ANNALES Rzeźba eoliczna kotliny Bugu i Styru

ANNALES Rzeźba eoliczna kotliny Bugu i Styru

ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SK£ODOWSKA
LUBLIN — POLONIA
VOL. LVII, 5
SECTIO B
2002
Zak³ad Geografii Regionalnej
Instytut Nauk o Ziemi UMCS*,
Katedra Geomorfologii Uniwersytetu Iwana Franko we Lwowie**
Jan BURACZYÑSKI*, Andrzej BOGUCKI**, Olech WEDERNIKOW**
RzeŸba eoliczna kotliny Bugu i Styru
Eolian relief of the Bug and Styr basin
WPROWADZENIE
Zjawiska eoliczne s¹ czu³ym wskaŸnikiem warunków panuj¹cych w œrodowisku przyrodniczym oraz zachodz¹cych w nim zmian. S¹ one wykorzystywane w rekonstrukcjach paleoklimatycznych jako dowód wzrostu suchoœci klimatu
oraz zaniku szaty roœlinnej. Problematyka eoliczna odgrywa du¿¹ rolê w badaniach zmian œrodowiska w plejstocenie i holocenie. W analizie wydm i piasków
eolicznych w Polsce du¿¹ uwagê poœwiêcono zjawiskom w póŸnym vistulianie,
a szczególnie w najstarszym i starszym dryasie. By³y to okresy bardzo wa¿ne
dla rozwoju wydm (Dylikowa 1967; Wojtanowicz 1973; Nowaczyk 1986;
Szczypek 1986; Manikowska 1991; Buraczyñski 1994; Schirmer 1999).
W piaskach centralnej Europy stwierdzono du¿¹ zawartoœæ matowych ziarn
kwarcu (40–60%), uwa¿anych za rezultat intensywnej dzia³alnoœci wiatru
w œrodowisku peryglacjalnym (Cailleux 1942). Badania Dylika (1969) potwierdzi³y silne dzia³anie wiatru na podstawie licznych graniaków oraz przewagi
ziarn kwarcu, wskazuj¹cych na siln¹ eoliczn¹ abrazjê. Analiza procesów eolicznych w centralnej i po³udniowej Polsce pozwoli³a na rekonstrukcjê zmiennoœci procesów eolicznych w górnym pleniglacjale (GoŸdzik 1981, 1991; Superson
1987/88; Buraczyñski 1994). Strefê peryglacjaln¹ charakteryzuje pasowoœæ
procesów eolicznych (Dylik 1969; French 1976; Starkel 1988), a jednym z jej
przejawów jest zró¿nicowanie facji eolicznych: pylastej i piaszczystej.
Jan BURACZYÑSKI, Andrzej BOGUCKI, Olech WEDERNIKOW
76
Jan BURACZYÑSKI, Andrzej BOGUCKI, Olech WEDERNIKOW
W 1922 roku S. Lencewicz wyró¿ni³ po³udniowy pas wydmowy obejmuj¹cy Kotlinê Sandomiersk¹ oraz kotlinê Bugu i Styru. Pierwsz¹ charakterystykê
wydm tego obszaru przedstawi³ Romer (1906). Wyró¿nia siê on bogactwem
form i osadów eolicznych, z du¿ymi kompleksami wydm. Badania utworów eolicznych na Ukrainie skupia³y siê w ostatnich latach na lessach (Bezuœko, Bogucki 1993). Problematykê wydmow¹ podj¹³ ostatnio Wedernikow (1998).
BUDOWA I RZEBA
Kotlina Bugu i Styru ma kszta³t prostok¹tnego trójk¹ta, którego przeciwprostok¹tn¹ stanowi krawêdŸ Wo³ynia (W–E), krótsz¹ przyprostok¹tn¹ krawêdŸ
Roztocza (NNW–SSE), a d³u¿sz¹ przyprostok¹tn¹ krawêdŸ Podola (SW–NE).
D³ugoœæ kotliny wynosi 100 km, a szerokoœæ 30 km, zwê¿aj¹c siê ku wschodowi do 10 km. Od zachodu kotlina graniczy z Roztoczem wznosz¹cym siê do
380–390 m n.p.m., a od pó³nocy z Grzêd¹ Sokalsk¹ (230 m n.p.m.) od Jarczowa do Beresteczka. Od po³udnia obszar wystêpowania wydm wyznacza Grzêda
Smerykowska (260–270 m n.p.m.) do Buska i dalej Bugiem do krawêdzi Podola (Borusiewicz 1939). Go³ogóry i Woroniaki (440–470 m m.p.m.) opadaj¹ ku
kotlinie strom¹ krawêdzi¹ o wysokoœci 150–200 m. Miêdzy Z³oczowem i Podhorcami krawêdzi towarzyszy stopieñ strukturalny pokryty lessem (350–400 m
n.p.m.). Otaczaj¹ce kotlinê garby Roztocza i Podola buduj¹ ska³y kredowe,
wapienie i piaskowce mioceñskie oraz utwory czwartorzêdowe, g³ównie lessy.
P³askie dno kotliny tworzy piaszczysta równina z niskimi pagórkami kredowymi (ryc. 1).
Z Podola, z pó³nocnych stoków Go³ogór wyp³ywaj¹ Ÿród³owe potoki Bugu, a z Woroniaków – Styru. Z Roztocza sp³ywaj¹ do Bugu potoki So³okija
i Rata z dop³ywami (Moszczanka, Bia³a i Œwinia). Rzeki znosi³y z otaczaj¹cych
wy¿yn piaski buduj¹ce terasê nadzalewow¹ Bugu i Styru.
Dno kotliny buduje terasa nadzalewowa So³okiji, Raty, Bugu i Styru. Ponad ni¹ miejscami wznosz¹ siê p³askie garby zbudowane z margli kredowych.
Miêdzy So³okij¹ i Rat¹ oraz na miêdzyrzeczu Bugu i Styru wystêpuj¹ równiny
denudacyjne (Bogucki w: Gerenczuk 1972).
Piaszczysta terasa nadzalewowa odgrywa istotn¹ rolê w budowie dna kotliny Bugu i Styru. Mi¹¿szoœæ piasków czwartorzêdowych w dolinach wynosi tam
od kilku do 20 m. Dno kotliny tworzy równinê, ³agodnie obni¿aj¹c¹ siê ku dolinie Bugu, od 240 do 220 m n.p.m. Miêdzy So³okij¹ i Rat¹ ci¹gnie siê od Rawy Ruskiej po Mosty Wielkie terasa nadzalewowa pasem o szerokoœci 8 km
i d³ugoœci 35 km. Buduj¹ j¹ piaski o mi¹¿szoœci 3–4 m. Na po³udnie od doliny
Raty terasa o szerokoœci 6–8 km ci¹gnie siê pasem d³ugoœci 20 km. Buduj¹ j¹
cienkie pokrywy piaszczyste o gruboœci oko³o 2 m. Nad Bugiem, miêdzy Do-
RzeŸba eoliczna kotliny Bugu i Styru
77
brotworem i Jastrzêbicami, terasa nadzalewowa ci¹gnie siê po obu stronach
rzeki pasem o szerokoœci 6 km. Aluwia osi¹gaj¹ 20 m gruboœci, a ich górn¹
czêœæ stanowi¹ piaski (oko³o 5 m). Na po³udniu wzd³u¿ krawêdzi Grzêdy Smerekowskiej ci¹gnie siê równina piaszczysta o wysokoœci 230 m n.p.m., obni¿aj¹ca siê ku pó³nocy do 210 m n.p.m.
U zbiegu dolin Bugu i Raty, miêdzy Dobrotwórem i Parchaczem, terasa
Bugu o wysokoœci 205 m n.p.m. jest najlepiej rozwiniêta. Z lewej strony doliny o szerokoœci do 6 km siêga ona po Ratê, a z prawej (2–6 km) po krawêdŸ
Pagórów Radziechowa, na linii Paw³ów–Jastrzêbice–Wo³swin.
Na pó³noc od linii Soko³ówka–Brody rozci¹ga siê terasa Styru o wysokoœci
225–200 m n.p.m. Aluwia osi¹gaj¹ w dolinie 10–15 m, a terasê buduj¹ piaski
o mi¹¿szoœci 4–6 m (Bogucki w: Gerenczuk 1972). Terasa wystêpuje po obu
stronach rzeki pasem o szerokoœci 2–6 km (ryc. 2). Z lewej strony rzeki obejmuje ona obszar miêdzy Rados³awk¹ i Styrem, a z prawej miêdzy Styrem
i Bo³durk¹. Miêdzy Bo³durk¹ a S³onówk¹ terasa rozszerza siê do 10 km i jest
ograniczona od pó³nocy krawêdzi¹ Pagórów Radziechowa i Leszniowa (ryc. 2).
G³ówny rozwój terasy nadzalewowej nast¹pi³ w górnym pleniglacjale
(21 000–13 000 lat BP), w okresie najg³êbszego kryzysu termicznego (Hammen
i in. 1971). Wœród procesów denudacyjnych w strefie peryglacjalnej istotn¹ rolê odgrywa³a deflacja (French 1976). Zimny i suchy klimat arktyczny sprzyja³
intensywnemu wietrzeniu oraz rozwojowi pokryw piaszczystych (Starkel 1988).
Wyp³ywaj¹ce z wy¿yn rzeki roztokowe wynosi³y du¿e iloœci materia³u, osadzaj¹c go na dnie kotliny. Pod koniec lata przesuszone piaski podlega³y intensywnej dzia³alnoœci eolicznej. Brak roœlinnoœci sprzyja³ swobodnemu przewiewaniu
piasków na przestrzeni dziesi¹tków kilometrów (GoŸdzik 1991; Buraczyñski
1994). U schy³ku glacja³u nast¹pi³o zanikanie wieloletniej zmarzliny oraz rozwój roœlinnoœci, co sprzyja³o powstawaniu wydm. Zapocz¹tkowane w górnym
pleniglacjale procesy deflacyjne rozwija³y siê intensywnie w najstarszym dryasie.
RZEBA EOLICZNA
W kotlinie Bugu i Styru wydmy uk³adaj¹ siê w trzech równoleg³ych strefach (ryc. 2). Pasowy ich uk³ad wyznacza kierunki g³ównych strumieni piaszczystych. W kotlinie Bugu wydmy uk³adaj¹ siê w trzy pasy: pó³nocny w dolinie
Bo³otni, œrodkowy w dolinie Raty i po³udniowy na przedpolu Grzêdy Smerykowskiej; zaœ w kotlinie Styru tworz¹ dwa pasy: pó³nocny £opatyn–Bezednia
i po³udniowy Toporów–Brody. Na Ukrainie strefa ta obejmuje du¿e kompleksy
wydmowe.
78
Jan BURACZYÑSKI, Andrzej BOGUCKI, Olech WEDERNIKOW
Ryc. 3. RzeŸba eoliczna w dolinie Bugu, Jastrzêbice. Objaœnienia: 1 – wydmy, 2 – misy deflacyjne, 3 – terasa zalewowa, 4 – terasa nadzalewowa, 5 – krawêdŸ terasy, 6 – krawêdzie morfologiczne, 7 – garby pod³o¿a. Poziomice ci¹g³e co 5 m
Eolian relief in the Bug valley, Jastrzêbice. Explanations: 1 – dunes, 2 – blow-out depressions,
3 – valley floor, 4 – terrace, 5 – terrace edge, 6 – morphological edges, 7 – residual hills;
contour interval every 5 m
Wydmy w kotlinie Bugu rozwinê³y siê na kilku p³atach piaszczystych. Pó³nocny pas wydmowy powsta³ na równinie piaszczystej miêdzy rzekami Bo³otnia–Rata. Równina ta, szerokoœci 6 km i d³ugoœci 40 km, sprzyja³a swobodnemu transportowi piasku i rozwojowi wydm. Wydmy uk³adaj¹ siê tam w szereg
równoleg³ych ci¹gów, tworz¹cych co 1–3 km zespo³y wydm parabolicznych.
Uk³ad form rzeŸby wskazuje na strefê wywiewania, transportu materia³u i jego
akumulacjê. Wydmy paraboliczne tworz¹ formy o ramionach W–E i NW–SE,
d³ugoœci 1 km i wysokoœci oko³o 5 m. Miêdzy nimi obszary wywiewania podkreœlaj¹ misy deflacyjne d³ugoœci 1 km i g³êbokoœci 1–2 m. Materia³ wywiewany z równiny piaszczystej, od Wierzbicy–Hrebennego do Parchacza–Mostów
Wielkich, utworzy³ nagromadzenie wydm wa³owych przed przeszkod¹ morfologiczn¹. Na terasie Bugu miêdzy Dobrotworem–Parchaczem a Jastrzêbicami–Paw³owem utworzy³ siê w pasie 10–15 km du¿y zespó³ wydm wa³owych,
z³o¿ony z kilku form parabolicznych (ryc. 2).
RzeŸba eoliczna kotliny Bugu i Styru
79
Najwiêksze wydmy paraboliczne wystêpuj¹ ko³o Jastrzêbic. Ramiona NW–
SE maj¹ d³ugoœæ do 5 km, o zmiennej wysokoœci 2–10 m. Ramiê W–E o d³ugoœci 2,5 km oraz czo³o wydmy osi¹gaj¹ 20 m wysokoœci. Miêdzy ramionami
wydmy g³ównej wystêpuj¹ formy mniejsze i ni¿sze o d³ugoœci 0,5–1,5 km
i wysokoœci 2–5 m. Niektóre ma³e formy (do 2 m) tworz¹ pagórki deflacyjne
po³o¿one w s¹siedztwie ró¿nej wielkoœci (od 0,2–0,5 do 1–2 km) mis deflacyjnych (ryc. 3). Na terasie nadzalewowej ko³o Dobrotworu wystêpuj¹ ma³e wydmy paraboliczne o ramionach d³ugoœci 0,5–1,5 km i wysokoœci 2–5 m. Wystêpuj¹ one co 1 km i przedzielone s¹ p³ytkimi misami deflacyjnymi. Niektóre
formy maj¹ nieregularny kszta³t o przebiegu esowatym (ryc. 4). Ko³o Sosnówki
wystêpuj¹ ma³e wydmy paraboliczne, uk³adaj¹ce siê w ci¹gi tworz¹ce zespo³y
d³ugoœci 7 km (ryc. 5).
Na œrodkowym pasie piaszczystym na po³udnie od doliny Raty wystêpuj¹
niskie wydmy pod³u¿ne. Rozwartoœæ ramion wydm parabolicznych wynosi tam
Ryc. 4. RzeŸba eoliczna w dolinie Bugu, Dobrotwór. Objaœnienia jak na ryc. 3
Eolian relief in the Bug valley, Dobrotwór. Explanations as in Fig. 3
80
Jan BURACZYÑSKI, Andrzej BOGUCKI, Olech WEDERNIKOW
Ryc. 5. RzeŸba eoliczna w dolinie Bugu, Sosnówka. Objaœnienia jak na ryc. 3
Eolian relief in the Bug valley, Sosnówka. Explanations as in Fig. 3
0,5–1 km. Po³udniowa równina piaszczysta wyró¿nia siê wystêpowaniem niskich wydm pod³u¿nych i parabolicznych.
W kotlinie Styru na Równinie Brodzkiej wydmy wystêpuj¹ na kilku p³atach. W po³udniowej czêœci równiny ci¹gn¹ siê one w¹skim pasem od Toporowa do Brodów, gdzie formy paraboliczne na przestrzeni 30 km wystêpuj¹ co
2–4 km. Kierunek ramion WSW–ENE jest wymuszony przebiegiem od po³udnia krawêdzi Garbów Oleska (ryc. 6). Podobnie formy po³o¿one na zachód od
Brodów maj¹ ramiona zale¿ne od uk³adu garbów pod³o¿a. Wydmy paraboliczne o ramionach 0,5–1 km koñcz¹ ten pas wydmowy na wschód od Brodów.
Tworz¹ one z³o¿on¹ formê d³ugoœci 6 km, o ramionach WSW–ENE i dwu ramionach NW–SE, której czo³o osi¹ga 20 m wysokoœci (Wedernikow 1998).
W œrodkowej czêœci równiny wystêpuje du¿e nagromadzenie wydm parabolicznych nad Styrem ko³o Monastyrka.
Pó³nocny kompleks wydmowy miêdzy Styrem i S³onówk¹ wystêpuje na terasie nadzalewowej (10 x 30 km), zamkniêtej od wschodu krawêdzi¹ Pagórów
Leszniowa. Obszarem alimentacyjnym by³ teren miêdzyrzecza Bugu i Styru
o d³ugoœci 50 km. Wydmy uk³adaj¹ siê w szereg ci¹gów wystêpuj¹cych co kilka kilometrów. W obni¿eniach miêdzy nimi wystêpuj¹ strefy wywiewania
i transportu piasku. Miêdzy niektórymi ramionami wydm obserwuje siê misy
deflacyjne. „Falisty” uk³ad rzeŸby wyznacza strefê deflacji piasku, tranzytu
oraz akumulacji w formie wydm.
RzeŸba eoliczna kotliny Bugu i Styru
81
Ryc. 6. RzeŸba eoliczna w dolinie Styru, Ko³pin ko³o Brodów. Objaœnienia jak na ryc. 3
Eolian relief in the Styr valley, Ko³pin near Brody. Explanations as in Fig. 3
PODSUMOWANIE
W pleniglacjale w dolinach Bugu i Styru utworzy³y siê w dnie kotliny du¿e
pokrywy piaszczyste. Procesy eoliczne odegra³y wa¿n¹ rolê w rozwoju eolicznych piasków pokrywowych oraz wydm.
1. W strefie peryglacjalnej panowa³y warunki klimatyczne sprzyjaj¹ce wietrzeniu oraz procesom eolicznym. Intensywna deflacja na rozleg³ych równinach
pozbawionych roœlinnoœci sprzyja³a rozwojowi eolicznych piasków pokrywowych. Szczególnie intensywny ich rozwój zaznaczy³ siê w okresie 21–13 000
lat BP. Materia³ wywiewany z powierzchni piaszczystych by³ przenoszony na
du¿e odleg³oœci, ponad kilkadziesi¹t kilometrów.
2. Przewiewanie piasku odbywa³o siê wzd³u¿ dogodnych, skoncentrowanych pasów. Dzia³alnoœæ strumieni piaszczystych odegra³a wa¿na rolê w rozwoju eolicznych piasków pokrywowych. W warunkach intensywnej dzia³alnoœci wiatru osady eoliczne by³y wielokrotnie przewiewane.
3. W póŸnym glacjale (15–13 000 lat BP) zanikanie zmarzliny oraz rozwój
szaty roœlinnej sprzyja³y powstawaniu wydm. O intensywnoœci procesów eolicznych œwiadcz¹ liczne formy deflacyjne oraz wydmy. Na p³atach piaszczys-
82
Jan BURACZYÑSKI, Andrzej BOGUCKI, Olech WEDERNIKOW
tych wystêpuj¹ wydmy pod³u¿ne i paraboliczne. Du¿e zespo³y wydmowe rozwinê³y siê w pasie wystêpowania mi¹¿szych pokryw piaszczystych w pó³nocnej
czêœci kotliny Bugu i Styru. Wydmy paraboliczne o wysokoœci do 20 m tworz¹
tu najwiêksze zagêszczenie.
4. Wydmy kotliny Bugu i Styru rozwinê³y siê, podobnie jak w Kotlinie
Sandomierskiej, na po³udniowym przedpolu pasa Wy¿yn Œrodkowej Europy.
Na równinach piaszczystych istnia³y warunki sprzyjaj¹ce do rozwoju procesów
eolicznych i kszta³towania rzeŸby wydmowej. Po³udnikowy garb Roztocza rozdzielaj¹cy kotliny przecinaj¹ wydmy, co œwiadczy o œcis³ym powi¹zaniu procesów eolicznych na ca³ym tym obszarze.
LITERATURA
B e z u œ k o L. G., B o g u c k i A. B. 1993: Warunki paleogeograficzne formowania siê lessów
i gleb kopalnych górnego plejstocenu w po³udniowo-zachodniej czêœci Platformy
Wschodnioeuropejskiej. Annales UMCS, B, 48: 19–24.
B o r u s i e w i c z A. 1939: Krainy geograficzne Wo³ynia. Rocznik Wo³yñski 8, Równe: 1–25.
B u r a c z y ñ s k i J., B u t r y m J. 1989: The Vistulian development of a sandy plain in the Sandomierz Basin. Quaestiones Geogr. Spec. issue 2: 17–30.
B u r a c z y ñ s k i J. 1994: Zmiennoœæ procesów eoliocznych na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej podczas piêtra wis³y (summ. Changeability of Eolian Processes in Roztocze
Upland and Sandomierz Basin During the Vistulian Stage). Annales UMCS, B, 49:
51–79.
C a i l l e u x A. 1942: Les action eoliennes périglaciaires en Europe. Société Géol. France. Memoire 46, Paris: 1–176.
D y l i k J. 1969: L'action du vent pendant le dérnier age froid sur le territoire de la Pologne
Centrale. Biuletyn Perygl. 20: 29–44.
D y l i k o w a A. 1967: Wydmy œrodkowopolskie i ich znaczenie dla stratygrafii schy³kowego
plejstocenu [w:] Czwartorzêd Polski. Warszawa: 353–371.
F r e n c h H. M. 1976: The Periglacial Environment. Longman. London: 309.
G e r e n c z u k K. I. 1972: Priroda Lwiwskoii ob³asti. Wyd. Lwiwskoho Uniw. Lwiw: 150.
G o Ÿ d z i k J. 1981: Les changements de processus éoliens dans la Pologne Centrale au cours du
Vistulian (Wurm). Recherches Geogr. Strasbourg 16–17: 115–120.
G o Ÿ d z i k J. 1991: Sedimentological record of eolian processes from the Upper Plenivistulian.
Z. Geomorph. N.F. Suppl. 90: 51–60.
H a m m e n T. van der, W i j m s t r a T. A., Z a g w i j n W. H. 1971: The floral record of the
Late Cenozoic of Europe [w:] K. K. Turekian (red.), The Late Cenozoic glacial ages.
Yale Univ. Press: 391–424.
J a h n A. 1970: Strefa peryglacjalna. PWN, Warszawa: 223.
L e n c e w i c z S. 1922: Wydmy œródl¹dowe Polski. Przegl. Geogr. 2: 12–59.
M a n i k o w s k a B. 1991: Vistulian and Holocene aeolian activity, pedostratigraphy and relief
evolution in Central Poland. Z. Geomorph. NF, Suppl. 90: 131–141.
RzeŸba eoliczna kotliny Bugu i Styru
83
N o w a c z y k B. 1986: Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w póŸnym vistulianie i holocenie (summ. The age of dunes, their textural and structural properties during late Vistulian and Holocene). Ser.
Geografia, 28. UAM, Poznan: 245.
R o m e r E. 1906: Sprawozdanie z wycieczek do wydm ni¿owych z pogl¹dem na ich powstanie.
Kosmos 31, Lwów: 334–362.
S c h i r m e r W. 1999: Dune phases and fossil soils in the European sand belt. GeoArchaeoRhein, 3, Münster: 11–42.
S t a r k e l L. 1988: Paleogeography of the periglacial zone in Poland during the maximum advance of the Vistulian ice sheet. Geogr. Polonica, 55: 151–163.
S u p e r s o n J. 1987/1988: Obszary alimentacyjne pokrywowych utworów piaszczystych Roztocza Tomaszowskiego (summ. Alimentary areas of coversands in the Tomaszów Roztocze). Annales UMCS, B, 42/43: 31–47.
S z c z y p e k T. 1986: Procesy wydmotwórcze w œrodkowej czêœci Wy¿yny Krakowsko-Wieluñskiej na tle obszarów przyleg³ych (summ. Dune forming processes in the middle part
of the Cracow-Wieluñ Upland against a background of the neighbouring area). Prace
Naukowe U.Œl., 823: 183.
W e d e r n i k o w O. 1998: E³owyje formy reliefa na teritorii Ma³oho Polissja. Arch. Kat. Geomorfologii Uniw. I. Franko, Lwiw: 1–30.
W o j t a n o w i c z J. 1973: RzeŸba eoliczna pó³nocnego przedpola P³askowy¿u Kolbuszowskiego
(summ. Aeolian relief in the northern foreland of the Kolbuszów Plateau). Annales
UMCS, B, 27: 1–20.
SUMMARY
The Bug and Styr basin forms 100 km long and 30 km wide depression which becomes narrower towards East (10 km). From West and South the basin is surrounded by Roztocze and Podole Uplands (390 and 450 m a.s.l., respectively). The floor of the basin is formed by sands of
2–5 m thickness.
On the sandy plains of the Bug basin dunes developed in three parallel belts. The northern
belt developed on a sandy plain alongside the Rata valley. In this belt the 6 km - wide and 40 km
- long dunes is formed in a row of parallel parabolic dunes spaced every 1–3 km. As the extension of this belt on the Bug terrace, between Dobrotwór and Parchacz, a large cluster of parabolic dunes developed. The biggest ones have 5 km long arms. The W–E arm and front of the dune
rises to 20 m and NW–SE arm to 10 m.
In the Styr basin dunes is formed on several sandy plaine. A large dunes complex between
Styr and S³onówka rivers developed on the terrace closed from East side by the ridge of the Leszniew humps. Dunes from there a series of stretches every few kilometers. The sandy plains between Bug and Styr river were an alimentation area for the dune development.
Dunes of the Bug and Styr basin, like those of the Sandomierz basin, developed on the southern foreland of the belt of the Central Europe Uplands.