Projektowane zmiany systemu ochrony patentowej Unii Europejskiej

polemiki i dyskusje
Projektowane zmiany systemu ochrony patentowej
Unii Europejskiej
Maria KOSEK – rzecznik patentowy, Warszawa; Adam RUDZKI - Fundacja Pro Pharmacia Futura,
Warszawa
Prosimy cytować jako: CHEMIK 2012, 66, 9, 1006-1008
Wprowadzenie
Działania w kierunku utworzenia jednolitego patentu europejskiego i ujednolicenia orzecznictwa trwają w Europie od kilkudziesięciu lat. Ponownie przybrały one na sile w 2010 r. w związku z nowymi
projektami obu uregulowań (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady). Oba przedsięwzięcia mają złożony, wieloaspektowy,
skomplikowany charakter, wiążąc się z wieloma kwestiami o zasadniczym znaczeniu na gruncie prawa UE, jak i różnych systemów
prawnych państw członkowskich. Sama idea patentu europejskiego
o jednolitym skutku, i ustanowienia jednolitego systemu orzecznictwa, zasługuje na poważne potraktowanie. Jednakże o końcowym
efekcie zadecydują szczegółowe zapisy. Dlatego celowe jest zapoznanie się z projektowanymi rozwiązaniami i przedstawienie merytorycznej opinii.
Obecny system ochrony patentowej w Polsce i w Unii
Europejskiej
W ramach obecnego systemu ochrony patentowej, w państwach
Unii Europejskiej istnieją równolegle patenty krajowe i patent europejski. Twórca wynalazku może dokonać zgłoszenia patentowego
w krajowym urzędzie patentowym; może także ubiegać się o patent tylko w swym kraju, bądź powołując się na zgłoszenie krajowe
i datę tego zgłoszenia krajowego (datę pierwszeństwa), może dokonać zgłoszenia patentowego w Europejskim Urzędzie Patentowym
(EUP) wyznaczając spośród państw należących do Konwencji o Patencie Europejskim (KPE) te, w których zamierza uzyskać ochronę.
Do KPE należą obecnie wszystkie państwa członkowskie Unii a ponadto 11 innych, w tym np. Szwajcaria, Norwegia, Turcja. Zgłoszenie
może być również dokonane bezpośrednio w Europejskim Urzędzie
Patentowym. Można złożyć opis wynalazku w języku danego kraju
(np. w języku polskim) i następnie przesłać do EUP jego tłumaczenie
na jeden z języków konwencyjnych, czyli na język angielski, niemiecki
lub francuski.
Patent udzielony przez EUP nie daje bezpośredniej, automatycznej ochrony patentowej w wyznaczonych krajach. W ciągu 3 miesięcy
od daty decyzji EUP o udzieleniu patentu, zgłaszający składa wniosek
o tzw. walidację tego patentu wraz z tłumaczeniem opisu patentowego i zastrzeżeń na język kraju, w którym ubiega się o ochronę oraz
wnosi stosowną opłatę. Na koszty ochrony patentowej składają się
koszty uzyskania patentu (krajowego i/lub europejskiego), koszty walidacji w poszczególnych krajach należących do KPE i opłaty związane
z utrzymaniem ochrony w kolejnych latach.
Spory o unieważnienie i naruszenie patentu europejskiego rozstrzygane są w poszczególnych krajach, w których obowiązuje dany
patent europejski. Środki prawne, zarówno o charakterze materialnym
jak i proceduralnym, które mogą być orzekane przez sądy krajowe,
wynikają z implementacji do prawa krajowego przepisów dyrektywy
2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej.
Projektowana jednolita ochrona patentowa w Unii Europejskiej
Przedsięwzięcie ustanowienia jednolitej ochrony patentowej opiera się na trzech dokumentach prawnych:
1006 •
• Decyzji Rady z 10.03.2011 nr 2011/167/UE w sprawie upoważnienia do podjęcia wzmocnionej współpracy w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (Dz. Urz. UE L
76 z 22.03.2011, str. 53)
• Projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady wprowadzającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (KOM (2011) 215)
• Projekcie rozporządzenia Rady wprowadzającego wzmocnioną
współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej w odniesieniu do ustaleń mających zastosowanie
do tłumaczeń (KOM (2011) 216).
Proponuje się utworzenie tzw. patentu europejskiego o jednolitym
skutku. Jednolita ochrona ma wynikać z patentu europejskiego, który
jednak nie będzie jak dotychczas „wiązką patentów krajowych”, lecz
ma wywierać jednolity skutek w państwach zaangażowanych.
Patent ten będzie udzielany według tych samych zasad, co klasyczny patent europejski i po udzieleniu, jeśli uprawniony złoży wniosek
i wniesie opłatę, patent ten będzie zarejestrowany w rejestrze jednolitej ochrony patentowej i przekształci się w patent europejski o jednolitym skutku.
Patent ten ma obowiązywać w 25 państwach członkowskich Unii
Europejskiej uczestniczących w tzw. wzmocnionej współpracy. Włochy i Hiszpania odmówiły przystąpienia do porozumienia. Patent europejski o jednolitym skutku będzie mógł być ograniczony, przeniesiony,
unieważniony i będzie wygasał w odniesieniu do wszystkich państw
uczestniczących we wzmocnionej współpracy. Jednakże, będzie on
mógł być przedmiotem licencji dotyczącej całości lub części terytoriów
zaangażowanych państw.
Patent ten będzie mógł być unieważniony jak dotychczas w postępowaniu sprzeciwowym toczącym się przed Europejskim Urzędem
Patentowym albo przez projektowany Jednolity Sąd Patentowy. Utworzenie tego sądu ma stanowić integralną część pakietu patentowego.
Opis patentowy patentu europejskiego o jednolitym skutku, podobnie jak opis dotychczasowego patentu europejskiego, ma być publikowany w jednym z trzech języków urzędowych EUP (angielskim,
niemieckim lub francuskim), a zastrzeżenia patentowe będą dostępne
we wszystkich tych trzech językach. Nie będą wymagane żadne inne
tłumaczenia. Uprawnieni z patentów o jednolitym skutku nie będą mieli obowiązku dostarczania do krajowych urzędów patentowych tłumaczeń opisów patentowych ani zastrzeżeń na języki urzędowe państw,
w których będą korzystali z jednolitej ochrony.
Projekt Jednolitego Sądu Patentowego (JSP)
Integralną częścią tzw. pakietu patentowego ma być Jednolity Sąd
Patentowy (JSP).
Charakter JSP i jego pozycja w systemie sądowniczym Unii Europejskiej są niejasne. Sąd ten ma być utworzony na podstawie umowy
międzynarodowej zawartej tylko między państwami członkowskimi
Unii Europejskiej, bez udziału samej Unii i bez udziału 11 nienależących
do UE państw – stron Konwencji o Patencie Europejskim.
JSP przejmie funkcje orzecznicze sądów krajowych i będzie miał
wyłączną jurysdykcję w sprawach dotyczących przyszłego patentu eu-
nr 9/2012 • tom 66
Składy orzekające:
Skład orzekający (panel) sądu pierwszej instancji, a więc oddziału
lokalnego, regionalnego i centralnego, ma być wielonarodowy i ma liczyć trzech sędziów. Każdy panel oddziału lokalnego w państwie członkowskim, w którym w trzech kolejnych latach poprzedzających wejście w życie porozumienia wszczęto mniej niż 50 spraw rocznie, ma się
składać z trzech sędziów o kwalifikacjach prawniczych, przy czym tylko
jeden z nich ma być obywatelem tego państwa, a dwaj pozostali mają
być obywatelami innych umawiających się państw. Na żądanie jednej
ze stron albo z inicjatywy panelu orzekającego może być dodatkowo
przydzielony sędzia o kwalifikacjach technicznych.
W oddziale centralnym, w skład panelu ma wchodzić trzech sędziów o kwalifikacjach prawniczych będących obywatelami różnych
umawiających się państw członkowskich lub dwóch sędziów o kwalifikacjach prawniczych i jednego o kwalifikacjach technicznych.
W apelacyjnym JSP panel tworzyć ma pięciu sędziów, przy czym
trzech sędziów będących obywatelami różnych umawiających się
państw członkowskich ma mieć kwalifikacje prawnicze a dwóch – kwalifikacje techniczne.
Powództwa o unieważnienie patentu mają należeć do wyłącznej
kompetencji oddziału centralnego.
Języki postępowania przed JSP
Przed sądem pierwszej instancji językiem postępowania, przed
oddziałem lokalnym lub regionalnym, ma być język urzędowy UE będący językiem urzędowym państwa, na terytorium którego znajduje
się dany oddział albo może być wyznaczony jeden z języków urzędowych Europejskiego Urzędu Patentowego, lub, za zgodą stron – język,
w którym udzielono patentu.
Językiem postępowania w oddziale centralnym jest język, w którym udzielono danego patentu.
Językiem postępowania przed Sądem Apelacyjnym ma być język,
w którym toczyło się postępowanie przed sądem pierwszej instancji.
W przypadku sporu, uprawniony z patentu ma być zobowiązany do przedstawienia na żądanie domniemanego sprawcy naruszenia
i zgodnie z jego wyborem, pełnego tłumaczenia patentu na język urzędowy zaangażowanego państwa, w którym miało miejsce domniemane
naruszenie albo w którym domniemany sprawca ma siedzibę.
Uprawniony z patentu będzie miał obowiązek – na żądanie sądu
– przedstawić w trakcie postępowania sądowego pełne tłumaczenie
patentu na język postępowania tego sądu.
Uprawnienia Sądu
Jednolity Sąd Patentowy będzie miał szerokie uprawnienia w zakresie bezpośredniego egzekwowania praw z patentu na terytoriach zaangażowanych państw. Są one podobne a w niektórych aspektach nawet
bardziej restrykcyjne od przewidzianych w dyrektywie 2004/48/WE.
Do tych środków egzekwowania należą w szczególności:
• Nakaz przedstawienia dowodów. Przewiduje się stosowanie reguły odwrócenia ciężaru dowodu, według której, jeśli przedmiotem
nr 9/2012 • tom 66
•
•
•
•
•
•
•
patentu jest sposób uzyskania produktu, to identyczny produkt
wytworzony bez zgody właściciela patentu uznaje się przy braku
dowodu przeciwnego, za uzyskany opatentowanym sposobem
Nakaz zabezpieczenia dowodów oraz przeszukania mienia. Sąd
może nawet przed wszczęciem postępowania co do istoty sprawy,
nakazać szybkie i skuteczne środki tymczasowe w celu zabezpieczenia dowodów domniemanego naruszenia. Środki te mogą obejmować fizyczne zajęcie towarów, materiałów i narzędzi użytych
do produkcji lub dystrybucji tych towarów, a także dotyczących
ich dokumentów
Nakazy zamrożenia mienia
Środki tymczasowe i zabezpieczające. Sąd może nakazać zajęcie
lub wydanie towarów podejrzanych o naruszenie patentu, zajęcie mienia ruchomego i nieruchomego domniemanego naruszającego, włącznie z zablokowaniem jego rachunków bankowych
i innych aktywów
Nakazy stałe. W przypadku stwierdzenia naruszenia patentu, Sąd
może wydać nakaz zakazujący kontynuowania naruszenia. Nakaz taki może być związany z okresową karą pieniężną płatną
na rzecz Sądu
Środki naprawcze w postępowaniu o naruszenie
Uprawnienie do nakazania przekazania informacji. Sąd może nakazać domniemanemu naruszającemu, aby poinformował powoda
o pochodzeniu i kanałach dystrybucji naruszających towarów lub
procesów, ilości wytworzonych, wysłanych lub zamówionych towarów i ich cenach a także tożsamości każdej osoby trzeciej zaangażowanej w produkcję lub dystrybucję naruszających towarów.
Zasądzenie odszkodowania.
Termin przedawnienia
Postępowania dotyczące wszelkich form rekompensaty finansowej
mogą być wszczynane w okresie pięciu lat od dnia, w którym strona
żądająca dowiedziała się lub miała rozsądne powody, by się dowiedzieć
o faktach uzasadniających postępowanie.
Skutki planowanych zmian europejskiego systemu
patentowego dla gospodarki krajowej
Niewątpliwie, zniesienie obowiązku walidacji patentu europejskiego w poszczególnych państwach – członkach KPE, łącznie ze zniesieniem obowiązku dostarczenia tłumaczenia na język urzędowy danego
kraju członkowskiego, a także udogodnienie w sądowym dochodzeniu praw z patentu, dzięki utworzeniu JSP, obniży koszty uzyskiwania
i utrzymywania ochrony patentowej.
Kto jednak na tym skorzysta, a kto straci?
Dysproporcja w ilości dokonywanych zgłoszeń patentowych i uzyskiwanych patentów pomiędzy podmiotami polskimi a podmiotami
innych krajów jest porażająca. Ilustrują to poniższe tabele.
Tablica 1
Liczba patentów europejskich udzielonych na rzecz podmiotów
z kilku wybranych państw*
Lata Ogólna liczba udzie- Polska
lonych patentów
europejskich
RFN
USA
Włochy
Hiszpania
2002
47 380
10
11 246
11 843
1 613
198
2005
53 255
15
12 486
13 004
1 865
319
2008
59 810
26
13 495
12 733
2 254
417
2009
52 446
33
11 477
11 439
2 025
350
2010
58 108
45
12 553
12 506
2 287
393
2011
62 112
45
13 583
13 382
2 289
381
* (wg zestawienia własnego prof. Aurelii Nowickiej)
• 1007
polemiki i dyskusje
ropejskiego o jednolitym skutku, patentu europejskiego „klasycznego”
i dodatkowego prawa ochronnego (ang. SPC), w szczególności w sprawach o naruszenie i unieważnienie patentów.
JSP ma obejmować sąd pierwszej instancji, sąd apelacyjny i sekretariat.
Sąd pierwszej instancji ma się składać z oddziału centralnego oraz
oddziałów lokalnych bądź regionalnych. Oddziały lokalne mają być
tworzone w umawiających się państwach członkowskich na wniosek
danego państwa. Decyzję o utworzeniu oddziału lokalnego (a także
regionalnego) będzie podejmował komitet administracyjny. Państwo
członkowskie, na którego terytorium będzie się znajdował oddział lokalny, wyznaczy jego siedzibę i zapewni niezbędną infrastrukturę.
Oddziały regionalne będą mogły być tworzone dla dwóch lub więcej umawiających się państw członkowskich na ich wniosek.
polemiki i dyskusje
Tablica 2
Liczba europejskich zgłoszeń patentowych dokonanych przez podmioty z kilku wybranych państw*
Lata
Ogólna liczba
Polska
europejskich
zgłoszeń patentowych
RFN
USA
Włochy
Hiszpania
2002
106 347
27
20 892 30 029
3 331
569
2005
128 692
106
23 641 32 510
4 185
976
2008
146 265
169
26 660 37 084
4 343
1 324
2009
134 557
174
25 124 32 922
3 893
1 263
2010
150 961
205
27 354 39 519
4 088
1 436
2011
142 810
254
26 234 34 993
3 982
1 417
* (wg zestawienia własnego prof. Aurelii Nowickiej)
Z drugiej strony, liczba patentów europejskich skutecznych w Polsce bardzo szybko wzrasta, jak to przedstawiono w Tablicy3
Tablica 3
Liczba patentów europejskich skutecznych w Polsce
Rok
Liczba
2005
12
2006
342
2007
1 788
2008
4 588
2009
8 119
2010
12 345
2011
17 127
Patenty europejskie o jednolitym skutku będą automatycznie rozciągać się na terytorium Polski, a zatem ich roczny przyrost będzie
równy rocznemu przyrostowi patentów europejskich o jednolitym
skutku. Może się on kształtować na poziomie ok. 60 tys. rocznie.
Tak więc beneficjentami jednolitej ochrony będą wielcy dysponenci
patentów z państw o wysokim poziomie zaawansowania technologicznego. Natomiast w Polsce, wobec znacznie słabszej zdolności konkurencyjnej, możliwości prowadzenia działalności gospodarczej będą
coraz bardziej ograniczone cudzymi prawami wyłącznymi. Oszczędności wynikające z wyeliminowania tłumaczeń opisów patentowych przypadną głównie podmiotom uzyskującym największą liczbę patentów,
pochodzących z państw, w których językiem urzędowym jest angielski,
francuski i niemiecki. Odbędzie się to kosztem podmiotów polskich,
które w badaniach nad oceną czystości patentowej produktów przygotowywanych do wytwarzania, będą zmuszone dokonywać tłumaczeń
na własny koszt i ryzyko.
Problem ten będzie się nasilał, zwłaszcza w przypadku małych
i średnich przedsiębiorstw, dla których koszty prowadzenia badań
czystości patentowej stanowią już teraz duży udział w całkowitych
kosztach ich działalności.
1008 •
W procesach o naruszenie patentu, podmioty polskie będą występować głównie w roli pozwanych, a nie powodów, przy czym już
sam fakt pozwania może doprowadzić do upadłości przedsiębiorstwa,
zanim zostanie wydany wyrok; ze względu na zwielokrotnione koszty
procesu odbywającego się przed Jednolitym Sądem Patentowym, w innym kraju, w obcym języku oraz dotkliwą surowość środków tymczasowych i zabezpieczających, jakie mogą być nałożone przez JSP.
Podsumowanie
Proponowany pakiet patentowy na każdym etapie premiuje międzynarodowe koncerny dysponujące ogromną liczbą zgłoszeń patentowych, dając im nowe narzędzia w uszczelnianiu monopolu patentowego i eliminowania konkurencji. Zapewnia ogromną przewagę
w sporach patentowych, często inicjowanych w ramach zamierzonych
wcześniej strategii handlowych. Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa, stanowiące obecnie trzon gospodarki, znajdą się na z góry straconej pozycji. Z obawy przed procesami sądowymi nie będą podejmować
ryzyka wdrażania innowacji technicznych, spadnie zatem ich potencjał.
Wprowadzenie jednolitej ochrony patentowej zagraża rozwojowi polskiej gospodarki opartej na wiedzy.
Stan na maj 2012
Literatura
1. Nowicka A.: Kontrowersje dotyczące utworzenia jednolitej ochrony patentowej oraz jednolitego sądu patentowego – Analiza prawna. Rzecznik Patentowy
Nr 2-4 (69-71)2011.
2. „Jednolita ochrona patentowa” w UE zagraża rozwojowi polskiej gospodarki
opartej na wiedzy. Pigułka (Polski Związek Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego), nr 43 (maj) 2012.
3. Seminarium: „Pakiet patentowy – zagrożenia dla krajowych podmiotów
gospodarczych w branży farmaceutycznej” zorganizowane przez Fundację Pro Pharmacia Futura (www.propharmacia.pl) w dniu 20.04.2012
w Warszawie.
4. List otwarty Polskiej Izby Rzeczników Patentowych w sprawie odstąpienia
Polski od systemu jednolitej ochrony patentowej z dnia 25 maja 2012 r.
5. List otwarty – stanowisko naukowców w sprawie jednolitej ochrony patentowej i JSP (www.rzecznikpatentowy.org.pl)- stan na 24 maja 2012 r.
Od redakcji: Dalsze prace nad pakietem patentowym warto
śledzić w prasie codziennej i specjalistycznej. Zapraszamy zainteresowanych PT. Czytelników do komentarzy i dyskusji na temat systemu
ochrony patentowej Unii Europejskiej.
Mgr farm. Maria KOSEK – rzecznik patentowy polski i europejski. Wieloletni pracownik i następnie kierownik Zakładu Informacji Patentowej Instytutu Farmaceutycznego. Obecnie prowadzi prace z zakresu oceny czystości
patentowej produktów farmaceutycznych.
Mgr farm. Adam RUDZKI jest absolwentem Wydziału Farmacji Akademii Medycznej w Warszawie (dyplomant Profesora Stanisława Bienieckiego).
W całej karierze zawodowej związany z krajowym przemysłem farmaceutycznym. Był prezesem Ośrodka Informacji naukowej POLFA i Dyrektorem
Biura Polskiej Izby przemysłu Farmaceutycznego i Wyrobów medycznych
oraz członkiem Rady Dyrektorów EGA (European Generic Association).
Obecnie reprezentuje Fundację Pro Pharmacia Futura w Warszawie.
nr 9/2012 • tom 66