Zespół Lyncha

Zespół Lyncha – znany również jako
dziedziczny rak jelita grubego
niezwiązany z polipowatością (HNPCC)
Zespół Lyncha to schorzenie, które dotyka całe rodziny. U osób chorujących na zespół Lyncha
występuje podwyższone ryzyko rozwoju raka odbytnicy i okrężnicy (nowotworu złośliwego jelita
grubego), raka macicy (raka endometrium) oraz niektórych innych nowotworów.
Mamy nadzieję, że niniejsze informacje zawierają odpowiedzi na pytania pacjentów. Wszelkie
dodatkowe pytania można kierować do lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym odbywa się
leczenie.
Czym jest zespół Lyncha?
Zespół Lyncha (ZL) to rzadkie schorzenie, które przekazywane jest z pokolenia na pokolenie.
Takie choroby są nazywane chorobami rodzinnymi lub dziedzicznymi.
Zespół Lyncha jest znany również jako dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z
polipowatością (HNPCC). Ze względu na to, że u osób z HNPCC występuje podwyższone ryzyko
rozwoju niektórych innych rodzajów nowotworów, a nie tylko raka jelita grubego, specjaliści opieki
zdrowotnej zazwyczaj nazywają to schorzenie zespołem Lyncha – dla upamiętnienia lekarza,
który odkrył tę chorobę.
Zespół Lyncha to najpowszechniejsza przyczyna dziedzicznego raka jelita grubego. Jednakże
mniej niż 5 na 100 (5%) zachorowań na wszystkie rodzaje nowotworów jelita jest związanych z
ZL.
U osób z ZL występuje podwyższone ryzyko rozwoju innych nowotworów. U kobiet wyższe jest
ryzyko wystąpienia raka macicy (endometrium) oraz raka jajnika. Inne rodzaje nowotworów
występujących u osób z ZL obejmują raka żołądka, trzustki, jelita cienkiego, moczowodu i
miedniczki nerkowej.
Znajomość ryzyka i regularne badania przesiewowe mogą zapobiec wystąpieniu niektórych
rodzajów raka. Badania kontrolne pomogą również we wczesnym wykryciu nowotworów, czyli
w okresie, w którym prawdopodobieństwo ich wyleczenia jest wyższe.
W jaki sposób dziedziczony jest zespół Lyncha?
Ludzkie geny przenoszą informacje, które są przekazywane (dziedziczone) od naszych
rodziców. Geny determinują cechy takie jak kolor oczu i wpływają na to, jak rośnie, funkcjonuje i
wygląda nasze ciało.
ZL jest spowodowany przez mutację genu nazywanego genem naprawy źle sparowanych
zasad. Geny naprawy źle sparowanych zasad zazwyczaj zapobiegają rozwojowi raka.
Występowanie ZL można podejrzewać, jeśli wśród bliskich krewnych były zachorowania na
raka jelita, macicy lub jajnika w kolejnych kilku pokoleniach. Mogli oni odziedziczyć
zmutowaną wersję jednego z genów naprawy źle sparowanych zasad.
W większości przypadków za wystąpienie zespołu Lyncha są odpowiedzialne trzy geny naprawy
źle sparowanych zasad. Są to geny o nazwach: MLH1, MSH2 i MSH6. Innym genem naprawy źle
sparowanych zasad jest gen o nazwie PMS2. Czasami w przypadku zespołu Lyncha wykonuje się
badania na obecność również tego genu. W przypadku odziedziczenia zmutowanej kopii jednego
z tych genów u danej osoby występuje wyższe ryzyko rozwoju raka.
Mamy dwie kopie każdego genu – po jednej od każdego rodzica. Jeśli u danej osoby stwierdzono
ZL, oznacza to, że posiada ona jeden gen zdrowy i jeden zmutowany. Jeśli taka osoba zdecyduje
się na posiadanie dziecka, istnieje ryzyko 1 do 2 (50%) przekazania zmutowanego genu. Dzieje
się tak dlatego, że od jednego rodzica przekazywana jest jedna kopia genu.
Wystąpienie ZL jest bardziej prawdopodobne, jeśli w rodzinie ze strony jednej osoby było
wiele przypadków raka jelita lub macicy w młodym wieku. Jednakże nie każda osoba z ZL
miała w rodzinie przypadki zachorowań na nowotwory. Jest tak dlatego, że niektóre osoby
mogą być pierwszymi w rodzinie, które cierpią na to schorzenie.
Zespół Lyncha można podejrzewać, jeśli:
•
•
•
•
przynajmniej dwóch krewnych z tej samej strony rodziny miało raka jelita
u członka rodziny wystąpił rak jelita w młodym wieku (poniżej 50 lat)
w rodzinie z tej samej strony są przypadki raka jelita i macicy
trzech lub więcej krewnych z tej samej strony rodziny miało nowotwór związany z ZL
(niekoniecznie ten sam rodzaj nowotworu).
Jeśli pacjenta martwią przypadki raka występujące w rodzinie, należy porozmawiać z lekarzem
pierwszego kontaktu. Może on wystawić skierowanie do rodzinnej poradni onkologicznej.
Oznaki i objawy zespołu Lyncha
Samo schorzenie nie daje oznak ani objawów. Jest to zespół dziedziczny, co oznacza że u
danej osoby występuje wyższe ryzyko rozwoju raka jelita i macicy.
Czasami pierwszymi oznakami, że dana osoba cierpi na ZL, są objawy rozwijającego się raka
jelita lub macicy. Zazwyczaj dzieje się tak u osób w młodszym wieku niż u osób z nowotworem
niespowodowanym odziedziczeniem zmutowanego genu. Przy ZL zazwyczaj w rodzinie były
przypadki raka jelita lub macicy.
Objawy raka jelita
Niedziedziczny rak jelita rozwija się zazwyczaj u osób po 50. roku życia. Natomiast u osób
z ZL rak jelita występuje zazwyczaj w wieku 40-50 lat lub młodszym.
Świadomość właściwych dla własnego organizmu schematów wypróżniania się jest szczególnie
ważna, jeśli dana osoba cierpi lub podejrzewa, że może cierpieć na ZL.
W przypadku wystąpienia któregokolwiek z poniższych objawów ważne jest, aby zostały one
skonsultowane z lekarzem:
• Krew w stolcu lub na jego powierzchni (przy wypróżnianiu się).
• Biegunka lub zatwardzenie, które pojawiły się bez wyraźnej przyczyny (zmiany w
oddawaniu stolca, które utrzymują się ponad sześć tygodni).
• Utrata wagi z niewyjaśnionej przyczyny.
• Ból w podbrzuszu lub w odbytnicy.
• Uczucie niecałkowitego wypróżnienia się po wizycie w toalecie.
Objawy raka macicy
Istotne jest również, aby kobiety, które cierpią na ZL lub podejrzewają u siebie to schorzenie,
znały objawy raka macicy. Jeśli występuje którykolwiek z poniższych objawów, należy
skonsultować to z lekarzem:
• Nietypowe krwawienie z pochwy (pomiędzy miesiączkami, obfitsze miesiączki lub
krwawienie po menopauzie).
• Ból w podbrzuszu (dolnej części brzucha), plecach lub nogach.
• Ból lub dyskomfort podczas współżycia seksualnego.
Takie objawy mogą być także wynikiem chorób innych niż nowotwór, ale zawsze gdy
występują, należy zgłosić się do swojego lekarza.
W jaki sposób diagnozuje się zespół Lyncha?
Czasami możliwe jest sprawdzenie, czy dana osoba cierpi na ZL poprzez wykonanie badania
genetycznego. Jeśli u danej osoby podejrzewa się nowotwór związany z ZL, można wykonać
badanie próbki tkanki pobranej z nowotworu krewnego, u którego wykryto raka niedawno lub w
ciągu ostatnich kilku lat. W szpitalach zazwyczaj przechowuje się próbki guzów nowotworowych
przez kilka lat i często można uzyskać ze szpitala tkankę do wykonania takiego testu. Badanie
wykonuje się za zgodą osoby, od której pobrano próbkę tkanki.
Jeśli wynik badania genetycznego jest dodatni, osobę chorą na nowotwór prosi się o wyrażenie
zgody na pobranie próbki krwi. Jeśli badanie wykryje obecność genu odpowiedzialnego za zespół
Lyncha, członkowie najbliższej rodziny (którzy nie chorują na raka) mogą zdecydować się na
wykonanie badań, aby sprawdzić, czy również odziedziczyli ten gen.
Badanie genetyczne
Badania genetyczne mogą być przeprowadzone tylko za zgodą i na życzenie osoby poddającej
się badaniu. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że nie każda osoba w rodzinie będzie miała
takie same odczucia co do badań genetycznych. Różnice poglądów w tej kwestii mogą czasami
spowodować rozdźwięk w rodzinie.
Przed wykonaniem badań genetycznych osoba odbywa konsultację, która pomoże zrozumieć
możliwe wyniki badania oraz co mogą one oznaczać dla danej osoby i jej rodziny.
Czasami zmutowanego genu nie wykrywa się u osób chorujących na nowotwór związany z
ZL. Być może nie występuje u nich ZL, a być może mutacja występuje w genie, którego
jeszcze nie zidentyfikowano w badaniach. Jeśli nie wykryto zmian w genomie, wykonanie
badań u innych członków rodziny nie jest możliwe. Jednakże w oparciu o historię chorób w
rodzinie osoby te mogą nadal wykonywać regularne badania jelit, a kobiety mogą również
czasami kwalifikować się do badań macicy. Celem tych badań jest zmniejszenie ryzyka
zachorowania na raka u tych osób.
Co oznaczają wyniki badań:
• Jeśli u pacjenta wystąpił nowotwór związany z ZL i wykryto zmutowany gen, nadal mogą
być potrzebne regularne badania przesiewowe jelit. U kobiet mogą być wykonywane
badania przesiewowe pod kątem raka macicy lub jajnika. Rodzaj badań przesiewowych
zależy od rodzaju operacji, którą przeszedł pacjent (o ile w ogóle).
• Jeśli w rodzinie występuje ZL i pacjent odziedziczył zmutowany gen, lekarze zalecą
wykonywanie regularnych badań przesiewowych w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia
raka związanego z ZL. Jeśli pacjent ma dzieci, istnieje ryzyko 1 do 2 (50%), że przekazał im
zmutowany gen. Bliscy krewni, u których nie wykryto raka, również mogli odziedziczyć
zmutowany gen.
• Jeśli w rodzinie występuje ZL, a u pacjenta nie wykryto zmutowanego genu, ryzyko
zachorowania na raka jest takie samo jak w przypadku każdej innej osoby. Nie ma wtedy
potrzeby wykonywania badań przesiewowych, a u dzieci nie występuje podwyższone
ryzyko rozwoju raka związanego z ZL.
Badania przesiewowe w celu zmniejszenia ryzyka
Jeśli zna się stopień ryzyka zachorowania na raka, można wykonywać regularne badania
(tzw. badania przesiewowe). Nowotwory jelit i macicy można wyleczyć, jeśli zostaną
wykryte odpowiednio wcześnie.
Jeśli u danej osoby wykryto zmutowany gen, zazwyczaj zaleca się jej wykonywanie
regularnych badań przesiewowych pod kątem chorób jelit już od młodego wieku – zwykle
zaczynając w wieku 25 lat. Kobiety po 30. roku życia mogą otrzymać skierowanie do
ginekologa, aby omówić sposoby kontrolowania ryzyka wystąpienia raka macicy.
Jeśli u danej osoby chorującej na nowotwór związany z ZL nie wykryto zmutowanego genu, i tak
powinna ona zgłaszać się na badania przesiewowe, ponieważ nadal może istnieć u niej ryzyko
wystąpienia raka. Ma to również zastosowanie w przypadku decyzji o niewykonaniu badań
genetycznych lub jeśli dana osoba nie może zlecić wykonania takich badań w swoim imieniu,
ponieważ krewny chorujący na raka związanego z ZL nie wyraził zgody na przeprowadzenie
badania.
Badania przesiewowe pod kątem chorób jelita
W celu zbadania jelita i zdiagnozowania wszelkich nowotworów we wczesnym stadium, czyli
wtedy, kiedy są wyleczalne, wykonuje się badanie nazywane kolonoskopią.
Badanie wykonuje się zazwyczaj w szpitalu w trybie ambulatoryjnym i zajmuje ono około godzinę.
Aby można było wykonać to badanie, jelito musi być zupełnie puste. Oznacza to, że pacjent musi
przestrzegać specjalnej diety przez kilka dni przed badaniem. Na dzień przed badaniem pacjent
będzie musiał przyjąć lek (środek przeczyszczający) w celu wypróżnienia jelit. W szpitalu pacjent
otrzyma instrukcje na temat tego, jak przygotować się do kolonoskopii. Przed wykonaniem
badania pacjentowi podaje się lek, który spowoduje uspokojenie (lek uspokajający). Może on
zostać podany w postaci zastrzyku do żyły (dożylnie).
Gdy pacjent leży wygodnie na boku, lekarz lub pielęgniarka wprowadza giętką rurkę (kolonoskop)
do odbytnicy (odbytu). Kolonoskop to długa, cienka, elastyczna rurka zakończona światełkiem i
kamerą. Łatwo dopasowuje się do wszelkich kształtów, dzięki czemu można zbadać większość
jelita grubego. Podczas badania można wykonać zdjęcia oraz pobrać fragmenty tkanki (bioptaty).
Możliwe jest również usunięcie wszelkich polipów (niewielkich narośli), zanim rozwinie się z nich
rak.
Po badaniu pacjentowi musi towarzyszyć druga osoba, która odprowadzi lub odwiezie go do
domu i pozostanie z nim przez 24 godziny do czasu ustąpienia działania leku uspokajającego.
W tym czasie nie można prowadzić samochodu. Kolonoskopię powtarza się średnio co 1-2 lata.
Jeśli podczas badania usunięto polip, pacjent może zostać poproszony o zgłoszenie się na
powtórną kolonoskopię za rok.
Aspiryna
Sugeruje się, że regularne zażywanie aspiryny może być pomocne w profilaktyce raka jelita u
osób ze zmutowanym genem ZL. Nie wiadomo jednak jeszcze, jaka dawka jest najbardziej
optymalna, podczas gdy aspiryna powoduje szkodliwe skutki uboczne. Kwestia przyjmowania
aspiryny przez osoby z ZL musi zostać dokładnie zbadana. Jeśli u danej osoby wykryto
zmutowany gen, lekarz może udzielić szczegółowej porady na temat przyjmowania aspiryny.
Badania przesiewowe pod kątem chorób macicy
Nie wiadomo jeszcze, czy badania przesiewowe w kierunku chorób macicy są pomocne dla kobiet
z ZL. Niektórym kobietom proponuje się ich wykonanie, ale badania takie nie wszędzie są
dostępne.
Badanie macicy można przeprowadzić podczas zabiegu tak zwanej histeroskopii lub za pomocą
transwaginalnego badania ultrasonograficznego. Lekarz lub pielęgniarka wyjaśni, które badania
zostaną przeprowadzone u pacjentki.
Podczas histeroskopii w celu obejrzenia wnętrza macicy używa się cienkiej, giętkiej rurki
zakończonej światełkiem.
USG transwaginalne polega na wprowadzeniu do pochwy małego urządzenia (sondy). Wytwarza
ona fale dźwiękowe, które są przetwarzane na obrazy w komputerze.
Badania przesiewowe w kierunku chorób jajników
W przypadku kobiet z ZL ryzyko wystąpienia raka jajnika jest znacznie niższe niż ryzyko
wystąpienia raka jelita lub macicy.
Nie istnieją obecnie standardowe badania przesiewowe w kierunku raka jajnika. Niektórym
kobietom proponuje się ich wykonanie, a u niektórych mogły one zostać wykonane w
ramach badań klinicznych. Potrzeba dodatkowych badań, aby stwierdzić, czy badania
przesiewowe są przydatne w przypadku kobiet, u których występuje ryzyko rozwoju
dziedzicznego raka jajnika.
Badania przesiewowe mogą obejmować badanie krwi, USG transwaginalne lub obydwa te
badania. Badania krwi mają na celu sprawdzenie poziomu białka o nazwie CA125.
Leczenie
W przypadku zachorowania na raka jelita prawdopodobnie nowotwór zostanie wykryty we
wczesnym stadium dzięki regularnym kolonoskopiom. Leczenie każdego rodzaju raka
związanego z ZL odbywa się w sposób standardowy dla danego rodzaju nowotworu.
Leczenie raka jelita zazwyczaj obejmuje operację w celu usunięcia guza
nowotworowego. Dalsze leczenie może polegać na zastosowaniu – w razie potrzeby –
chemioterapii, w zależności od stadium raka.
Leczenie raka macicy obejmuje zazwyczaj usunięcie macicy (histerektomię) i jajników.
Może zostać zastosowana również radioterapia i chemioterapia.
Operacja obniżająca ryzyko
W przypadku pacjentów z ZL sporadycznie zaleca się usunięcie całego jelita grubego. Jest to tak
zwana operacja obniżająca ryzyko. Zazwyczaj zaleca się jej wykonanie, gdy ryzyko wystąpienia
raka jest duże lub u osoby z ZL rozwinął się więcej niż jeden rodzaj raka jelita.
Kobiety, które urodziły już dzieci, mogą zdecydować się na usunięcie macicy i jajników. Ma to na
celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka macicy i jajnika u takich pacjentek.
Odczucia pacjenta
Pacjentowi może być trudno pogodzić się z wiedzą o tym, że cierpi na zespół Lyncha lub jest w
grupie ryzyka. Niełatwo jest poradzić sobie z brakiem pewności co do tego, czy zachoruje się na
raka. Warto jednak pamiętać, że niektóre rodzaje raka można wykryć we wczesnym stadium i
wyleczyć.
Pacjent może mieć obawy dotyczące badań genetycznych, badań przesiewowych lub tego, czy
poddać się operacji obniżającej ryzyko. Istotne jest, aby porozmawiać o tych obawach z
lekarzami i pielęgniarkami z zespołu medycznego opiekującego się pacjentem. Odpowiedzą oni
na wszystkie pytania pacjenta.
Może pojawiać się wiele różnych emocji, w tym niepokój i strach. Jest to normalna reakcja,
stanowiąca część procesu, przez który przechodzi wiele osób, które próbują pogodzić się ze
swoją chorobą.
Wielu osobom może pomóc rozmowa z lekarzem lub pielęgniarką. Bliscy przyjaciele i
członkowie rodziny również mogą zaoferować wsparcie.
Źródła i podziękowania
Niniejsza sekcja została sporządzona na podstawie informacji pozyskanych z licznych,
rzetelnych źródeł, w tym:
• Ahnen D. i wsp. Clinical features of Lynch Syndrome (hereditary non-polyposis colorectal
cancer). Listopad 2013. www.uptodate.com (ostatni dostęp: marzec 2014).
• Bonis P. i wsp. Lynch Syndrome (hereditary non-polyposis colorectal cancer): screening
and management of patients. Maj 2013. www.uptodate.com (ostatni dostęp: marzec 2014).
• Dynamed Summary. Hereditary non-polypoisis colorectal cancer (ostatni dostęp: marzec
2014).
• Tobias J, Hochhauser D. Cancer and its management. Wydanie 6. 2010. Wiley-Blackwell.
• Vasen H. i wsp. Revised guidelines for the clinical management of Lynch Syndrome
(HNPCC): recommendations by a group of European experts. Gut. Styczeń 2013. 0:1-13.
Z podziękowaniami dla dr Lorraine Cowley, głównego doradcy genetycznego i
współpracownika naukowego ds. badań klinicznych, oraz osób dotkniętych chorobą
nowotworową, które przejrzały to wydanie.
Poprzednia edycja tekstu: kwiecień 2014 r.
Następna zaplanowana edycja tekstu: 2016 r.