Najprostsze procesy psychiczne:

L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Najprostsze procesy psychiczne:
– wrażenie,
– temperament,
– spostrzeżenie,
– charakter,
– pamięć,
– wola,
– uwaga,
– wyobraźnia,
– myślenie,
– nawyk,
– inteligencja,
– przyzwyczajenie.
– osobowość człowieka,
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
1 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Obciążenie fizyczne organizmu człowieka wynika
głównie z czynności obsługiwania maszyn
i stanowisk pracy
Na obciążenie fizyczne składa się:
– obciążenie dynamiczne, a jego miarą jest wielkość wydatku
energetycznego (w kcal/min lub w kcal/8 h, a w układzie SI kJ/min),
– obciążenie statyczne (wielkość niemianowana),
– monotypia ruchowa.
Metody oznaczania wydatku energetycznego :
– gazometryczna, oparta na wskaźnikach wymiany gazowej. Wydatek
energetyczny oblicza się z ilości zużytego tlenu. Metoda bardzo
dokładna,
– metoda telemetryczna, oparta na pomiarach częstości skurczów
serca. Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie do
obciążenia pracą,
– metoda tabelaryczna.
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
2 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Obciążenie psychiczne
Proces pracy, obok wysiłku fizycznego, powoduje obciążenie
psychiczne.
W czasie pracy występują 3 zasadnicze etapy:
– uzyskiwanie informacji poprzez receptory,
– podejmowanie decyzji poprzez centralny układ nerwowy,
– sposób i warunki wykonywania czynności poprzez efektory.
Kryterium oceny obciążenia psychicznego jest:
– częstotliwość,
– zmienność,
– złożoność,
– dokładność,
– ważność.
Częstotliwość oznacza ilość informacji, decyzji lub
przypadających na jednostkę czasu, np. na dzień roboczy.
czynności
Zmienność oznacza różnorodność zmian w zakresie informacji, decyzji i
czynności.
Złożoność jest to stopień skomplikowania decyzji lub czynności.
Dokładność oznacza stopień precyzji, niezbędnej przy spełnieniu
wymagań danej pracy.
Ważność decyzji lub czynności uzależniona jest od znaczenia skutków
podjętej decyzji czy wykonywanej czynności dla produkcji czy dla
bezpieczeństwa załogi.
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
3 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Wydatek energetyczny w zależności od pozycji ciała
Pozycja ciała
siedząca
klęcząca
stojąca
stojąca pochylona
chodzenie
chodzenie po wzniesieniu
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
Wydatek energetyczny
kcal/min
kJ/min
0,3
1,3
0,5
2,1
0,6
2,5
0,8
3,3
2,0-3,0
8,3-12,6
+ 0,8 kcal/m
+ 3,3 kJ/m
4 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Ocena stopnia obciążenia statycznego
Stopień wysiłku
Pozycja ciała przy pracy
statycznego
słownie
w pkt
mały
1-30
Średni
31-60
Duży
61-100
1-10
siedząca nie wymuszona
11-20
stojąca nie wymuszona, z możliwością co pewien czas
zmiany pozycji na siedzącą
21-30
siedząca lub stojąca na przemian z chodzeniem
31-40
siedząca wymuszona, nie pochylona, bądź nieznacznie
pochylona
41-50
stojąca nie wymuszona bez możliwości co pewien czas
zmiany pozycji na siedzącą
51-60
stojąca wymuszona, nie pochylona z możliwością co
pewien czas zmiany pozycji na siedzącą
61-70
siedząca wymuszona, bardzo pochylona
71-80
stojąca wymuszona, nie pochylona bez możliwości, co
pewien czas, zmiany pozycji na siedzącą
81-90
stojąca wymuszona, pochylona niezależnie od możliwości
zmiany pozycji
91-100
klęcząca, w przysiadzie, inne nienaturalne pozycje
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
5 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Ergonomia
Dziedziny wiedzy kształtujące ergonomię:
– fizjologia pracy,
– psychologia pracy,
– antropologia,
– organizacja pracy,
– nauki techniczne,
– medycyna pracy,
– ochrona środowiska,
– pedagogika pracy,
– socjologia pracy,
– estetyka,
– prawo ergonomiczne.
C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW
6 Z_Prod
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Jako cel ergonomii określa się zapewnienie człowiekowi dobrego
życia, zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego,
jakie może on doznawać z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków
do pracy, wypoczynku i w ogóle życia.
7
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Zadania ergonomii można najogólniej kilku
punktach:
– opracowanie planów i programów działań dla nauk technicznych aby
dostosować technikę nie tylko do możliwości psychofizycznych
człowieka, lecz także do jego potrzeb i oczekiwań,
– opracowanie planów i programów działania dla nauk społecznych,
aby przygotować człowieka do roli nie tylko twórcy techniki (ergonomicznej) ale także do roli konsument, umiejącego z niej korzystać
i doceniać jej wartości,
– badania podstawowe, badania stosowane i zastosowanie ergonomii,
– ergonomia korekcyjna i koncepcyjna,
– ergonomia warunków pracy i ergonomia wyrobów.
Ergonomia korekcyjna – zajmuje się analizą już istniejących stanowisk
pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych
możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu
polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz
poprawą wydajności i jakości pracy.
Ergonomia koncepcyjna – celem jej jest takie zaprojektowanie
narzędzia, urządzenia, maszyny, czy wreszcie całego obiektu przemysłowego, aby spełniał on podstawowe wymagania ergonomii.
8
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Podstawowym zadaniem organizacji pracy
w procesie produkcji jest:
– wybór optymalnych metod pracy,
– zapewnienie bezpieczeństwa pracy,
– zapewnienie odpowiednich warunków środowiska materialnego pracy,
– właściwy dobór pracowników,
– zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,
– zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.
Aby zapewnić optymalną metodę pracy należy
przestrzegać następujących zasad:
• stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp
obsługującym pracownikom,
• należy ustalić stałe miejsca na materiały i narzędzia,
• materiały i narzędzia powinny być umieszczone w funkcjonalnym polu
pracownika, przedmioty ciężkie i najczęściej używane w polu
optymalnym,
• materiały i narzędzia powinny być tak rozmieszczone aby zapewniały
ustaloną kolejność ruchów,
• odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny
być jak najmniejsze,
• ułożenie przedmiotu
uchwycenie,
powinno
pozwalać
na
szybkie
i
łatwe
• należy używać pojemników stołowych, przenośników, uchwytów, itp.,
w celu ułatwienia pracy i odciążenia.
9
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Postawa przy pracy
Przy pracy męczą się nie tyle mięśnie, które wykonywały jakieś
ruchy, ile mięśnie, które pozostawały unieruchomione w stanie napięcia.
Na straty energii, związane z wykonywaniem pracy statycznej składają
się następujące elementy:
– straty związane z koniecznością zachowania określonej pozycji ciał
przy pracy, człowiek stojąc i nie wykonując żadnej pracy zużywa o
11–12% więcej energii niż siedząc,
– straty związane z koniecznością przeciwdziałania ciężarowi
przedmiotów utrzymywanych siłą mięśni (podtrzymywanie,
przenoszenie),
– wysiłek mięśniowy związany z zachowaniem równowagi i
przeciwdziałaniem przesuwania się środka ciężkości ciała poza
podstawę stóp, wysiłek ten jest dość znaczny, gdyż środek ciężkości
u człowieka położony jest dość wysoko (na około 57% wysokości
ciała licząc od dołu),
– energia związana z przesuwaniem środka ciężkości ciała przy
pochylaniu się podczas pracy, przy podnoszeniu ciężarów z ziemi, itp.
10
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe
i niebezpieczne
W materialnym środowisku pracy występują:
• czynniki szkodliwe dla zdrowia, których oddziaływanie na pracownika
prowadzi lub może prowadzić do schorzenia,
• czynniki niebezpieczne, których oddziaływanie na pracownika
prowadzi lub może prowadzić do urazu (wypadku przy pracy).
W zależności od stopnia oddziaływania lub innych warunków
czynnik szkodliwy może stać się niebezpiecznym.
11
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Podział czynników szkodliwych dla zdrowia
i niebezpiecznych (1)
Fizyczne:
1) Materialne środowisko pracy:
a) oświetlenie,
b) mikroklimat
c) wibracja
d) pyły przemysłowe,
e) hałas,
f) promieniowanie jonizujące, elektromagnetyczne, podczerwone,
ultrafioletowe, mikrofalowe i laserowe
2) Elektryczność:
a) pole elektrostatyczne,
b) elektryczność statyczna,
c) napięcie w obwodzie elektrycznym.
3) Czynniki urazowe:
a) poruszające się maszyny,
b) ruchome elementy urządzeń technicznych,
c) przemieszczające się wyroby i materiały,
d) naruszenie konstrukcji,
e) obrywanie się mas, brył, tąpnięcia,
f) powierzchnie, na których możliwy jest upadek,
g) ostrza i ostre krawędzie,
h) temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,
i) położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub
podłogi,
j) zagrożenie pożarem lub/i wybuchem,
12
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Podział czynników szkodliwych dla zdrowia
i niebezpiecznych (2)
Czynniki chemiczne:
a) toksyczne,
b) drażniące,
c) uczulające,
d) rakotwórcze,
e) mutagenne
Czynniki biologiczne:
a) mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby, itp.)
b) makroorganizmy,
Czynniki psychofizyczne:
a) obciążenia fizyczne,
b) obciążenia nerwowo-psychiczne.
13
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych
czynników występujących w procesie pracy
dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej
szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych
materiałów stosowanych w procesach technologicznych,
dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie
stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i
biologicznymi,
unieszkodliwianie odpadów.
14
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Ograniczenie oddziaływania czynników
niebezpiecznych i szkodliwych (1)
Odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania poprzez:
zastąpienie człowieka przez roboty,
mechanizacja, automatyzacja,
optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów,
wyrobów oraz odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne,
chemiczne i biologiczne,
stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub
uniemożliwienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia.
Osłonięcie strefy zagrożenia przez:
stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń,
stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych
czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci
promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych itp.),
hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w
otoczenie człowieka: gazów, par cieczy, cieczy i ciał stałych (pyłów),
stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz
na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje,
wentylacja, klimatyzacja).
15
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Ograniczenie oddziaływania czynników
niebezpiecznych i szkodliwych (2)
Zastosowanie ochron osobistych realizowane przez:
dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych,
odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,
zasady przydziału ochron osobistych,
stosowanie znaków nakazu stosowania ochron.
Dobór pracowników, właściwa organizacja pracy oraz
oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników; bierze się
pod uwagę:
przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na
danym stanowisku,
przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właściwych
kwalifikacjach zawodowych,
dobór psychologiczny,
działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja,
skrócony czas pracy),
szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne
zachowanie pracowników,
ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych
czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).
16
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Podstawowe twierdzenia wypadkoznawcze
• bez wystąpienia bezpośredniego zagrożenia wypadkowego nie ma
wypadku,
• skuteczne zapobieganie wypadkom zależy od eliminacji okoliczności i
przyczyn,
• powtarzalność i identyczność okoliczności i przyczyn powstawania
zagrożeń wypadkowych stanowi podstawowy miernik poziomu
zapobiegania wypadkom w skali mikro i makro,
• ta przyczyna zagrożenia wypadkowego jest najważniejsza, której
usunięcie najbardziej zmniejszy zagrożenie,
• tolerowane ryzyko wypadkowe powinno podlegać kontroli.
17
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Negatywne efekty specjalizacji pracy
Daleko idący podział pracy, prowadząc do zawężenia zakresu
czynności realizowanych przez poszczególnych pracowników może
powodować niekorzystne zjawiska:
– zniechęcenie, znużenie pracowników,
– osłabienie inicjatywy,
– trudności w awansie,
– dążenie do zmiany miejsca pracy,
– obniżenie efektywności pracy,
– ograniczenie ludzkiej aktywności ruchowej.
18
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Niektóre sposoby ochrony pracownika przed
psychicznymi skutkami monotonii pracy: (1)
1. Odpowiedni dobór pracowników. Są pracownicy, którzy cenią sobie
działanie machinalne, bez silnego zaangażowania zmysłów. Dzięki
dużej wprawie osiągają oni znaczną wydajność, która jest trudniejsza
do uzyskania w przypadku wykonywania pracy bardziej rozszerzonej.
2. Przestrzeganie kilku ważnych zasad. Nie można zbytnio zmniejszać
liczby zabiegów wykonywanych przez jednego pracownika, co
zmniejsza monotonię pracy, a także pozwala angażować różne grupy
mięsni i zmysłów. Należy też koncentrować na jednym stanowisku
czynności niejednakowe, ale podobne, np. realizowanie obróbki
grupowej.
3. Pozostawianie niektórych elementów pracy do samodzielnego
rozwiązania przez wykonawcę (wykonawców). Im lepszym specjalista
jest pracownik, tym więcej swobody w kształtowaniu przebiegu
operacji można mu pozostawić.
4. Możliwość doskonalenia przydzielonych czynności przez pracownika,
co pozwala z jednej strony na jego twórcze działanie, a z drugiej
może usprawniać procesy pracy dzięki wprowadzonym innowacjom
na poziomie sposobów wykonania.
5. Okresowa zmiana stanowiska pracy. Jest to celowe o ile pozwala
zaangażować inne zmysły niż na poprzednim stanowisku, ale
jednocześnie jest to praca podobna do poprzednio wykonywanej.
6. Odpowiednio dobrana częstotliwość i długość przerw w pracy. Jeżeli
będą one urozmaicone nawet rozmowami ze współpracownikami,
pozwoli to przerwać monotonię pracy.
19
L. Wicki – Zarządzanie produkcją
Niektóre sposoby ochrony pracownika przed
psychicznymi skutkami monotonii pracy: (2)
7. Wzbudzenie zainteresowania znaczeniem wykonywanej pracy
cząstkowej dla całości wykonywanych zadań.
8. Odpowiednie angażowanie uwagi za pomocą zmiany warunków
otoczenia miejsca pracy (kolorystycznych, świetlnych, dźwiękowych).
9. Zmechanizowanie lub zautomatyzowanie prostych, powtarzalnych
czynności ręcznych.
10. Stosowanie form specjalizacji o charakterze przedmiotowym czy
funkcjonalnym w miejsce specjalizacji o formie technologicznej.
11. Spędzanie czasu wolnego od pracy poza jej „zasięgiem”. Bardzo
dobrze oddziałuje poświęcanie się zajęciom o zupełnie innym
charakterze niż zawodowe.
20