występuje w dziedzinach bezpieczeństwa publicznego, promocji podregionu i działań na rzecz środowisk wiejskich. Aktualnie sytuacja finansowa organizacji społecznych jest bardzo trudna. W najbliższym czasie przewiduje się możliwość lepszej dostępności do środków krajowych, nawet budżetowych poprzez wprowadzanie w życie ustawy o użyteczności publicznej. 3.2. Sytuacja gospodarcza Wzrostowy trend wskaźnika koniunktury pozwala przypuszczać, że mamy rzeczywiście do czynienia ze wzrostem, a nie jedynie chwilową poprawą koniunktury. Wzrost gospodarczy winien być bardziej dynamiczny w latach 2004-2005. Spożycie indywidualne będzie rosło w tempie wolniejszym niż PKB. Wydaje się, że najniższy poziom aktywności gospodarka osiągnęła na przełomie 2001 i 2002 r. W opinii 72% przedsiębiorców sytuacja gospodarcza w powiecie pogorszyła się, natomiast tylko co czterdziesty uważa, że uległa poprawie. Reszta nie odnotowała zmiany sytuacji gospodarczej. Najtrudniej przedstawia się - 41 - sytuacja w handlu (84% wskazań pogorszyło się), natomiast stosunkowo najmniej niekorzystnie w produkcji (64% wskazań pogorszyło się). W opinii większości ankietowanych firm popyt na ich usługi i produkty spadł w stosunku do sytuacji sprzed roku. Największy spadek odnotowały firmy wielobranżowe i handlowe. Prognozy sytuacji gospodarczej w powiecie na najbliższy okres są wyraźnie mniej pesymistyczne. Największym optymizmem charakteryzują się mało ważące na ogólnej ocenie koniunktury firmy wielobranżowe a ponadto budowlane i transportowe. Negatywnie oceniają swoją przyszłość działający w produkcji, usługach oraz handlu. 3.2.1. Infrastruktura Sieć dróg publicznych w Powiecie Szczycieńskim tworzą drogi kategorii krajowej, wojewódzkiej, powiatowej i gminnej. Podstawowe znaczenie komunikacyjne, zapewniające zewnętrzną dostępność komunikacyjną obszaru Powiatu jak i całego woj. warmińsko – mazurskiego mają drogi krajowe: - droga krajowa nr 53 Olsztyn-Szczytno-Ostrołęka, -droga krajowa nr 57 Bartoszyce-Bisztynek-Biskupiec-Szczytno-WielbarkPułtusk, - droga krajowa nr 58 Olsztynek-Szczytno-Pisz-Szczuczyn, - droga krajowa nr 59 Giżycko-Rozogi. Łączna długość dróg krajowych przebiegających przez teren powiatu wynosi 18698 km. Wszystkie drogi wymagają modernizacji celem dostosowania obecnych parametrów technicznych do wymogów przewidzianych dla dróg klasy „G” (główne). Konieczne zmiany dotyczą zarówno elementów geometrycznych drogi, jak i ich konstrukcji. Uzupełniająca sieć dróg publicznych zwiększających zewnętrzną dostępność komunikacyjną obszaru Powiatu stanowią drogi wojewódzkie oraz część dróg powiatowych. Pozostałe drogi powiatowe oraz drogi gminne maja charakter lokalny uzupełniający sieć podstawową. Długość - 42 - zaewidencjonowanych dróg publicznych na terenie Powiatu Szczycieńskiego wynosi ok. 1680 km, w tym 187 km to drogi krajowe, 66 km drogi wojewódzkie, 619 km drogi powiatowe, 808 km drogi gminne. Wszystkie drogi krajowe i wojewódzkie posiadają nawierzchnię bitumiczną. Z dróg powiatowych nawierzchnię bitumiczną ma ok. 70% dróg. Najwięcej nawierzchni bitumicznych mają drogi powiatowe na terenie Gminy Dźwierzuty (80%) i Gminy Wielbark (79%), najmniej nawierzchni bitumicznych mają drogi powiatowe na terenie Gminy Rozogi (45%) tam też występują największe potrzeby modernizacyjne. Do kategorii dróg powiatowych zaliczonych zostało również około 150 km dróg o nawierzchni gruntowej oraz ok. 28 km dróg miejskich (ulic) znajdujących się w granicach administracyjnych miasta Szczytno. Zdecydowana większość dróg powiatowych nie spełnia kryteriów, jakim powinny odpowiadać drogi powiatowe zgodnie z art.6 a, ust.1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. - o drogach publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r. Nr 70, poz. 838) który mówi, że do dróg powiatowych zalicza się drogi: „stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedziby gmin między sobą”. Stan ten w niedługiej perspektywie czasowej będzie wymagał uporządkowania. Szczegółowa analiza aktualnych parametrów technicznych wszystkich dróg publicznych wykazuje, że zdecydowana większość dróg posiada parametry niezgodne z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne, dotyczy to zarówno elementów geometrycznych jak i samej konstrukcji. Wieloletnie zaniedbania w zakresie wykonawstwa okresowych zabiegów remontowych takich jak: odnowy warstw ścieralnych, wzmocnienia nawierzchni, regulacja poboczy, usuwanie krzaków i odrostów, czyszczenie i regulacja przydrożnych rowów itp., spowodowały, że istnieje pilna potrzeba odrobienia istniejących w tym względzie zaległości oraz przeprowadzania zabiegów remontowych w sposób systematyczny i planowy. W związku z reformą administracyjną kraju zmienił się również system zarządzania drogami publicznymi, za wyjątkiem szczebla gminnego. Na obszarze Powiatu Szczycieńskiego drogami publicznymi zarządzają bezpośrednio następujące jednostki administracji drogowej: - 43 - • drogi krajowe - Rejony Dróg Krajowych w Szczytnie, Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie, jako jednostki administracyjne wchodzące w skład Biura w Olsztynie Oddziału Północno-Wschodniego w Białymstoku Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych, • drogi wojewódzkie - Rejony Dróg Wojewódzkich w Nidzicy i Kętrzynie jako jednostki administracyjne podległe Zarządowi Dróg Wojewódzkich w Olsztynie, • drogi powiatowe - Zarząd Dróg Powiatowych w Szczytnie powołany uchwała Rady Powiatu w Szczytnie. Przez teren Powiatu przebiegają również następujące linie kolejowe: - nr 35 Ostrołęka-Szczytno, - nr 219 Olsztyn-Ełk przez Szychowo, - nr 225 Nidzica-Wielbark, - nr 262 Szczytno-Biskupiec. Na liniach nr 225, nr 262 i nr 35 ruch pasażerski został zawieszony, natomiast jedynie na linii nr 219 na odcinku Olsztyn-Pisz prowadzony jest ruch pasażerski. Liczba pociągów kursujących na w/w linii określona została „Umową o wykonanie regionalnych przewozów pasażerskich na obszarze woj. warmińsko - mazurskiego” zawartą pomiędzy samorządem woj. warmińsko-mazurskiego i PKP S.A. Z danych statystycznych przekazywanych przez PKP S.A wynika, że regionalne przewozy pasażerskie i towarowe są działalnością deficytową, a przedsiębiorstwo nie posiada możliwości finansowych, aby pokrywać występujące straty. Dalsze losy lokalnych linii kolejowych wobec malejącego zapotrzebowania na tą formę zbiorowego transportu zarówno w odniesieniu do transportu pasażerskiego jak i towarowego są w chwili obecnej trudne do przewidzenia. Wyjściem z sytuacji wydaje się być prywatyzacja przewozów kolejowych, a co za tym idzie likwidacja istniejącego do tej pory monopolu PKP S.A. Za dalece niepokojące należy uznać działania Zarządu PKP S.A zmierzające do fizycznej likwidacji lokalnych linii kolejowych, na których zawieszono przewozy. Za czasowym wstrzymaniem się od takich decyzji przemawia fakt - 44 - ogromnej wartości odtworzeniowej budowli kolejowych oraz możliwości ich wykorzystania w przyszłości przez prywatne firmy przewozowe. W sytuacji gdyby wykorzystanie lokalnych linii kolejowych w celach przewozowych było niemożliwe samorząd Powiatu powinien przejąć nieodpłatnie przewidziane do likwidacji linie i wykorzystać je do innych celów takich jak np: po rozebraniu torowiska można niewielkim kosztem wykonać nawierzchnie turystycznych tras rowerowych lub z wysokiej klasy tłucznia, z jakiego wykonane są podtorza linii kolejowej można wykonać wiele kilometrów podbudów na drogach powiatowych nieposiadających utwardzonych nawierzchni. Na terenie Powiatu znajduje się ponadto port lotniczy Szczytno-Szymany w Szymanach, na którym odprawiany jest ruch międzynarodowy osobowy, czarterowy w okresie V - IX i bezpośredni w ciągu całego roku. W roku 2000 zanotowano 14 lotów czarterowych, 66 bezpośrednich lotów zagranicznych w wyniku, których obsłużonych zostało 739 osób. Łączna liczba operacji lotniczych wyniosła 787. Port lotniczy stanowi szansę rozwoju regionu w tym również Powiatu Szczycieńskiego. Jego rozwój zależeć będzie w dużym stopniu od rozwoju gospodarczego całego woj. warmińsko - mazurskiego szczególnie związanego z rozwojem różnych form turystyki oraz lotów transportowych typu cargo. Istotnym elementem warunkującym rozwój portu jest poprawa stanu technicznego głównych dróg dojazdowych, szczególnie drogi krajowej nr 53 Olsztyn-Szczytno-Ostrołęka oraz linii kolejowej w kierunku Olsztyna. W planach na najbliższe lata przewidywana jest rozbudowa terminalu oraz uruchomienie stałego połączenia z Warszawą. Na obszarze powiatu głównym operatorem sieci telekomunikacyjnej jest TPSA, która posiada dobrze rozwiniętą sieć przyłączy. Główna nowoczesna automatyczna centrala telefoniczna jest zlokalizowana w mieście Szczytno w bardzo dobrych warunkach lokalowych. Centrala w Szczytnie jest połączona siecią światłowodową ze wszystkimi gminami, w których zainstalowane są centrale lokalne umożliwiające połączenie z sołectwami. Możliwości techniczne central pozwalają na przyłączenia kolejnych abonentów. TP S.A. rozbudowuje sieć przyłączeń telefonicznych uwzględniając potrzeby lokalnych samorządów, - 45 - mieszkańców powiatu, rozszerzając usługi również na duże skupiska terenów rekreacyjnych. Niezależnie od TP S.A. usługi telekomunikacyjne świadczą operatorzy sieci telefonii komórkowej pokrywając cały obszar powiatu siecią stacji przekaźnikowych. Istniejąca sieć telekomunikacyjna obsługiwana przez różnych niezależnych operatorów umożliwia mieszkańcom powiatu dostępność oraz swobodny wybór operatora. Budowa, eksploatacja i nadzór nad sieciami wodociągowym i kanalizacyjnymi są zadaniami własnymi samorządów gmin i miast. Od roku 1990 tj. od zreformowania administracji publicznej stopnia podstawowego nastąpiła wyraźna poprawa zaopatrzenia mieszkańców w wodę (wybudowano do roku 2001 ok. 200 km sieci wodociągowej) oraz odbioru ścieków, nowo wybudowanymi kolektorami o długości ok. 160 km. Samorządy gmin wybudowały 9 nowych oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w miastach i wsiach gminnych o parametrach odpowiadających normom europejskim i gwarantujących moc przerobową zabezpieczają odbiór ścieków z obszaru gmin. Budowa sieci wodociągowych i kanalizacyjnych jest jednym z głównych zadań długofalowych samorządów, co zostało odzwierciedlone w ich strategiach rozwoju społeczno-gospodarczego. Obszar Powiatu Szczycieńskiego pokryty jest siecią energetyczną zaspakajającą potrzeby mieszkańców miast i wsi. Żadne gospodarstwo domowe ani też zagroda rolnicza nie są pozbawione dostawy energii elektrycznej. Nadzór nad siecią energetyczną w granicach powiatu sprawuje Rejonowy Zakład Energetyczny w Szczytnie posiadający filie terenowe w gminach (poza gminą Rozogi). Zakład Energetyczny prowadzi kompleksową obsługę w zakresie budowy nowych sieci i przyłączy energetycznych polegający na wykonaniu na zlecenie klienta wszystkich wymaganych prawem procedur oraz wykonawstwa przyjmując zlecenia i w efekcie końcowym przekazując klucze od szafki rozdzielczej. Sieci energetyczne znajdują się w różnym stanie technicznym i niektóre z nich wymagają przebudowy z uwagi na czasowe zużycie słupów bądź przejścia linii napowietrznych na kablowe. W ostatnim okresie czasu wzrosło zapotrzebowanie na elektryfikację nowych terenów rekreacyjnych. - 46 - Potrzeba ta została dostrzeżona przez Zakład Energetyczny, sukcesywnie duże obszary terenów letniskowych są elektryfikowane. Mankamentem jest położenie Powiatu Szczycieńskiego w dużym oddaleniu od elektrowni, co powoduje wysoki koszt przesyłu energii elektrycznej. Nastąpiła duża poprawa świadczonych usług przez Zakład Energetyczny, nie występują przerwy w dopływie energii a awarie spowodowane czynnikami zewnętrznymi usuwane są w krótkich terminach. Bolączką Zakładu Energetycznego są kradzieże linii napowietrznych, co powoduje duże straty, a odbiorców naraża na nieprzewidziane kłopoty. Przez teren powiatu przebiega gazociąg średniociśnieniowy gazu ziemnego od zachodnich granic przez gminę Jedwabno, Szczytno i Świętajno do wschodniej części powiatu. Stacje redukcyjne umieszczone są w granicach miasta Szczytno i tylko miasto jest zgazyfikowane. Istnieje teoretyczna możliwość gazyfikacji miejscowości położonych przy trasie gazociągu, jednak w najbliższym okresie Zakład Gazowniczy nie przewiduje budowy nowych Stacji redukcyjnych i rozprowadzania sieci gazowniczej użytkowej. W planach gazyfikacji przewiduje się zagęszczenie sieci na obszarze miasta Szczytno i w drugim etapie miejscowości położonych wokół miasta. Alternatywnym dostawcą jest firma „Shell Gaz” w Spychowie (rozlewnia gazu ziemnego), która zaspakaja potrzeby odbiorców gazu poza sieciowego na potrzeby bytowe i jako źródło energii cieplnej. 3.2.2. Gospodarka (przemysł, rzemiosło, drobna wytwórczość i handel) Zmiany ustrojowe i ekonomia spowodowały niekorzystne zmiany w gospodarce na obszarze powiatu. Upadły byłe wiodące zakłady przemysłowe między innymi „Unima”, „Lenpol”, „Przetwórnia Las”, tartaki w Szczytnie, Wielbarku, Pasymiu i Kolonii oraz wiele mniejszych zakładów wytwórczych i usługowych. Obecnie działalność produkcyjną prowadzi ok. 200 firm, usługową ok. 2 tys. placówek handlowych. - 47 - Do pobudzenia rozwoju gospodarki instrumenty i narzędzia posiadają samorządy stopnia podstawowego w formie ulg podatkowych, przygotowania i udostępnienia terenów pod budownictwo oraz stworzenia dogodnych warunków ich pozyskania przez potencjalnych inwestorów. Ważnym elementem na mapie gospodarczej powiatu jest Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna posiadająca 46 ha gruntów w obrębie ewidencyjnym Korpele bezpośrednio granicząca z miastem Szczytno oraz 93 ha powierzchni w Szymanach w bezpośrednim sąsiedztwie Portu Lotniczego. Na obszarze strefy działalność produkcyjną prowadzi 6 zakładów o nowoczesnej technologii wyjątkowym w skali kraju profilu produkcji. Do końca 2004 r. cały obszar gruntów znajdujący się w Korpelach będzie sprzedany dla kolejnych inwestorów. Specjalna Strefa Ekonomiczna jest narzędziem pobudzającym rozwój gospodarki przez system ułatwień i ulg dla inwestorów. Ulgi dla inwestorów w „SSE” dzielą się na obligatoryjne i uznaniowe. Ulgi obligatoryjne są zagwarantowane ustawowo i wynoszą 50% kosztów inwestycji w formie zwolnienia od podatków płaconych dla Skarbu Państwa (Urzędów Skarbowych). Ulgi uznaniowe są stosowane przez samorząd lokalny i dotyczą zwolnień od podatku od nieruchomości, podatku od faktycznie zajętego terenu na prowadzoną działalność oraz podatku 2% od wartości budynków i budowli. Na obszarze Warmińsko-Mazurskiej Strefy Ekonomicznej w obrębie ewidencyjnym Korpele teren jest w pełni uzbrojony (sieć wodociągowa, kanalizacja gazowa, telekomunikacyjna i energetyczna z dwóch niezależnych linii zasilania). Ważną przetwarzające gałęzią produkcji surowce przemysłowej pochodzenia są miejscowego zakłady w produkcyjne tym: drewno i kruszywa. Istnieje stosunkowo duża sieć zakładów drzewnych wytwarzających produkty gotowe (meble, stolarka budowlana, elementy do produkcji prostych narzędzi) oraz półprodukty typu palety, opakowania itp. Na bazie pokładów kruszyw funkcjonuje kopalnia w gminie Pasym i Dźwierzuty oraz wytwórnia cegieł w Pasymiu. Kruszywa są wykorzystywane również na cele budownictwa i drogownictwa. Sieć zakładów usługowych - 48 - i handlowych jest rozlokowana równomiernie i zaspakaja potrzeby mieszkańców powiatu. 3.2.3. Rolnictwo, leśnictwo i ochrona środowiska Gospodarka rolna uzależniona jest od kilku podstawowych czynników między innymi od warunków klimatycznych, jakości gleb, wielkości gospodarstw oraz zbywalności wytworzonych produktów. Klimat panujący na obszarze powiatu nie jest korzystny dla rolnictwa ze względu na surowość (niskie średnie temperatury roczne i okresy wegetacji), krótki okres wegetacji ok. 190 - 200 dni, stosunkowo małą liczbę opadów 550 - 600 mm rocznie. Użytki rolne posiadają w przeważającej części powiatu niską bonitację w granicach klas V i VI, jedynie północna część ma gleby lepsze o bonitacji III i IV klasy. Korzystna dla rozwoju rolnictwa jest struktura użytków, ok. 65% łąk i pastwisk, co daje bardzo dogodne warunki do hodowli bydła mlecznego i opasowego. Dochód z produkcji mleka stanowi podstawowe źródło utrzymania wielu rolników i ich rodzin, szczególnie w części południowej powiatu. Część północna powiatu o lepszych glebach pozwala na uprawę roślin bardziej wymagających w tym: pszenicy, buraków cukrowych i pastewnych, roślin motylkowych, co umożliwia prowadzenie chowu trzody chlewnej i bydła opasowego. Struktura powierzchni gospodarstw rolnych jest korzystna, gospodarstwa o powierzchni ponad 15 ha (można uznać za towarowe)stanowią ok. 40% i jest wyższa od krajowej o 17%. W rolnictwie dominuje sektor prywatny, na ogólną powierzchnię użytków rolnych wynoszącą 73,9 tys. ha, 51,1 tys. ha - to gospodarstwa prywatne, a 22,8 tys. ha - grunty Skarbu Państwa, administrowane przez Agencję Nieruchomości Rolnych. Niekorzystna odłogowanie sytuacja znacznej ekonomiczna części użytków w rolnictwie rolnych w spowodowała gospodarstwach indywidualnych ok. 15% i na gruntach Skarbu Państwa - 6.793 ha ok. 30%. - 49 - W strukturze zasiewów dominują zboża ok. 80% powierzchni gruntów ornych, a pozostałe 20%, to 10% okopowe i 10% inne uprawy. Obsada bydła na 100 ha użytków rolnych wynosi 44 szt., w tym 20 szt. krowy i 24 szt. - cielęta i bukaty. Inseminacją objętych jest tylko 33% krów i 24% loch. Skup mleka w powiecie kształtuje się na poziomie ok. 72,8 mln rocznie. Dosyć znaczącym elementem jest gospodarka rybacka na wodach śródlądowych przez dzierżawców jezior: „Energopol Trade” w Pasymiu i Polski Związek Wędkarski w Ostrołęce. Odłowy ryb z powierzchni jeziornej i stawów są uzyskiwane przez dzierżawców w następujących wielkościach: - „Energopol” - z jezior 50 t. w roku, - ze stawów 40 t. w roku, - PZW Ostrołęka - z jezior 61 t. w roku, - ze stawów 10 t. w roku. Przetwórstwo rolne oparte jest o surowce miejscowe: mleko, zboża (produkcja mąki, kasz, makaronów i alkoholu), mięso (wołowina i wieprzowina) oraz ryby. Bardzo ważnym elementem w produkcji rolnej jest czynnik zależny od człowieka tj. właściwa melioracyjnych. Istniejąca gospodarka sieć wodna urządzeń poprzez system melioracyjnych urządzeń wybudowana w okresie poprzednim, wymaga stałej konserwacji, a w przypadku zaniedbań odbudowy. Malejące systematycznie nakłady na utrzymanie urządzeń wodno-melioracyjnych cały ciężar finansowy przenoszą na właścicieli i użytkowników gospodarstw rolnych. Koszt utrzymania urządzeń melioracyjnych jest bardzo wysoki i przekracza możliwości finansowe rolników, co powoduje systematyczną ich degradację. Pogarszająca się koniunktura w rolnictwie stawia nowe zadania przed samorządami lokalnymi, polegające na podjęciu działań zmierzających do tworzenia warunków organizacji nowych miejsc pracy dla osób odchodzących z rolnictwa oraz dalszej restrukturyzacji gospodarstw pod kątem zwiększenia ich powierzchni. - 50 - Lasami państwowymi administrują Nadleśnictwa: Jedwabno, Korpele, Olsztyn, Spychowo, Strzałowo, Szczytno, Wielbark, Wipsowo. Jakość drzewostanów jest zróżnicowana i kształtowana warunkami siedliskowymi. Przeważają lasy sosnowe (bory) szczególnie w południowej części powiatu, zaś w części północnej występują drzewostany na siedliskach lasów i lasów mieszanych. Dotychczasowa gospodarka na obszarach leśnych szczególnie w latach 1945-1990 doprowadziła do obniżenia średniego wieku drzewostanów. Intensywne pozyskiwanie drewna w ramach zagospodarowania zrębami zupełnymi spowodowało stan, że maleje średni wiek drzewostanów, a rośnie powierzchnia zalesień. W powiecie Szczycieńskim lasy stanowią podstawowe bogactwo. Stanowią źródło surowca drzewnego, jak również są dochodem dla miejscowej ludności pozyskującej runo leśne, zwierzynę oraz podnoszą atrakcyjność turystyczną powiatu. Ekosystemy leśne mają ogromne znaczenie dla ogólnych warunków przyrodniczych, klimatycznych i ekologicznych, wpływających na czystość wód, powietrza i trwałość życia biologicznego. Naturalne środowisko przyrodnicze stanowi ogromne bogactwo dla człowieka, jego stan ma bezpośredni wpływ na warunki życia we wszystkich jego działaniach. Władze wszystkich szczebli przejawiają troskę nad zachowaniem w nienaruszonym stanie środowiska przyrodniczego, nadając rangę prawną określonym czynnościom. Samorządy lokalne opracowały i zatwierdziły kierunki zrównoważonego rozwoju gmin, wychodząc naprzeciw potrzebom lokalnej społeczności bez znaczącego naruszenia równowagi ekologicznej. Od roku 1990 wybudowano 9 oczyszczalni ścieków, skanalizowano wsie gminne i wsie letniskowe, uporządkowano gospodarkę odpadami stałymi (funkcjonuje ponadlokalne składowisko odpadów stałych w Trelkowie - Linowie oraz lokalne punkty gromadzenia odpadów, z których śmieci przewożone są do Trelkowa). Prowadzone są kontrole i stały nadzór budów przez Powiatowego Inspektora Budowlanego, który egzekwuje od winnych samowoli budowlanych - 51 - rozbiórki nielegalnie wzniesionych obiektów budowlanych oraz przymusza do prowadzenia budów zgodnie z decyzjami i dokumentacją techniczną obiektów. Prowadzony jest stały monitoring czystości wód i powietrza przez Stację Sanitarno - Epidemiologiczną. Prowadzone działania na różnych płaszczyznach i szczeblach gwarantują zachowanie naturalnego środowiska w stanie dotychczasowym, a jednocześnie kształtują stopniową jego poprawę. 3.2.4. Turystyka Obszar Powiatu Szczycieńskiego jest bardzo atrakcyjny pod kątem turystyki i wypoczynku. Turystyka jest bardzo ważną gałęzią gospodarki, dając miejsca pracy oraz znaczne dochody dla samorządów lokalnych i mieszkańców. Baza obsługująca turystykę systematycznie jest rozbudowywana i unowocześniana. Firmy i osoby prowadzące działalność turystyczną dysponują ok. 4 tys. miejsc noclegowych. W mieście Szczytno prowadzą działalność 4 hotele i 5 pensjonatów, dysponując ok. 350 miejscami noclegowymi. W gminach prowadzą działalność gospodarstwa agroturystyczne w ilości 50, uatrakcyjniając pobyt przez udostępnienie przejażdżek konnych, sprzętu pływającego oraz organizację ognisk i spotkań z zespołami folklorystycznymi W okresie sezonu turystycznego liczba miejsc noclegowych wzrasta o ok. 2 tys., co daje ogółem ok. 6 tys. miejsc. W miejscowościach turystycznych funkcjonuje około 60 punktów gastronomicznych, gęsta sieć sklepów i punktów usługowych oraz ok. 20 pól namiotowych i biwakowych. Turystyka może być kołem zamachowym rozwoju gospodarczego, a dalszy jej rozwój poprawi warunki materialne społeczeństwa. -- 55 -- 4. Wizja rozwoju podregionu Wizję rozwoju podregionu szczycieńskiego sformułowano w oparciu o analizę strategiczną i weryfikację zasobów: ekonomicznych, gospodarczych, społecznych, geograficzno-przyrodniczych i kulturowych. Przyjęte ustalenia określające wizję Uwarunkowania rozwoju są zakreślają zasadą jego bezwzględnego czasokres do przestrzegania roku 2015. racjonalnego korzystania z zasobów naturalnego środowiska przyrodniczego dla tworzenia zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Zasada ta wynika z proekologicznych uwarunkowań rozwoju powiatu dla podstawowych trzech dziedzin tj. rolnictwa, turystyki i przemysłu opartego na w większości o surowce miejscowego pochodzenia przyjaznego środowisku. W rolnictwie należy preferować produkcję ekologicznej żywności, wprowadzać selektywną produkcję, uzależnioną od miejscowych warunków. Promować wysokoefektywną produkcję specjalistyczną szczególnie w gospodarstwach o mniejszym areale. Produkty rolne i przetwórcze artykuły żywnościowe muszą odpowiadać normom europejskim, co umożliwi eksport na wszystkie rynki. Wzrost lesistość powiatu, poprawi znaczenie gospodarki leśnej poprzez wykorzystanie lasów we wszystkich funkcjach jako naturalnego zasobu pozyskiwania drewna, runa leśnego, łowiectwa i bazy turystycznej. Racjonalna gospodarka rybacka na wodach śródlądowych połączy korzyści ekonomiczne odłowu ryb i wzrostu produkcyjności rzek i jezior, a tym samym uatrakcyjni zaplecze dla rozwoju turystyki i wypoczynku. Turystyka stanowiąca nową rozwijającą się gałąź gospodarki ma bardzo znaczącą pozycję w rozwoju powiatu. Wzrost liczby miejsc noclegowych, poprawa jakości usług i podnoszenie ich standardu, wydłużenie okresu wypoczynkowego również na miesiące zimowe, wytwarzanie rękodzieła typowego dla regionu oraz udostępnienie bogatego dziedzictwa kulturowego przy bardziej ekspansywnej promocji pobudzi rozwój i zagwarantuje nowe miejsca pracy. -- 56 -- 4.1. Wykorzystanie potencjalnych możliwości w rozwoju podregionu Rozwój Powiatu Szczycieńskiego na rzecz osiągnięcia wysokiego poziomu zadowolenia mieszkańców przez zagwarantowanie wzrostu ich dobrobytu, uzyskanie warunków trwałego rozwoju opartego na zastosowaniu wszystkich możliwych narzędzi jest możliwy w ramach Regionu Warmii i Mazur. Powiat Szczycieński jako integralna część Regionu Warmii i Mazur należy do obszarów o niskim rozwoju gospodarczym. Niezbędnym warunkiem osiągnięcia postawionego celu jest spójność działań w dziedzinie: ekonomicznej, przestrzennej i społecznej przez wszystkie szczeble samorządów przy racjonalnym wykorzystaniu posiadanych zasobów własnych oraz warunków kreowanych przez władze centralne we wszystkich sferach życia gospodarczego z jednoczesnym wyzwalaniem aktywności społecznej. Podregion funkcjonujący w konkretnych, geograficznych, ekonomicznych, przyrodniczych i sąsiedzkich uwarunkowaniach przesądza o możliwościach globalnych rozwoju. Cele główne rozwoju samorządów lokalnych muszą współgrać z celem samorządu powiatowego, a strategia rozwoju gospodarczego powiatu musi być spójna z ich strategiami. Tak zrozumiany problem pozwoli na osiągnięcie postawionego przez samorząd powiatowy celu. Cele strategiczne są narzędziami do osiągnięcia celu głównego i są priorytetami w najważniejszych obszarach rozwoju podregionu szczecińskiego. 4.1.1. Wspieranie przedsiębiorczości we wszystkich sferach i stwarzanie warunków do jej rozwoju Wspieranie przedsiębiorczości będzie możliwe przez: • stwarzanie warunków do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw umożliwiając im dostosowanie się do norm i standardów przyjętych -- 57 -- w Unii Europejskiej w celu uzyskania konkurencyjności wytwarzanych produktów, • umożliwianie łatwego dostępu do informacji, nowoczesnych technologii i szkoleń, • wspieranie działalności funkcjonującego Mazurskiego Centrum Informacji Europejskiej, działającego pod patronatem Szczycieńskiego Towarzystwa Gospodarczego, • udzielanie ulg i zwolnień podatkowych przez samorządy gmin, • partnerską współpracę z samorządami gospodarczymi, • umożliwianie korzystania z zaplecza naukowo-badawczego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i innych placówek naukowych, • promowanie inwestowania w Specjalnej Strefie Ekonomicznej, • spójny, wspólny program promocji gmin i powiatu przez przekazanie przygotowanych uzbrojonych w infrastrukturę techniczną terenów pod inwestycje, • wypracowanie procedur prawnych i technicznych ułatwiających rozpoczęcie inwestycji, • zachęcanie do inwestowania w nowe dziedziny gospodarki, • umożliwianie przy współpracy z bankami uzyskiwania łatwych i tanich kredytów pod nowe inwestycje i rozbudowę istniejących przedsiębiorstw, • wykorzystanie możliwości, który daje fundusz poręczeń kredytowych między innymi przez Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczeń Kredytowych, którego udziałowcem jest Powiat Szczycieński, • pozyskiwanie nowych inwestorów przez stosowanie ulg podatkowych, przygotowanie terenów pod inwestycję oraz ułatwienie w ich pozyskiwaniu, • pobudzanie aktywności społeczeństwa takimi metodami jak pokazywanie zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, kształcenie świadomości konieczności podjęcia działań na rachunek własny i rodziny jak również przełamywanie barier niechęci i apatii w podejmowaniu działań na rzecz usamodzielniania się gospodarczego i ekonomicznego. Istotne znaczenie -- 58 -- będzie miało wprowadzenie już do szkół ponadgimnazjalnych programu edukacyjnego promującego tworzenie małych i średnich firm a także przygotowanie kadry technicznej na szczeblu samorządowym, która będzie współpracowała z podmiotami gospodarczymi, • wspieranie wzrost potencjału gospodarczego funkcjonujących przedsiębiorstw poprzez wykorzystanie działających ośrodków doradztwa i centrów informacji gospodarczej pod kątem nowych technologii, ekonomii i organizacji pracy i marketingu, uczestnictwo w stworzonym na szczeblu samorządu powiatowego systemie informacji gospodarczej, promocji jakości tworzonego centrum targowo-konferencyjnego, lokalnych targów towarów i usług, • wspieranie działalności przedsiębiorstw poprzez pomoc w racjonalnym wykorzystaniu dostępności do funduszy europejskich, • udostępnienie społeczeństwu źródeł informacji, które mają ogromne znaczenie dla procesu produkcyjnego porównywalne z zasobami surowcowymi bądź uzyskanym kapitałem i pracą włożoną w wytworzeniu produktu. Usunięcie barier informacyjnych przez szerokie rozpowszechnianie internetu, umożliwi firmom łatwy dostęp do informacji o źródłach i sposobach pozyskiwania kapitału, kształtujących się tendencjach na rynku oraz opłacalności produkowanych wyrobów. 4.1.2. Tworzenie systemu edukacji i kształcenia dostosowanego do oczekiwań społecznych i potrzeb lokalnego rynku pracy Posiadana wiedza ustawiczne jej pogłębianie, uzupełnianie i dostosowanie do aktualnych potrzeb jest jednym z najważniejszych bogactw zasobów potencjału ludzkiego każdej społeczności. Uzyskanie właściwego poziomu wykształcenia i dalszego kształcenia się jest uwarunkowane dostosowanym do obiektywnych warunków systemu i sieci szkolnictwa na poziomie ponadgminazjalnym i wyższym. Osiągnięcie tego celu możliwe jest przez -- 59 -- utworzenie odpowiadającej potrzebom liczby placówek oświatowych, właściwą ich lokalizację, odpowiednim profilom kształcenia oraz możliwością przekwalifikowania na inną specjalność, a szczególnie: • poprawienie infrastruktury szkolnictwa publicznego oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych poprzez przebudowę i rozbudowę istniejącej bazy budynkowej, • opracowanie koncepcji szkolnictwa ponadgimnazjalnego zgodnie z założeniami reformy i kierunkami ustalonymi przez Ministerstwo Edukacji i Sportu, • dążenie do utworzenia w Szczytnie filii Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego, • rozszerzenie działalności Powiatowego Centrum Sportu, Turystyki i Rekreacji, • opracowanie programu zagospodarowania internatów Liceum Ogólnokształcącego w Szczytnie i Zespołu Szkół Zawodowych Nr 1 w Szczytnie, • zabezpieczenie miejsc w szkołach ponadgimnazjalnych dla wszystkich absolwentów gimnazjów z terenu powiatu, • wznowienie zajęć pozalekcyjnych w szkołach w celu umożliwienia młodzieży pogłębiania wiedzy w wybranych dziedzinach, • wspieranie działań intensyfikujących nauczanie języków obcych począwszy od pierwszych klas szkół podstawowych, gimnazjach i szkół ponadgimnazjalnych, • wprowadzenie systemu finansowania dokształcania nauczycieli, utworzenie Powiatowego Ośrodka Terapeutycznego (świetlica i warsztaty terapeutyczne), • stworzenie dogodnych warunków do odbywania staży pracowniczych absolwentom szkół ponadgimnazjalnych w powiatowych jednostkach organizacyjnych i innych. -- 60 -- 4.1.3. Budowa i rozbudowa infrastruktury technicznej zapewniającej zrównoważony rozwój powiatu Sprawna i nowoczesna infrastruktura techniczna warunkuje i gwarantuje rozwój społeczno-gospodarczy i przyczynia się do zachowania i poprawy walorów przyrodniczych oraz warunków życia mieszkańców. Osiągnięcie celu strategicznego jest możliwe przez realizację budowy, modernizacji i konserwacji dróg krajowych, wojewódzkich , powiatowych i gminnych. Środki finansowe ze wszystkich możliwych źródeł należy przeznaczyć na remonty, modernizację istniejącej sieci dróg i związanych z nią obiektów inżynierskich. W ramach bieżącego utrzymania sieci dróg należy systematycznie wykonywać zabiegi konserwacyjne w tym: wzmocnienia, odnowy (zapobiegawcze, cienkie dywaniki bitumiczne), powierzchniowe utrwalenia, odwadnianie jezdni i korpusu w pierwszej kolejności najważniejszych połączeń drogowych. W celu poprawy jakości zarządzania drogami należy poddać weryfikacji kategoryzację dróg przez zaliczenie części dróg powiatowych o znaczeniu lokalnym do dróg gminnych w tym ulic w mieście Szczytno. Działania techniczne i finansowanie łożone na drogi powinny być skoordynowane pomiędzy wszystkimi zarządcami dróg w taki sposób, żeby najpilniejsze prace były wykonywane jednocześnie i kompleksowo. Obciążenie eksploatacji sieci dróg szczególnie przez ciężkie przewozy towarowe jest zjawiskiem niekorzystnym. Należy dążyć do ponownego uruchomienia przewozów pasażerskich i towarowych na zamkniętych a jeszcze nie zlikwidowanych liniach kolejowych. Zlikwidowane linie kolejowe powinny być przejęte na majątek powiatu i wykorzystane jako lokalne połączenia drogowe, bądź trasy rowerowe uatrakcyjniające turystykę i wypoczynek. Samorządy wszystkich szczebli powinny wspólnie kontynuować rozbudowę i modernizację portu lotniczego Szczytno-Szymany, jednego z -- 61 -- podstawowych elementów komunikacji zewnętrznej wpływającego na rozwój turystyki i docelowo przewozów towarowych: • budowy, rozbudowy i konserwacji istniejącej sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i melioracyjnej ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb ludności, poprawy warunków naturalnego środowiska przyrodniczego, rozwoju gospodarki rolnej i przyjaznego środowisku przemysłu, • wprowadzenie zamiennych ekologicznych źródeł energii w tym gazu ziemnego, płynnego oraz energii elektrycznej pozyskiwanej • dalszej rozbudowy istniejącej sieci telefonicznej oraz umożliwienie z odnawialnych źródeł, wejścia na rynek nowych operatorów. Budowa i eksploatacja infrastruktury technicznej powinna gwarantować zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy z ukierunkowaniem na podstawowe gałęzie: turystykę, rolnictwo i przemysł przy zachowaniu i poprawie naturalnego środowiska przyrodniczego. 4.1.4. Restrukturyzacja obszarowa rolnictwa, rozwój wiodących kierunków, tworzenie alternatywnych miejsc pracy Osiągnięcie tak brzmiącego celu jest możliwe przez wykorzystywanie potencjału ludzkiego i zasobów naturalnych. Rozwój wsi i rolnictwa powinien opierać się między innymi na ekologicznej produkcji roślinnej i zwierzęcej, wykorzystaniu zasobów wód powierzchniowych do hodowli ryb słodkowodnych w ramach regionalnej gospodarki rybackiej. Przedstawione kierunki produkcji powinny wykorzystywać warunki naturalne środowiska nie powodując jego degradacji. Rozwój obszarów wiejskich wspierany będzie przez Unię Europejską poprzez programy walki z bezrobociem na wsi, przekwalifikowanie rolników i przygotowanie ich do działalności poza rolniczej, inwestowanie na obszarach wiejskich. Szeroko będzie stosowana technologia rolnictwa zintegrowanego przy -- 62 -- jednoczesnym wzroście udziału rolnictwa ekologicznego oraz wysokoefektywnej produkcji specjalistycznej w tym także wypełniający „niszę” w gospodarce żywnościowej Unii Europejskiej. Rozwinie się przetwórstwo rolno-spożywcze produkujące żywność odpowiadającą standardom europejskim co umożliwi jej eksport na rynki Unijne. Proekologiczna opcja rozwojowa nie wyklucza powstawania zakładów przetwórczych branży rolnej i leśnej pod warunkiem stosowania technologii o najwyższych standardach w dziedzinie ochrony i poprawy środowiska. Koncepcja zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich będzie polegać na równoczesnym rozwoju w sferze ekonomicznej, ekologicznej i społecznej. Taka koncepcja stwarza nowe wyzwania ale i ograniczenia dla rolników i ośrodków decyzyjnych mających wpływ na rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa. Kolejną zmianą powinno być przejście z filozofii bezpieczeństwa żywnościowego do koncepcji równowagi w sferze produkcji żywności i użytkowania środowiska przyrodniczego. Osiągniecie postawionych celów zależy od stabilnej i racjonalnej polityki wobec rolnictwa. Sprawy dotyczące restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa wykraczają w części poza możliwości samorządu powiatowego. Działania powiatu w tej mierze wiązać się będą z tworzeniem odpowiedniego klimatu zmian, współpracy z jednostkami odpowiedzialnymi i współtworzenie ram instytucjonalnych służących realizacji polityki rolnej. Zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich zależny będzie od: • wspierania gospodarstw towarowych, • budowy i tworzenia sektora okołorolniczego, • wprowadzenia na obszary wiejskie nowoczesnej hodowli i produkcji roślinnej gwarantującej postęp biologiczny podnoszącej jakość produkcji pod kątem konkurencyjności z krajami Unii Europejskiej, -- 63 -- • ukierunkowania części producentów na wytwarzanie ekologicznej zdrowej żywności oraz podjęcia produkcji specjalistycznej ( ogrodnictwo, uprawa ziół, hodowla koni, agroturystyka), • pełnego wykorzystania naturalnych zasobów szczególnie dobrych łąk do produkcji mleka i bydła opasowego, • sukcesywnego powiększania powierzchni gospodarstw rolnych przez sprzedaż gruntów z zasobów Agencji Nieruchomości Rolnej oraz wzajemnego wykupu, • zagospodarowania w kierunku leśnym wolnych obszarów rolnych małej przydatności do produkcji, • propagowania rozwoju agroturystyki jako dodatkowego źródła dochodów ludności wiejskiej, • upowszechniania wiedzy rolniczej, ekonomicznej, pomocy w uzyskiwaniu środków finansowych, pobudzania inicjatyw przy wykorzystaniu Ośrodka Doradztwa Rolniczego i innych placówek działających na rzecz rolnictwa, • wspierania działania samorządu rolniczego i uzbrajanie go w niezbędne instrumenty prawne i ekonomiczne gwarantując szeroką reprezentację wsi na forum gospodarczym i administracyjnym, • podniesienia poziomu wykształcenia młodzieży wiejskiej przez ułatwienie dostępu do szkół , udzielanie pomocy finansowej (stypendia) szczególnie na obszarach dotkniętych strukturalnym bezrobociem ( tereny po byłych PGR). 4.1.5. Turystyka podstawową gałęzią gospodarki powiatu Wykorzystanie naturalnych warunków przyrodniczych, położenia geograficznego oraz zainteresowania turystów krajowych i zagranicznych w sposób naturalny przesądza o konieczności rozwoju turystyki i wypoczynku na obszarze powiatu. Cel ten może być osiągnięty przez : • zwiększenie i podnoszenie standardu miejsc noclegowych wydłużenie okresu korzystania z istniejącej bazy turystycznej, oraz -- 64 -- • rozszerzenie zakresu świadczonych usług turystycznych (w oparciu o turystyczne zaplecze infrastrukturalne), • kształcenie pracowników obsługujących turystykę, • wykorzystanie szeroko pojętej sfery kultury i sportu, • zwiększenie kapitału zaangażowanego w działalność turystyczną, • szersze promowanie walorów turystycznych powiatu, • zorganizowanie profesjonalnie działającego centrum informacji turystycznej, • zwiększenie liczby pól namiotowych i biwakowych z zagwarantowaniem odpowiednich standardów, • wzbogacenie atrakcyjności turystycznej przez wyznaczenie szlaków pieszych, rowerowych, wyeksponowanie miejsc występowania pomników przyrody, miejsc o znaczeniu historycznym oraz licznych zabytków, • organizowanie dla turystów i osób wypoczywających uczestnictwa w odbywających się na terenie powiatu imprez kulturalnych, folklorystycznych oraz stałych i cyklicznych, regionalnych takich jak „Dni i Noce Szczytna”, Dni poszczególnych Gmin, Dni Rzemiosła, • wykorzystanie prężnie działających kół łowieckich do organizacji polowań dewizowych i spotkań przyrodniczych, • wykorzystanie istniejącej bazy sportowo-rekreacyjnej, organizowanie obozów żeglarskich, spływów kajakowych rzekami Krutynia, Szkwa i Omulew, • edukację społeczeństwa powiatu w zakresie niezaprzeczalnych korzyści z rozwoju turystyki i wypoczynku, jako bardzo istotnej gałęzi gospodarki podnoszącej dobrobyt i dającej nowe miejsca pracy, • promowanie powiatu przy wykorzystaniu sieci internetowej, uzbrajając jednostki w niezbędny do tego celu sprzęt elektroniczny i środki finansowe. -- 65 -- 4.1.6. Powiat szczycieński atrakcyjny, miły i przyjazny Osiągnięcie tego celu zależne jest od obiektywnych czynników naturalnych i skutków działalności człowieka. Bogactwo warunków naturalnych, walory przyrodnicze, dobre położenie, zasoby kultury materialnej stanowią o bardzo przyjaznych warunkach zamieszkania na obszarze powiatu. Warunki te uzupełnione przez działalność człowieka w formie dobrze rozbudowanej infrastruktury technicznej, zabezpieczeniu nowych terenów pod budownictwo mieszkaniowe i letniskowe, dobrze rozwiniętą siecią usługowo-handlową podnoszą jakość życia społeczności powiatu. Do osiągnięcia wyższego poziomu stawianego w celu strategicznym niezbędne jest zagwarantowanie sprawnego, spełniającego oczekiwania działania różnych służb w tym: • opieki medycznej i socjalnej - przez rozwijanie innych kierunków opieki medycznej z uwzględnieniem opieki paliatywnej, tworzenie warunków do zwiększania zakresu świadczonych przez szpital usług oraz wdrażanie systemu ratownictwa medycznego, • bezpieczeństwa publicznego, • możliwości podjęcia pracy, • dostępność do szkół, • likwidację barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych, • dostępność do kultury, wypoczynku i sportu. Człowiek w swojej działalności jest ściśle związany z ekosystemem przyrodniczym. Zachowanie równowagi w tym systemie wymaga spójnego zarządzania dostępem do zasobów środowiska, zapobiegania powstawaniu negatywnych zjawisk z tytułu działalności gospodarczej i użytkowania zasobów. Cele polityki proekologicznej powinny być realizowane na każdym etapie w oparciu o rozeznanie lokalnych potrzeb. Wiodącą zasadą polityki proekologicznej powinna być zasada zrównoważonego rozwoju polegająca na stymulowaniu procesów gospodarczych i społecznych, w taki sposób żeby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe korzystanie przez obecne i przyszłe pokolenia. Istotnym elementem jest -- 66 -- zachowanie własności lasów, wód płynących, obszarów chronionych i zasobów geologicznych przez Skarb Państwa. Samorząd powiatowy posiada ograniczone możliwości prawne ingerowania i prowadzenia samodzielnej polityki w zakresie ochrony środowiska. Stąd działania w tym zakresie muszą być spójne i z jednakowym zaangażowaniem prowadzone przez Państwo i samorządy wszystkich szczebli. Zachowanie naturalnego środowiska i jego poprawa zależna jest od: • budowy infrastruktury technicznej pozwalającej prowadzić bezpieczną gospodarkę odpadami stałymi i płynnymi, • doprowadzenie do uzyskania w oczyszczonych ściekach parametrów odpowiadających dopuszczalnym normom, • zorganizowanie segregacji odpadów stałych i wykorzystanie uzyskanych tą drogą surowców wtórnych, • zabezpieczenie wód podziemnych, strategicznych przez wyeliminowanie stosowania gnojowicy i ograniczenie nawozów mineralnych na obszarze ich występowania („Omulewski” zbiornik wód podziemnych na obszarze Sandru Kurpiowskiego), • ograniczenie emisji zanieczyszczeń przemysłowych i bytowych powstających przy produkcji i ogrzewaniu mieszkań metodami opartymi o paliwa konwencjonalne, • promowanie i upowszechnianie systemów grzewczych wykorzystujących odnawialne źródła energii, • racjonalne użytkowanie kopalin i restrukturyzację wyrobisk poeksploatacyjnych, • wspomaganie ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska tworzenie nowoczesnego systemu gospodarki odpadami, • likwidację mogilnika środków ochrony roślin w obrębie Lipowa Góra wobec ustawowego likwidowania opakowań i pozostających środków chemicznych przez ich producentów, • dalsze zwiększanie powierzchni zalesiania powiatu, -- 67 -- • utrzymanie i ochronę istniejących ekosystemów naturalnych siedlisk rzadkich, chronionych roślin i zwierząt, • wykorzystanie środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska na wspomaganie inwestycji proekologicznych, szkoleniu i podnoszeniu wiedzy ekologicznej społeczeństwa, • pozyskiwanie środków na nowe zalesienia i odnowienia powierzchni leśnej. 4.2. Dochody budżetowe i racjonalizacja wydatków Gospodarka finansowa jest czynnością związaną z gromadzeniem i wydatkowaniem środków finansowych. Środki finansowe określone w latach 1999-2002 w budżetach powiatu nie pokrywały potrzeb. Poziom tych środków ma fundamentalny wpływ na stopień zaspokajania potrzeb społecznych i aspiracji rozwojowych. Niezależnie od tego, jaki podmiot będzie wykonywał zadania, samorząd lokalny będzie organizatorem rynku usług i na nim ciąży odpowiedzialność za jakość tych usług i ich zakres. Ta odpowiedzialność będzie przewijać się w umiejętności pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań zwiększających zakres usług oraz poprawiających jakość tych, które już są świadczone. W całym procesie rozwoju strategicznego instrumentem działań będzie marketingowa koncepcja zarządzania. Opiera się ona na założeniu, że powołaniem administracji publicznej jest świadczenie określonych korzyści w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkańców. Kompleksowe zarządzanie zasobami finansowymi będzie głównie nakierowane na realizację założeń polityki finansowej w powiecie, koordynację realizacji tej polityki, monitorowaniu i weryfikowaniu wykorzystania zasobów finansowych, jak również podjętych działań. Istotą zarządzania finansami publicznymi będzie podejmowanie decyzji w sposób reagujący na zmieniające się warunki działania i rosnące potrzeby społeczności lokalnej. -- 68 -- W modelu instytucjonalnym tej polityki zasadniczą rolę spełni sektor publiczny reprezentowany przez samorząd powiatu, miejskie i gminne jednostki samorządu terytorialnego w partnerskim układzie z podmiotami gospodarczymi oraz organizacjami pozarządowymi. Podstawą możliwości realizacji strategii rozwoju gospodarczego stanowić będą środki finansowe wszystkich jednostek samorządu lokalnego. Stosowanie wymienionych instrumentów, zarządzanie finansami w istotny sposób sprzyjać będzie pozyskiwaniu i wykorzystywaniu dostępnych i potencjalnych źródeł finansowania rozwoju. Przedsięwzięcia i zadania strategiczne będą stawały się konkretnymi projektami i można się będzie ubiegać o ich wsparcie w ramach „Funduszy Unijnych”. Owe fundusze to przede wszystkim: - FAGGT -Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji w Rolnictwie, - ERDF - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, - ESF - Europejski Fundusz Socjalny, - FIFG - Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, Należy również wspomnieć o możliwości pozyskania innych środków pomocowych posiadających charakter jednostkowy i nastawionych na specyficzne zadania z Banku Światowego. Są to programy rozwoju obszarów wiejskich składające się z 4 komponentów: A - Mikrokredyt, B1- Program Przekwalifikowań (Reorientacji), B2 - Edukacja, C - Infrastruktura. W procesie zarządzania rozwojem lokalnym realizowana będzie zasada partnerstwa społecznego i komunikacji społecznej. Takie działanie zwiększy aktywność społeczną, poziom innowacyjności i przedsiębiorczości. Współczesne wyzwania wymagają, aby społeczność lokalna i terytorium, na którym się znajduje wypracowały własny mechanizm zapewniający rozwój i poprawę poziomu jakości życia. Stąd też ogromne znaczenie będzie miało działanie na rzecz upodmiotowienia społeczności lokalnej i włączenia mieszkańców w proces -- 69 -- rozwiązywania problemów rozwoju. Będzie rozszerzany zakres partnerów i podmiotów do zarządzania i realizowania procesów rozwoju. Będzie wspierana lokalna aktywność gospodarcza poprzez organizowanie spotkań środowisk społecznych. Szczególne znaczenie w rozwoju lokalnym mieć będzie partnerstwo publiczno-prywatne, które umożliwi wykorzystanie kapitału prywatnego dla celów rozwoju lokalnego, zmierzające do: • przekształcenia sektora publicznego w dostawcę usług i realizatora oczekiwań społeczności, • wprowadzenie do usług publicznych innowacyjności charakterystycznej dla sektora prywatnego, • uczynienie z kapitału prywatnego udziałowca w dostawie usług dla mieszkańców. Powyższe działania doprowadzą do: - oszczędności w budżecie i redukcji wydatków inwestycyjnych, - przyspieszenia terminu rozruchu obiektów i dostawy usług, - wprowadzenia rywalizacji kapitału prywatnego w sferę dostarczania usług publicznych, - rozszerzenia źródeł finansowania rozwoju gospodarczego, - podziału ryzyka inwestycyjnego pomiędzy samorządem, a partnerem prywatnym, - zapewnienia dostaw oraz odpowiedniej jakości usług publicznych, - budowy zaufania publiczno - prywatnego i przejrzystości rozwiązań. W ostatnich latach zwiększyła się relacja wydatków bieżących do dochodów ogółem, co stanowiło poważne ograniczenie dla wzrostu inwestycji samorządowych ze względu na niedostatek środków własnych. Pomimo tego Powiat rozpoczął inwestowanie zwiększając skalę wykorzystania środków obcych głównie kredytów. Stosunkowo niski aktualny stan zadłużenia pozwala zwiększać jeszcze możliwości inwestycyjne. Biorąc pod uwagę realizację programu inwestycyjnego w latach 1999 - 2002 zakłada się, że główny ciężar inwestowania do 2015 r. skierowany będzie na najbardziej dokuczliwe problemy w opinii mieszkańców powiatu: -- 70 -- - zły stan dróg, ulic, chodników, - brak miejsc pracy, - poprawę jakości usług medycznych, - bezpieczeństwo i porządek publiczny, - ochronę środowiska . Po roku 2003 obiekty oświatowe będą podlegały bieżącym konserwacjom bez nakładów na ich modernizację. Kolejną szansą dla rozwoju będą regionalne zorientowane na region północno-wschodniej Polski środki funduszy i agencji, które są zobowiązane do konsultowanie swoich planów i programów. Polityka regionalna rozwoju regionalnego przyjęta przez parlament i zawarta w przepisach ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego winna zdecydowanie sprzyjać kumulowaniu środków finansowych na rzecz regionów ekonomicznie opóźnionych w rozwoju, do których niewątpliwie zalicza się podregion szczycieński. Spełnienie tych oczekiwań w znacznym stopniu uzależnione będzie od konsekwencji postępowania administracji rządowej. Bardzo pomocne w osiąganiu celów będzie stosowanie budżetów zadaniowych. Każde zadanie może być traktowane oddzielnie z wyraźnie określonym zakresem, sposobem realizacji, harmonogramem działań, kalkulacji kosztów, sposobu finansowania i oceny. Pozwoli to na pełną realizację przyjętych celów strategicznych i poprawi sytuację materialną społeczności podregionu. -- 71 -- Podsumowanie i wnioski Samorząd terytorialny jest obiektem wielu prac naukowych, ze względu na swoje newralgiczne miejsce w strukturze państwa. To właśnie on jako organ lokalny pierwszy odczuwa ciągłe zmiany polityczno–ekonomiczne. Ciągłe niedofinansowanie tej sfery budżetowej powoduje mnóstwo emocji na arenie politycznej i społecznej. Dlatego też gminy zostają zmuszone do szukania rozwiązań finansowych we własnym zakresie. Powiat Szczytno charakteryzuje się doskonałym położeniem geograficznym, tj. umiejscowiony w sercu zielonej części Polski – „Mazur”. Tereny te nie były silnie uprzemysłowione w związku, z czym, główną gałęzią gospodarki była, jest obecnie i będzie turystyka. Po okresie porządkowania takich zadań jak gospodarka odpadami, oczyszczanie i ochrona wód i zasobów leśnych, przygotowany jest na rozwój bazy hotelowej o najwyższym standardzie europejskim. Na przełomie ostatnich lat obserwujemy ciągły wzrost zainteresowania tymi terenami. Zwiększone inwestycje stawiają nowe wyzwania. Niestety, wciąż dla turystyki nie ma priorytetów w postaci systemów podatkowych, inwestycyjnych, kredytowych. Pomimo określonych trendów rozwojowych region boryka się z problemami, które dotykają większość obszarów w Polsce. Środki finansowe przyznawane z budżetu państwa na realizację zadań samorządów lokalnych nie zabezpieczają w pełni potrzeb jednostek na niezbędnym poziomie. Chcąc nie pogarszać poziomu usług świadczonych na rzecz społeczności lokalnej, dofinansowują te zadania z własnych dochodów. Z roku na rok rosną kwoty środków, które są przeznaczane na cele infrastrukturalne. Ograniczona ilość środków z budżetu państwa i konieczność dofinansowania z własnych środków zadań zleconych, wymusza poprawę gospodarki finansowej – weryfikację kosztów, a także podejmowanie decyzji finansowo-rzeczowych zgodnych z preferencjami społeczności lokalnej. Istotną rolę w kształtowaniu lokalnej działalności finansowej odgrywają uwarunkowania społeczno-gospodarcze, które wyznaczają społeczne zasady -- 72 -- pieniężnych procesów podziału i wymiany. Centralnym problemem, z którym boryka się powiat jest problem równowagi budżetowej, ponieważ zjawiskiem powszechnie niemal występującym są niedobory budżetowe. Istnieją różne źródła równoważenia budżetów lokalnych. Ukazując mechanizmy finansowania tej sfery budżetowej jaką jest samorząd terytorialny naświetlony zostaje problem gospodarowania a tym samym wydatkowania i pozyskiwania środków pieniężnych w gminie. Rozważając problemy określone w tej pracy można wyciągnąć wnioski: • Korzystne warunki przyrodnicze są szansą dla rozwoju turystyki. W tym celu wykorzystać należy możliwość transportu lotniczego i kolejowego. Poprawie musi ulec dotychczasowa infrastruktura, głównie drogi, baza turystyczna i usługi w zakresie promocji. Struktura wielkościowa gospodarstw rolnych to dogodne warunki dla rozwoju zdrowej i ekologicznej produkcji rolniczej. Zadbać należy o poprawę bazy budynkowej i lepsze wykorzystanie środków do produkcji rolnej. • Władze samorządowe podregionu stworzyły już dogodne warunki do budowy nowych zakładów przemysłowych specjalnej Strefie Ekonomicznej. Pozyskać należy nowych inwestorów strategicznych. Zadbać należy głównie o lepszą skuteczność działalności Izby Rolniczej i Towarzystw Gospodarczych, przez co można zahamować systematyczne ubożenie społeczeństwa. • Poprzez programy strategiczne należy wykorzystać środki pomocowe Unii Europejskiej. Takie działanie wpłynie pozytywnie na umacnianie partnerstwa z regionami, z którymi łatwiej i szybciej będą problemy rozwojowe rozwiązywane. Dotyczy to partnerstwa podregionu Bad Krauznah (Niemcy) i wileńskiego (Litwa). Z tymi wyżej wymienionymi powiat szczycieński prowadzi współpracę od 1999 r. -- 73 -- LITERATURA Amstrong M., 2000 r.,Zarządzanie zasobami ludzkimi, ABC, Kraków. Drucker F., 1999 r., Zarzadzanie w XXI wieku, Muza, Warszawa. Dziemianowicz W., 2000 r.Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, Warszawa. Kaleta A., 2000 r.,Wieś potrzebuje rozwoju zrównoważonego, konferencja „Szanse polskiej wsi i rolnictwa w integracji z UE”. Klamut M., 1997 r.,Podnoszenie konkurencyjności gospodarki a transformacja struktur regionalnych, Wrocław. Kosiedowski W.,Potoczek A., 1999 r., Polityka regionalna-współczesne uwarunkowania, Przestrzeń nr 8. Kozak M., 1998 r.,Polityka regionalna i fundusze strukturalne w UE, Instytut Europejski, Łódź. Kulas-Klimaszewska J, Krukowski, 1999 r., Rola samorządu terytorialnego kształtowaniu przewagi konkurencyjnej regionu, w Olsztyn /maszynopis/. Liżewska I., 1998 r.,Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn . Pietrzykowski M., 2002 r., Implikacje globalizacji dla polskiej wsi, AE Poznań, s. 138. Rawan –Pragłowski J., Frysztacki K., 1996 r.,Społeczne dzieje pomocy człowiekowi, Warszawa. Rosner A., 2002 r., Wiejskie obszary skumulowanych barier rozwojowych, PAN IRWiR, s. 157. Synak B., 1996 r., Sektor pozarządowy w zmieniającym się społeczeństwie, Gdańsk, s. 9. Tischner J., 2002 r.,Nieszczęsny dar wolności. Winiarski B., 1999 r.,Czynniki konkurencyjności regionów, Wrocław, s.55-56. Włodarska A, 2003 r., Równość szans w polityce UE , Sekretarz i Organizacja Urzędu, 4:12-18. -- 74 -- Wojciechowski T,2003 r.Zarzadzanie w samorządzie terytorialnym, Warszawa, s. 106-108. Wojtasiewicz L, 1996r., Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju lokalnego, Zeszyty Naukowe AE, Poznań. I. AKTY NORMATYWNE I INNE DOKUMENTY ŻRÓDŁOWE Traktat Amsterdamski art.2.3. Konwencja Rzymska z 1950 r., art. 14. Dyrektywa 2000/78/WE Rady Unii Europejskiej z 27 listopada 2000 r.
