Niemczyk KSIAZKA.indb

Fi l ip Niemczyk
OBOWIAZEK
POLITYCZNY
jako
DY L E M AT
MORALNY
W a r s z a w a
2 0 1 5
Spis treści
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obowiązek polityczny jako współczesny dylemat moralny. Wstęp . . . .
7
9
Filozofia moralna i polityczna. Dylematy moralne
1. Filozofia moralna i polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Dylematy moralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie obowiązku moralnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Racje moralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Deontologia i aksjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Język obowiązków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Obowiązek prawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Obowiązek moralny w sensie ścisłym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. „Obowiązek obyczajowy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Obowiązek moralny jako bodziec do działania . . . . . . . . . . . .
8. Obowiązki ogólne i obowiązki szczególne . . . . . . . . . . . . . . .
9. Supererogacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
35
49
49
51
53
57
62
67
68
69
73
74
Obowiązek moralny w normatywnych teoriach etycznych
1. Teorie deontologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Teorie konsekwencjalistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Etyka cnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78
82
93
97
Pojęcie obowiązku politycznego
1. Normatywny charakter przepisów prawa . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Treść obowiązku politycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obowiązani i wierzyciele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Legitymizacja, prawomocność, prawo do rządzenia . . . . . . . .
5. Jednostka i lud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Anarchia i praktyka polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Społeczeństwo polityczne i obywatelstwo . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Obywatelskie nieposłuszeństwo i sprzeciw sumienia . . . . . . .
9. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
103
107
110
111
113
116
121
129
Od Locke’a do Nozicka
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Teoria obowiązku politycznego Locke’a . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obowiązek polityczny w teorii zgody . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Nozick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
131
134
140
148
164
5
Od Hobbesa do Gauthiera
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Stan natury i prawo natury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obowiązek moralny w Lewiatanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Moralność Hobbesa według Gregory’ego Kavki . . . . . . . . . . .
5. Obowiązek polityczny w Lewiatanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Hobbes jako teoretyk racjonalnego wyboru . . . . . . . . . . . . . .
7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
165
166
172
174
176
190
203
Od Kanta do Rawlsa
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Obowiązek polityczny u Kanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Kantowska teoria obowiązku politycznego . . . . . . . . . . . . . . .
4. Obowiązek polityczny u Rawlsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
205
206
220
227
257
Od Rousseau do demokracji deliberatywnej
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Rousseau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Demokracja deliberatywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
259
259
268
275
Od utylitaryzmu do samarytanizmu
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Utylitaryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Samarytanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
277
277
287
294
Wdzięczność
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Wdzięczność jako źródło obowiązków moralnych . . . . . . . . .
3. Wdzięczność i obowiązek polityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
297
298
312
331
Obowiązki wspólnotowe
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Argument językowy Hanny Pitkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Ronald Dworkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Margaret Gilbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
335
339
343
347
355
Obowiązek polityczny jako współczesny dylemat moralny
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Problem anarchii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Problem kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Problem obcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
357
359
368
378
387
391
401