Teoria poznania, cz. 1
Transkrypt
Teoria poznania, cz. 1
Przedmiot, źródła i drogi poznania Wieloznaczność pojęcia „poznanie” Czynność (uświadomiona) Rezultat czynności Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji Przedmiot, źródła i drogi poznania 1.Relacja poznawcza. Przedmiot Podmiot Akty poznawcze Przedmiot, źródła i drogi poznania 1.1 Przedmiot poznania: - byt materialny, zmienny, istniejący w czasie i przestrzeni (rzeczy, stany rzeczy, cechy, relacje, zdarzenia, procesy, itp.); - idea, czyli charakteryzujący się niezmiennością i doskonałością wzorzec, dostępny jedynie umysłowi; - psychika, czyli zespół trwałych, wewnętrznych, jednostkowych i jednocześnie, uświadomionych procesów – zasada i warunek poznania oraz wiedzy; - Bóg, czyli wieczny, idealny i niezmienny oraz spekulatywny poznawczo byt; - wartość, pojęcie, zasada, relacja. Przedmiot, źródła i drogi poznania 1.2. Podmiot poznawczy: - podmiot empiryczny (Francis Bacon) – zmysłowo doznający i poznający świat oraz subiektywnie go oceniający, empiria stanowi źródło wiedzy o zewnętrznej rzeczywistości; - podmiot uniwersalny (Kartezjusz) – rozumna, racjonalna jednostka wykorzystująca wszelkie formy myślenia, do których należy zaliczyć: wnioskowanie, analizowanie i abstrahowanie; - podmiot transcendentalny (Immanuel Kant) – wykorzystujący w poznaniu aprioryczne (czyli nie zaburzone doświadczaniem) rodzaje zmysłowości. Przedmiot, źródła i drogi poznania 1.3. Akty poznawcze: - empiryczna percepcja otaczającej nas rzeczywistości za pomocą wrażeń zmysłowych; - zdobywanie i wykorzystywanie informacji będących wynikiem empirycznej percepcji zmysłowej - proces myślowy mający na celu poznanie pojęć i zasad oraz relacji między nimi; - proces poznania wewnętrznego – introspekcja; - akty wiary – bez doświadczenia i racjonalnego uzasadnienia; - intuicje i przeczucia – pozaracjonalne, uczuciowe i emocjonalne. Przedmiot, źródła i drogi poznania 2.1. Spór o relację pomiędzy przedmiotem a podmiotem poznania: - realizm epistemologiczny: przedmiot poznania istnieje obiektywnie, odrębnie i niezależnie względem podmiotu; poznanie ma charakter zewnętrzny, rzeczywistość istnieje poza podmiotem; - idealizm subiektywny: przedmiot poznania istnieje jedynie w świadomości podmiotu; człowiek poznając rzeczywistość nie wykracza poza psychikę – umysł; wiedza jest rezultatem przeżyć wewnętrznych człowieka (subiektywizm immanentny, subiektywizm transcendentalny). Przedmiot, źródła i drogi poznania 2.2. Spór o przedmiot poznania: - realizm naiwny (prezentacjonizm) – treści spostrzeżeń zawierają cechy poznawanych przedmiotów; rzeczy są takie jakimi je spostrzegamy; - realizm bezpośredni – istnieje trwała relacja pomiędzy przedmiotami poznania, a naszymi spostrzeżeniami na ich temat; jeżeli coś spostrzegamy, to znaczy, że taki przedmiot istnieje; - realizm krytyczny (reprezentacjonizm) – przedmiotem poznania nie jest rzeczywistość, ale jej wyobrażenie; nie podważa istnienia rzeczywistości, ale wskazuje na wpływ czynników wewnętrznych zaburzających wizerunek poznawanej rzeczywistości, dlatego niemożliwe jest poznanie zewnętrznego dla podmiotu, obiektu poznania. Przedmiot, źródła i drogi poznania 2.3. Spór o pochodzenie wiedzy: - natywizm (racjonalizm genetyczny), uznaje wrodzony charakter wiedzy (Sokrates); dusza ludzka obcując w świecie idei nabywa wiedzę, po czym rolą człowieka jest „przypomnienie” tej wiedzy anamneza (Platon); wrodzona wiedza pochodzi od Boga (Kartezjusz); natywizm stanowi podstawę dla racjonalizmu metodologicznego (wiedza aprioryczna), ale jest trudny w obronie ze względu na brak empirycznego lub racjonalnego uzasadnienia; - empiryzm genetyczny (psychologiczny), wiedza pochodzi z doświadczenia, a umysł człowieka nie posiada żadnej wiedzy apriorycznej i zapełnia się jedynie informacjami pochodzącymi z doświadczenia (empiryzm genetyczny – skrajny i umiarkowany) Przedmiot, źródła i drogi poznania 2.4. Spór o metody zdobywania wiedzy. Empiryzm (aposterioryzm) Racjonalizm (aprioryzm) Metody zdobywania wiedzy Irracjonalizm Przedmiot, źródła i drogi poznania Empiryzm Skrajny empiryzm Metody zdobywania metodologiczny metodologiczny wiedzy (aposterioryzm) - sensualizm Umiarkowany empiryzm metodologiczny Przedmiot, źródła i drogi poznania Skrajny empiryzm metodologiczny - sensualizm - doświadczenie (zmysłowe, zewnętrzne); - wiedza szczegółowa (zawierająca spostrzeżenia); - krytyka pojęć ogólnych w opisie poznania – skrajny empiryzm sprowadza je do tautologii; - krytyka wiedzy pozazmysłowej; - weryfikacja wiedzy metodą empiryczną; - zarzut: minimalistyczny charakter poznania. Przedmiot, źródła i drogi poznania Umiarkowany empiryzm metodologiczny - wiedza, jako rezultat poznania dzieli się na wiedzę empiryczną i nieempiryczną; - wiedza empiryczna jest zawarta w sądach sprawozdawczych i wynikających z nich rozumowań indukcyjnych; - wiedza nieempiryczna jest wiedzą analityczną – wyjaśnia i tłumaczy pojęcia (wiedza rozumowa). Przedmiot, źródła i drogi poznania Skrajny racjonalizm metodologiczny Metody Racjonalizm zdobywaniaUmiarkowany racjonalizm (aprioryzm) wiedzy metodologiczny Przedmiot, źródła i drogi poznania Skrajny racjonalizm metodologiczny - prawdziwa wiedza pochodzi jedynie od rozumu i jest niezależna od doświadczenia; Metody zdobywania - poznanie polega na interpretacji treści samego rozumu; wiedzy - wynikiem poznania są pojęcia, dowody, definicje, twierdzenia; - antydogmatyczność, pewność, konieczność i powszechność; - akceptacja natywizmu. Przedmiot, źródła i drogi poznania Umiarkowany racjonalizm metodologiczny - próba pogodzenia empirycznego sposobu poznania i racjonalnej wiedzy; Metody zdobywania - rozum to podstawowe narzędzie myślenia i kształtowania wiedzy wiedzy; - doświadczenie to sposób na uzyskiwania informacji i weryfikacji wiedzy; Przedmiot, źródła i drogi poznania Intuicjonizm Woluntaryzm Fideizm Metody zdobywania Irracjonalizm wiedzy Iluminizm Mistycyzm Przedmiot, źródła i drogi poznania Intuicjonizm - narzędziem poznania jest intuicja, która potrafi dotrzeć do istoty przedmiotu, co stanowi źródło prawdziwej wiedzy; - brak porozumienia w w pojmowaniu intuicji: „uświadomiony instynkt”, „źródłowo prezentująca naoczność”, Przedmiot, źródła i drogi poznania Woluntaryzm - ustanowił hierarchię władz poznawczych człowieka: wola – rozum – doświadczenie; - wola jako pierwotna przyczyna aktywności człowieka, w tym poznawczej; - źródłem wiedzy jest wola. Przedmiot, źródła i drogi poznania Fideizm - wiara jest wystarczającym sposobem na poznanie Boga; - prawdziwość poznania Boga wynika z niezrozumienia wiedzy o nim; - Bóg jest doskonały, a ludzkie poznanie w tej kwestii ograniczone. Przedmiot, źródła i drogi poznania Mistycyzm - istnieją różne formy poznania Boga; - formy poznanie mają charakter pozazmysłowy i pozaracjonalny - ezoteryczny; - poznanie ezoteryczne jest możliwe dzięki specjalnym technikom: transu, ekstazy, specjalnych ćwiczeń, medytacji, kontemplacji, itp. Przedmiot, źródła i drogi poznania Iluminizm - poznanie jest możliwe dzięki oświeceniu umysłu ludzkiego przez Boga – iluminacja; - prawdziwa wiedza jest efektem Łaski Bożej; - trzy rodzaje objawienia: przyrodzone (powszechne), wewnętrzne (umożliwiające poznanie własnej duszy) i praobjawienie (mające na celu poznanie prawd najwyższych – prorocy, patriarchowie). Przedmiot, źródła i drogi poznania – podsumowanie. Złożoność duszy ludzkiej umożliwia interpretować proces poznania z wielu perspektyw, a co za tym idzie wskazać bogactwo ludzkich możliwości poznawczych. Bez wątpienia twierdzenie to znajduje uzasadnienie w wielości wytworów działalności i form aktywności człowieka. Cytat tygodnia: „Chciałbym odzwyczaić się od wszystkiego, móc wszystko od nowa widzieć, od nowa słyszeć, od nowa czuć. Przyzwyczajenie psuje naszą filozofię.” Georg Christoph Lichtenberg (1742-1799) Repetytorium 1. Co filozofia traktuje jako przedmiot poznania? 2. W jakiej relacji pozostaje podmiot do przedmiot poznania? 3. Co przemawia za brakiem możliwości bezpośredniego poznania wg reprezentacjonistów? 4. Jakie sądy są uznawane przez racjonalistów i empirystów? 5. Jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy rodzajami irracjonalizmu?