Mutationes in Doctrina iuris

Przemysław Dąbrowski
Mutationes in doctrina iuris
Kwestia prac nad reformą
uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce
(1918–1939)
Gdańsk 2015
Recenzenci
dr hab. Marzena Dyjakowska, prof. KUL
dr hab. Tomasz Tulejski, prof. UŁ
Korekta
Aleksandra Sawczuk
Redakcja
Projekt okładki
Tomasz Mikołajczewski
Wydanie pierwsze, objętość 11,0 ark. wyd., Gdańsk 2015
Druk i oprawa
Mazowieckie Centrum Poligrafii
05-270 Marki, ul. Słoneczna 3C, tel. 22 497 66 55, www.c-p.com.pl
© Copyright Gdańska Szkoła Wyższa, Gdańsk 2015
Wydawca
W y d aw n i c t w o G d a ń s k i e j S z ko ły W y ż s z e j
do 2011 r. pod nazwą Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji
80-656 Gdańsk, ul. Wydmy 3
tel. 58 305 08 12, faks 58 305 08 89 w.40
Zamówienia: e-mail [email protected]
www.gsw.gda.pl/wydawnictwo
ISBN 978-83-89762-62-7
Spis treści
Wstęp....................................................................................................9
Rozdział I
Organizacja studiów prawniczych................................... 15
1.1. Ku ministerialnym unormowaniom (lata 1919–1920).......... 16
1.1.1. Dezyderaty Wydziałów Prawa i odpowiedź Ministerstwa Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego................................................... 16
1.1.2. Pierwsza debata Oswald Balzer — Juliusz Makarewicz................. 26
1.1.3. Opinie Antoniego Peretiatkowicza i Ernesta Tilla......................... 30
1.2. Przyjęte regulacje prawne........................................................ 36
Rozdział II
Kierunek i zakres postulowanych zmian w latach
1921–1936 — od klasycznego modelu nauczania
do specjalizacji studiów prawniczych............................. 45
2.1. Referat Stanisława Estreichera................................................46
2.1.1. „Spostrzeżenia i uwagi” ośrodków akademickich..........................46
2.1.1.1. Zagadnienia ogólne.................................................................46
2.1.1.2. Program studiów prawniczych
(przedmioty i siatka godzinowa)......................................................... 53
2.1.1.3. Kwestia egzaminów, tytułu magistra prawa
i stopnia doktora praw.......................................................................68
2.2. Kwestionariusz Stanisława Estreichera.................................. 76
2.2.1. „Strategiczne” pytania................................................................ 76
2.2.1.1. Odpowiedź profesorów i Rady Wydziału Prawa
i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie............. 78
2.2.1.2. Replika Przemysława Dąbkowskiego...................................... 85
2.2.1.3. Stanowisko profesorów i Rady Wydziału Prawa
i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie................... 87
2.2.1.4. Opinia Rady Wydziału Prawno-Ekonomicznego
Uniwersytetu Poznańskiego............................................................. 104
2.3. Konferencja w Ministerstwie Wyznań Religijnych
i Oświecenia Publicznego............................................................. 106
2.4. Propozycje i sugestie przedstawicieli akademickiego
„świata” naukowego....................................................................... 107
2.5. „Projekt Wileński”.................................................................. 140
Rozdział III
„Kluczowy” 1937 rok — projekt ministerialny
i kontrpropozycje ośrodków akademickich.............. 151
3.1. Uwagi ministra sprawiedliwości
Witolda Grabowskiego.................................................................. 152
3.2. „Porozumienie krakowskie” dziekanów
Wydziałów Prawa........................................................................... 157
3.3. Replika Rady Wydziału Prawa Uniwersytetu
Jana Kazimierza we Lwowie........................................................ 161
3.4. Stanowisko profesorów i Rady Wydziału
Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego.............. 164
3.5. Odpowiedź środowiska krakowskiego................................. 173
3.6. Opinia Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych
Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie................................... 181
Rozdział IV
Zwieńczenie prac nad reformą
w latach 1938–1939................................................................ 187
4.1. Ostatni etap.............................................................................. 188
4.1.1. Postulaty Kazimierza Władysława Kumanieckiego..................... 188
4.1.2. Uwagi Jana Haytlera................................................................. 190
4.1.3. Projekt Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych
Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie............................................ 193
4.1.4. Propozycja Rady Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.......................................... 195
4.2. Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych
i Oświecenia Publicznego w sprawie organizacji
studiów prawnych w szkołach akademickich............................. 197
Zakończenie.................................................................................... 203
Summary......................................................................................... 207
Wykaz źródeł i opracowań............................................................209
Indeks osób...................................................................................... 225
Spis tabel.......................................................................................... 233
Wstęp
Zagadnienie reformy uniwersyteckich studiów
prawniczych w Rzeczypospolitej Polskiej okresu dwudziestolecia
międzywojennego nie doczekało się do tej pory osobnej monografii.
Tematyka ta jednakże, wielokrotnie była poruszana już przez
polskich badaczy. Warto w tym miejscu wskazać na prace: Juliana
Dybca1, Witolda Wołodkiewicza2, Magdaleny Pyter3, Bożeny
Anny Czech-Jezierskiej4, Anny Krynieckiej-Piotrak i Ireneusza
Stanisława Grata5, Macieja Marszała oraz Jacka Srokosza6, Adama
Redzika7, jak i również Grzegorza M. Kowalskiego8. Każda z tych
pozycji wnosi wiele nowych i bardzo wartościowych informacji do
J. Dybiec, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2000, s. 182–189.
W. Wołodkiewicz, Nauczanie prawa w II Rzeczypospolitej, „Życie Szkoły
Wyższej”, nr 6, Warszawa 1973, s. 105–113.
3 M. Pyter, Oswald Balzer i lwowska szkoła historycznoprawna, Lublin 2010,
s. 89–99, 284–301; eadem, Współpraca ośrodka lwowskiego i lubelskiego
w zakresie nauczania prawa rzymskiego, [w:] Nauki prawne pomiędzy tradycją
a współczesnością. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Longchamps
de Bérier w 70. rocznicę śmierci, pod red. A. Dębińskiego, M. Pyter i B.A.
Czech-Jezierskiej, Lublin 2011, s. 146–147.
4 B.A. Czech-Jezierska, Nauczanie prawa rzymskiego w Polsce w okresie
międzywojennym (1918–1939), Lublin 2011, s. 62–83.
5 A. Kryniecka-Piotrak, I.S. Grat, Nauczanie filozofii prawa w Polsce, [w:] Nauka
a polityka. Dziwne losy filozofii prawa w Polsce, pod red. M. Szyszkowskiej,
Warszawa 2001, s. 20–27.
6 M. Marszał, J. Srokosz, Rzymianie czy barbarzyńcy? Z dyskusji nad reformą
programu studiów prawniczych w Polsce w latach 1931–1937, „Przegląd Prawa
i Administracji”, pod red. M. Jabłońskiego, t. 83, Wrocław 2010, s. 263–286.
7 A. Redzik, Prawo prywatne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie,
Warszawa 2009, s. 31–39.
8 G.M. Kowalski, O miejsce historii prawa w programie studiów uniwersyteckich.
Polemika między Oswaldem Balzerem a Juliuszem Makarewiczem (1919–1923),
„Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. LVI, z. 2, Poznań 2004, s. 347–358.
1 2 10
Wstęp
poznania argumentów w toczącej się nieprzerwanie od 1919 roku
do 1939 roku dyskusji.
Zasadniczym celem, jaki postawił sobie Autor przystępując
do napisania niniejszej książki, było scharakteryzowanie poglądów
przedstawicieli akademickiego środowiska naukowego oraz
opinii wydawanych przez Rady Wydziałów pięciu ówczesnych
uniwersytetów państwowych w: Krakowie, Poznaniu, Warszawie,
Wilnie oraz we Lwowie, w przedmiocie zmian w nauczaniu na
studiach prawniczych w latach 1919–1939. Tym samym w pracy
nieco mniej uwagi poświęcono na „spostrzeżenia” wysuwane
z Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Uniwersytetu
Lubelskiego (później Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego),
sugestie młodzieży akademickiej oraz „głosy” tak zwanej
„praktyki”, a także uwagi formułowane w kręgach politycznych.
Stąd też rozprawa ta w żaden sposób nie rości sobie prawa do
kompleksowego opracowania, zamykającego dalszą dyskusję
jak i eksplorację w tym zakresie. Wręcz przeciwnie. Wydaje się,
iż celowym byłoby przygotowanie monografii, uwzględniającej
wszystkie postulaty, jakie pojawiały się w prasie prawniczej9
i urzędowych dokumentach dwudziestolecia międzywojennego,
rozszerzając te rozważania nawet o projekty w zakresie reformy
ówczesnych aplikacji. Warte przypomnienia byłyby także
rozwiązania przyjmowane w nauczaniu prawa, obowiązujące przed
1918 rokiem. Dzięki temu stworzono by pełny obraz ówczesnego
dyskursu w przedmiocie kształcenia prawników. To wymaga
oczywiście dalszych badań źródłowych w bibliotekach i archiwach
polskich oraz zagranicznych10.
Bardzo pomocna w tym zakresie okazała się książka Stanisława Płazy, gdzie
Autor podał przykładową literaturę do badanej tematyki: Historia prawa
na tle porównawczym, cz. 3, Okres międzywojenny, Kraków 2001, s. 29–31;
zob. też: Uniwersytet Warszawski: materiały bibliograficzne, t. 3, 1915–1939,
1939–1944, pod red. J. Krajewskiej i J. Wojciechowskiej, Warszawa 1991,
s. 125–126; J. Haytler, Projekt reformy uniwersyteckich studiów prawnych,
Lwów-Warszawa 1939, s. 6–8.
10 Uwaga ta dotyczy między innymi archiwów oraz bibliotek lwowskich,
Biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Biblioteki im.
9 11
Kluczowymi dla wydania prezentowanej monografii,
okazały się przypadkowo odkryte przez Autora dokumenty,
zdeponowane w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym
w Wilnie. W zespole poświęconym Uniwersytetowi Stefana
Batorego, dwie teczki zatytułowane: Organizacja studiów
prawnych11 i Reforma studiów prawnych12, zawierają około
trzysta kart poświęconych problematyce edukacji prawników,
łącznie z oficjalnymi dokumentami przesłanymi przez Rady
Wydziałów z Lwowa, Warszawy, Krakowa i Poznania. Znaczna,
choć niespaginowana ilość materiałów, dotyczących prezentowanej
tematyki, znajduje się również w Archiwum Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie13 oraz Archiwum Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu14. Bez wątpienia stanowią one
doskonałe uzupełnienie zbiorów wileńskich. Nie bez znaczenia
były także licznie ukazujące się na łamach czasopism prawniczych
omawianego okresu publikacje.
Praca składa się z czterech rozdziałów, opartych na
kryterium przedmiotowym i chronologicznym. Przyjęcie takiego
układu pozwoliło na przedstawienie najważniejszych koncepcji
i pomysłów w toczącej się wówczas dyskusji, poczynając od
projektów uniwersyteckich opracowanych w pierwszej połowie
1919 roku w ośrodku lwowskim oraz krakowskim, a kończąc
na rozporządzeniu ministra wyznań religijnych i oświecenia
publicznego z sierpnia 1939 roku, które weszło w życie dopiero po
zakończeniu II wojny światowej. Poza propozycjami wypływającymi
Ossolińskich we Wrocławiu, a także Archiwum Uniwersyteckiego i Biblioteki
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie.
11 Organizacja studiów prawnych, Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas
(LCVA), Zespół Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, fond 175, apr. 2VIB,
apsk. 159.
12 Reforma studiów prawnych, LCVA, Zespół Uniwersytetu Stefana Batorego
w Wilnie, fond 175, apr. 2VIB, apsk. 160.
13 Programy nauczania i projekty reformy studiów prawniczych z lat 1919–1939,
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (AUJ), sygn. W II 99.
14 Reforma studiów prawnych, Archiwum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu (AUAM), sygn. 15/523.
12
Wstęp
z Rad Wydziałów, w opracowaniu znalazły się także rozważania
przedstawicieli uniwersyteckiego „świata” naukowego. Znaczna
część z prezentowanych stanowisk była zgodna z tymi wysuwanymi
przez poszczególne Wydziały, choć znalazły się również niezwykle
interesujące projekty autorskie.
O tym jak ważna i pilna była to kwestia, świadczą słowa
lwowskiego profesora Oswalda Balzera, który wskazując na potrzebę
ujednolicenia i wprowadzenia zmian w programach nauczania, pisał:
„Praca nad budową nowej państwowości polskiej i jej urządzeń
wewnętrznych nasunęła między innymi pierwszorzędnie doniosłe
dla przyszłego rozwoju naszej naukowości zagadnienie, w jaki
sposób zorganizować teraźniejszą naukę uniwersytecką w Polsce,
co tu przejąć z urządzeń dawniejszych, a w czym przeprowadzić
reformę, mniej czy więcej gruntowną i zasadniczą. Może nie
będzie w tym przesady, jeżeli stwierdzę, że najbardziej zaciężyło to
zagadnienie nad sprawą reformy studium prawniczego. Wpłynęły
na to szczególne jego właściwości, domagające się ujęcia pewnych
działów tego studium w osobne grupy, a zarazem odpowiedniego
ich zestosunkowania pod względem kolejności nauki”15. Profesor
Antoni Peretiatkowicz z kolei, reprezentujący ośrodek poznański,
podzielając opinię Balzera, dodawał: „[…] wydział prawny
jest najbardziej związany z konkretną organizacją państwową
i najbardziej zależny od zmian państwowych, państwo polskie musi
program wydziałów prawnych do swoich potrzeb dostosować i to
dostosowanie stanowi potrzebę naglącą”16.
W trwającym nieprzerwanie od 1919 roku dyskursie
można wyróżnić wiele obszarów, mających podlegać przyszłej
reformie. Warto wskazać na takie zagadnienia jak: program studiów
prawniczych, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiotów
historycznoprawnych i ich znaczenia dla kształcenia prawniczego;
porządek egzaminów oparty na modelu grupowym bądź
O. Balzer, W sprawie reformy nauki prawa w uniwersytetach polskich,
„Przegląd Prawa i Administracji”, red. E. Till, Lwów 1919, s. 1.
16 A. Peretiatkowicz, Reforma studiów prawnych, „Gazeta Sądowa Warszawska”,
Warszawa, 17 V 1919, nr 20, s. 196.
15 13
przedmiotowym; pozostawienie tytułu magistra prawa lub jego
odrzucenie i przyjęcie tytułu „kandydata praw”; wprowadzenia
specjalizacji w ramach studiów czy też dopiero po ich ukończeniu.
Zdawano sobie jednak sprawę z faktu, że każda zmiana w modelu
edukacji prawniczej, aby mogła przynieść wymierny efekt, musiała
być dokładnie przemyślana i dogłębna. Sprzeciwiano się tym
samym działaniom iluzorycznym i powierzchownym.
Do sprawy reformy akademickiego nauczania prawników,
powrócono po II wojnie światowej. Wysuwane wówczas propozycje,
w wielu punktach nawiązywały do tych z dwudziestolecia
międzywojennego, często powielając je w najmniejszych
szczegółach dostosowanych jednak do „wymogów” ówczesnego
ustroju. Tym samym, to czego nie udało się wprowadzić w Polsce
międzywojennej, na różne sposoby próbowano wcielać w życie
w okresie Polski Rzeczypospolitej Ludowej.
Interesujący jest fakt, iż dyskusja nad sposobem
uniwersyteckiego kształcenia prawników nie straciła na sile
także w czasach współczesnych. Wiele ośrodków akademickich
przeprowadziło już szereg zmian w tym zakresie. Być może praca
ta stanowić będzie swoisty drogowskaz dla pozostałych Wydziałów
Prawa w Polsce, które stojąc przed wyzwaniem reformy, sięgną do
jakże cennych opinii oraz argumentów prezentowanych w latach
1919–1939 i wybiorą z nich te najlepsze wzorce.
Na koniec, w kontekście wysuwanych dzisiaj „postulatów
reformatorskich”, warte przypomnienia są wypowiedziane
niespełna osiemdziesiąt lat temu słowa profesora Wacława
Makowskiego z Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego,
który konstatował: „Kryzys nauczania prawniczego polega na tym,
że uległy zmianie cele, jakim to nauczanie ma służyć, że zmienił się
stosunek studentów do nauki, że sama nauka uległa rozszerzeniu
i komplikacji, że nauczanie staje się coraz bardziej masowe. Nie
wystarczy więc taka czy inna zmiana w kolejności nauczania
tych czy innych przedmiotów, zastąpienia jednych przedmiotów
innymi, wprowadzenia do nauczania prawa dyscyplin, które dotąd
nie były nim objęte. Trzeba ponad to rozważyć metody i przede
14
Wstęp
wszystkim metody nauczania, tak aby samo nauczanie nie stało
się fikcją szkodliwą i lekceważoną przez wszystkich, zarówno
przez studentów, jak nauczycieli, jak społeczeństwo, bo do tego
w końcu dojść może”17. Bowiem, jak dodawał dalej, „[…] student
musi w uniwersytecie uczyć się, a nie być nauczanym. Chodzi
mianowicie o czynny, a nie o bierny stosunek do nauki. Wiedzę
trzeba zdobywać, nie wystarczy czekać, żeby sama przyszła,
żeby ktoś podał ją nam w gotowej formie. Ta gotowa wiedza nie
będzie wiele warta bez względu na to, czego będzie dotyczyła.
Nie można być mądrym cudzym rozumem […]. Uniwersytet,
nauczyciel powinien być dla ucznia środkiem pomocniczym,
ułatwiającym samodzielne zdobywanie wiedzy. Do tego zadania
należy dostosować reformę studiów prawniczych, tak samo zresztą,
jak studiów w ogóle”18.
W. Makowski, Wiedzę trzeba zdobywać, [w:] idem, My i Wy, Warszawa 1938,
s. 148.
18 Ibidem, s. 149.
17 Zakończenie
Ożywiona dyskusja w przedmiocie reformy uniwersyteckich
studiów prawniczych, jaka toczyła się w okresie dwudziestolecia
międzywojennego, świadczy niewątpliwie o wadze i znaczeniu
tej problematyki dla ówczesnego środowiska akademickiego.
Nadsyłane przez poszczególne Rady Wydziałów propozycje,
zaowocowały przyjęciem nowych regulacji, które jednak weszły
w życie dopiero po zakończeniu II wojny światowej.
Poza postulatami zmian w zakresie programu nauczania
(kolejnością wykładanych przedmiotów, ich nazwą oraz wymiarem
godzinowym), pojawiły się także bardziej złożone zagadnienia,
jak kwestia „studiów specjalizacyjnych”, tworzonych w ramach
ogólnego toku studiów lub po ich ukończeniu. Wiele miejsca
poświęcono też metodom kształcenia oraz charakterowi studiów
uniwersyteckich: teoretycznemu bądź praktycznemu oraz roli
przedmiotów historycznoprawnych. Apelowano także o zwiększenie
poziomu nauczania w szkołach średnich, ponieważ opuszczający je
absolwenci nie mieli podstawowej wiedzy na temat „otaczającego”
ich życia społeczno-polityczno-prawnego. Postulowano wobec
powyższego, wprowadzenie już na tym etapie nauki, propedeutyki
prawa.
Należy wskazać, że znaczna część ośrodków
akademickich oraz ich przedstawicieli, opowiedziała się za
utrzymaniem teoretycznego charakteru studiów. Podkreślano,
iż niejako „obowiązek” ten wypływał z samej nazwy i istoty
„uniwersytetu”. Wiązało się to także z potrzebą nauczania ogólnego
(„elementarnego”), a nie ukierunkowania na konkretną dziedzinę
prawa. W przeciwnym razie, jak argumentowano, Wydziały
Prawa stałyby się prostymi „wyższymi szkołami zawodowymi”,
a kończący je absolwenci „rzemieślnikami” wykwalifikowanymi
204
Zakończenie
tylko w jednym zawodzie. Prawnicy opuszczający mury
uniwersyteckie mieli posiąść bowiem wiedzę na temat całego,
obowiązującego prawa. Jedynie dzięki takiemu systemowi edukacji,
wyrobiliby w sobie umiejętność „myślenia prawniczego” oraz
oceny zachodzących zjawisk prawnych. Staliby się również osobami
o najwyższych walorach moralnych. W jednej z uchwał, krakowska
Rada Wydziału Prawa i Administracji, przekonywała: „Główna
waga wychowania prawniczego musi być też położona nie na to,
aby uczeń opanował do gruntu pewną dyscyplinę, ale na to, aby
wychodził z uniwersytetu, umiejąc myśleć prawniczo i mógł dać
sobie radę nawet w tych dziedzinach prawa, z którymi zapoznaje
się bliżej dopiero po ukończeniu właściwych swoich studiów”1.
Warto dodać, że stanowisko takie nie wykluczało tworzenia
odrębnych specjalizacji, które funkcjonowałyby równolegle ze
studiami ogólnymi (dla „najzdolniejszych” studentów”) bądź
byłyby uruchamiane dopiero po IV roku.
Środkiem prowadzącym do wszechstronnego wykształcenia
studentów, było również pozostawienie na I roku studiów
przedmiotów historycznoprawnych oraz prawa rzymskiego. Ich rola
i znaczenie w przygotowaniu prawniczym, dla wielu przedstawicieli
środowiska akademickiego, nie podlegały jakimkolwiek analizom
oraz interpretacjom. W najprostszych przykładach powoływano
się na oczywisty wpływ prawa rzymskiego na prawo cywilne,
a historii prawa polskiego i historii prawa na Zachodzie Europy na
niemalże wszystkie przedmioty dogmatycznoprawne, prezentowane
z płaszczyzny ich „ewolucji dziejowej”. Stanisław Estreicher
konstatował: „Tylko nauka historycznoprawna, wpojona uczniowi
w czasie jego studiów, uczy rozumieć głębszy podkład zmian
zachodzących w prawie i przeciwdziała płytkiemu pozytywizmowi.
Ale nie wystarczają w tym celu krótkie wstępy historyczne
poprzedzające wykład poszczególnych instytucji, lecz jest rzeczą
S. Estreicher, Referat w sprawie reformy studiów prawniczych…, k. [bpa].
1 205
konieczną danie obrazu rozwoju wszystkich dziedzin prawa ujętego
w pewną całość […]”2.
Trzonem reformy studiów prawniczych, miało być też
zbliżenie studentów do samodzielnej pracy naukowej, rozwijającej
w nich pasję studiowania, systematyczność, rzetelność i wytrwałość.
Wacław Makowski, uzasadniając ten pogląd, stwierdził: „Prawo
nie jest podręcznikiem do rozwiązywania łamigłówek życiowych,
a twórczość prawnicza nie jest mniej lub więcej dowcipem takich
podręczników układaniem. Wiedza prawnicza nie jest poznaniem
i praktycznym opanowaniem pewnej liczby danych formuł
bez względu na ich stosunek do najgłębszych zagadnień życia
społecznego, przeciwnie, dopiero tam, gdzie umysł ludzki zdoła
ogarnąć te zagadnienia, zdoła przeniknąć możliwie najgłębiej
w treść wysoce skomplikowanych problematów społecznych,
dopiero tam mówić można o prawdziwej wiedzy prawniczej”3.
Bohdan Winiarski zaś, zanotował: „Uniwersytet to jest przede
wszystkim Universitas litterarum: ta czcigodna nazwa oznacza,
że Uniwersytet służy uprawie wszystkich nauk, a raczej nauki
w całym jej zakresie, bo w tej nazwie zawarta jest płodna, choć
często zapominana idea jedności nauki. Uniwersytet to także
Universitas magistrorum et scholarium, więc nie średni zakład
naukowy, gdzie nauczyciel prowadzi za rękę poddanych jego pieczy
i władzy uczniów i gdzie autorytetowi i woli nauczyciela odpowiada
powolność i posłuszeństwo ucznia. To jest korporacja […], w której
magistri i scholares są jednako cives academici w służbie nauki;
jedni i drudzy są dojrzałymi ludźmi, którzy mają szukać Prawdy.
Nic to nie znaczy, że jedni są już wyznawcami zdobytej, albo
raczej wciąż zdobywanej Prawdy (professores), inni przykładem
swym uczą, jak do jej zdobycia należy się przygotować (doctores),
inni jeszcze są dopiero u progu poszukiwania wiedzy (studiosi).
[…] służba nauce łączy ich wszystkich we wspólnym braterstwie
Idem, Nauczanie prawa publicznego na Uniwersytetach polskich i reformy
pożądane…, s. 2.
3 W. Makowski, Uniwersyteckie studium kryminalistyczne…, s. 6.
2 206
Zakończenie
broni i wspólnej podległości własnym władzom akademickim”4.
Stąd też wielu reprezentantów ówczesnego „świata”
naukowego, duży nacisk kładło na wykłady akademickie, które
powinny dostarczać bogatych treści naukowych oraz seminaria.
Te ostatnie, aby mogły spełnić w pokładaną w nich rolę, musiały
polegać na ustnym prezentowaniu przez studentów referatów
naukowych, poddanych następnie gruntownej analizie przez
profesora oraz dyskusji.
Debata w przedmiocie reformy uniwersyteckich studiów
prawniczych w okresie dwudziestolecia międzywojennego,
nie przyniosła znaczących rozwiązań. Rozbieżności w jej
przeprowadzeniu okazały się na tyle duże, że nie udało się osiągnąć
upragnionego konsensusu. Jednak dyskurs w tym zakresie nigdy
się nie skończył i toczy się nadal. Z jednej strony znajdują się
zwolennicy upraktycznienia nauczania prawniczego oraz
deprecjacji, a nawet usuwania przedmiotów historycznoprawnych,
a z drugiej obrońcy istoty edukacji uniwersyteckiej, wspartej
solidną wiedzą teoretycznoprawną. Ta ostatnia stanowi bez
wątpienia fundament, o którym muszą pamiętać wszyscy, pragnący
budować mocny i stabilny gmach nauki, jakim powinien być każdy
Uniwersytet.
B. Winiarski, op. cit., s. 8–9.
4