Artykul E. Wojda

Wakacje coraz bliżej, będziemy częściej w lasach, parkach czy na łąkach. Co
warto wiedzieć o kleszczach?
Dlaczego kleszcze są niebezpieczne?
Od wiosny do późnej jesieni w lasach, na łąkach i parkach można spotkać małego
niepozornego pajęczaka - kleszcza.
Jego ciało, pokryte twardym i wytrzymałym oskórkiem chitynowym, jest owalne,
spłaszczone grzbietowo-brzusznie, podzielone na dwie części z czterema parami odnóży
krocznych. Na każdym z nich znajdują się specjalne pazurki, które pozwalają im mocno
przyczepić się do skóry żywiciela. Samice są mniejsze ( 3-3,5 mm), samce nieco większe
(4-4,5 mm).
W Polsce występuje około 20-25 gatunków kleszczy, najbardziej znane to kleszcz łąkowy
i kleszcz pastwiskowy.
Zarówno postać dorosła kleszcza jak i jego larwa żywią się płynem tkankowym i krwią
zwierząt, głównie ssaków. Ciężar wessanej krwi może przekraczać nawet 200 razy wagę
kleszcza. Większość gatunków przysysa się do żywiciela na kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt
dni i po opiciu się spada. Po spędzeniu pewnego czasu na ziemi kleszcz wspina się na wysokie
trawy lub gałęzie krzewów i zawieszony na tylnych odnóżach, oczekuje na nowego żywiciela.
Kleszcze są bardzo wytrzymałe na głód, co zwiększa ich przeżywalność, a także posiadają
olbrzymią zdolność rozrodczą, bowiem samica składa wiele tysięcy jaj co zapewnia istnienie
gatunku.
Kleszcze to żywe strzykawki, przenoszące olbrzymie ilości szkodliwych dla człowieka
mikroorganizmów. Pasożytując na zwierzętach takich jak m.in. myszy, szczury, lisy czy
większą zwierzynę leśną i pobierając ich krew, stają się rezerwuarem bardzo groźnych
chorób, jednocześnie same będąc na nie odpornymi. Wśród poznanych dotychczas chorób
przenoszonych przez kleszcze należy wymienić boreliozę, zapalenie opon mózgowych,
wściekliznę, babeszjozę, bartonellozę, erlichiozę. Kilka tygodni temu agencje prasowe
doniosły o nowo odkrytej chorobie przenoszonej przez kleszcze (choroba nie ma jeszcze
nawet nazwy). Jej objawy są podobne do boreliozy, a główna różnica tkwi w wielokrotnie
powtarzających się stanach gorączkowych pacjenta.
Co to jest bolerioza?
Borelioza (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa) to choroba zakaźna wywoływana przez
bakterie należące do krętków Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia
japonica, przenoszona na człowieka i niektóre inne zwierzęta przez kleszcze z rodzaju Ixodes.
kleszcz pastwiskowy - najpospolitszy w Polsce
W ciągu od 1 do 3 tygodni od ukłucia pojawia się pojedynczy rumień wędrujący, który jest
pierwszym objawem choroby. Trzeba jednak zaznaczyć, że rumień nie zawsze jest pierwszym
symptomem boreliozy. W około połowie stwierdzonych przypadków zachorowań na
boreliozę rumień w ogóle nie był przez pacjenta wcześniej zauważony.
Charakterystyczne jest jego obwodowe szerzenie się i centralne ustępowanie. Rumieniowi
mogą towarzyszyć objawy grypopodobne. Zarówno rumień, jak i objawy ogólnoustrojowe
ustępują w ciągu 4–12 tygodni. Następnie w ciągu od kilku tygodni do kilku miesięcy choroba
ujawnia się w postaci zakażenia uogólnionego (stadium wczesne rozsiane). Może przebiegać
pod postacią zapalenia stawów lub neuroboreliozy albo rzadziej zapalenia mięśnia
sercowego. Zapalenie stawów rozwija się u około 60% nieleczonych pacjentów. Znacznie
rzadziej rozwija się neuroborelioza, występuje u około 15% nieleczonych. Najczęstszym
powikłaniem neurologicznym jest porażenie nerwu twarzowego. Powikłania kardiologiczne
są jeszcze rzadsze, dotyczą około 5% nieleczonych osób. Rzadkie jest występowanie różnych
postaci klinicznych u tego samego chorego. Po wielu latach od zakażenia u pacjentów
nieleczonych mogą rozwinąć się późne objawy boreliozy, które mogą doprowadzić do
trwałego uszkodzenia układu nerwowego lub stawów i kości.
Po roku od zakażenia borelioza przechodzi w postać przewlekłą. Lista objawów tej fazy jest
długa. Pojawia się gorączka, dreszcze, bóle głowy, gardła, stawów, tiki mięśni, sztywność
stawów. Chory może potrójnie widzieć, mieć paraliż mięśni twarzy, zawroty głowy, problemy
z mówieniem, orientacją przestrzenną. Boreliozę leczy się za pomocą antybiotyków.
Częstość występowania zakażonych kleszczy w różnych częściach Europy waha się od 3% do
34%. W niektórych lesistych obszarach północno-wschodniej Polski odsetek ten sięga 25%.
Najwięcej zachorowań na boreliozę notuje się w północno-wschodnich stanach USA, w
Europie Środkowej, Skandynawii i Rosji. Są to obszary endemicznego występowania choroby
związane z obszarem bytowania kleszczy Ixodes.
Najwięcej zachorowań występuje w czerwcu i lipcu w okresie żerowania mikroskopijnych,
trudnych do zauważenia larw kleszczy. W Polsce rejonem endemicznym jest północna część
kraju (szczególnie województwo podlaskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie). W
2010 r. szczególny wzrost zachorowań odnotowano w województwie śląskim (1522)
i małopolskim (767). W 2004 roku w Polsce liczba zachorowań wynosiła 3817, a w 2010 roku
– 9005 przypadków.
Rumień wędrujący.
Zapobieganie boreliozie polega przede wszystkim na unikaniu
ukąszenia kleszczy poprzez:
•
noszenie ubioru okrywającego możliwie szczelnie ciało (koszula z długimi rękawami,
długie spodnie, zakryte buty),
•
unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy,
•
unikanie chodzenia poza drogami po lesie, w zaroślach i łąkach,
•
niesiadanie na zwalonych pniach drzew (miejsce przebywania młodocianych form
kleszczy – nimf),
•
stosowanie środków odstraszających kleszcze (repelenty), zwłaszcza tych
zawierających DEET,
•
stosowanie środków do impregnacji odzieży i obuwia zawierających permetrynę i jej
pochodne,
•
sprawdzanie ciała po pobycie w lesie.
Usuwanie kleszcza
W przypadku znalezienia kleszcza na ciele należy go niezwłocznie usunąć pęsetą lub
strzykawką wytwarzającą podciśnienie (z apteki).
Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć wzdłuż osi wkłucia, a miejsce po
ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem. Jeżeli kleszcz tkwi głęboko, trzeba bezzwłocznie
udać
się
do
lekarza.
Nie
wolno
kleszcza
wykręcać,
wyciskać
go,
smarować benzyną, tłuszczem lub innymi środkami (prowokują wymioty i zwiększają ilość
śliny u kleszcza wydalanej do krwi, co zwiększa ryzyko zakażenia). Usunięcie kleszcza w ciągu
pierwszej doby po ukąszeniu wielokrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia, choć
stwierdzono rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym kontakcie z kleszczem.
Warto wiedzieć:
• Stuprocentowo pewnym objawem wczesnej fazy boreliozy jest rumień wędrujący. Jego
wystąpienie kwalifikuje do zastosowania antybiotykoterapii.
• Długość i dawka antybiotykoterapii zależą od czasu, który minął od infekcji. Im później
zostanie zdiagnozowana choroba, tym antybiotyk będzie podawany dłużej i w większych
dawkach. Standardowo antybiotyk podaje się od 4 do 6 tygodni.
• U każdego chorego objawy mogą występować w różnym czasie i w różnym nasileniu.
Cechą wspólną jest początkowe występowanie objawów w formie napadowej, krótkotrwałej,
z czasem nasilających się.
• Niepokojące objawy przypisywane boreliozie mogą oznaczać wiele innych chorób, w tym
nerwicę, schorzenia jelit, choroby pasożytnicze, kandydozę, chlamydiozę, zespół
przewlekłego zmęczenia, anemię, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera.
• Pierwsze objawy mogą wystąpić nawet kilka lat po ukąszeniu, a u niektórych osób
choroba może przebiegać bezobjawowo nawet do końca życia.
• Według ILADS (Międzynarodowego Towarzystwa Do Spraw Boreliozy i Chorób z Nią
Powiązanych) przy stosowaniu antybiotyków konieczne jest równoległe zażywanie leku
rozbijającego cysty.
• Przed boreliozą nie można się zaszczepić.
• Istnieje tylko szczepionka przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych.
Tekst: Elwira Wojda nauczyciel przyrody, SP-7 w Legionowie
Zdjęcia: André Karwath