Dzię ciołtrójpalczasty Picoides tridactylus w Białowieskim Parku

Dzię ciołtrójpalczasty Picoides tridactylus w
Białowieskim Parku Narodowym – status i zagroż enia
[Tekst przygotowany na posiedzenie Rady Naukowej Bia łowieskiego Parku
Narodowego, przekazany również Ministerstwu Środowiska]
Podstawowe informacje o gatunku. Jest to gatunek wą sko wyspecjalizowany, występują cy w
starodrzewiach z dużym udziałem ś wierka, zawierają cych znaczną liczbę zamierają cych i
martwych drzew tego gatunku. Dieta składa się głó wnie z kornikó w i chrzą szczy kó zkowatych,
żyją cych w korze i pod korą martwych i zamierają cych ś wierkó w, lokalnie także innych drzew
iglastych. Ró wnieżdziuple lęgowe wykuwane są w martwych, spró chniałych drzewach (głó wnie w
ś wierkach). Obecnoś ć odpowiedniej iloś ci martwych i zamierają cych ś wierkó w jest więc
warunkiem koniecznym dla przeżycia tego gatunku.
Wymagania przestrzenne. Dla przeżycia dzięcioły tró jpalczaste wymagają dużych obszaró w.
Badania przeprowadzone w ró żnych częś ciach areału wskazują , że para ptakó w potrzebuje 100400 hektaró w lasu, zależnie od zagęszczenia zamierają cych i martwych ś wierkó w. Oszacowania
przeprowadzone w warunkach alpejskich (areały rzędu 200 ha/parę) wykazują , że dzięcioły
występują z wysokim prawdopodobieństwem (p > 0,95) dopiero na takich obszarach gdzie
zagęszczenie martwych i zamierają cych ś wierkó w jest nie mniejsze niżok. 20 drzew o pierś nicy
>21 cm/ha (4000 ś wierkó w/ terytorium).
Dzię cioły trójpalczaste a korniki drukarze. Korniki stanowią podstawowy składnik diety
dzięciołó w. Obecnoś ć tych ptakó w to ważny czynnik redukują cy zagęszczenie kornikó w,
szczegó lnie w okresach ich niskiej liczebnoś ci pomiędzy gradacjami. Poró wnanie skutecznoś ci
dzięciołó w i pułapek feromonowych w Szwajcarii wykazało, że jeden ptak zjada rocznie prawie
dwudziestokrotnie więcej kornikó w niżchwyta ich pojedyncza pułapka, a cała szwajcarska
populacja dzięciołó w tró jpalczastych usuwa ok. trzykrotnie więcej kornikó w niżwszystkie
zainstalowane w tym kraju pułapki. Powszechnie stosowane dla redukcji liczebnoś ci kornikó w
wycinanie zasiedlonych przez owady ś wierkó w skutkuje zmniejszeniem obszaru dostępnych
żerowisk, a w konsekwencji prowadzi do redukcji liczebnoś ci i zaniku lokalnych populacji
dzięcioła tró jpalczastego.
Stan prawny. Obowią zek ochrony dzięcioła tró jpalczastego i jego siedlisk na obszarze
Białowieskiego Parku Narodowego wynika z kilku źró deł:
– jest to gatunek w Polsce prawnie chroniony, zabronione jest niszczenie jego siedlisk,
– na terenie parku narodowego ochronie podlegać powinny wszystkie elementy przyrody,
– (od maja 2005) jest to gatunek wymieniony w Załą czniku I „Dyrektywy Ptasiej” Unii
Europejskiej. Siedliska tamże wymienionych gatunkó w powinny podlegać szczegó lnej
ochronie.
Dzię ciołtrójpalczasty w Białowieskim Parku Narodowym. W rezerwacie ś cisłym gatunek ten
występuje we wszystkich typach siedlisk, z największą stałoś cią w borach, z najmniejszą w
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
T. Wesołowski – dzięcioł tró jpalczasty w BPN
grą dach. Ptaki wykuwają dziuple lęgowe w martwych fragmentach drzew o przeciętnej pierś nicy
przekraczają cej 57 cm. Prawie 80% dziupli znajduje się w martwych ś wierkach.
Rycina: Rozmieszczenie dzięcioła tró jpalczastego w Białowieskim Parku Narodowym (z
Wesołowski et al. 2003). Obszary zacienione – rezerwat ś cisły.
Obserwacje przeprowadzone w latach 1999-2001, wkró tce po powiększeniu BPN, wykazały że
gatunek był rozmieszczony bardzo nieró wnomiernie (patrz ryc.), znacznie częś ciej był spotykany
w rezerwacie ś cisłym (32% ć wierć oddziałó w) niżw nowo przyłą czonej częś ci (8%
ć wierć oddziałó w). Ró żnice te były tym bardziej uderzają ce, że udział preferowanych przez ten
gatunek siedlisk borowych w nowo przyłą czonej częś ci jest znacznie większy niżw rezerwacie
ś cisłym. Biorą c pod uwagę stosunek powierzchni odpowiednich siedlisk, liczba stwierdzeń w
nowej częś ci BPN powinna być ok. 1,6 raza wyższa niżw rezerwacie ś cisłym. Tymczasem
stosunek ten wynió sł zaledwie 0,3, tj. sześ ciokrotnie (!) mniej niżoczekiwano. Innymi słowy w
nowej częś ci BPN stwierdzono go w zaledwie ok. 15% przewidywanych miejsc. Ponieważsą to
dwa fragmenty tego samego lasu, graniczą ce bezpoś rednio w terenie, nie ma żadnych powodó w
naturalnych, któ re mogłyby wyjaś nić tak drastyczną ró żnicę między nimi. Wszystko wskazuje na
to, że jest to efekt kilkudziesięciu lat intensywnej gospodarki leś nej, wyrębu starodrzewi
uzupełnianych cięciami sanitarnymi w nowo przyłą czonej częś ci. O ile zagęszczenia martwych
ś wierkó w w rezerwacie ś cisłym są odpowiednio duże, by dzięcioły tró jpalczaste mogły trwale
użytkować ten obszar lasu (patrz wyżej), o tyle w nowo przyłą czonej częś ci występuje olbrzymi
niedomiar zamierają cych i martwych ś wierkó w. Jakoś ciowe obserwacje na reprezentatywnej
pró bie wydzieleń taksacyjnych w Obrębie Hwoźna wykazały, że tylko w 1/3 wydzieleń w borach
stwierdzano jakiekolwiek martwe ś wierki, w większoś ci z nich drzew takich nie znajdowano.
Obserwacje te tłumaczą dostatecznie, dlaczego dzięciołó w w nowej częś ci było tak mało – nie
znajdowały tam warunkó w do życia.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
2
T. Wesołowski – dzięcioł tró jpalczasty w BPN
Po stwierdzeniu tych faktó w zaproponowaliś my w 2001 w zaleceniach do planu ochrony BPN co
następuje „Przedstawione wyżej wyniki jednoznacznie wskazują , że w lasach obrębu Hwoźna
występuje olbrzymi niedomiar martwego drewna, stą d podjęcie działań dla zwiększenia iloś ci
wykrotó w, kikutó w i suchych ś wierkó w w lesie musi być priorytetowym zadaniem ochronnym.
Ponieważmartwe drewno tworzy się w lesie samorzutnie, odtworzenie jego zasobó w może
nastą pić samoistnie, bez koniecznoś ci ponoszenia jakichkolwiek nakładó w – wystarczy tylko nie
przeszkadzać . By to osią gną ć , na terenie całego obrębu Hwoźna powinien (od zaraz) zostać
wprowadzony zakaz usuwania, poza sytuacjami bezpoś redniego zagrożenia dla ludzi,
zamierają cych i martwych drzew”.
Niestety, zalecenia te nie zostały wprowadzone w życie. Przez cały czas wycina się i usuwa z
tego terenu ś wierki zasiedlone przez kornika drukarza, drzewa od któ rych zależy przeżycie
dzięcioła tró jpalczastego w Puszczy. Uważ am,
ż e niszczenie siedlisk tego gatunku
jest nie do pogodzenia z celami istnienia Białowieskiego Parku
Narodowego ani wymogami ochrony gatunku. Działania takie powinny
zostać natychmiast zaniechane.
Tomasz Wesołowski
Wrocław 16 X 2003.
Piś miennictwo
Bütler R., Schlaepfer R. 2001. Three-toed Woodpeckers as an alternative to bark beetle control
by traps. W: Pechacek P., d’Oleire-Oltmanns W. (red.). International Woodpecker
Symposium. Nationalpark Berchtsgaden. Forschungsbericht 48, str.13-26.
Ahlé n I. 1975. Forestry and the bird fauna in Sweden. Ornis Fennica 52: 39-44.
Amcoff M. and Eriksson P. 1996. Occurrence of three-toed woodpecker Picoides tridactylus at
the scales of forest stand and landscape. Ornis Svecica 6: 107-119.
Angelstam P. et al. (w druku) Habitat suitability index modelling as a conservation tool – a review
of habitat parameters for forest birds in the Baltic Sea region. Ecological Bulletins 51
Koskimies P. 1989. Distribution and numbers of Finnish breeding birds. - Appendix to Suomen
lintuatlas. Lintutieto Oy. Helsinki. 76 pp.
Pechacek P. and Kristin A. 1993. Diet of woodpeckers, Piciformes in Berchtesgaden National
Park. Vogelwelt 114: 165-177.
Walankiewicz W. 2002. The number and composition of snags in the pine-spruce stands of the
Bialowieza National Park, Poland. USDA Forest Service Gen. Tech. Rep. PSW-GTR 181:
489-500.
Wesołowski T. 1989. Nest-sites of hole-nesters in a primaeval temperate forest (Białowieża
National Park, Poland). Acta Ornithologica 25: 321-351.
Wesołowski T., Czeszczewik D., Mitrus C., Rowiński P. 2003. Ptaki Białowieskiego Parku
Narodowego. Notatki Ornitologiczne 44: 1-31.
Wesołowski T., Tomiałojć L. 1986. The breeding ecology of woodpeckers in a temperate
primaeval forest - preliminary data. Acta Ornithologica 22: 1-22.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
3