Pobierz raport

Projekt finansowany przez Unię Europejska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013
ROLA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ
W ZASPOKAJANIU POTRZEB FINANSOWYCH
PRZEDSIĘBIORSTW
W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
RAPORT KOŃCOWY
Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o.
ul. Migdałowa 4, 02-796 Warszawa
Tel. (22) 256 39 00, fax: (22) 256 39 10
www.pag-uniconsult.pl
Warszawa, listopad 2011 r.
Autorzy:
Jerzy Drążkiewicz
Maciej Gajewski
Karolina Jakubowska
Robert Kubajek
Paweł Penszko
Bogdan Pietrzak
Jan Szczucki (Kierownik badania)
Raport końcowy
Spis treści
Spis skrótów ................................................................................................................ 5
Streszczenie ................................................................................................................. 7
Summary ..................................................................................................................... 11
1.
Wprowadzenie ................................................................................................... 15
1.1. Kontekst badania .............................................................................................................
1.2. Cele badania ....................................................................................................................
1.3. Założenia badawcze ........................................................................................................
2.
Koncepcja i metodologia badania ........................................................................ 25
2.1. Perspektywy badawcze ...................................................................................................
2.2. Układ logiczny ..................................................................................................................
2.3. Metodologia (skrót) .........................................................................................................
3.
31
34
36
36
37
37
38
Dotychczasowe rezultaty realizacji Działania 1.1 Schemat A RPO WP ................... 45
4.1. Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze pożyczkowe .....................................
4.2. Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze poręczeniowe ..................................
4.3. Wnioski cząstkowe w kontekście funkcjonowania funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych w Polsce ..............................................................................................
5.
25
26
27
Charakterystyki funduszy w województwie podkarpackim oraz ramy prawne
wspierania instrumentów inżynierii finansowej (analiza dokumentów
zastanych) .......................................................................................................... 31
3.1. Oferta funduszy pożyczkowych i poręczeniowych ..........................................................
3.2. Aktywność funduszy pożyczkowych i poręczeniowych ...................................................
3.3. Zagadnienia wspierania instrumentów inżynierii finansowej w dokumentach
strategicznych województwa podkarpackiego ................................................................
3.3.1. Strategia rozwoju województwa podkarpackiego ................................................
3.3.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego ........................
3.3.3. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego
na lata 2005-2013 .................................................................................................
3.4. Wspieranie instrumentów inżynierii finansowej w obecnym okresie
programowania ...............................................................................................................
4.
15
22
23
45
50
54
Analizy i ustalenia badawcze ............................................................................... 55
5.1. Ustalenia badania jakościowego .....................................................................................
5.1.1. Perspektywa instytucji finansowych – fundusze pożyczkowe i
poręczeniowe ........................................................................................................
5.1.2. Perspektywa instytucji finansowych – sektor bankowy .......................................
5.1.3. Perspektywa klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów
inżynierii finansowej) ............................................................................................
5.1.4. Perspektywa ekspercka oraz Instytucji Wdrażającej Działanie 1.1
Schemat A RPO WP ...............................................................................................
5.2. Ustalenia badania ilościowego ........................................................................................
5.2.1. Sytuacja i opinie klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów
inżynierii finansowej wspieranych w ramach Działania 1.1 Schemat A
RPO WP) ................................................................................................................
3
55
55
61
64
68
71
71
Raport końcowy
5.2.2. Sytuacja i opinie potencjalnych klientów instrumentów inżynierii
finansowej w województwie podkarpackim ......................................................... 86
5.2.3. Luka w dziedzinie finansowania ............................................................................ 105
6.
Studia przypadków – rezultatu Działania .............................................................. 109
6.1. Studium przypadku firmy Zakład Metalowy WB PHU W. i. M Bożek
(pożyczkobiorca) ..............................................................................................................
6.1.1. Informacje wstępne ..............................................................................................
6.1.2. Opis przypadku – znaczenie pozyskanego finansowania ......................................
6.1.3. Podsumowanie ......................................................................................................
6.2. Studium przypadku firmy Dagmara Sp. z o.o. z siedzibą w Jaśle
(poręczeniobiorca) ..........................................................................................................
6.2.1. Informacje wstępne ..............................................................................................
6.2.2. Opis przypadku – znaczenie pozyskanego finansowania ......................................
6.2.3. Podsumowanie ......................................................................................................
7.
8.
109
109
111
112
114
114
114
116
Odpowiedzi na pytania badawcze ....................................................................... 119
Wnioski i wskazania ............................................................................................ 127
8.1. Wnioski ............................................................................................................................. 127
8.2. Hipotezy badawcze i ich weryfikacja ............................................................................... 129
8.3. Rekomendacje .................................................................................................................. 130
9.
Conclusions and recommendations ..................................................................... 133
9.1. Conclusions ...................................................................................................................... 133
9.2. Study hypotheses and their verification ......................................................................... 134
9.3. Recommendations ........................................................................................................... 136
10.
11.
12.
Tabela rekomendacji ........................................................................................... 139
Table of recommendations ................................................................................. 143
Spis tabel i rysunków .......................................................................................... 147
Załączniki
Załącznik 1. Lista respondentów badania jakościowego ........................................................
Załącznik 2. Scenariusze indywidualnych wywiadów pogłębionych .......................................
Załącznik 3. Kwestionariusz wywiadów CATI wśród przedsiębiorców ....................................
Załącznik 4. Kwestionariusze wywiadów CATI wśród przedsiębiorców, którzy
skorzystali z pożyczek lub poręczeń udzielonych przez projektodawców
w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP ......................................................
Załącznik 5. Dokumenty i opracowania źródłowe ..................................................................
4
152
153
171
185
208
Raport końcowy
SPIS SKRÓTÓW
BGK
CATI
COCOF
EFRR
FP
FPK
FWW
IDI
IZ
JEREMIE
KFK
KSU
LSR
MARR
MRR
MŚP
PHARE
PFPK
PIG
PK
PO IG
PO KL
PO RPW
PROW
RIG
RPO
RPO WP
RSI
SPO WKP
UE
Bank Gospodarstwa Krajowego
Wywiady kwestionariuszowe realizowane techniką wywiadów telefonicznych
wspomaganych komputerowo
Komitet Koordynujący Fundusze
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Fundusz pożyczkowy
Fundusz poręczeń kredytowych
Fundacja Wspomagania Wsi
Indywidualne wywiady pogłębione
Instytucja Zarządzająca
Wspólne zasoby dla małych i średnich przedsiębiorstw (ang. Joint European
Resources for Micro-to-Medium Enterprises)
Krajowy Fundusz Kapitałowy
Krajowy System Usług
Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju
Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
Małe i średnie przedsiębiorstwa
Program pomocy Polsce i Węgrom w restrukturyzacji gospodarki (ang. PolandHungary Assistance for Restructuring of their Economies)
Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o.
Podkarpacka Izba Gospodarcza
„Poręczenia Kredytowe” Sp. z o.o.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli
Regionalny Program Operacyjny
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Podkarpackiego na lata 20072013
Regionalna Strategia Innowacji
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
Unia Europejska
5
Raport końcowy
6
Raport końcowy
STRESZCZENIE
Przedmiot i kontekst badania
Przedmiotem badania ewaluacyjnego była problematyka wspierania rozwoju
instrumentów inżynierii finansowej w województwie podkarpackim z wykorzystaniem
wsparcia publicznego, dostępnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Podkarpackiego (RPO WP). Kontekst badawczy stanowiły dotychczasowe
wyniki realizacji Działania 1.1 Schemat A RPO WP, w ramach którego w roku 2010
przekazano wsparcie kapitałowe 5 funduszom pożyczkowym i 2 funduszom poręczeniowym,
z przeznaczeniem na rozwój ich działalności w województwie podkarpackim. W ten sposób,
w skali województwa zapoczątkowano działania ukierunkowane na ukształtowanie
regionalnej sfery inżynierii finansowej, odpowiednio do założeń „Strategii rozwoju
województwa podkarpackiego na lata 2007-2020”. Strategia ta przewiduje wspieranie
kapitałowe funduszy poręczeniowych i pożyczkowych, jak również działania mające na celu
rozwój regionalnych i lokalnych instytucji finansujących przedsięwzięcia innowacyjne,
charakteryzujące się wysokim ryzykiem. Dodatkowym elementem kontekstu badawczego
jest toczona obecnie dyskusja, dotycząca znaczenia instrumentów inżynierii finansowej i skali
ich wspierania, w przyszłym okresie programowania funduszy strukturalnych Unii
Europejskiej.
Koncepcja i metodologia
W celu pozyskania jak najbardziej miarodajnego i szerokiego obrazu problematyki
ewaluacji, badanie przeprowadzono w oparciu o koncepcję i szczegółową metodologię, które
pozwoliły uwzględnić różnorodne perspektywy oglądu analizowanej problematyki.
Zastosowanie znalazły zarówno metody jakościowe (wywiady z respondentami
reprezentującymi Urząd Marszałkowski, środowisko wspieranych funduszy, a także banków
oraz przedsiębiorców), jak i ilościowe (zrealizowane na próbie klientów funduszy oraz
przedsiębiorców niekorzystających z oferty poręczeniowej / pożyczkowej funduszy).
Uwzględniono także perspektywę ekspercką oraz aktualne dokumenty, opracowania
i przedmiotowe ekspertyzy.
Wyniki – wnioski badawcze
Wyniki badania ewaluacyjnego potwierdzają wysoką trafność i skuteczność
wdrażanego Działania 1.1 Schemat A RPO WP. Przekazane funduszom pożyczkowym
i poręczeniowym wsparcie kapitałowe w wysokości ponad 62 mln zł. podlega stosownemu
angażowaniu przez poszczególne fundusze – beneficjentów wsparcia – przy czym, tempo
tych procesów jest wysokie i w przypadku większości funduszy nie może budzić żadnych
zastrzeżeń. W grupie funduszy pożyczkowych, średni poziom zaangażowania w połowie 2011
r. wyniósł około 41% wartości pozyskanego wsparcia oraz wkładu własnego beneficjentów.
W przypadku funduszy poręczeniowych, wskaźnik ten ukształtował się na poziomie ok. 44%.
Biorąc pod uwagę dotychczasowy okres angażowania wsparcia, nie ma wątpliwości, że
programowe założenia, co do wymaganej skali zaangażowania zostaną osiągnięte, a nawet
przekroczone.
Dzięki pozyskanej kapitalizacji, w drugim półroczu 2010 r. i w I połowie 2011 r. miał
miejsce znaczący wzrost aktywności wspieranych funduszy. Na dzień 30 czerwca 2011 r.
w oparciu o udostępnioną kapitalizację (oraz wkład własny beneficjentów) udzielono: (i)
7
Raport końcowy
fundusze pożyczkowe – 554 pożyczek o łącznej wartości ok. 18,9 mln zł. oraz (ii) fundusze
poręczeniowe – 63 poręczenia o wartości ok. 9,25 mln zł.
Obrany kierunek, jak i zastosowaną formę wspierania instrumentów inżynierii
finansowej należy uznać za prawidłowe. Świadczy o tym nie tylko aktywność beneficjentów
wsparcia (funduszy), ale także uzyskane w toku badania wyniki, charakteryzujące postawy
i opinie przedsiębiorców – klientów funduszy – jak i przedsiębiorców dotąd niekorzystających
z oferowanych pożyczek i poręczeń. Odwołując się do wyników badania, szczególnego
podkreślenia wymaga fakt, iż w większości uznają oni za zasadne propozycje dalszego
wzmacniania i rozwoju regionalnej sfery instrumentów inżynierii finansowej. Choć badanie
wykazało stosunkowo wysoki poziom wykorzystywania finansowania, którego źródło
stanowią kredyty bankowe (około 48% badanej populacji przedsiębiorstw zadeklarowało
korzystanie z kredytów), to jednak nadal niektóre kategorie przedsiębiorstw, odczuwają
problemy w dostępie do finansowania (zjawisko dyskryminacji). Do takiej konkluzji
upoważniają również opinie uczestniczących w badaniu przedstawicieli sektora bankowego,
a także samych przedsiębiorców.
Z naturalnych powodów w grupie najsilniej odczuwającej trudności w dostępie do
zewnętrznych źródeł finansowania przeważają przedsiębiorstwa dopiero rozpoczynające
działalność oraz pozostające we wczesnych stadiach cyklu rozwojowego (choć oczywiście
grupa ta nie ogranicza się tylko do tego rodzaju podmiotów.
Powyższe konstatacje wynikają z występowania zjawiska luki finansowania, które
również zidentyfikowano w toku badania. Mianowicie, luka finansowania oszacowana
została w granicach od 100 do 400 mln zł., zależnie od przyjętej metodologii jej liczenia.
Analiza zgromadzonego materiału badawczego oraz wiedza ekspertów wykonujących
badanie umożliwiły sformułowanie zestawu wniosków. Stosownie do nich, opracowano
rekomendacje. Szczegółowe wnioski przedstawiają się następująco:
(1)
Oferta produktowa instrumentów inżynierii finansowej obecnych w województwie
podkarpackim wykazuje małe zróżnicowanie (stan ten nie jest jednak specyficzny dla
województwa – z podobną sytuacją mamy do czynienia w skali całego kraju).
Oferowane przez fundusze pożyczki i poręczenia mają charakter generalny,
abstrahują zatem od specyficznych potrzeb określonych grup przedsiębiorstw.
(2)
Jeśli chodzi o przyszłość kształtowania instrumentów inżynierii finansowej przy
wykorzystaniu wsparcia publicznego, kluczowego znaczenia nabiera zapewnienie
stabilizacji dla funkcjonowania sfery inżynierii finansowej. Istotne jest zatem
wyjaśnienie kwestii statusu środków przekazanych w ramach RPO, aby były one
trwale wykorzystywane do ułatwienia dostępu regionalnych przedsiębiorstw do
finansowania zewnętrznego
(3)
Badania jakościowe wykazały (badania ilościowe częściowo potwierdzają ten
wniosek), że problemy z pozyskiwaniem finansowania na rynku komercyjnym dotyczą
przede wszystkim osób rozpoczynających działalność gospodarczą oraz firm
wykazujących oficjalne wyniki finansowe, odmienne od rzeczywistych. Rodzi to
wniosek, iż kształtowanie oferty produktowej instrumentów inżynierii finansowej,
powinno w szczególności brać pod uwagę te dwie grupy przedsiębiorców.
W konsekwencji udostępniane wsparcie publiczne powinno motywować do
8
Raport końcowy
uruchamiania na jego podstawie produktów, adresujących potrzeby tego rodzaju
podmiotów.
(4)
W województwie podkarpackim nie działają żadne fundusze kapitałowe
(inwestycyjne – np. zalążkowe i startowe, w szczególności ukierunkowane na
finansowanie wczesnych faz rozwojowych działalności gospodarczej, w tym
przedsięwzięć innowacyjnych). Brak jest zatem źródeł finansowania, odnoszących się
do sfery finansowania, której przypisywane jest najwyższe ryzyko. Z drugiej strony,
z całą pewnością, w województwie istnieje podaż takich przedsięwzięć (np. Dolina
Lotnicza).
(5)
W województwie rozwija się sektor funduszy pożyczkowych, tworzących dodatkowe
źródło kapitału zewnętrznego. Nie występuje jednak współpraca pomiędzy
funduszami pożyczkowymi i sektorem bankowym, a wydaje się, że jest ona
uzasadniona, szczególnie w sferze (przykładowo) „przejmowania” przez sektor
bankowy rozwijających się (i w ten sposób nabywających historii kredytowej)
klientów funduszu pożyczkowego.
(6)
Klienci dokapitalizowanych funduszy wysoko cenią ich ofertę finansową, aczkolwiek
zwraca się również uwagę na potrzebę pewnych modyfikacji. Część klientów
wskazuje jako zasadne: (i) zwiększenie wartości finansowania oraz (ii) zmniejszenie
kosztów związanych z pozyskaniem finansowania.
(7)
Odrębną kwestią jest zasadność ewentualnego uruchomienia w regionie Inicjatywy
JEREMIE. W obecnej sytuacji wady, dotyczące tego mechanizmu, przeważają nad
korzyściami. Uwagę należy zwrócić na następujące okoliczności:
•
Obecność w województwie podkarpackim oferty, dotyczącej wspierania
instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój
Polski Wschodniej. Jest wysoce realne, że zostanie ona poszerzona (z uwagi na
niewykorzystaną alokację) o tzw. pożyczki globalne. Rozwiązanie to zbliży postać
tej oferty do Inicjatywy JEREMIE.
•
Występuje realne niebezpieczeństwo konkurencji pomiędzy środkami JEREMIE
i środkami wsparcia przekazanymi w ramach RPO. Może ono wynikać, ze
skupienia działalności w oparciu o środki pozyskiwane w ramach Inicjatywy
JEREMIE (gdy fundusze uznają to za bardziej opłacalne). Sytuacja taka nie będzie
oczywiście racjonalna z punktu widzenia logiki wykorzystywania środków
publicznych.
•
Ograniczenia, dotyczące zakazu tzw. podwójnego finansowania. Obecność
w regionie środków w ramach PO RPW i RPO (a potencjalnie także JEREMIE)
oznacza zakaz poręczania i reporęczania (w ramach środków tych programów)
pożyczek udzielanych ze środków pozostałych programów.
Wyniki – rekomendacje
Przedstawione powyżej wnioski badawcze doprowadziły do sformułowania wiązki
rekomendacji. Tworzą ją następujące, kluczowe wskazania:
(1)
Należy podjąć działania wspomagające tworzenie nowych produktów pożyczkowych
i poręczeniowych (np. prawne, dotyczące rozstrzygania problematycznych kwestii,
związanych z ewentualnymi ograniczeniami w sposobach wykorzystywania środków
9
Raport końcowy
wsparcia oraz - programowe - kwestia rozwoju nowych produktów powinna być
uwzględniona przy projektowaniu wsparcia w kolejnym okresie programowania.
W szczególności działania te powinny prowadzić do pojawienia się w ofercie inżynierii
finansowej:
•
poręczeń, jako wadiów, w ramach prawa zamówień publicznych,
•
pożyczek i poręczeń dla nowych grup klientów, nie tylko przedsiębiorców
w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (np. dla podmiotów
ekonomii społecznej, organizacji pozarządowych, rolników),
•
pożyczek i poręczeń, skierowanych do poszczególnych branż, na przykład
podmiotów z branży turystycznej i agroturystycznej, z uwzględnieniem ich
specyficznych charakterystyk (np. sezonowości).
(2)
Należy podjąć działania zmierzające do utworzenia w regionie funduszu
kapitałowego, np. opartego o doświadczenia najlepszych projektów, realizowanych
w ramach Działania 3.1 PO IG. Ofertę takiego finansowania można by skierować
w pierwszej kolejności do firm współpracujących z przemysłem lotniczym.
Dodatkowo należy podjąć działania, zwiększające zainteresowanie celami
inwestycyjnymi w województwie funduszy funkcjonujących w innych regionach, na
przykład wspieranych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy.
(3)
Należy podjąć decyzję, co do dalszych losów środków, przekazanych funduszom
pożyczkowym i poręczeniowym w ramach RPO WP, po zakończeniu przez nie
realizacji projektów, szczególnie w kontekście sugerowanego w nocie COCOF braku
wymogu trwałości tego typu projektów.
(4)
Wobec braku klarownej polityki w zakresie wspierania inżynierii finansowej na
poziomie centralnym, należy podjąć działania zmierzające do tworzenia takiej polityki
na poziomie regionu. Działania takie powinny obejmować:
(5)
•
doskonalenie
kompetencji
niewielkiej
grupy
pracowników
Urzędu
Marszałkowskiego (1-2 osoby), mających się zajmować tą tematyką (uczestnictwo
w spotkaniach i szkoleniach organizowanych dla funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych, staże w funduszach pożyczkowych / poręczeniowych, wizyty
u wybranych projektodawców w ramach Działania 3.1 PO IG),
•
prowadzenie systematycznych badań, dotyczących popytu na instrumenty
inżynierii finansowej, przykładowo w formie wywiadów zogniskowanych,
organizowanych okresowo (np. raz na rok) z przedstawicielami mikro i małych
przedsiębiorców w poszczególnych subregionach, oraz przedstawicielami
działających w województwie funduszy. Wnioski płynące z tych aktywności
powinny służyć rozwojowi nowych produktów finansowych oraz modyfikacji
polityki wspierania dostępu do finansowania.
Należy zintensyfikować współpracę samorządu wojewódzkiego z regionalnymi
bankami (np. w formie okresowych – kwartalnych - spotkań z przedstawicielami
banków), poświęconych identyfikacji aktualnych tendencji na rynku kredytów
gospodarczych oraz kierunkach ewentualnej interwencji publicznej w sferze
instrumentów inżynierii finansowej. Dodatkowo, należy stymulować współpracę
banków i funduszy pożyczkowych.
10
Raport końcowy
SUMMARY
Scope and context of study
The scope of the evaluation comprised issues relating to support for the
development of financial engineering instruments in Podkarpackie voivodeship by means of
public support available under the Regional Operational Programme of Podkarpackie Region
(ROP PR). The study context comprised the hitherto results of Measure 1.1 Scheme A ROP PR
within the framework of which in 2010 capital support was provided to 5 loan funds and 2
guarantee funds intended for the development of their activities in Podkarpackie region.
Thus, activities were initiated on a regional scale oriented on shaping local financial
engineering, according to the assumptions of the “Strategy of development of Podkarpackie
Region in years 2007-2020”. The strategy assumes capital support for guarantee and loan
funds as well as actions aimed at the development of regional and local institutions financing
innovative high-risk undertakings. Another element of the study context is the current
discussion regarding the importance of financial engineering instruments and the scale of
support thereof in the future programming period under EU structural funds.
Concept and methodology
To obtain the most reliable and broad view of the evaluation issue, the study was
conducted based on the concept and detailed methodology that allowed for taking into
account various standpoints on the analyzed matter. Applied were both qualitative
(interviews with respondents representing the Marshal Office, the environment of the
supported fund and banks and entrepreneurs) and quantitative (comprising the funds’
clients and entrepreneurs not taking advantage of the guarantees and loans of the funds)
methods. Also the experts’ view was taken into account as well as current documents,
reports and expert opinions.
Results - conclusions
The results of the evaluation study confirm high aptness and effectiveness of the
implemented Measure 1.1 Scheme A ROP PR. Capital support provided to loan and
guarantee funds equal to more than PLN 62 million is adequately used by respective funds –
beneficiaries of the support – whereas the pace of the processes is high and in case of most
funds cannot raise any objections. Among loan funds the average level of commitment in
mid 2011 accounted for approx. 41% of the value of the support and the beneficiaries’ own
contribution. In case of guarantee funds such commitment came to approx. 44%.
Considering the current period of the support, there is no doubt that the programming
assumptions as regards the scale of the commitment shall be accomplished and perhaps
even surpassed.
With capitalisation gained in the second half of 2010 and in the first half of 2011 the
activity of the supported funds increased considerably. As at 30 June 2011 based on the
provided capitalisation (and the beneficiaries’ contributions) granted were: (i) loan funds –
545 loans for a total value of c.a. PLN 18.9 million and (ii) guarantee funds – 63 guarantees
for approx. PLN 9.25 million.
The direction and the applied form of support for financial engineering instruments
should be considered appropriate. This is proven not only by the activity of the beneficiaries
11
Raport końcowy
(funds) but also by the results achieved in the course of the study, characterising the
attitudes and opinions of the entrepreneurs – clients of the funds as well as entrepreneurs
who so far have not taken advantage of the offered loans and guarantees. Referring to the
study results, particular attention should be given to the fact that most of them consider as
reasonable the proposals for further support and development of regional instruments of
financial engineering. Though the study proved a relatively high level of financing involved,
with bank credits as the main source (approx. 48% among the evaluated group of
entrepreneurs declared they utilize credits), still certain categories of enterprises encounter
problems in access to financing (discrimination). Such conclusion is corroborated also by the
opinions of representatives of the banking sector and the entrepreneurs themselves.
For natural causes the group encountering the greatest difficulties in accessing
external sources of financing is dominated by start-ups and those in early stages of
development (though naturally it is not limited only to the aforementioned types of
businesses).
The above conclusions arise out of the financing gap identified during the study. The
financing gap is estimated to amount to PLN 100 – 400 million, depending on the calculation
methodology.
The analysis of the material gathered combined with the knowledge of experts
concluding the study allowed for formulating a set of conclusions. Based on such conclusions
recommendations were formulated. Detailed results are as follows:
(1)
The offer of financial engineering instruments available in the Podkarpackie region
demonstrates little differentiation (however, such condition is not specific for the
region – a similar situation occurs in the whole country). The loans and guarantees
offered by the funds are of a general character and do not stem from specific needs
of particular groups of entrepreneurs.
(2)
As regards the future of financial engineering instruments with the use of public
support, of key importance is to ensure stabilisation for the functioning of the
financial engineering sector. It is essential to clarify the status of funds allocated
within the framework of ROP PR so that these are durably used to facilitate access for
regional enterprises to external financing.
(3)
Qualitative studies proved (quantitative studies partially confirm such conclusion)
that problems with obtaining financing on the commercial market relate mostly to
start-ups and companies reporting official financial results contrary to actual results.
This leads to the conclusion that when shaping the offer of financial engineering
instruments attention should be given in particular to those two groups. In
consequence public support should motivate to launch products addressing the
needs of such entities.
(4)
In the Podkarpackie region there are no venture capital funds (investment – e.g. seed
and start-up funds, in particular oriented on financing early stages of business,
including but not limited to innovative undertakings). Therefore, there are no sources
of financing for areas of financing that represent the highest risk. On the other hand,
certainly in the region there is a supply of such undertakings (e.g. Aviation Valley).
(5)
Within the region a sector of loan funds is developing, providing an additional source
of external capital. However, there is no cooperation between the loan funds and the
12
Raport końcowy
bank sector, whereas it seems that such collaboration would be justified, especially
as regards (for example) the “taking over” of developing clients of the loan fund (and
hence gaining a credit history) by the bank sector.
(6)
Clients of the capitalised funds highly regard their financial offer though attention is
also given to the need for certain modifications. Some clients point that it would be
reasonable (i) to increase the value of financing and (ii) to reduce costs relating to the
borrowing.
(7)
A separate issue is the reasonability of launching the JEREMIE Initiative in the region.
At present the shortcomings of the mechanism prevail over the benefits. Attention
should be given to the following circumstances:
•
Presence in the Podkarpackie region of the offer regarding support for financial
engineering instruments within the framework of the Operational Programme –
Development of Eastern Poland. This is highly feasible as it shall be extended (due
to the unused allocation) by the so-called global loans. This solution shall help
bring the offer closer to JEREMIE initiative.
•
There is great risk of competition between JEREMIE resources and support funds
allocated under ROP. Such competition may be due to the concentration of
activities based on resources gained under JEREMIE Initiative (when the funds
consider it more profitable). Such situation shall not be reasonable from the point
of view of the rationality of using public funds.
•
Limitations regarding the ban of double financing. The presence within the region
of funds under OP DEP and ROP (and potentially also JEREMIE) stands for the ban
on guaranteeing and counter-guaranteeing (from the funds of such programmes)
of loans granted under the funds of other programmes.
Results - recommendations
Based on the above study results the following key recommendations have been
formulated:
(1)
Actions should be undertaken to support the development of new loan and
guarantee products (e.g. legal with regard to the settlement of problematic issues,
relating to limitations – if any – in the methods of using support and programmebased) – the matter of development of new products should be taken into account
when projecting the support over the next programming period. In particular such
actions should lead to the introduction in the financial engineering offer of the
following:
•
guarantees as tender bonds – under the public procurement law,
•
loans and guarantees for new groups of clients, not only entrepreneurs in the
understanding of the Act on freedom of economic activity (e.g. for social
economy entities, non-governmental organisations, farmers),
•
loans and guarantees targeted at respective lines of business, e.g. entities of the
tourism and agrotourism industries, taking into account specific characteristics
(e.g. seasonability).
13
Raport końcowy
(2)
Actions should be undertaken to establish a capital fund in the region, for example
based on the experience of the best projects, undertaken within the framework of
Measure 3.1 OP IE. The offer of such financing should be addressed in the first place
to companies cooperating with the aviation industry. In addition, actions should be
initiated to increase the interest in investment objectives across the region among
the funds operating in other regions, for instance supported by the National Capital
Fund (KFK).
(3)
A decision ought to be made as regards the future of the resources allocated to loan
and guarantee funds within the framework of ROP PR once they finalise the projects,
in particular in view of the lack of the durability requirement of such projects as
suggested in COCOF note.
(4)
In the absence of a clear policy as regards the support for financial engineering on a
central level, actions must be initiated to formulate such policy at the regional level.
Such actions should include:
(5)
•
enhancing the competences of a small group of members of staff of the Marshal
Office (1-2 persons) who are to deal with such issues (attendance at meetings and
trainings organised for loan and guarantee funds, apprenticeship in
loan/guarantee funds, visiting chosen applicants within the framework of
Measure 3.1 OP IE),
•
regular studies regarding the demand for financial engineering instruments, for
instance in the form of Focus Group Interviews (FGI) organised periodically (for
example once a year) with the representatives of micro and small enterprises in
respective sub-regions and representatives of the funds operating in the region.
Results following such activities should help foster the development of new
financial products and modify the policy for supporting access to financing
instruments.
Cooperation should be intensified between regional authorities and regional banks
(e.g. in the form of periodical, e.g. quarterly, meetings with bank representatives) to
help identify current trends on the business credits market and directions of the
possible public intervention in the area of financial engineering instruments.
Moreover, cooperation between the banks and loan funds should be supported.
14
Raport końcowy
1.
WPROWADZENIE
1.1.
Kontekst badania
Przedmiotem niniejszego badania jest rola i znaczenie instrumentów inżynierii
finansowej, jako narzędzi wspierania przedsiębiorczości w województwie podkarpackim.
Istotny element kontekstu badania tworzą, dyskutowane już od pewnego czasu, zmiany
w zakresie sposobów wspierania rozwoju przedsiębiorczości, realizowane w oparciu
o publiczne narzędzia interwencji. Wątek tej dyskusji stanowi ewentualne ograniczanie roli
finansowania o charakterze dotacyjnym, które dominowało w obecnym i poprzednich
okresach programowania wsparcia z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej. Mechanizm
ten ma być zastępowany instrumentami o charakterze zwrotnym, dystrybuowanymi poprzez
zastosowanie instrumentów inżynierii finansowej. W konsekwencji, w kluczowych
dokumentach strategicznych wskazuje się na konieczność rozwoju tego rodzaju
instrumentów1. Uzasadnieniem takiego podejścia jest również dążenie do wzmacniania
proinnowacyjnego kierunku rozwoju gospodarczego2.
Ocena obecnego stanu rozwoju instrumentów inżynierii finansowej, w kontekście
potrzeb podkarpackich przedsiębiorców, nie jest jednak zadaniem łatwym. Przede wszystkim
warto pamiętać, że pewna część instytucji oferujących tego typu instrumenty nie opiera
zakresu swojego działania na delimitacjach terytorialnych. Dlatego też traci na znaczeniu fakt
położenia siedziby instytucji udzielającej finansowania. Istotna natomiast staje się postać
i gęstość sieci dystrybucyjnej na wybranym obszarze, która decyduje o realnej dostępności
instrumentów inżynierii finansowej.
W grupie instrumentów inżynierii finansowej, na szczególną uwagę zasługują
instrumenty, których funkcjonowanie dotyczy finansowania zewnętrznego o charakterze
dłużnym. Chodzi tu o grupę instrumentów, którą tworzą fundusze poręczeniowe
i pozabankowe fundusze pożyczkowe. Pierwszy z tych instrumentów oddziaływuje
pośrednio, ułatwiając dostępność do istniejących źródeł dłużnych, tj. przede wszystkim
kredytów oferowanych przez banki oraz pożyczek, udostępnianych przez pozabankowe
fundusze pożyczkowe / mikropożyczkowe3.
1
Np. “EUROPE 2020 - A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth” (Communication from the
Commission, COM(2010) 2020, 03.03.2010) oraz, uzupełniająco, Small Business Act (Communication from the Commission
to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions
“Think Small First. A Small Business Act for Europe” {Sec(2008) 2101} {Sec(2008) 2102}.
2
W praktyce oznacza to potrzebę zapewnienia skutecznego dostępu do finansowania przedsiębiorstw i przedsięwzięć
innowacyjnych. W związku z tym uwidacznia się trend do projektowania schematów wspierania rozwoju instrumentów
inżynierii finansowej, ukierunkowanych na kwestie innowacyjności. Podejście takie widoczne jest również w polskiej
praktyce programowania wsparcia, np. w ramach „Strategii innowacyjności i efektywności gospodarki na lata 2010-2020
<Dynamiczna Polska>”, Ministerstwo Gospodarki, projekt, wersja nr 0.9 z 12.07.2011 r. W projekcie Strategii, w ramach jej
pierwszego celu („Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki),
wiele uwagi skupia się na problematyce ułatwiania przedsiębiorcom dostępu do kapitału, w tym zapewnienia szerszego
dostępu do kapitału podwyższonego ryzyka. Podkreśla się potrzebę wspierania instrumentów, które zapewniałyby
finansowanie firm we wszystkich fazach rozwoju, adresujących potrzeby rozwojowe sektora MŚP, z uwzględnieniem
czynnika innowacyjności.
3
W palecie produktowej funduszy poręczeniowych występować mogą również poręczenia niezwiązane z aktywizacją
finansowania dłużnego. Z sytuacją taką mamy do czynienia, gdy oferowane są poręczenia, stanowiące zabezpieczenie
wadiów przetargowych, czy też należytego wykonania zobowiązań kontraktowych. Produkty tego rodzaju, choć spotykane
w Polsce, są jednak wielką rzadkością. Interesujące jest natomiast, czy w tym względzie – biorąc pod uwagę sferę
przedsiębiorstw – stanowi to swoiste niedostosowanie do potrzeb przedsiębiorców.
15
Raport końcowy
Oferta funduszy poręczeniowych już od dłuższego czasu obecna jest również
w województwie podkarpackim,
podkarpacki , na terenie którego poręczeń udzielają cztery takie fundusze.
Jednostki te dysponują kapitałem poręczeniowy rzędu 150 mln zł4. Jedna z nich (Podkarpacki
(Podk
Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o.), w ramach realizowanego przez Bank
Gospodarstwa Krajowego Działania I.2 Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej
2007-2013, stała się beneficjentem reporęczenia w kwocie 14,9 mln zł5.
Przedstawione na prezentowanych poniżej rysunkach informacje (rys. 1.1-1. i 1.1-2.)
pozwalają na dokonanie szacunkowej oceny sytuacji województwa podkarpackiego, jeśli
chodzi o potencjał poręczeniowy, w zestawieniu z innymi regionami Polski. Płynący
z analityki obraz nie jest jednak jednoznaczny. Uwzględniając wielkość wyposażenia
kapitałowego (w zestawieniu z kapitałami poręczeniowymi w pozostałych regionach),
widoczne jest, iż województwo podkarpackie lokuje się na jednym z ostatnich miejsc.
Z drugiej jednak strony, sytuacja regionu wypada znacznie korzystniej, gdy analizowany jest
wskaźnik kapitałów poręczeniowych przypadających na przedsiębiorstwo (sektor małych
i średnich firm zarejestrowanych w województwie).
Rys. 1.1-1. Wartość kapitałów
poręczeniowych
iowych w regionach.
Rys. 1.1-2. Kapitał poręczeniowy na jedno
przedsiębiorstwo z sektora MŚP.
Źródło: raport KSFP na 31.12.2010.
Warto w tym miejscu zauważyć,
zauważyć, że w województwie podkarpackim prowadzą
działalność dwa fundusze, których siedziby zlokalizowane są poza województwem. Są to: (i)
warszawski fundusz „Poręczenia Kredytowe” (dysponujący oddziałem w Łańcucie),
Łańcucie a także
(ii) lubelski Polski Fundusz Gwarancyjny. Ich kapitały są liczone w regionie, w którym mają
swoją główną siedzibę, czyli odpowiednio
odpowiednio w województwie mazowieckim i lubelskim.
Dlatego też można przyjąć, że faktyczna dostępność poręczeń (przynajmniej potencjalnie)
w województwie podkarpackim jest jednak lepsza.
Proces badawczy w odniesieniu do funduszu poręczeniowego, jako instrumentu
instrum
inżynierii finansowej, musi uwzględniać specyfikę operacyjną,, wynikającą z pośredniego
charakteru poręczenia. Była już o tym mowa, że produkt finansowy w postaci poręczenia
4
Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych,
oręczeniowych, Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień
31.12.2010 r., wersja wstępna.
5
Zob. http://www.bgk.com.pl/przebieg-konkursu-dla-funduszy-poreczeniowych
http://www.bgk.com.pl/przebieg
poreczeniowych (19.09.2011 r.). Reporęczenie to pozwoli
na podniesienie wiarygodności finansowej tego funduszu. Skutkować powinno ograniczeniem ryzyka portfela
poręczeniowego. Rezultaty te, uwzględniane łącznie, prowadzą do wzrostu zdolności operacyjnej funduszu.
16
Raport końcowy
służy ułatwianiu dostępności innych instrumentów finansowych. W praktyce, poręczenia
koncentrują się przede wszystkim na aktywizacji akcji kredytowej sektora bankowego.
Wynika to w sposób naturalny z faktu, iż kredyt bankowy wciąż pozostaje dominującym
źródłem finansowania potrzeb gospodarczych. Konsekwencją tej specyfiki jest konieczność
analizowania roli funduszy poręczeniowych w szerszym kontekście, który obejmuje co
najmniej trzy podstawowe czynniki:
•
po pierwsze, realne zainteresowanie instytucji finansowych udostępnianiem
finansowania dłużnego (gotowość do oferowania produktów dłużnych),
•
po drugie, oferowane warunki dostępu do finansowania dłużnego, które mogą
stanowić czynnik zachęcający lub zniechęcający do korzystania z tego źródła, oraz
•
po trzecie, skłonność przedsiębiorców do zaspokajania potrzeb finansowych
w oparciu o finansowanie dłużne.
Jeśli chodzi o kolejny instrument inżynierii finansowej – fundusz pożyczkowy /
mikropożyczkowy – to sytuacja w województwie podkarpackim (na tle kraju) jest w dużej
mierze podobna. Jednocześnie jednak występują pewne bardziej generalne odmienności.
Mianowicie, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na fakt, że „regionalizacja” funduszy
pożyczkowych jest jeszcze mniejsza, niż ma to miejsce w sferze instytucji poręczeniowych.
W przypadku województwa podkarpackiego, oprócz funduszy mających siedzibę na
terenie regionu, pożyczek udzielają co najmniej: (i) krakowska Inicjatywa Mikro (z oddziałem
w Tarnobrzegu) oraz – od wielu lat aktywna w regionie – (ii) warszawska Fundacja
Wspomagania Wsi. Łącznie w regionie pożyczki oferowane są przez dziewięć instytucji
(funduszy) pożyczkowych, dysponujących kapitałem rzędu stu kilkudziesięciu mln zł.
Jeśli chodzi o analizę roli i znaczenia funduszy pożyczkowych, to trzeba zwrócić uwagę
na bezpośredni charakter produktu pożyczkowego. Jest to istotna odmienność
w porównaniu do mechanizmu poręczeniowego. Jej konsekwencją jest zjawisko potencjalnej
konkurencji pożyczek z finansowaniem bankowym (o tym samym, bezpośrednim i dłużnym,
charakterze). Obecnie prowadzona w środowisku funduszy pożyczkowych w Polsce dyskusja
adresuje tę kwestię. Podkreśla się konieczność profilowania działalności pożyczkowej w taki
sposób, aby nie tworzyła ona pola do konkurowania z sektorem bankowym, ale raczej
formowała kontinuum finansowania we współpracy z bankami, w postaci: fundusz
pożyczkowy oferujący finansowanie dla przedsiębiorców nieposiadających historii
kredytowej, następnie – w miarę rozwoju pożyczkobiorcy, przejęcie dalszego finansowania
przez sektor bankowy. Tego rodzaju schemat (bezsprzecznie uzasadniony i logiczny) jest
jednak w Polsce bardzo rzadko spotykany. Rola funduszu pożyczkowego, jako instytucji
uzupełniającej finansowanie kredytowe w sytuacjach szczególnych, wydaje się jak
najbardziej wskazana (tym bardziej w warunkach rosnącego dostępu do finansowania
bankowego, które to zjawisko dotyczy jednak głównie firm posiadających pozytywną historię
współpracy z bankami). Ewentualne działania wspierające powinny być zatem tak
konfigurowane, aby wywoływać międzyinstytucjonalną współpracę, prowadzącą do
tworzenia się sekwencyjnego łańcucha instrumentów finansowania dłużnego.
Należy również zwrócić uwagę na rolę funduszy poręczeniowych w kontekście
kształtowania oferty pożyczkowej. Fundusz pożyczkowy, jako instytucja udzielająca
finansowania dłużnego, jest potencjalnym partnerem dla instytucji poręczeniowych, które
mogą zabezpieczać pożyczki. W ten też sposób, założenie o skupieniu oferty pożyczkowej na
17
Raport końcowy
przedsięwzięciach podwyższonego ryzyka (np. wczesnych fazach rozwojowych firm), urealnia
się. Możliwe staje się bowiem ograniczenie ryzyka pożyczkowego6, prowadzące do
zdynamizowania akcji pożyczkowej, a także stosowania specyficznych rozwiązań
proceduralnych, odmiennych od rozwiązań tradycyjnych, stosowanych w sektorze
bankowym – a więc lepiej dostosowanych do sytuacji pożyczkobiorcy. Ważnym pytaniem
pozostaje natomiast, za pomocą jakich mechanizmów należałoby stymulować tego rodzaju
współpracę.
Pozostając w sferze finansowania dłużnego, trzeba również skomentować kwestię
finansowania potrzeb gospodarczych przy wykorzystaniu instrumentów kredytowych. Także
i w tym przypadku, znaczenia nabiera dostępność placówek dystrybucyjnych sektora
bankowego. Jest ona szczególnie istotna, jeśli chodzi o oferowanie i uruchamianie kredytów
na cele gospodarcze.
Sieć placówek bankowych w województwie podkarpackim jest zbliżona do innych
części kraju, nieco poniżej średniej. Zaprezentowany na dwóch kolejnych rysunkach rozkład
nasycenia jednostkami bankowymi, uzasadnia wniosek, że dostępność instrumentów
kredytowych w województwie podkarpackim kształtuje się podobnie, jak w innych regionach
kraju. Podobnie wyglądają również problemy w dostępie do tego rodzaju finansowania.
Z uwagi na sieciowy charakter głównych banków – dostarczycieli kredytów gospodarczych,
jednolitość procedur oraz najczęściej scentralizowany charakter struktur i przebiegów
decyzyjnych, problemy te są uniwersalne. Koncentrują się one w sferze: (i) wymogów
i restrykcyjnych standardów w zakresie oceny zdolności finansowej, (ii) wymogów w zakresie
zabezpieczeń finansowania, (iii) szeregu kwestii proceduralnych, czy wreszcie wynikających
(iv) z braku lub ograniczonej historii kredytowej potencjalnego kredytobiorcy.
Rys. 1.1-3. Liczba placówek bankowych na
1000 km2 powierzchni wg województw,
2011. (średnia dla Polski - 58)
Rys. 1.1-4. Liczba placówek bankowych na
1 mln mieszkańców wg województw, 2011.
(średnia dla Polski - 471)
59
487
28
481
37
498
28
56
510
75
59
35
468
491
513
482
471
66
38
67
52
448
468
479
44
407
5
469
176
88
48
Legenda:
>60
405
410
Legenda:
>499
450-499
40-60
<450
<40
Źródło: Baza placówek bankowych w Polsce w 2011 oraz statystyka powiatów, Intelace Research, maj 2011 r.
Jak już wcześniej zaznaczono, widoczna jest tendencja uwypuklająca kształtowanie
instrumentów inżynierii finansowej, jako źródeł finansowania, ukierunkowanych na
dostarczanie kapitału rozwojowego dla przedsiębiorstw / przedsięwzięć innowacyjnych.
6
Zauważmy przy tym, że zjawisku temu towarzyszyć będzie przyrost poziomu ryzyka operacyjnego po stronie instytucji
poręczeniowych. Z tego też powodu, ważnym zagadnieniem staje się projektowanie i uruchamianie skutecznych systemów
regwarancyjnych.
18
Raport końcowy
Można zatem przyjąć, że taka powinna być też rola – przynajmniej częściowo – omówionych
dotąd instrumentów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wcześniejsze badania ewaluacyjne,
dotyczące polskich funduszy poręczeniowych i pożyczkowych wskazują, że ten kierunek
kształtowania oferowanych produktów, praktycznie nie występuje7. Działalność pożyczkowa
i poręczeniowa realizowane są poprzez tworzenie produktów uniwersalnych – brak jest
specjalizacji produktowej (szczególnie dotyczy to problematyki innowacyjności, choć nie
tylko – brak jest również specjalizacji branżowej). W związku z tym oraz w kontekście
obserwowanych trendów, pojawiają się istotne kwestie problemowe, dotyczące roli
omawianych tu instrumentów inżynierii finansowej. Przykładowo: (i) jakie czynniki utrudniają
specjalizację instrumentów inżynierii finansowej w kierunku wspomagania procesów
innowacyjnych, (ii) w jaki sposób motywować instytucje finansowe do odpowiedniego
adresowania innowacyjności w ofercie produktowej, (iii) czy zasadna jest akceptacja
uniwersalnego charakteru produktów, a w zamian położenie nacisku na rozwój innych typów
instrumentów inżynierii finansowej (np. instrumentów o charakterze udziałowym) oraz (iv)
jak kompleks tej problematyki wygląda w przypadku województwa podkarpackiego (i jego
specyfiki). W pewnym stopniu wymienione obszary problemowe odnoszą się również do
finansowania oferowanego przez sektor bankowy8.
Kolejną grupę instrumentów inżynierii finansowej stanowi tzw. finansowanie
kapitałowe / udziałowe (wejścia kapitałowe, oferowane przez rozmaite typy funduszy
Venture Capital / Private Equity – VC/PE). W związku z niniejszym badaniem, istotne są
fundusze VC, specjalizujące się w finansowaniu wczesnych faz rozwojowych firm (fundusze
zalążkowe i startowe, a także tzw. inkubatory technologiczno-inwestycyjne).
Jeśli chodzi o instytucje oferujące tego rodzaju finansowanie, to praktycznie w Polsce
brak jest organizacji działających w skali regionalnej (jednym z niewielu wyjątków jest
Podlaski Fundusz Kapitałowy, też jednak częściowo operujący poza rodzimym
województwem). Tego typu instrumenty inżynierii finansowej prowadzą przeważnie
działalność na terenie całego kraju lub też jego znacznej części. Jest to uniwersalna
charakterystyka działalności inwestycyjnej. Przemawia za nią konieczność poszukiwania
najbardziej interesujących i intratnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Element delimitacji
terytorialnej nie może mieć tu znaczenia – przeważa czynnik rentowności inwestycji,
wynikający z potencjału rozwojowego celów inwestycyjnych oraz rentowność dezinwestycji.
Dlatego też w tym przypadku nie ma większego sensu analiza regionalna. Fundusze
ulokowane przykładowo w Warszawie, czy też Krakowie mogą aktywnie działać na terenie
Podkarpacia lub też – przeciwnie – nie być zainteresowane tym regionem.
W powyższym kontekście warto wspomnieć o Szwajcarsko-Polskim Programie
Współpracy, który (za pośrednictwem Krajowego Funduszu Kapitałowego) przeznaczył
określone środki na wspieranie tworzenia funduszy podwyższonego ryzyka, które zakładają
7
Odwołujemy się tu do trzech kluczowych w skali kraju, następujących opracowań i badań: (i) „Ekspertyza dotycząca
uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz systemu prawno-instytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii
finansowej w Polsce Wschodniej”, PAG Uniconsult, MRR, wrzesień 2010 r., (ii) „Ewaluacja trafności i efektów realizacji
Działania 1.2. Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”, PAG Uniconsult, MRR,
listopad 2009 oraz (iii) „Wpływ realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw,
lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw”, PAG Uniconsult, MRR, lipiec 2008.
8
W tym przypadku, mamy ostatnio do czynienia z pojawieniem się instrumentu wsparcia (kredyt technologiczny), który
prowadzi do specjalizacji, uwzględniającej zagadnienie innowacyjności. Pozytywne doświadczenia w tym zakresie są jednak
wciąż ograniczone, z uwagi na trudności we wdrażaniu „kredytu technologicznego” i dopiero jego niedawną rekonstrukcję,
prowadzącą do wzrostu znaczenia tego instrumentu wsparcia. Zob. ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach
wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U. 2008, Nr 116, poz. 730, z późn. zm.)
19
Raport końcowy
inwestycje w przedsiębiorstwa innowacyjne o wysokim potencjale rozwoju i przynajmniej po
części ulokują kapitał w województwach południowo-wschodnich: lubelskim, podkarpackim,
świętokrzyskim oraz małopolskim. Kapitalizacja funduszy w ramach tego programu znajduje
się dopiero w początkowej fazie i brak jest jeszcze konkretnych efektów, odnoszących się
wprost do województwa podkarpackiego. Uzupełniająco, trzeba również pamiętać o roli,
którą odgrywają fundusze zalążkowe utworzone jeszcze w ramach Poddziałania 1.2.3
(„Wsparcie powstawania funduszy kapitału zalążkowego typu seed capital”) Sektorowego
Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Mianowicie, program
ten doprowadził do kapitalizacji 6 funduszy typu seed capital. Co najmniej dwa z nich
(zlokalizowane w Krakowie i Kaniowie k/Bielsko-Białej) koncentrują swe zainteresowanie na
przedsięwzięciach z obszaru Polski południowej, w tym południowo-wschodniej. Co ważne,
jeden z nich specjalizuje się w technice lotniczej. W województwie podkarpackim, kierunkuje
to jego zainteresowanie inwestycyjne na obszar tzw. Doliny Lotniczej.
Należy także zwrócić większą uwagę na rozwijające się obecnie w Polsce instrumenty
inżynierii finansowej w postaci inkubatorów technologiczno-inwestycyjnych9. Ich rozwój
wywołany został realizacją jednego z działań wspierających Programu Operacyjnego
Innowacyjna Gospodarka10. W tym obszarze instrumentów inżynierii finansowej,
interesujące informacje przynosi analiza umów zawartych z projektodawcami w ramach
Działania 3.1 PO IG. Tak więc projektodawcy, którzy ostatecznie podpisali umowy w ramach
tego działania reprezentują tylko 10 województw, w większości największych i najbardziej
rozwiniętych (umów takich zawarto 30). Niestety nie ma wśród nich żadnej instytucji
z siedzibą w województwie podkarpackim, choć jedna instytucja (Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie) znalazła się wśród wnioskodawców, zakwalifikowanych
do udzielenia wsparcia w sytuacji pojawienia się dodatkowych środków finansowych. Można
natomiast zakładać, że co najmniej 2 inkubatory inwestycyjne działające na terenie
Małopolski, ulokowane w Nowym Sączu, zdolne są do rekrutowania pomysłodawców
z południowo-zachodniej części województwa podkarpackiego.
Wszystkie instrumenty inżynierii finansowej, oferujące finansowanie udziałowe,
okazują się szczególnie istotne, przede wszystkim w świetle problematyki zaopatrywania w
kapitał rozwojowy przedsiębiorstw innowacyjnych. Choć kryterium decydującym jest zawsze
rentowność inwestycji, to jednak – z uwagi na charakter rynku i panującą na nim silną
konkurencję – zwykle cele inwestycyjne rozwijają się w sferze wysokich technologii,
przedsięwzięć innowacyjnych, czy szerzej, nisz w ramach rozwojowych branż przemysłu
i sektora usług. W kontekście niniejszego badania, szczególnie istotne kwestie dotyczą: (i) roli
tego typu instrumentów w warunkach specyfiki i planowanych kierunków rozwojowych
województwa podkarpackiego, (ii) sposobów aktywizacji dostarczycieli kapitału udziałowego
w sektorze MŚP województwa podkarpackiego, (iii) ukierunkowywania wsparcia na rozwój
9
Inkubator technologiczno-inwestycyjny prowadzi działalność w dwóch, logicznie i procesowo powiązanych sferach. Po
pierwsze, dokonuje selekcji pomysłów, które następnie podlegają tzw. preinkubacji (weryfikacja potencjału rozwojowego
i dopracowanie pomysłu do poziomu koncepcji biznesowej). W przypadku pozytywnego rezultatu preinkubacji, oferowane
jest zawiązanie spółki (inkubator + pomysłodawca), która w części kapitalizowana jest poprzez wejście kapitałowe instytucji
prowadzącej inkubator. Szczegóły operacyjne określają polityki inwestycyjne inkubatorów, przy czym ostatecznym celem
inwestycji jest przychód z odsprzedaży udziałów rozwiniętej już firmy (poprzez wykup menedżerski, wprowadzenie na
giełdę, odsprzedaż inwestorowi branżowemu lub finansowemu – np. funduszowi VC).
10
Działanie to podlegało już ewaluacji, która wykazała zasadność rozwijania tego rodzaju instrumentów wsparcia. Zob.
„Przeprowadzenie ewaluacji tematycznej Działania 3.1 PO IG pn. Inicjowanie działalności innowacyjnej - ocena efektywności
i skuteczności Działania 3.1 PO IG”, PAG Uniconsult, PARP, grudzień 2010.
20
Raport końcowy
rodzimych instytucji inwestycyjnych, czy wreszcie (iv) powiązania ich działalności z innymi
instrumentami inżynierii finansowej, obecnymi w regionie.
Kolejny aspekt badania dotyczy zjawiska luki finansowej i kapitałowej. Wykonane
w ostatnim czasie opracowania eksperckie uwidaczniają występowanie w Polsce tych
zjawisk11. Nie są one oczywiście specyficzne dla Polski. Występują powszechnie, aczkolwiek
w rozmaitej skali. O zjawiskach tych można mówić także, biorąc za punkt odniesienia
regionalny układ gospodarczy. W tym sensie z luką finansową i kapitałową mamy do
czynienia w województwie podkarpackim, na co wskazują dostępne ekspertyzy12.
Opierając się na wnioskach płynących z wcześniejszych opracowań, badanie luki
finansowej i kapitałowej powinno uwzględniać dwa zasadnicze elementy, przyczyniające się
do występowania tych zjawisk. Składają się na nie, z jednej strony, strona podażowa,
obrazująca rzeczywistą dostępność źródeł finansowania i kapitału, z drugiej zaś, strona
popytowa, odzwierciedlająca zapotrzebowanie na źródła finansowania i dostęp do kapitału
w sferze przedsiębiorstw. Strukturalna dysproporcja pomiędzy tymi elementami, w sytuacji
występowania niezaspokojonego popytu, decyduje o występowaniu obu rodzajów luk.
W tym kontekście istotna staje się ocena potencjału operacyjnego, obecnego w już
istniejących w województwie instytucjach, należących do grupy instrumentów inżynierii
finansowej (wspieranych w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP), a także zasadności
dalszego wzmacniania ich zdolności operacyjnej, czy nawet podejmowania działań, mających
na celu tworzenie, czy też „przyciąganie” do regionu innych instytucji, oferujących
finansowanie i kapitał. W świetle wcześniejszych rozważań, może być to szczególnie zasadne,
jeśli chodzi o dostęp do kapitału udziałowego.
Podsumowując analizę kontekstową niniejszego badania należy skonkludować, że
z punktu widzenia podaży źródeł finansowania, województwo podkarpackie nie znajduje się
na czołowym miejscu w kraju, nie jest jednak też w najgorszej sytuacji. Działa w nim bowiem
znaczna liczba funduszy pożyczkowych i poręczeniowych o długim stażu. Jak się wydaje, w tej
grupie instrumentów inżynierii finansowej, kluczowe znaczenie ma obecnie (podobnie
zresztą jak w innych regionach kraju) większa specjalizacja produktowa funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych (uwzględniająca kwestię innowacyjności i branżowość).
Bezsprzecznie, ich znaczenie i rola w sferze kształtowania instytucjonalnej sfery finansowania
pozostanie nie do przecenienia. Na tej bazie możliwe jest również odpowiednie
programowanie regionalnej polityki w zakresie ułatwiania dostępu do źródeł finansowania.
Natomiast z bardziej skomplikowaną sytuacją mamy do czynienia w przypadku
instrumentów inwestycji kapitałowych. Istotne zatem staje się rozwijanie oferty inwestycji
kapitałowych.
11
Pojęcie „luki finansowej” odzwierciedla sytuację, w której ekonomicznie wiarygodne przedsiębiorstwa odczuwają
trudności w pozyskaniu finansowania na rynku komercyjnym, z uwagi na brak dostępu (lub raczej ograniczoną dostępność)
zewnętrznych źródeł finansowania. Natomiast „luka kapitałowa” obrazuje problem w dostępie do kapitału o charakterze
założycielskim (udziałowym), który jest niezbędny we wczesnych etapach rozwojowych firm.
12
Przede wszystkim: (i) badanie ewaluacyjne „SME Access to Finance in Eastern Poland Regions”, EIF, październik 2008 oraz
(ii) „Ekspertyza dotyczącą uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz systemu prawno-instytucjonalnego wdrażania
instrumentów inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej”, PAG Uniconsult Sp. z o.o., MRR, Warszawa 2010.
21
Raport końcowy
1.2. Cele badania
Sformułowany przez Zamawiającego cel główny i trzy cele szczegółowe wyznaczają
ramy do zaplanowania pracy badawczej w warstwie merytorycznej i organizacyjnej. Poniżej
przedstawiono cele, których osiągnięcie umożliwi zastosowanie sprecyzowanej w niniejszym
raporcie metodologii.
CEL GŁÓWNY
Ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (RPO WP) w zakresie
instrumentów inżynierii finansowej oraz wyznaczenie założeń dla przyszłego ukierunkowania
wsparcia w ramach perspektywy finansowej 2014+, z uwzględnieniem celów i priorytetów
wyartykułowanych zarówno na szczeblu krajowym, a także na forum obecnie toczącej się
dyskusji w ramach Unii Europejskiej.
Cel szczegółowy 1
Ocena zakresu przedmiotowego wsparcia, które w ramach RPO WP może zostać
udzielone zarówno pośrednikom, jak i przez pośredników finansowych, przedsiębiorcom
oraz wskazanie efektów lub/i potencjalnych efektów w obszarze kształtowania podaży
i popytu na instrumenty inżynierii finansowej. Istotne jest skonfrontowanie podaży
z realnymi potrzebami i możliwościami absorpcji środków unijnych przez poszczególne typy
pośredników finansowych, jak również zbadanie zasadności ewentualnej modyfikacji
interwencji RPO WP, w przypadku ogłoszenia kolejnego naboru wniosków w Działaniu 1.1
Schemat A.
Cel szczegółowy 2
Określenie i scharakteryzowanie ewentualnej „luki finansowej” oraz „luki
kapitałowej” w działalności przedsiębiorstw województwa podkarpackiego, skutkującej
dyskryminacją/ wykluczeniem pewnych grup przedsiębiorców wraz z dokonaniem prognozy,
czy w najbliższej przyszłości luka może ulec pogłębieniu i jakie mogą być tego przyczyny.
Cel szczegółowy 3
Wskazanie zakresu przedmiotowego (skali) oraz wartości zapotrzebowania na
instrumenty inżynierii finansowej zarówno przez pośredników, jak i docelowych odbiorców
wsparcia (przedsiębiorców) w województwie podkarpackim w perspektywie czasowej 2014+,
określenie rekomendacji w obszarze optymalnego ukierunkowania wsparcia
z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej w przyszłym okresie programowania,
w tym potencjalnego wykorzystania inicjatywy JEREMIE
22
Raport końcowy
1.3. Założenia badawcze
Dla celów badania Wykonawca sformułował, przedstawione poniżej, założenia
badawcze.
Tab. 1.3-1. Zestawienie założeń badawczych.
Założenie badawcze
Uzasadnienie
Rozwój bardziej złożonych produktów
finansowych wymaga stabilnej polityki
państwa i regionu wobec instytucji
oferujących instrumenty inżynierii
finansowej oraz docelowej wizji ich
rozwoju. W obecnym okresie
programowania warunek ten jest daleki
od spełnienia.
Obecnie brak jest stabilnej polityki państwa i części regionów,
dotyczącej rozwoju instrumentów inżynierii finansowej. Przykładem
może być likwidacja w szczycie kryzysu finansowego, prowadzonych
przez BGK, Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych oraz
Funduszu Poręczeń Unijnych oraz braku zastąpienia ich atrakcyjną
ofertą poręczeniową ze strony BGK. Kolejnym przykładem może być
brak programów reporęczeniowych, o które od wielu już lat
dopomina się środowisko funduszy poręczeniowych – reporęczenia
w ramach Inicjatywy JEREMIE i PO RPW mają charakter czasowy i są
oferowane na dyskusyjnych warunkach.
Rozwój instrumentów inżynierii
finansowej, w tym z ewentualnym
wykorzystaniem Inicjatywy JEREMIE,
wymaga opracowania czytelnych zasad
oceny ich efektywności.
W realizowanych dotąd programach jedynymi miernikami
efektywności wykorzystania środków było de facto zrealizowanie
projektu, czyli osiągnięcie założonej liczby i wartości poręczeń i
pożyczek. Niekiedy ocena efektywności była uzupełniana o wartość
strat (straconych pożyczek i wypłaconych poręczeń), a także o liczbę
stworzonych miejsc pracy. Nie próbowano natomiast badać
faktycznej wartości dodanej istnienia funduszy i zapewniania przez
nie eliminacji luki w zakresie finansowania. Nie badano też wpływu
wsparcia na trwałości funkcjonowania wpieranych instytucji.
W województwie podkarpackim istnieje
potencjał do rozwoju instrumentów o
charakterze kapitałowym, w związku z
obecnością w regionie wielu
innowacyjnych i rozwojowych firm (np.
Dolina Lotnicza).
W regionie dość słabo obecne są fundusze kapitałowe, nie udało się
też doprowadzić do realizacji projektu w ramach interesującego
Działania 3.1 PO IG. Dlatego w kolejnych latach warto wykorzystywać
potencjał do rozwoju tego typu instrumentów, jednocześnie
promując korzystanie z nich, pamiętając przy tym, że jest to oferta
dla nielicznych.
Oferowane obecnie finansowanie tylko
w bardzo niewielkim stopniu jest
ukierunkowane na potrzeby
specyficznych firm i branż; oferta
większości funduszy ma standardowy
charakter.
Wydaje się, że w województwie podkarpackim, podobnie, jak w
wielu innych regionach kraju, brak jest produktów pożyczkowych i
poręczeniowych, skierowanych do konkretnych grup
przedsiębiorców. Przygotowanie tego typu produktów wymaga
aktywności funduszy, bliskiej współpracy ze środowiskiem
przedsiębiorców, a także – niekiedy - wsparcia administracji
publicznej.
Finansowanie zwrotne powinno mieć
charakter uzupełniający do
finansowania dotacyjnego, tymczasem
dotychczas finansowanie zwrotne
finansowane ze środków publicznych
miało w dużej mierze charakter
konkurencyjny.
Relatywnie duża dostępność dotacji powodowała zmniejszone
zainteresowanie finansowanie zwrotnym, brak jednocześnie było
mechanizmów skłaniających do łączenia obu rodzajów finansowania.
Czynnikiem dodatkowo komplikującym sytuację było opóźnienie
(z powodów problemów prawnych) ogłaszania konkursów dla
funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w ramach regionalnych
programów operacyjnych.
23
Raport końcowy
24
Raport końcowy
2.
KONCEPCJA I METODOLOGIA BADANIA
2.1. Perspektywy badawcze
Kompleksowość zagadnienia, którego dotyczy badanie, wymagało zastosowania
zarówno ilościowych, jak i jakościowych metod badawczych. Tego rodzaju zróżnicowanie
aparatury badawczej umożliwiło zgromadzenie adekwatnego materiału badawczego, który
pochodził z różnych źródeł. To z kolei umożliwiło uchwycenie rozmaitych perspektyw oglądu
tematyki badania, a więc:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
perspektywy osób – przedstawicieli organów administracji publicznej,
zaangażowanych w programowanie i wdrażanie programów wsparcia
w dziedzinie instrumentów inżynierii finansowej,
perspektywy przedsiębiorców – podmiotów, których bezpośrednio
dotyczy problematyka finansowania działalności gospodarczej
i dostępności źródeł zaspokajających potrzeby w tym zakresie,
przedstawicieli instytucji regionalnych (obecnych w województwie
podkarpackim),
stanowiących
rozmaite
źródła
finansowania
i reprezentujących różne typy instrumentów inżynierii finansowej (banki,
fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe – ze szczególnym
uwzględnieniem projektodawców w ramach Działania 1.1 Schemat A
RPO WP),
perspektywy przedstawicieli Banku Gospodarstwa Krajowego,
reprezentujących doświadczenia wynikające z pełnienia przez BGK roli
Menedżera Funduszu Powierniczego JEREMIE w wybranych
województwach.
Z naturalnych względów, w badaniu odwoływaliśmy się także do wiedzy eksperckiej
w dziedzinie przedmiotowej problematyki, posiadanej przez zespół ekspercki realizujący
badanie.
25
Raport końcowy
2.2. Układ logiczny
Poniżej przedstawiono ogólnopoglądowy, całościowy schemat ewaluacji. Obrazuje on
zarówno fazy realizacji badania, jak i odpowiadające im techniki / narzędzia badawcze wraz
z liczebnościami prób.
Rys. 2.2-1. Schemat badania.
26
Raport końcowy
2.3. Metodologia (skrót)
Wstępna analiza danych zastanych
Celem wstępnej analizy danych zastanych było zgromadzenie podstawowej wiedzy
o kierunkach i zasadach wspierania rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w ramach
RPO WP, zdobycie danych niezbędnych do przeprowadzenia jakościowych i ilościowych
badań wśród beneficjentów (w tym danych teleadresowych) oraz ustalenie zbioru
materiałów i publikacji, które mogą być źródłem informacji przydatnych w dokonaniu
ewaluacji. Analizą zostały objęte istotne w kontekście celów badania dokumenty
programowe oraz inne obowiązujące dokumenty tj. wytyczne, zalecenia, akty prawne,
wytyczne i instrukcje, a także badania lub opracowania, dotyczące instrumentów inżynierii
finansowej na terenie Podkarpacia. Przedmiotem analizy były również dane beneficjentów.
Wywiady pogłębione z przedstawicielami IZ
Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami Urzędu
Marszałkowskiego posłużą do eksploracji badanej problematyki oraz pozyskania informacji
i opinii z poziomu perspektywy systemowej (programowania i wdrażania działań
wspierających w dziedzinie inżynierii finansowej). Przeprowadzono 2 indywidualne wywiady
pogłębione, których respondentami byli pracownicy Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego.
Zasadnicza analiza danych zastanych
Celem tej analizy było zdobycie wiedzy na temat specyfiki gospodarki (w tym rozwoju
przedsiębiorczości) w województwie podkarpackim oraz zdobycie i ugruntowanie wiedzy na
temat problemów związanych z dostępem do finansowania, w tym zagadnień luki finansowej
i luki kapitałowej. Analizą zostały objęte istotne w kontekście celów badania dokumenty
i opracowania, w tym:
• dokumenty programowe RPO Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013;
• dokumentacja konkursowa;
• wytyczne i rozporządzenia Rady, Parlamentu (WE) oraz Komisji Europejskiej
dotyczące szeroko rozumianych instrumentów inżynierii finansowej;
• wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego dot. funduszy poręczeniowych
i pożyczkowych oraz powiązane przedmiotowo inne dokumenty krajowe;
• Piąty raport na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej.
• Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju
sprzyjającego włączeniu społecznemu.
• dokumenty dot. debaty nad polityką spójności po 2013 r., w tym stanowiska RP,
raporty i ekspertyzy MRR;
• stanowiska, raporty, ekspertyzy Unii Europejskiej, dot. przyszłości polityki spójności;
• materiały statystyczne i faktograficzne
Narodowego Banku Polskiego;
Głównego
Urzędu
Statystycznego,
• Europejskie roczniki statystyczne (np. European Vanture Capital Association);
• sprawozdania/ raporty nt. sektora funduszy pożyczkowych, poręczeniowych;
27
Raport końcowy
• materiały i opracowania problemowe dotyczące rynku bankowego;
• Informacje Instytucji Zarządzającej RPO WP nt. stanu wdrażania instrumentów
inżynierii finansowej;
• wybrane ewaluacje przeprowadzone w zakresie przedmiotowym badania;
• materiały korporacyjne, np. Krajowego Funduszu Kapitałowego, poszczególnych
funduszy kapitałowych, pożyczkowych, poręczeniowych, banków w tym także
spółdzielczych;
• dokumenty i opracowania źródłowe dotyczące problematyki instrumentów inżynierii
finansowej, wymienione w załączniku 5.
Wywiady pogłębione z projektodawcami
Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami projektodawców Działania 1.1
Schemat A RPO WP, wykorzystane zostały do gromadzenia szeregu informacji, ułatwiających
udzielenie odpowiedzi na pytania badawcze. Zastosowana została technika indywidualnych
wywiadów pogłębionych (IDI) z częścią wywiadu ściślej ustrukturyzowaną dzięki
zastosowaniu jako narzędzia karty danych ilościowych. Scenariusz wywiadu i karta danych
ilościowych znajdują się w załączniku 2 do niniejszego raportu. Respondentami byli
przedstawiciele projektodawców w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP – osoby
odpowiedzialne za zarządzanie projektem w strukturze projektodawcy lub inne właściwe
osoby wskazaną przez projektodawcę. Łącznie przeprowadzono 9 wywiadów
z przedstawicielami wszystkich 7 beneficjentów Działania.
Wywiady pogłębione z przedstawicielami banków
Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami banków służyły do
pozyskania informacji o ocenie potrzeb przedsiębiorców w regionie, ich zapotrzebowania na
finansowanie zwrotne oraz specyfiki przedsiębiorczości regionalnej (z perspektywy banków).
Respondentami indywidualnych wywiadów pogłębionych byli przedstawiciele banków
działających w regionie – np. przedstawiciele (kierownicy) komórek zajmujących się
kredytowaniem i obsługą sektora MŚP. Łącznie przeprowadzono 4 indywidualne wywiady
pogłębione.
Wywiady pogłębione z przedstawicielami przedsiębiorstw
Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami mikro-, małych i średnich
przedsiębiorców, którzy skorzystali z pożyczki lub poręczenia udzielonego przez fundusz,
będący beneficjentem RPO WP, pozwoliły pozyskać wiedzę na temat powodów poszukiwania
finansowania i oceny całej procedury jego pozyskiwania. Respondentami byli właściciele lub
zarządzający firmami, bądź też osoby odpowiedzialne za zarządzanie finansowe. Łącznie
przeprowadzono 4 indywidualne wywiady pogłębione (w tym 2 z przedstawicielami firm,
które otrzymały pożyczkę, oraz 2 z przedstawicielami firm, które otrzymały poręczenie).
Wywiad pogłębiony z przedstawicielem BGK
Przeprowadzony indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem BGK pozwolił
na pozyskanie wiedzy o doświadczeniach związanych z realizacją Inicjatywy JEREMIE
w Polsce, a także instrumentu poręczeniowego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój
Polski Wschodniej.
28
Raport końcowy
Studia przypadków przedsiębiorców
Celem studium przypadku było szczegółowe opisanie przykładów przedsiębiorców,
którzy skorzystali z pożyczki lub poręczenia. Główną techniką badawczą zastosowaną
w studium był indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem przedsiębiorcy.
Uzupełniająco zastosowane zostały nieustrukturyzowane telefoniczne wywiady pogłębione
z przedstawicielami projektodawców.
Badanie CATI wśród przedsiębiorców
Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) służyły przede wszystkim
określeniu popytu na instrumenty wsparcia wśród to mikro i małych przedsiębiorców,
zarejestrowanych na terenie województwa podkarpackiego. Dostępne dane (raporty
stowarzyszeń funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, ewaluacja Działania 1.2 SPO WKP,
bazy projektodawców w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP) wskazują, że około 9599% klientów funduszy należy do tych dwóch klas wielkości przedsiębiorstw; firmy średnie
niekiedy (choć bardzo rzadko) korzystają z poręczeń, natomiast praktycznie w ogóle nie
korzystają z pozabankowych pożyczek. Respondentami były osoby odpowiedzialne w firmach
za podejmowanie strategicznych decyzji w zakresie korzystania z finansowania
zewnętrznego. W celu zapewnienia reprezentatywności próby, zastosowano losowowarstwowy dobór próby przedsiębiorstw z ważeniem poststratyfikacyjnym. Warstwy zostały
wyróżnione ze względu na kategorię wielkości przedsiębiorstwa. Łącznie przeprowadzono
400 wywiadów, w tym 200 z przedstawicielami mikroprzedsiębiorstw (zatrudnienie 0-9) oraz
200 z przedstawicielami małych przedsiębiorstw (zatrudnienie 10-49).
Badanie CATI wśród przedsiębiorców, którzy skorzystali z pożyczek lub poręczeń
udzielonych przez beneficjentów Działania 1.1 Schemat A RPO WP
Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) służyły przede wszystkim
pozyskaniu wiedzy na temat powodów poszukiwania finansowania i oceny całej procedury
jego pozyskiwania przez przedstawicieli mikro-, małych i średnich przedsiębiorców, którzy
skorzystali z pożyczki lub poręczenia udzielonego przez fundusz, będący beneficjentem RPO
WP. Respondentami były osoby zarządzające przedsiębiorstwami (właściciele lub
przedstawiciele kierownictwa), bezpośrednio zaangażowane w proces uzyskiwania wsparcia.
W celu zapewnienia reprezentatywności próby, zastosowano losowo-warstwowy dobór
próby z ważeniem poststratyfikacyjnym. Warstwy zostały wyróżnione ze względu na rodzaj
wsparcia (pożyczka lub poręczenie), fundusz udzielający wsparcia oraz kategorię wielkości
przedsiębiorstwa. Łącznie przeprowadzono 200 wywiadów, w tym 169 z pożyczkobiorcami
i 31 z poręczeniobiorcami.
Panel dyskusyjny
Celem panelu dyskusyjnego było wykorzystanie wiedzy eksperckiej i praktycznej
uczestników panelu do weryfikacji dotychczasowych oraz sformułowania nowych wniosków
i rekomendacji. Do uczestnictwa w panelu zaproszono 12 osób: przedstawicieli funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych, agencji rozwoju regionalnego i izb gospodarczych, a także
Instytucji Zarządzającej (Zamawiającego). Ponadto w skład grupy panelowej wchodził
naturalnie przedstawiciel Wykonawcy.
29
Raport końcowy
30
Raport końcowy
3.
CHARAKTERYSTYKI FUNDUSZY W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
ORAZ RAMY PRAWNE WSPIERANIA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII
FINANSOWEJ (ANALIZA DOKUMENTÓW ZASTANYCH)
3.1. Oferta funduszy pożyczkowych i poręczeniowych
Analizie poddano ofertę funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, realizujących
projekty dofinansowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa,
Działanie 1.1, Schemat A „Wsparcie Kapitałowe Funduszy”. W opracowaniu odniesiono się
tylko do pożyczek i poręczeń udzielanych w ramach RPO WP.
Oferta czterech funduszy pożyczkowych, tj. prowadzonych przez: Agencję Rozwoju
Regionalnego MARR S.A. (MARR), Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju (LSR), Podkarpacką Izbę
Gospodarczą (PIG), Regionalną Izbę Gospodarczą w Stalowej Woli (RIG), generalnie jest do
siebie podobna. Skierowana jest do mikro, małych i średnich przedsiębiorców, we wczesnej
fazie rozwoju lub fazie ekspansji, realizujących przedsięwzięcia na terenie województwa
podkarpackiego. Dodatkowym warunkiem jest zarejestrowanie firmy (pożyczkobiorcy) na
terenie tego regionu lub na terenie Polski (w różnych funduszach spotykane są w tej mierze
różne podejścia). Możliwe jest uzyskanie pożyczki na okres od 3 do 7 lat, na cele
inwestycyjne, obrotowe lub mieszane, w wysokości do 120 tys. zł. Tylko 2 fundusze (MARR
i RIG) wspierają działania inwestycyjne wyższymi sumami, nawet do 400 tys. zł. Maksymalne
zaangażowanie funduszu wobec pożyczkobiorcy nie może przekroczyć 10% kapitału
pożyczkowego.
Na tym tle wyróżnia się fundusz prowadzony przez Fundację Wspomagania Wsi
(FWW), który skierowany jest wyłącznie do mikroprzedsiębiorców działających na terenie
wsi i małych miast (do 20 tys. mieszkańców), a z grona potencjalnych beneficjentów
wyklucza spółki kapitałowe. Mikropożyczka może wynieść maksymalnie 20 tys. zł i udzielana
jest na nie więcej niż 3 lata. Inaczej niż w grupie poprzedniej, przedsiębiorca nie może
jednocześnie korzystać więcej niż z jednego wsparcia finansowego w funduszu. Nie jest
wymagany od beneficjenta wkład własny.
Okres rozpatrywania wniosku o udzielenie pożyczki jest podobny we wszystkich 5
instytucjach, wynosi co najmniej 3 tygodnie. Obligatoryjnym zabezpieczeniem jest weksel in
blanco wraz z deklaracją wekslową, ponadto regułą jest ustanowienie dodatkowego
zabezpieczenia (zależnie od potrzeb, wynikających z charakteru przedsięwzięcia i związanego
z nim ryzyka), które najczęściej przyjmuje jedną z następujących form: zastawu, hipoteki,
poręczenia osób trzecich, przewłaszczenia na zabezpieczenie, cesji praw.
Oprocentowanie wszystkich pożyczek ustalane jest zgodnie z Komunikatem Komisji
Europejskiej w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych
(2008/C 14/02) i obecnie wynosi nie mniej niż 5,26%. Wszystkie fundusze przewidują
karencję w spłacie odsetek, od 2 do 6 miesięcy. Pożyczkobiorcy zobligowani są także do
uiszczenia dodatkowo dwóch opłat: za rozpatrzenie wniosku pożyczkowego (50 zł) oraz
prowizji (od 0,5 do 3% kwoty finansowania), tylko w FWW w miejsce tych opłat
wprowadzono jedną, manipulacyjną, która wynosi do 3% kwoty pożyczki (nie więcej jednak
niż 300 zł), a której może zażądać doradca przedsiębiorcy, przyjmujący od niego wniosek
(doradca to osoba, z którą FWW zawarła umowę w zakresie udzielania i obsługi pożyczek).
Porównanie oferty 5 funduszy pożyczkowych przedstawia tabela 3.1-1.
31
Raport końcowy
Tab. 3.1-1. Oferta funduszy pożyczkowych wspartych w ramach działania 1.1 RPO WP, Schemat A.
Obszar oferty funduszu
pożyczkowego
Minimalna kwota pożyczki
Maksymalna kwota pożyczki
Maksymalny okres karencji
Maksymalny okres spłaty
Minimalne oprocentowanie **
Prowizja
Minimalny wkład własny
Okres rozpatrywania wniosku
Beneficjenci funduszu
Przeznaczenie pożyczki
Zasięg terytorialny beneficjentów
Opłata za rozpatrzenie wniosku
Maksymalne łączne zaangażowanie
wobec jednego beneficjenta
Agencja Rozwoju
Regionalnego
MARR S.A.
10 000 zł
120 000 / 400 000 zł***
6 miesięcy
60 miesięcy.
5,26%
1%
10%
Do 15 dni roboczych
MŚP we wczesnej fazie
rozwoju lub fazie
ekspansji
Obrotowe,
inwestycyjne
Podmioty z terenu RP,
realizujące
przedsięwzięcie na
obszarze województwa
podkarpackiego
50 zł
10%
Fundacja Wspomagania
Wsi
Brak
20 000 zł
2 miesiące
24/36 miesięcy****
5,26%
Do 3%, nie więcej niż 300 zł
Brak
Do 28 dni
Mikroprzedsiębiorcy
zamieszkujące wsie lub miasta
do 20 tys., znajdujący się we
wczesnej fazie rozwoju lub fazie
ekspansji (bez spółek
kapitałowych i osób, które
spłacają pożyczkę FWW)
Leżajskie
Stowarzyszenie
Rozwoju
Brak
Podmioty z terenu
województwa
podkarpackiego, realizujące
przedsięwzięcie na
obszarze regionu
Brak
10 000 zł
120 000 zł
6 miesięcy
60 miesięcy
5,26%
Od 0,5 do 3%
20%
Do 21 dni
MŚP we wczesnej fazie
rozwoju lub fazie
ekspansji (preferencje
dla inwestycje
związanych z
tworzeniem nowych
miejsc pracy)
Obrotowe,
inwestycyjne
Podmioty z terenu RP,
realizujące
przedsięwzięcie na
obszarze województwa
podkarpackiego
50 zł
Brak
10%
10%
Obrotowe, inwestycyjne
Mieszkańcy województwa
podkarpackiego, realizujący
przedsięwzięcie na terenie
regionu
5 000 zł
120 000 zł
3 miesiące
36/60 miesięcy*
5,26%
1%
20%
Do 30 dni
Podkarpacka Izba
Gospodarcza
MŚP oraz podmioty
nowopowstałe, na
wczesnym etapie
działalności lub
rozszerzające swoją
działalność
Obrotowe, inwestycyjne
Regionalna Izba
Gospodarcza
w Stalowej Woli
Brak
120 000 / 250 000 zł***
6 miesięcy
60/84 miesięcy***
5,26%
Od 0,8 do 2%
Brak
Do 21 dni
MŚP we wczesnej fazie
rozwoju lub fazie
ekspansji
Obrotowe, inwestycyjne
Podmioty z terenu RP,
realizujące
przedsięwzięcie na
obszarze województwa
podkarpackiego
50 zł
10%
* dla pożyczek odpowiednio: do 50 tys. zł / powyżej 50 tys. zł.
**Oprocentowanie pożyczki ustalane jest zgodnie z Komunikatem Komisji Europejskiej w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych (2008/C
14/02).
*** dla pożyczek odpowiednio: obrotowych / inwestycyjnych
**** dla pożyczek odpowiednio: do 10 tys. / 20 tys. zł
Źródło: witryny internetowe funduszy + opracowanie własne.
32
Raport końcowy
Poręczenia, w oparciu o dofinansowanie projektów RPO WP, udzielane są przez dwa
fundusze, tj.: Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. (PFPK) oraz „Poręczenia
Kredytowe” Sp. z o.o. (PK). Poręczeniem mogą być objęte tylko kredyty lub pożyczki
oprocentowane nie niżej niż stopa referencyjna, określona przez Komisję Europejską.
Szczegółowe porównanie oferty funduszy zawiera poniższe zestawienie.
Tab. 3.1-2. Oferta funduszy poręczeniowych wspartych w ramach działania 1.1 RPO WP, Schemat A.
Obszar oferty funduszu
poręczeniowego
Maksymalny okres poręczenia
Prowizja
Maksymalna wartość
zobowiązań funduszu z tytułu
poręczeń udzielonych jednemu
przedsiębiorcy
Okres rozpatrzenie wniosku o
pożyczkę
Beneficjenci funduszu
Przeznaczenie poręczanego
finansowania
Zasięg terytorialny
beneficjentów
Opłata za rozpatrzenie wniosku
Maksymalny poziom
zabezpieczenia poręczanego
finansowania
Podkarpacki Fundusz Poręczeń
Kredytowych Sp. z o.o.
72 miesiące
Od 0,8 do 2,5%
„Poręczenia Kredytowe”
Sp. z o.o.
60 miesięcy
Do 2% (0,5%*)
5%
5% kapitału poręczeniowego,
do 510 000 zł
18 dni roboczych
14 dni
MŚP
Ogólny cel prowadzenia
działalności gospodarczej
Posiadający siedzibę lub też
prowadzący działalność
gospodarczą na terenie
województwa podkarpackiego
150 zł
70% (80% w przypadku
poręczenia udzielanego
również przez inne fundusze)
Weksel in blanco wraz z
deklaracją wekslową; w
przypadkach wysokiego ryzyka
fundusz może żądać
dodatkowego zabezpieczenia
MŚP
Obrotowe, inwestycyjne
Prowadzący działalność
gospodarczą na terenie
województwa podkarpackiego
Brak
80%
Weksel in blanco wraz z
deklaracją wekslową. W
Forma zabezpieczenia
przypadkach wysokiego ryzyka
poręczenia
fundusz może żądać
dodatkowego zabezpieczenia
Rozwój przedsiębiorczości,
przyrost/utrzymywanie miejsc
pracy, proekologiczne
oddziaływanie, innowacyjność
techniczną i technologiczną,
Preferowane obszary wsparcia
Brak
wpływ na aktywizację terenów
wiejskich, spójność projektu z
kierunkami strategii rozwoju
lokalnego i regionalnego
Województwa Podkarpackiego
* Poręczenia na preferencyjnych warunkach, udzielane mikro-, małym i średnim przedsiębiorcom
poszkodowanym w wyniku powodzi w 2010 r. Różnica pomiędzy wysokością opłaty preferencyjnej
a opłatą za poręczenie będące równowartością tzw. bezpiecznej stawki, jest pomocą publiczną de
minimis.
Źródło: witryny internetowe funduszy + opracowanie własne
33
Raport końcowy
Oferta funduszy skierowana jest do firm sektora MŚP, prowadzących działalność
gospodarczą na terenie województwa podkarpackiego. PFPK udziela poręczeń dodatkowo
podmiotom posiadającym siedzibę na terenie regionu.
Klienci funduszy zobowiązani są uiścić prowizję w wysokości od 0,8 do 2% wartości
poręczenia, jednak fundusz „Poręczenia Kredytowe”, oferuje firmom poszkodowanym
w wyniku powodzi w 2010 r. obniżoną prowizję – do 0,5% (beneficjenci uzyskują pomoc
publiczną). Zabezpieczeniem każdego poręczenia jest weksel in blanco wraz z deklaracją
wekslową, fundusz może jednak żądać także innych form zabezpieczenia. Fundusz PK
deklaruje, że swoje wsparcie kieruje w szczególności do przedsiębiorców realizujących
projekty pozytywnie wpływające m.in. na rozwój przedsiębiorczości, przyrost miejsc pracy,
innowacyjność techniczną i technologiczną. Jednak regulamin funduszu nie okreśła w czym
wyraża się preferowanie tego rodzaju działań (mogłoby to być np. obniżenie prowizji czy
podwyższenie kwoty udzielanego poręczenia). Oferta obydwu funduszy jest w gruncie rzeczy
do siebie podobna.
3.2. Aktywność funduszy pożyczkowych i poręczeniowych13
Na terenie województwa podkarpackiego działa 5 funduszy pożyczkowych. Wśród
nich aż 4 udzielają pożyczek tylko w ramach projektu RPO WP. W oparciu o inne źródła działa
tylko fundusz RIG. W rezultacie, aż 73,2% wszystkich pożyczek udzielonych w II połowie 2010
r. stanowiło element projektów RPO WP, w I półroczu br. ten wskaźnik wzrósł do 94,2%.
Najwięcej pożyczek w województwie podkarpackim udziela FWW – aż 268 w I półroczu
2011 r.
Tab. 3.2-1. Pożyczki udzielone przez fundusze pożyczkowe w województwie podkarpackim.
II półrocze 2010 r.
Fundusz
I półrocze 2011 r.
Inne niż
Łącznie
RPO WP
RPO
MARR
10
83
93
20
FP LSR
30
0
30
23
FWW
167
0
167
268
PIG
3
0
3
5
RIG
17
0
17
11
Ogółem
227
83
310
327
Struktura
73,2%
26,8%
100,0%
94,2%
Źródło: baza danych IZ RPO WP, dane PARP + opracowanie własne.
RPO WP
Inne niż
RPO
0
0
0
0
20
20
5,8%
Łącznie
20
23
268
5
31
347
100,0%
Łączna wartość pożyczek udzielonych w I połowie 2011 r. to około 12 mln zł, z których
aż 92,1% udzielono w ramach projektów RPO WP. Wskaźnik ten wzrósł od II półrocza 2010 r.
z 56,5%. Co zwraca uwagę, średnia wartość pożyczki udzielonej w ramach RPO WP (33,9 tys.
zł w I półroczu 2011 r.), jest znacznie niższa niż w przypadku pożyczki udzielanej w ramach
innych środków, którymi dysponują fundusze działające w województwie podkarpackim
(47,6 tys. zł).
13
Celem niniejszego podrozdziału jest zaprezentowanie podstawowych danych (liczba i wartość) charakteryzujących rynek
pożyczek i poręczeń udzielonych na przestrzeni ostatniego roku w województwie podkarpackim, niezależnie od źródeł
finansowania kapitału pożyczkowego/poręczeniowego funduszu. Szczegółowa charakterystyka pożyczek i poręczeń
udzielonych w ramach projektów współfinansowanych ze środków RPO WP przedstawiona została w rozdziale 4.
34
Raport końcowy
Tab. 3.2-2. Wartość pożyczek udzielonych przez fundusze pożyczkowe w województwie
podkarpackim (dane w tys. zł).
II półrocze 2010 r.
Fundusz
RPO WP
Inne niż
RPO
6 034,5
0
0
0
0
6 034,5
43,5%
Łącznie
I półrocze 2011 r.
RPO WP
MARR
1 676,5
7 711,0
3 883,8
FP LSR
1 677,5
1 677,5
1 394,0
FWW
2 263,0
2 263,0
3 725,0
PIG
62,5
62,5
216,0
RIG
2 148,0
2 148,5
1 855,0
Ogółem
7 827,5
13 862,5
11 073,8
Struktura
56,5%
100,0%
92,1%
Średnia wartość
34,5
72,7
44,7
33,9
pożyczki
Źródło: baza danych IZ RPO WP, dane PARP + opracowanie własne.
Inne niż
RPO
0
0
0
0
952,0
952,0
7,9%
3 883,8
1 394,0
3 725,0
216,0
2 807,0
12 025,8
100,0%
47,6
34,7
Łącznie
Aktywność funduszy poręczeniowych, liczona liczbą przypadków udzielonego
przedsiębiorcom wsparcia, jest znacznie niższa niż w przypadku funduszy pożyczkowych.
W okresie od 1 lipca 2010 r. do 30 czerwca 2011 r., a więc jednego roku, PK udzieliły tylko 8
poręczeń (wszystkie w ramach RPO WP), PFPK zaś 226, z czego zdecydowana większość nie
była zrealizowana w oparciu o środki RPO WP.
Tab. 3.2-3. Liczba poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w województwie
podkarpackim.
II półrocze 2010 r.
Fundusz
RPO
Inne niż
RPO WP
0
77*
77
77,0%
Łącznie
I półrocze 2011 r.
RPO
PK
3
3
5
PFPK
20
97*
35
Ogółem
23
100
40
Struktura
23,0%
100,0%
29,9%
* wartość szacunkowa
Źródło: baza danych IZ RPO WP, dane KSFP, PARP + opracowanie własne.
Inne niż
RPO WP
0
94
94
70,1%
Łącznie
5
129
134
100,0%
W II półroczu na terenie województwa podkarpackiego udzielono poręczeń
o wartości 17,2 mln zł, w okresie kolejnych 6 miesięcy – 25,4 mln zł, z czego w oparciu
o środki RPO WP odpowiednio: około 19% i 24%. W tym samym okresie średnia wartość
udzielanego w województwie podkarpackim poręczenie wzrosła ze 172,1 tys. zł do 189,3 tys.
zł. W okresie od stycznia do czerwca 2011 r. średnia wartość poręczenia udzielanego
w oparciu o środki pochodzące z RPO WP wyniosła 150,3 tys., czyli o około 10 tys. zł więcej
niż w II półroczu 2010 r. Szczegółowe dane w tym zakresie prezentuje tabela nr 3.2-4.
35
Raport końcowy
Tab. 3.2-4. Wartość poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w województwie
podkarpackim (dane w tys. zł).
II półrocze 2010 r.
Fundusz
RPO
Inne niż
RPO WP
0
13 976,5*
13 976,5
81,2%
Łącznie
I półrocze 2011 r.
RPO
PK, Warszawa
228,0
228,0
1 145,0
PFPK, Rzeszów
3 007,0
16 983,5*
4 866,0
Ogółem
3 235,0
17 211,5
6 011,0
Struktura
18,8%
100,0%
23,7%
Średnia wartość
140,7
181,5
172,1
150,3
poręczenia
* wartość szacunkowa
Źródło: baza danych IZ RPO WP, dane KSFP, PARP + opracowanie własne.
Inne niż
RPO WP
0
19 352,0
19 352,0
76,3%
1 145,0
24 218,0
25 363,0
100,0%
205,9
189,3
Łącznie
Średnia wartość udzielanych poręczeń jest znacznie wyższa niż pożyczek, co może
nasuwać wniosek, że fundusze poręczeniowe znacznie częściej zabezpieczają kredyty
bankowe niż środki wypłacane przez fundusze pożyczkowe.
3.3.
Zagadnienie wspierania instrumentów inżynierii finansowej
w dokumentach strategicznych województwa podkarpackiego
3.3.1. Strategia rozwoju województwa podkarpackiego
Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007 – 202014, w Priorytecie
1: Rozwój przedsiębiorstw poprzez wsparcie finansowe oraz instytucjonalne, w Kierunku
działania 1: Zwiększenie dostępności do zewnętrznych źródeł finansowania, szczególnie
mikro, małym i średnim przedsiębiorstwom, wskazuje na niedostateczny dostęp do
zewnętrznych źródeł finansowania jako znaczącą barierę rozwoju przedsiębiorstw, zwłaszcza
nowopowstających oraz realizujących inwestycje o charakterze innowacyjnym. Głównymi
utrudnieniami są:
• wysokie koszty i skomplikowane procedury pozyskania kredytu,
• mało rozwinięta oferta bankowa dla małych przedsiębiorstw,
• słabość systemu poręczeniowego i pożyczkowego,
• brak funduszy zalążkowych typu seed capital.
Strategia za ważne uznaje wspieranie lokalnych funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych, a także innych działań dających wsparcie inwestycyjne przedsiębiorstwom
w celu wzmocnienia ich konkurencyjności. Celowe jest promowanie nowoczesnych
instrumentów finansowania działalności innowacyjnej typu fundusze zalążkowe (seed
capital) oraz fundusze wysokiego ryzyka (venture capital). Doświadczenia innych krajów
wskazują, że fundusze tego typu są optymalnym źródłem kapitału dla przedsiębiorstw
niewielkich, lecz o dużym potencjale rozwojowym. Dlatego do grona zadań wskazanych do
14
„Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007 – 2020”. Dokument zaktualizowany uchwałą Sejmiku
Województwa Podkarpackiego z dnia 23 sierpnia 2010 roku.
36
Raport końcowy
zrealizowania do roku 2015 (i mających być kontynuowanych w kolejnych latach) zaliczono
m.in.:15
• wsparcie kapitałowe funduszy poręczeniowych i pożyczkowych, a także innych
instrumentów wspierających przedsiębiorstwa,
• wspieranie rozwoju regionalnych i lokalnych instytucji finansujących działalność
o charakterze innowacyjnym, charakteryzujących się wysokim ryzykiem (np. venture
capital).
3.3.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego
Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-201316,
w uzasadnieniu dla wyznaczenia Osi priorytetowej 1. Konkurencyjna i innowacyjna
gospodarka wskazuje na potrzebę rozbudowy i wzmocnienie istniejących oraz stworzenia
nowych instrumentów, zapewniających dostęp do kapitału. Jest to jednym z podstawowych
warunków rozwoju przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora MŚP.
Nadrzędnym celem osi priorytetowej 1 jest tworzenie warunków dla rozwoju
przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy, a jednym z narzędzi jego realizacji jest
wsparcie dla rozwoju przedsiębiorstw poprzez zwiększenie dostępności do zewnętrznych
źródeł finansowania. Jako główne ograniczenia uzyskania zewnętrznego finansowania
wskazano:
• znaczące koszty i trudności w pozyskaniu kredytu, w szczególności dla małych
przedsiębiorstw,
• słabość regionalnego systemu finansowania innowacji oraz systemu poręczeniowego
i pożyczkowego.
Regionalny system finansowania innowacji powinien wspierać ryzykowne
przedsięwzięcia przedsiębiorstw ze względu na to, że działalność innowacyjna obarczona jest
bardzo dużym ryzykiem. W związku z odchodzeniem w Unii Europejskiej od dotacyjnych
instrumentów wsparcia inwestycyjnego na rzecz form poza dotacyjnych (w szczególności
pożyczek i poręczeń) należy rozważyć potrzebę wzmocnienia istniejących i utworzenia
nowych stabilnych i trwałych instrumentów w tym zakresie, w tym z wykorzystaniem
inżynierii finansowej z udziałem m.in. Inicjatywy JEREMIE. Dlatego zdecydowano, że
w ramach I osi priorytetowej realizowane będą projekty dotyczące m.in. wsparcia
kapitałowego funduszy poręczeniowych i pożyczkowych oraz innych instrumentów
finansowego wsparcia przedsiębiorstw.
3.3.3. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 20052013
Konieczność wspierania nowoczesnych instrumentów została dostrzeżona już
w przyjętej w 2004 r. Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego17.
W części pierwszej dokumentu, w rozdziale poświęconym diagnozie stanu, zwrócono uwagę
na niedostateczny rozwój infrastruktury wsparcia innowacji w województwie podkarpackim.
Mianowicie, nie wykształciły się w regionie nowoczesne instrumenty finansowania innowacji,
15
„Strategia rozwoju województwa podkarpackiego…”, op. cit. s. 152-153.
Dokument przyjęty przez Zarząd Województwa Podkarpackiego w dniu 6 kwietnia 2011 roku.
17
Dokument przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 grudnia 2004 roku.
16
37
Raport końcowy
tj. fundusze typu start-up, spin-off, seed-capital, venture capital itp. W związku z tym, za
jeden z celów strategicznych RSI uznano stworzenie infrastruktury finansowego wsparcia
innowacji (cel strategiczny B), a dla jego realizacji wyznaczono 4 cele operacyjne, w tym
stworzenie Funduszu Regionalnego - venture capital i seed-capital (cel operacyjny nr 3).
Względnie dużą różnorodność oferowanych usług,
i poręczeniowych, uznano za mocną stronę województwa.
w
tym
pożyczkowych
Badanie przeprowadzone w ramach projektu systemowego pn. „Wzmocnienie
instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007 – 2013
w województwie podkarpackim”18 wykazało, że trudności w dostępie do źródeł finansowania
należą do najczęściej wymienianych przez przedsiębiorców barier wprowadzania innowacji.
W grupie badanych firm stwierdzono bardzo niską popularność instytucji wsparcia
przedsiębiorstw (respondenci byli pytani z jakimi instytucjami prowadzą współpracę). Na
banki prowadzące specjalne linie kredytowe przypadło 11,2% ogółu odpowiedzi, na fundusze
pożyczkowe – 4,4%, na fundusze poręczeniowe – 1,4%, a na sieci tzw. aniołów biznesu –
tylko 0,3%.
3.4.
Wspieranie instrumentów inżynierii finansowej w obecnym okresie
programowania
W obecnym okresie programowania, wsparcie dla instrumentów inżynierii
finansowej, których beneficjentami miały być mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, było
skoncentrowane przede wszystkim w ramach regionalnych programów operacyjnych oraz w
ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
Wsparcie w ramach RPO zostało skierowane do funduszy poręczeniowych
i pożyczkowych (nie wspierano innych instrumentów inżynierii finansowej, np. funduszy
inwestycyjnych). Wsparcie to zostało zaprojektowane w ramach wszystkich regionów.
Przyjmowało ono kształt projektów indywidualnych, konkursowych (tak jak w województwie
podkarpackim), było też realizowane w ramach Inicjatywy JEREMIE (o której wspominamy
dalej). Olbrzymiej większości wypadków w danym regionie była realizowana tylko jedna
forma wsparcia19.
Na rysunku 3.4-1. przedstawiliśmy zaawansowanie w poszczególnych województwach
projektów, polegających na dokapitalizowaniu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych.
Dane te są jednak trudno porównywalne z co najmniej dwóch powodów:
• konkursy o wsparcie w poszczególnych regionach, a następnie zawieranie umów
z funduszami było znacznie rozłożone w czasie,
• w niektórych województwach (np. małopolskie i świętokrzyskie) wsparcie zostało
częściowo przeznaczone dla nowoutworzonych funduszy, działających w skali całego
regionu, stąd też siłą rzeczy w takim przypadku szybkość przyrostu akcji pożyczkowej
i poręczeniowej jest znacznie mniejsza.
18
„Analiza potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem sektora MŚP w województwie
podkarpackim, Agencja Rozwoju Regionalnego „MARR” S.A.”, Mielec, 2011 rok.
19
Wyjątkiem jest tu województwo kujawsko-pomorskie, w którym po przyznaniu środków grupie funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych w trybie konkursu, podjęto decyzję o przeznaczeniu również środków na Inicjatywę JEREMIE oraz
województwo pomorskie, w którym przed rozpoczęciem realizacji Inicjatywy JEREMIE przyznano dokapitalizowanie kilku
funduszom.
38
Raport końcowy
Rys. 3.4-1. Zaawansowanie realizacji projektów, polegających na dokapitalizowaniu funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych w ramach regionalnych programów operacyjnych (wartość
podpisanych umów i wartość już udzielonych poręczeń i pożyczek). Dane w mln. zł.
- wartość
ść umów zawartych z funduszami
pożyczkowymi i poręczeniowymi
- wartość udzielonych poręczeń i pożyczek
Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Dane przedstawione na konferencji, dotyczącej
wdrażania Inicjatywy JEREMIE, październik 2011. Dane w mln PLN; nie obejmują działań w ramach
Inicjatywy JEREMIE.
Z kolei w województwach wielkopolskim, zachodniopomorskim, łódzkim, pomorskim
i dolnośląskim, a od 2010 roku także w województwie kujawsko-pomorskim,
kujawsko pomorskim, mamy do
czynienia ze wsparciem realizowanym w formule
formule tzw. Inicjatywy JEREMIE. Ideą Inicjatywy
jest generalnie elastyczna dystrybucja środków finansowych, zgodnie z aktualnymi
potrzebami przedsiębiorców. Wsparcie odbywa się poprzez utworzenie tzw. Funduszu
Powierniczego, na który składają się środki finansowe
finansowe zarezerwowane w ramach danego
RPO, następnie zaś wyborze instytucji zarządzającej Funduszem (w Polsce w 5 z 6 regionów
funkcję tę sprawuje Bank Gospodarstwa Krajowego). Następnie Menedżer Funduszu
uruchamia dla wybieranych w drodze konkursowej pośredników
pośredników finansowych (którymi, co
do zasady, może być zróżnicowana paleta instytucji finansowych, zarówno komercyjnych, jak
i niekomercyjnych). Instytucje finansowe dzięki wsparciu Menedżera Funduszu przekazują
dalej wsparcie do MŚP w regionie. Wykorzystane środki
środki powracają do Menedżera Funduszu,
który przeznacza je na uruchamianie kolejnych lub tych samych instrumentów finansowych.
Jak dotąd, w ramach Inicjatywy JEREMIE udało się uruchomić następujące instrumenty:
• pożyczkę
ożyczkę globalną dla funduszy pożyczkowych, a od niedawna także dla szerszej
palety instytucji inżynierii finansowej (banków, SKOK etc.). Ideą tego instrumentu jest
zasilenie instytucji, które udzielają pożyczek lub kredytów przedsiębiorcom, a nie
dysponują
ją wystarczającym kapitałem,
39
Raport końcowy
• reporęczenie dla funduszy poręczeniowych. Instrument ten polega na przejęciu przez
reporęczyciela (Menedżera Funduszu Powierniczego) części ryzyka, związanego
z ewentualną wypłatą bankowi udzielonych poręczeń, poprzez pokrycie przez
reporęczyciela części wypłaconych kwot,
• od niedawna uruchamiany jest też instrument poręczeń portfelowych, czyli poręczeń
w ramach których poręczyciel (MFP) nie bada indywidualnie wniosków o poręczenia,
ale poręcza cały portfel kredytów/pożyczek.
Zaawansowanie realizacji Inicjatywy JEREMIE w 5 województwach, w których rolę
Menedżera pełni Bank Gospodarstwa Krajowego przedstawiamy w poniższej tabeli.
Tab. 3.4-1. Zaawansowanie realizacji Inicjatywy JEREMIE.
Liczba
pośredników
finansowych
Wartość zawartych
umów (w zł)
Liczba MŚP, korzystających z
finansowania
Pożyczka globalna
Dolnośląskie
4
29 500 000,00
153
Łódzkie
2
27 000 000,00
9
Pomorskie
2
14 000 000,00
209
Wielkopolskie
5
46 000 000,00
322
Zachodniopomorskie
3
40 000 000,00
138
RAZEM pożyczka
globalna
16
156 500 000,00
831
Reporęczenia
Dolnośląskie
3
40 479 000,00
55
Pomorskie
1
30 000 000,00
125
Wielkopolskie
4
94 000 000,00
827
Zachodniopomorskie
3
43 000 000,00
213
RAZEM reporęczenia
11
207 479 000,00
1 220
RAZEM
27
356 979 000,00
2 051
Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, na podstawie informacji przekazanych przez Bank
Gospodarstwa Krajowego, dane na koniec sierpnia 2011 r. Dane przedstawione na konferencji,
dotyczącej wdrażania Inicjatywy JEREMIE, październik 2011 r.
Wobec trudnej dostępności uporządkowanych danych o wdrażaniu Inicjatywy, dość
trudno jest ocenić korzyści płynące z jej realizacji w porównaniu do podejścia polegającego
na realizacji projektów konkursowych lub indywidualnych. Na podstawie rozproszonych
informacji można jednak założyć, że:
40
Raport końcowy
• wdrażanie Inicjatywy jest znacznie bardziej sformalizowane, co może przekładać się
na zwiększony nakład pracy na poziomie Menedżera Funduszu, pośredników
finansowych oraz samych przedsiębiorców,
• w ramach Inicjatywy stosowane są tzw. zachęty finansowe dla pośredników
finansowych, którzy w szybkim tempie udzielają pożyczek lub poręczeń,
wykorzystując przekazane środki. W rezultacie prowadzić to może do większej
efektywności działania funduszy,
• kwestią dyskusyjną jest to na ile wsparcie w ramach Inicjatywy trwale wzmacnia
potencjał instytucji finansowych w poszczególnych regionach.
Warto jeszcze wspomnieć o trzech ważnych instrumentach inżynierii finansowej,
stosowanych w obecnym okresie programowania. Dwa z nich są realizowane w ramach
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka20. Jest to wspomniane już wcześniej
Działanie 3.1 PO IG, polegające na wsparciu inkubatorów inwestycyjnych, pomagających
nowo założonym lub rozwijającym się firmom w dopracowaniu swoich pomysłów
biznesowych, a następnie obejmującym udziały w najbardziej obiecujących
przedsięwzięciach. Jest jeszcze zbyt wcześnie, aby ostatecznie oceniać rezultaty Działania,
w obecnej jednak chwili można je uznać za co najmniej obiecujące.
Ważną rolę odgrywa też Działanie 3.2 PO IG, realizowane przez Krajowy Fundusz
Kapitałowy i polegające na obejmowaniu przez KFK udziałów w funduszach venture capital.
Działanie dysponuje budżetem w wysokości 646,6 mln. zł, jak dotąd wartość podpisanych
przez KFK umów sięga 335 milionów21.
Z kolei w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przeznaczono
23,5 miliona euro na reporęczenia dla funduszy działających w 5 województwach: podlaskim,
warmińsko-mazurskim, podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim. Pierwszy ogłoszony przez
realizatora projektu, czyli Bank Gospodarstwa Krajowego, konkurs na reporęczenia
doprowadził do udzielenia reporęczeń tylko dwóm regionalnym funduszom poręczeniowym
– warmińsko-mazurskiemu i podkarpackiemu. Niebawem zostanie ogłoszony kolejny
konkurs, zaś w razie niewykorzystania kwoty alokacji (co jest wielce prawdopodobne)
planuje się ogłoszenie (na wzór inicjatywy JEREMIE) konkursu na pożyczki globalne.
Ze względu na swą dość złożoną naturę, dla instrumentów inżynierii finansowej,
zostały opracowane specyficzne regulacje prawne, tak na poziomie europejskim (części
odpowiednich Rozporządzeń Komisji oraz wytyczne i dokumenty robocze), jak i na poziomie
krajowym (odpowiednie rozporządzenia i wytyczne). Poniżej w skrótowy sposób omawiamy
regulacje dotyczące obecnego okresu programowania, a także projekty regulacji, mających
dotyczyć kolejnego okresu (2014-2020).
Ogólne przepisy, dotyczące instrumentów inżynierii finansowej zawarte są
w rozporządzeniu 1083/200622. Instrumentom inżynierii finansowej poświęcony jest tylko
art. 44. Przepisy są natomiast w znacznym stopniu uszczegółowione w rozporządzeniu
20
„Przeprowadzenie ewaluacji tematycznej Działania 3.1 PO IG pn. Inicjowanie działalności innowacyjnej – ocena
efektywności i skuteczności Działania 3.1 PO IG”, PAG Uniconsult na zlecenie PARP, Warszawa 2010 r.
21
Dane za Ministerstwem Rozwoju Regionalnego.
22
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające
Rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.U. l 210 z 31.7.2006, z późn. zm., s. 25).
41
Raport końcowy
1828/200623 w sekcji 8, poświęconej wyłącznie instrumentom inżynierii finansowej (art. 4346). Obowiązujące przepisy regulują przede wszystkim:
• minimalny zakres zawieranej umowy o dofinansowanie (konieczność przedstawienia
strategii inwestycyjnej, zasad monitoringu, polityki wychodzenia z instrumentu
inżynierii finansowej, a także zasady jego ewentualnej likwidacji),
• maksymalne progi kosztów zarządzania, mogących być pokrywanych ze środków
przekazanych w ramach programu operacyjnego, w zależności od rodzaju funduszu
(od 2% dla funduszy poręczeniowych do 4% dla funduszy mikropożyczkowych),
• zasady finansowania tzw. funduszy powierniczych (np. w ramach Inicjatywy JEREMIE),
udzielających różnego rodzaju wsparcia,
• ograniczenie wsparcia za pośrednictwem instrumentów inżynierii finansowej
wyłącznie do przedsiębiorstw na etapie ich powstawania, wczesnej działalności oraz
rozbudowie.
Dodatkowym elementem precyzującym zasady korzystania z instrumentów inżynierii
finansowej są tzw. noty COCOF, czyli Komitetu Koordynującego Fundusze. Zostały wydane 3
noty w sprawie instrumentów inżynierii finansowej, ostatnia, najbardziej aktualna, w lutym
2011 roku24. Noty te zawierają szereg istotnych praktycznych wskazówek, dotyczących
projektowania i wdrażania działań, dotyczących instrumentów inżynierii finansowej. Do
ważniejszych z nich należy zaliczyć zasadę, zgodnie z którą do instrumentów inżynierii
finansowej nie mają zastosowania przepisy, dotyczące trwałości projektów.
Jeśli chodzi o polskie przepisy, to kluczowe znaczenie mają dwa rozporządzenia:
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie
udzielania pomocy przez fundusze pożyczkowe i poręczeniowe w ramach
regionalnych programów operacyjnych (Dz.U. nr 105, poz. 874 z późn. zm.), które
w najbliższych dniach zostanie zastąpione przez nowy akt prawny. Rozporządzenie to
określa warunki, na jakich powinny być udzielane pożyczki i poręczenia ze środków
przekazanych w ramach RPO. Kluczowa część rozporządzenia dotyczy sytuacji,
w jakich udzielane pożyczki i poręczenia mają, a w jakich nie mają charakteru pomocy
publicznej. Generalnie w przypadku poręczeń szansą na uniknięcie udzielania pomocy
jest udzielanie poręczeń, za których udzielenie pobierane są prowizje w wysokości
przekraczającej poziom tzw. bezpiecznych stawek, zaś w przypadku pożyczek ich
oprocentowanie powinno być ustalone na poziomie co najmniej na poziomie tzw.
stopy referencyjnej. Nowe rozporządzenie nie wprowadza szczególnie istotnych
zmian, z wyjątkiem rozszerzenia katalogu podmiotów mogących udzielać poręczeń
i pożyczek, a także – bardzo zresztą dyskusyjnego – nowego sposobu zdefiniowania
instrumentów inżynierii finansowej.
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 13 września 2011 r. w sprawie
udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na
23
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania
rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz.U. L 371 z 27.12.2006, s. 1).
24
Guidance Note on Financial Engineering Instruments under Article 44 of Council Regulation (EC) No 1083/2006, Final
Version 21/02/2011, (COCOF_10-0014-04-En), European Commission, Directorate-General Regional Policy.
42
Raport końcowy
rozwój instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój
Polski Wschodniej 2007-2013 (Dz. U. nr 210 poz. 1255)
Omawiane wcześniej akty prawne dotyczą obecnego okresu programowania. Na
początku października 2011 roku, Komisja Europejska opublikowała projekty aktów
prawnych, dotyczących nowego okresu. Naturalnie w toku dalszych prac mogą one ulegać
zmianom, jednakże już na obecnym etapie można wskazać interesujące, nowatorskie
rozwiązania, dotyczące instrumentów inżynierii finansowej.
I tak w rozporządzeniu, mającym zastąpić dotychczasowe rozporządzenie 1083/200625,
cały oddzielny rozdział jest poświęcony instrumentom finansowym (w rozporządzeniu używa
się takiej właśnie nazwy, w przeciwieństwie do dotychczas używanej „instrumenty inżynierii
finansowej”. Kluczowe postanowienia dotyczą możliwości łączenia instrumentów
finansowanych ze wsparciem o charakterze dotacyjnym (art. 32 ust. 1), a także (choć nie jest
to do końca jasne) łączenia różnych instrumentów finansowych (art. 32 ust. 2). Wszelkie
przychody z instrumentów finansowych muszą powiększać wartość środków na realizację
danego instrumentu, jednakże po zwrocie poniesionych kosztów zarządzania. Wprowadza
się także instytucję specjalnego sprawozdania z wdrażania instrumentów finansowych,
przesyłanego do Komisji Europejskiej (art. 40).
Ponadto przewiduje się stworzenie nowego Europejskiego Programu na Rzecz Zmian
Społecznych i Innowacji26, na którego realizację przewiduje się wstępnie kwotę 958 mln.
euro. z czego 20% ma być przeznaczone na Oś Priorytetową „Mikrofinansowanie
i przedsiębiorczość społeczna”, w ramach której mają być wspierane zróżnicowane
instrumenty mikrofinansowe, przede wszystkim jednak mikropożyczki27. Zakłada się też, że,
dzięki wsparciu w ramach Programu, uda się doprowadzić do udzielania 50 000
mikropożyczek, zaś jego wsparcie pozyska co najmniej 50 funduszy mikropożyczkowych
w całej Unii Europejskiej.
25
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram
strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,
Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006.
26
Regulation of the European Parliament and of the Council on a European Union Programme for Social Change and
Innovation {SEC(2011) 1134 final}, Brussels, 6.10.2011).
27
To znaczy pożyczki o wartości do 25 000 euro.
43
Raport końcowy
44
Raport końcowy
4.
DOTYCHCZASOWE REZULTATY REALIZACJI DZIAŁANIA 1.1
SCHEMAT A RPO WP
W niniejszym rozdziale przedstawiamy wyniki analizy wykorzystania wsparcia przez
fundusze pożyczkowe i poręczeniowe – beneficjentów Działania 1.1 Schemat A RPO WP.
Analiza dotyczy okresu od zawarcia umów o wsparcie (druga połowa 2010 r.) do 30 czerwca
2011 r. i opiera się na szczegółowych danych sprawozdawczych pozyskanych od
poszczególnych funduszy. Wybrane parametry charakteryzujące działalność wspieranych
funduszy, wynikające z angażowania kapitału w projektach Działania 1.1 Schemat A RPO WP,
porównano z dostępnymi statystykami ogólnopolskimi, obrazującymi funkcjonowanie
krajowego systemu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. Na tej podstawie
sformułowano wnioski cząstkowe, dotyczące kierunków wpływu programu wsparcia na
działalność jego beneficjentów.
4.1. Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze pożyczkowe
W analizowanym okresie, fundusze pożyczkowe – beneficjenci wsparcia Działania 1.1
– udzieliły 554 pożyczek o łącznej wartości ok. 18,9 mln zł. Grono pożyczkobiorców stanowiła
grupa 553 przedsiębiorców (jeden z nich zaciągnął dwie pożyczki). Biorąc pod uwagę
kategorie wielkościowe przedsiębiorców, pożyczkobiorcami były mikro i małe firmy
(odpowiednio: 540 i 13). W grupie firm mikro przeważały przedsiębiorstwa prowadzące
działalność handlową i usługową, a w grupie firm małych, przedsiębiorstwa prowadzące
działalność w sektorze przemysłowym i usługowym. Szczegółowy rozkład pożyczkobiorców
z punktu widzenia sektora prowadzonej działalności prezentuje tabela 4.1-1.
Tab. 4.1-1. Pożyczkobiorcy według wielkości i sektora działalności gospodarczej.
Sektor28
Przemysł
Handel
Usługi
Budownictwo
Transport
Rolnictwo
Ogółem
Przedsiębiorcy - mikro
Liczba firm Udział w grupie "mikro"29
81
15%
210
39%
123
23%
64
12%
53
10%
9
2%
540
Przedsiębiorcy - mali
Liczba firm
Udział w grupie "mali"
6
46%
1
8%
4
31%
1
8%
1
8%
0
0%
13
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Dane w tabeli 4.1-2. (oraz odpowiadające im prezentacje graficzne – rys. 4.1-1.)
obrazują rozkład pożyczek pomiędzy poszczególne kategorie przedsiębiorców, wyróżnione
z punktu widzenia ich podstawowego sektora działalności, z uwzględnieniem wartości akcji
pożyczkowej w ramach poszczególnych grup oraz ukształtowanej średniej wartości
udzielonej pożyczki. Interpretując te dane, należy zauważyć, iż akcja pożyczkowa koncentruje
się pośród przedsiębiorców działających w dziedzinie handlu, przemysłu i usług (ponad 72%
wartości portfela pożyczkowego), przy czym przeważają pożyczki udzielane
przedsiębiorstwom handlowym. Z kolei, biorąc pod uwagę średnią wartość udzielonej
28
Przemysł (PKD 16-23, 25-31), Handel (PKD 45-47), Usługi (PKD 55-96), Budownictwo (PKD 41-43), Transport
(PKD 49-53), Rolnictwo (PKD 01-03).
29
Brak sumowania się poszczególnych wielkości do 100% wynika niekiedy z zaokrągleń.
45
Raport końcowy
pożyczki, to osiąga ona najwyższy poziom w przypadku przedsiębiorców działających
w dziedzinie przemysłu, a następnie w budownictwie i transporcie. Z wyraźnie niższą
wartością średniej pożyczki mamy do czynienia w przypadku pożyczkobiorców prowadzących
działalność usługową i handlową, natomiast najmniejsza wartość średnia dotyczy podmiotów
funkcjonujących w dziedzinie działalności rolniczej (tu też udzielono najmniejszej liczby
pożyczek). Rozkład ten pozostaje
ostaje – co do zasady - zgodny z przeciętnym poziomem
kapitałochłonności wyróżnionych w niniejszej analizie dziedzin funkcjonowania
przedsiębiorstw (pamiętając jednak, iż analizowana tu grupa to podmioty mikro i małe).
Tab. 4.1-2. Udzielone pożyczki
ożyczki w przekroju sektora działalności pożyczkobiorcy.
pożyczkobiorcy
Sektor działania pożyczkobiorcy
Liczba
Przemysł
88
Handel
211
Usługi
127
Budownictwo
65
Transport
54
Rolnictwo
9
Ogółem
554
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Wartość (zł)
4 222 500
5 385 040
4 042 300
2 853 900
2 292 600
105 000
18 901 340
Średnia (tys. zł)
48,0
25,5
31,8
43,9
42,5
11,7
34,1
Rys. 4.1-1. Udzielone pożyczki w przekroju sektorowym – rozkłady według liczby i wartości.
Liczba
Wartość
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Inny, standardowo wykorzystywany przekrój, odwołuje się do podziału pożyczek
z uwzględnieniem przeznaczenia pozyskanego finansowania, w układzie: (i) na finansowanie
inwestycji, (ii) na finansowanie potrzeb obrotowych oraz (iii)
(iii) na finansowanie mieszane
(inwestycyjne i obrotowe). Charakterystykę portfela pożyczkowego,
pożyczkowego z tego punktu widzenia,
widzenia
zawiera kolejna tabela oraz prezentacja graficzna (rys. 4.1-3.).
4.1
Tab. 4.1-3. Udzielone pożyczki według przeznaczenia.
Instrumenty
Pożyczka inwestycyjna
Pożyczka obrotowa
Pożyczka inwestycyjno-obrotowa
Ogółem
Liczba
322
216
16
554
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
46
Wartość (zł)
11 715 340
4 193 000
2 993 000
18 901 340
Średnia (tys. zł)
36,4
19,4
187,1
34,1
Raport końcowy
Rys. 4.1-2. Udzielone pożyczki według przeznaczenia – rozkład liczby i wartości.
Liczba
Wartość
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Biorąc pod uwagę zarówno kryterium ilościowe, jak i wartościowe, dominują
pożyczki, których kapitał przeznaczony został na realizację celów inwestycyjnych.
inwestycyjnych Pożyczki na
finansowanie celów inwestycyjnych stanowią 62% wartości ogólnego portfela. Takie
ukierunkowanie pożyczek odzwierciedla koncentrację na finansowaniu celów rozwojowych.
Ze specyficzną sytuacją mamy natomiast do czynienia uwzględniając średnie wartości
pożyczek w analizowanym układzie „według przeznaczenia”. Mianowicie,
Mianowicie wyraźnie widoczna
jest bardzo wysoka wartość
ość średniej pożyczki w segmencie pożyczek inwestycyjnoinwestycyjno
obrotowych. Pożyczki tego rodzaju opiewają zwykle na stosunkowo duże kwoty (z uwagi na
ich dwukierunkowe przeznaczenie: inwestycyjno-obrotowe).
inwestycyjno obrotowe). Poza tym, w badanej populacji
koncentrują się one w grupie
ie firm małych, a więc wykazujących najczęściej wyższe potrzeby
w dziedzinie finansowania (6 takich pożyczek zaciągniętych zostało przez firmy małe –
natomiast w całej badanej populacji firm takich było 13 – por. dane tab. 4.1-1.).
4.1
Z całą
pewnością ten poziom
iom finansowania mieści się w charakterystykach właściwych dla kredytu
gospodarczego. Jest to zatem obszar, w którym fundusze pożyczkowe jednoznacznie
konkurują z bankową ofertą kredytu gospodarczego.
Całościowy kształt portfela pożyczkowego, wygenerowanego
wygenerowanego przez fundusze
pożyczkowe w dotychczasowym toku angażowania otrzymanego wsparcia, przedstawić
można również w przekroju udziału liczby i wartości pożyczek w ramach wyróżnionych
przedziałów wielkości pożyczki. Wyniki analizy, uwzględniającej taki właśnie przekrój
globalnego portfela pożyczkowego, przedstawia rysunek 4.1-3.
4.1
W portfelu pożyczkowym dominują niewielkie pożyczki, mieszczące się w przedziale
wielkości do 50 tys. zł. Dominacja ta dotyczy zarówno liczby (prawie 87%, tj. 481 pożyczek),
pożyczek)
jak i ogólnej
nej wartości takich pożyczek (39%). We wszystkich pozostałych przedziałach
wielkościowych, liczba, jak i wartość pożyczek pozostają zbliżone, z wyraźniejszą przewagą:
• liczby pożyczek w przedziale powyżej 50 tys. do 100 tys. zł. oraz
• wartości pożyczek w przedziałach:
− powyżej 100 tys. do 150 tys. zł. oraz
− powyżej
owyżej 300 tys. do 400 tys. zł.
47
Raport końcowy
Znacząca wartość portfela lokuje się w ostatnim z wyróżnionych przedziałów
wielkości pożyczki (powyżej 300 tys. do 400 tys. zł.). W przedziale tym występuje tylko 8
pożyczek – wszystkie o przeznaczeniu inwestycyjnym lub inwestycyjnoinwestycyjno obrotowym (warto
również dodać, iż wszystkie one udzielone zostały przez jeden fundusz pożyczkowy).
Rys. 4.1-3. Rozkład liczby i wartości udzielonych pożyczek w przedziałach wielkości
wielko pożyczki
(przedziały w tys. zł).
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Zaangażowanie kapitału30 przez fundusze pożyczkowe wyniosło w połowie bieżącego
roku około 41%. Wskaźnik ten osiągnięty został w okresie poniżej 12 miesięcy (pierwsze
pożyczki udzielane były w lipcu 2010 r.).
Tab. 4.1-4. Pożyczki i zaangażowanie kapitału w przekroju funduszy pożyczkowych –
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP.
Fundusz
MARR, Mielec
FP LSR, Leżajsk
FWW
PIG, Krosno
RIG, Stalowa Wola
Ogółem
Liczba
pożyczek
30
53
435
8
28
554
Wartość
pożyczek
(tys. zł)
5 560,3
3 071,5
5 988,0
278,5
4 003,0
18 901,3
Wsparcie
(tys. zł)
10 000,0
10 000,0
10 000,0
2 700,0
10 000,0
42 700,0
Wkład
własny
(tys. zł)
1 111,1
1 150,0
1 170,0
300,0
0,0
3 731,1
Wartość
projektu
(tys. zł)
11 111,1
11 150,0
11 170,0
3 000,0
10 000,0
46 431,1
Zaangażowanie
30.06.2011
50,0%
27,5%
53,6%
9,3%
40,0%
40,7%
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Zarejestrowany poziom wskaźnika, uwzględniając z jednej strony, wymogi programu
wsparcia w zakresie minimalnej normy obrotu kapitałem (co najmniej obrót jednokrotny),
z drugiej zaś, planowane przez fundusze okresy realizacji projektów, uznać należy za wysoce
wyso
satysfakcjonujący. Obrazuje on wysoką, przeciętną sprawność w całej grupie beneficjentów
30
Miernikiem wskaźnika zaangażowania kapitału jest w tym przypadku relacja wartości pożyczek udzielonych do wartości
projektu w rozumieniu Działania 1.1 Schemat A RPO WP (wkład
(
własny i wielkość wsparcia), na dzień 30.06.2011 r.
48
Raport końcowy
wsparcia. Naturalnie, w badanej grupie beneficjentów mamy do czynienia z sytuacją dość
zróżnicowaną. W przypadku dwóch funduszy, stopień zaangażowania pozostaje dalece
dal
niższy
od średniej, przy czym jeden z nich wykazuje zaangażowanie bardzo niskie (Podkarpacka Izba
Gospodarcza w Krośnie – 9,3%), a drugi umiarkowane (Fundusz Pożyczkowy Leżajskiego
Stowarzyszenia Rozwoju – 27,5%).
27,5% Należy przy tym dodać, że Podkarpacka Izba Gospodarcza
rozpoczęła udzielanie pożyczek stosunkowo późno, bo dopiero w końcu grudnia 2010 r.
(jednak, uwzględniając okres kolejnych 6 miesięcy, w sumie w tym czasie jej akcja
pożyczkowa objęła tylko 8 transakcji).
Analiza akcji pożyczkowej poszczególnych funduszy, oparta na wskaźniku przeciętnej
wielkości pożyczki, uwidacznia fakt stosowania bardzo różnych podejść. Mianowicie,
widoczne jest silne zróżnicowanie przeciętnej wielkości pożyczki w poszczególnych
funduszach (w przypadkach skrajnych zróżnicowanie to sięga kilkunastokrotności31).
Szczegółowe dane na ten temat przedstawia rys. 4.1-4.
4.1
Rys. 4.1-4. Średnia wielkość udzielonej pożyczki przez fundusze pożyczkowe – beneficjentów
wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP (w tys. zł).
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
W sumie, w ramach całego analizowanego portfela pożyczkowego, średnia wielkość
pożyczki ukształtowała się na poziomie ok. 34 tys. zł. O tym stosunkowo niewielkim poziomie
decyduje jednak portfel pożyczkowy jednej instytucji, a mianowicie Fundacji Wspomagania
Wspomagan
Wsi, która konsekwentnie opiera swoją działalność na standardach tzw. podejścia
mikropożyczkowego. Portfel FWW obejmuje aż 435 pożyczek (79,5% wszystkich w portfelu
globalnym). Odbiorcami tych pożyczek są najmniejsze przedsiębiorstwa, a więc mikrofirmy,
które wykazują poziomy zatrudnienia w dolnej granicy przedziału zatrudnienia,
wyznaczonego definicyjnie dla tej kategorii przedsiębiorstw. Ich przeciętna wartość
wskazuje, iż mamy tu do czynienia z finansowaniem podmiotów, które odczuwają największe
problemy z dostępem do finansowania bankowego.
bankowego
31
Zob. dane na rysunku 4.1-4.,
4., obrazujące średnią wielkość pożyczki w przypadku: FWW, ARR MARR (Mielec) i RIG (Stalowa
Wola).
49
Raport końcowy
4.2. Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze poręczeniowe
Wspierane w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP dwa fundusze poręczeniowe
na dzień 30.06.2011 r. udzieliły 63 poręczeń o wartości około 9,5 mln zł. Liczba
przedsiębiorców korzystających z poręczeń wyniosła 59 – czterech z nich pozyskało
poręczenia dwukrotnie. W ogólnym portfelu poręczeniowym występują zarówno
przedsiębiorcy mikro, mali, jak i średni, przy czym udział tych ostatnich jest niewielki i wynosi
tylko 6,8% (4 firmy). W populacji przeważają poręczeniobiorcy kategorii mikro (57,6%; 34
firmy). Jednocześnie znaczący jest także udział przedsiębiorców małych rozmiarów (35,6%;
21 firm). Nie występuje tu zatem tak silna dominacja mikroprzedsiębiorców, jak miało to
miejsce w przypadku portfela pożyczkowego.
Biorąc pod uwagę sektor działalności poręczeniobiorcy, to w badanej populacji
przeważają firmy z sektora przemysłu i handlu (po 25,4%; po 15 firm – zob. tab. 4.2-2.).
Zbliżony jest także udział przedsiębiorstw budowlanych (23,7%, 14 firm – tab. 4.2-2.).
Szczegółowy rozkład poręczeniobiorców z punktu wodzenia sektora działalności
gospodarczej zaprezentowano w tabeli 4.2-1.
Tab. 4.2-1. Poręczeniobiorcy według wielkości i sektora działalności gospodarczej.
Sektor
Przemysł
Handel
Usługi
Budownictwo
Transport
Ogółem
Mikro
Liczba Udział w grupie
firm
"mikro"
6
18%
12
35%
6
18%
7
21%
3
9%
34
100%
Małe
Liczba Udział w grupie
firm
"mali"
6
29%
3
14%
4
19%
7
33%
1
5%
21
100%
Średnie
Liczba Udział w grupie
firm
"średni"
3
75%
0%
0%
0%
1
25%
4
100%
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Z danych przedstawionych w tabeli 4.2-2. (i towarzyszącego jej rysunku 4.2-1.)
wynika, że największa wartość poręczeń przypada na grupę przedsiębiorstw działających w
sektorze budownictwa, następnie w handlu i przemyśle. Natomiast rozmaicie kształtuje się
ten rozkład, biorąc pod uwagę średnią wielkość poręczenia. Jest ona największa w przypadku
poręczeniobiorców prowadzących działalność transportową, a następnie usługową.
Charakterystyczną cechą tego rozkładu jest to, że średnie wielkości poręczenia kształtują się
na zbliżonym poziomie – nie ma tutaj tak głębokiego zróżnicowania, z jakim mieliśmy do
czynienia w analizowanym wcześniej portfelu pożyczkowym.
Tab. 4.2-2. Udzielone poręczenia według sektora działalności poręczeniobiorcy.
Sektor działania poręczeniobiorcy
Przemysł
Handel
Usługi
Budownictwo
Transport
Ogółem
Liczba
15
17
10
15
6
63
Wartość (zł)
2 097 000
2 155 000
1 677 000
2 301 000
1 016 000
9 246 000
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
50
Średnia (tys. zł)
139,8
126,8
167,7
153,4
169,3
146,8
Raport końcowy
Rys. 4.2-1. Udzielone poręczenia w przekroju sektorowym – rozkład liczby i wartości.
Liczba
Wartość
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
W tabeli 4.2-2.
2. (oraz prezentacja graficzna – rys. 4.2-2.)
2.) przedstawiono dane,
charakteryzujące portfel poręczeniowy z punktu widzenia zabezpieczonego finansowania
(inwestycje lub cele obrotowe, z uwzględnieniem rodzaju instrumentu finansowania
dłużnego: kredyt lub pożyczka).
Tab. 4.2-3. Udzielone poręczenia według przeznaczenia.
Instrumenty
Kredyt inwestycyjny
Kredyt obrotowy
Pożyczka inwestycyjna
Pożyczka obrotowa
Ogółem
Liczba
7
42
9
5
63
Wartość (zł)
967 000
7 315 000
609 000
355 000
9 246 000
Średnia (tys. zł)
138,1
174,2
67,7
71,0
146,8
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Rys. 4.2-2. Udzielone poręczenia według przeznaczenia – rozkład liczby i wartości.
Liczba
Wartość
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Z powyższych danych wynika, że akcja poręczeniowa funduszy koncentruje się na
zabezpieczaniu instrumentów dłużnych, służących finansowaniu potrzeb obrotowych
przedsiębiorstw. Jest tak zarówno w wymiarze ilościowym (liczba poręczeń; 67%), jak
51
Raport końcowy
i wartościowym (79%). Jednocześnie, poręczeniami zabezpieczane są w głównej mierze
instrumenty bankowe, a więc kredyty obrotowe i inwestycyjne – łącznie ok. 78% (liczba
poręczeń) i ok. 89% (wartość poręczeń). A zatem, współpraca funduszy poręczeniowych
z funduszami pożyczkowymi
czkowymi odgrywa znacznie mniejsze znaczenie.
Analiza całościowej struktury portfela poręczeniowego, oparta na rozkładzie liczby
i udziału poręczeń w ramach wyróżnionych przedziałów wielkości poręczenia, wykazuje, że
w portfelu ilościowo przeważają poręczenia
poręczenia o wielkości powyżej 50 tys. do 100 tys. zł.
Wartościowo jednak dominują poręczenia największe, mieszczące się w przedziale powyżej
300 tys. do 400 tys. zł. Co znamienne, liczba takich poręczeń jest również znacząca (12,7%
ogólnej liczby poręczeń w portfelu).
portfelu). Oznacza to, że działalność funduszy poręczeniowych
w dużej mierze ukierunkowuje się na finansowanie dłużne o znacznych rozmiarach.
Prezentowany tu rozkład przedstawiają dane rys. 4.2-3.
4.2
Rys. 4.2-3. Rozkład liczby i wartości udzielonych poręczeń w przedziałach wielkości pożyczki
(przedziały w tys. zł).
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Jak już zostało zaznaczone, portfel poręczeniowy tworzy działalność dwóch,
dwóch
wspieranych w ramach Działania
ziałania 1.1,
1.1 funduszy poręczeniowych. Są to:
• Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (PK) oraz
• Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. z siedzibą w Rzeszowie (PFPK).
Dotychczasowa aktywność obu funduszy (wykazana na dzień 30 czerwca 2011 r.)
znacznie jednak różniła się.. Jeden z funduszy (PFPK) wykazał zaangażowanie kapitału
poręczeniowego32 na wysokim poziomie, sięgającym blisko 80% (fundusz ten udzielił 55
poręczeń),, gdy drugi na poziomie bardzo umiarkowanym (około
około 12%;
1
8 poręczeń).
W pierwszym przypadku osiągnięty został poziom zaangażowania zbliżony do jednokrotności
obrotu całego kapitału projektu.
projektu Praktycznie więc, analizowany tu portfel zdominowany jest
32
Relacja wartości udzielonych poręczeń do wartości projektu w rozumieniu Działania 1.1 Schemat A RPO WP (suma
(
wartości wkładu własnego i wielkości
ci pozyskanego wsparcia), na dzień 30.06.2011 r.
52
Raport końcowy
wynikami działalności PFPK. Można przy tym przyjąć, że w przypadku funduszu Poręczenia
Kredytowe, zaistniała sytuacja ma charakter przejściowy i jest konsekwencją wchodzenia
przez ten fundusz na nowy rynek regionalny (stan ten jest charakterystyczny dla fazy
inicjowania działalności)33. Z drugiej strony – z oczywistych powodów – problem wejścia na
„nowy” rynek nie dotyczy PFPK, a więc funduszu
fundusz oryginalnie tworzonego jako regionalna
instytucja poręczeniowa w województwie podkarpackim.
Tab. 4.2-4. Poręczenia i zaangażowanie kapitału w przekroju
przekroju funduszy poręczeniowych
po
–
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP.
Fundusz
PK, Warszawa
PFPK, Rzeszów
Ogółem
Liczba
poręczeń
8
55
63
Wartość
poręczeń
(tys. zł)
1 373,0
7 873,0
9 246,0
Wsparcie
(tys. zł)
10 000,0
10 000,0
20 000,0
Wkład
własny
(tys. zł)
1 193,9
0,5
1 194,3
Wartość
projektu
(tys. zł)
11 193,9
10 000,5
21 194,3
Zaangażowanie
30.06.2011
12,3%
78,7%
43,6%
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
Biorąc pod uwagę średnią wielkość udzielanych poręczeń, to jest ona wyraźnie
wyższa w przypadku działalności funduszu Poręczenia Kredytowe,
Kredytowe, aczkolwiek należy
równolegle zauważyć, że portfel poręczeniowy tego funduszu pozostaje zróżnicowany
(przykładowo, występują w nim dwa poręczenia o niskiej wartości – odpowiedni: 12 tys. zł
i 15 tys. zł; z drugiej strony portfel zawiera trzy poręczenia wysokowartościowe, powyżej 200
tys. zł., w tym dwa to poręczenia o kwocie 400 tys. zł. każde).
Rys. 4.2-4. Średnia wielkość udzielonego poręczenia przez fundusze poręczeniowe –
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP (w tys. zł).
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP.
33
Oczywiście, konkluzja ta nie ma w żadnej mierze pejoratywnego charakteru. Wręcz przeciwnie, wsparcie przez władze
regionalne jednostki spoza województwa prowadzi do zwiększenia różnorodności oferty poręczeniowej. Prowadzi także do
rozwoju jednostek działających
jących w szerszej skali terytorialnej.
53
Raport końcowy
4.3.
Wnioski cząstkowe w kontekście funkcjonowania funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych w Polsce
Akcja pożyczkowa prowadzona w oparciu o środki przekazane na realizację projektów
w ramach RPO WP, na tle działalności ogółu funduszy w Polsce, wykazuje się znacznym
zróżnicowaniem. Przede wszystkim średnia wartość pożyczki udzielonej w I półroczu 2011 r.
w projektach podkarpackiego RPO (33,9 tys. zł) jest przeszło trzykrotnie niższa od średniej
wartości pożyczki udzielanej w całym kraju (102,3 tys. zł). Największe różnice
zaobserwowano w przypadku średniej wartości pożyczki obrotowej, nieco mniejsze –
w przypadku pożyczki inwestycyjnej. Średnia wartość pożyczki inwestycyjno-obrotowej była
z kolei wyższa w projektach wspartych środkami RPO WP. Szczegółowe dane w tym zakresie
przedstawia tabela nr 4.3-1.
Tab. 4.3-1. Średnia wielkość pożyczki udzielonej w I półroczu 2011 r. według przeznaczenia
(w tys. zł).
Wyszczególnienie
Wszystkie pożyczki udzielone w
Polsce
Pożyczki udzielone w ramach
projektów RPO WP
Ogółem
Pożyczki
obrotowe
Pożyczki
inwestycyjne
Pożyczki
inwestycyjnoobrotowe
102,3
90,9
118,8
82,7
33,9
18,9
40,6
226,7
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP, dane PARP.
Średnia wartość poręczenia udzielonego w I półroczu 2011 r. w ramach projektów
wspartych środkami RPO WP (150,3 tys. zł) jest nieznacznie wyższa, niż średnia wartość
poręczeń udzielonych w tym samym okresie w całej Polsce (137,3 tys. zł). W projektach
RPO WP wyższą średnią wartość miały poręczenia kredytów obrotowych, niższą – kredytów
inwestycyjnych i pożyczek inwestycyjnych, natomiast w przypadku średniej wartości
pożyczek obrotowych różnice są bardzo nieznaczne.
Tab. 4.3-2. Średnia wielkość poręczenia w I półroczu 2011 r. według przeznaczenia
zabezpieczanego finansowania (w tys. zł).
Wyszczególnienie
Wszystkie poręczenia
udzielone w Polsce
Poręczenia udzielone w
ramach projektów RPO
WP
Ogółem
Poręczenia wg typu zabezpieczanego finansowania
kredyt
kredyt
pożyczka
pożyczka
obrotowy
inwestycyjny
obrotowa
inwestycyjna
137,3
138,8
177,5
56,4
82,0
150,3
178,5
118,8
56,0
71,2
Źródło: opracowanie własne, baza danych IZ RPO WP, dane PARP.
Różnice wykazane w tabeli 4.3-1 wynikają przede wszystkim ze znacznego udziału
w wolumenie pożyczek udzielanych w ramach RPO WP finansowania FWW. Fundacja
udzieliła wielu pożyczek o niskiej wartości (do 20 tys. zł), zaniżając w ten sposób średnią
wartość pożyczek. Z kolei poręczenia udzielane w ramach RPO WP charakteryzują się
parametrami podobnymi to tych udzielanych w całym kraju.
54
Raport końcowy
5.
ANALIZY I USTALENIA BADAWCZE
5.1. Ustalenia badania jakościowego
Poniżej prezentujemy ustalenia z badań jakościowych z poszczególnymi grupami
respondentów.
5.1.1. Perspektywa instytucji finansowych – fundusze pożyczkowe i poręczeniowe
Przedstawiciele badanych funduszy pożyczkowych i poręczeniowych generalnie
pozytywnie oceniali realizację Działania 1.1 Schemat A RPO WP, a także bieżącą współpracę
z Urzędem Marszałkowskim. „Uprzejmi ludzie, pomocni, z mentalnością nie urzędniczą. Ja
spotkałem się z bardzo dobrym przyjęciem, z życzliwością, chęcią wyjaśnienia, pomocy./…/
Na tle innych urzędów, ten się wyróżnia naprawdę bardzo dobrym podejściem”; „Nie mamy
żadnych zastrzeżeń; są tam kontaktowe osoby, na nic nie narzekamy” /IDI-F/34. W tym
kontekście, w związku z opisanymi poniżej kwestiami problemowymi, wskazywano jednak na
brak okresowych spotkań (niezbyt częstych, np. co pół roku, czy nawet raz na rok)
z przedstawicielami Urzędu, na których można by przedyskutować pojawiające się kwestie
problemowe (w tym te opisane poniżej). Na etapie realizacji projektów nie było bowiem
zorganizowane żadne tego typu spotkanie (choć z przekazanych nam informacji wynika, że
jest ono planowane). Spotkania takie miały natomiast miejsce na etapie planowania
realizacji Działania oraz ogłaszania konkursu.
Zdaniem przedstawicieli funduszy, pojawiające się problemy, związane z realizacją
projektu, dotyczyły generalnie kilku podstawowych obszarów. Pierwszy z nich był związany
ze specyfiką instrumentów inżynierii finansowej, polegającą na tym, że znaczna część
przekazanych na ich funkcjonowanie środków (to znaczy de facto wszystkie środki,
z wyjątkiem tych przeznaczonych na pokrycie kosztów administracyjnych), nie jest
ostatecznie wydawana, ale ma charakter rewolwingowy, czyli, że po skorzystaniu z danego
instrumentu (poręczenia lub pożyczki) środki są uwalniane lub zwracane i mogą być
ponownie wykorzystywane na te same cele). Taka sytuacja ma określone konsekwencje,
o których piszemy niżej. Kwestie odrębnego charakteru inżynierii finansowej budziły pewne
nieporozumienia w początkowym okresie realizacji projektów (na przykład pojawianie się
wydatków na cele administracyjne przy braku lub niewielkiej skali, aktywności pożyczkowej,
czy poręczeniowej, jednak obecnie nieporozumień na ogólnym poziomie już właściwie nie
ma).
Druga grupa problemów, które się pojawiały, była raczej związana z ogólnymi
zasadami, realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych w całej Polsce,
działań skierowanych do funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. Wprawdzie zasady te
powinny być interpretowane przez Urząd Marszałkowski (jako Instytucję Zarządzającą RPO),
to jednak ogólne kwestie są regulowane w odpowiednich rozporządzeniach i wytycznych
unijnych (wspomniane wcześniej kolejne noty COCOF), a także rozporządzeniach
i wytycznych krajowych. Niestety, jak zauważają przedstawiciele funduszy, wiele kwestii jest
niejasnych i odmiennie rozstrzyganych w różnych województwach. Wsparcie informacyjne
34
W przypadku cytatów używamy następujących skrótów: IDI-F – indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem
funduszu pożyczkowego lub poręczeniowego, IDI-B - indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem banku, IDI-P
indywidualny wywiad pogłębiony z przedsiębiorcą, IDI-Z indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem Urzędu
Marszałkowskiego lub Banku Gospodarstwa Krajowego. Komentarze i uzupełnienia odautorskie znajdują się w nawiasach
kwadratowych […], zaś skróty są oznaczane jako /…/
55
Raport końcowy
i doradcze płynące ze szczebla centralnego jest w tej materii bardzo ograniczone:
„[Przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego] nie mają i nie mieli, tak jak i my, wsparcia
choćby z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. To jest zasadniczy element, to powinno być
jasno, czysto i klarownie w całym kraju jednakowo, a jak ja mam kontakt z kolegami ze
Śląska, z Pomorza [to w każdym regionie są nieco inne rozwiązania]. Nie powinno tak być,
powinno być jednoznaczne rozwiązania, przecież to są z tego samego źródła pochodzące
środki, a nie dowolna interpretacja każdego Urzędu Marszałkowskiego w tym zakresie”
/IDI-F/.
W tym obszarze największe problemy i nieporozumienia były związane
z następującymi, niżej opisanymi, kwestiami. Pierwszą z nich był moment, w którym projekt
uznaje się za zrealizowany (chodzi o to, czy ma to być konkretna data, czy też osiągnięcie
określonej wielkości udzielonych poręczeń, czy pożyczek). W tej sferze pojawiało się bardzo
wiele nieporozumień. „Ja tymi pieniędzmi obracam, obracam i jeżeli na pewnym etapie ktoś [
z Urzędu] mi mówi: Pan już prawie program operacyjny zrealizował. Ja mówię: gdzie i kiedy?
Ja muszę nimi 10 razy jeszcze przemielić żebym zrealizował” /IDI-F/. W tej wypowiedzi
pojawia się całkowicie słuszna teza, zgodnie z którą, przy relatywnie niezbyt dużej
(w stosunku do innych regionów) średniej wielkości projektu, w większości przypadków
rozkładanie projektu na okres do końca 2015 roku nie wydaje się najbardziej efektywnym
użytkowaniem środków publicznych. Tego problemu też są świadomi przedstawiciele innych
wspartych funduszy, wskazując na to, że środki powinny znajdować się stale w obrocie, nie
zaś leżeć na koncie. Z drugiej jednak strony, zgodnie ze wspomnianymi wcześniej zaleceniami
(wytycznymi) Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, to właśnie moment dokonania
jednokrotnego obrotu środkami powinien zostać uznany za moment zrealizowania projektu.
Tu zresztą pojawia się pewna, dość złożona kwestia. Mianowicie, przyjęto dość powszechnie,
w ramach chyba wszystkich RPO, że prowizje, które fundusze mogą pobierać od wkładu
pozyskanego ze środków RPO na pokrycie niezbędnych wydatków administracyjnych
(w zależności od rodzaju funduszu wynoszące od 2 do 4%) są wyliczane w ujęciu rocznym35.
Takie podejście ma osobliwe konsekwencje, polegające na tym, że przy przyjęciu
jednokrotności obrotu i wobec niejasności, co do losu środków po zakończeniu projektu,
funduszom nie opłacałoby się wcześniej kończyć realizację projektu, bowiem do jego końca
mogą wszakże pokrywać koszty administracyjne za pomocą wspomnianej prowizji. Obecnie
przyjmowane podejście wskazuje natomiast na to, że koniec realizacji projektu powinien
nastąpić w założonej dacie, niezależnie od faktycznego zaangażowania środków (oczywiście
po osiągnięciu jednokrotnego obrotu środkami). Taka interpretacja obowiązujących zasad
może jednak prowadzić do osłabienia aktywności funduszy po wykorzystaniu środków
(„jednokrotny obrót”); nie będą one bowiem miały żadnych bodźców, aby maksymalizować
wartość udzielanych poręczeń i pożyczek, duża aktywność będzie natomiast zwiększać ryzyko
ewentualnych strat.
Trzeci obszar dotyczył losów środków finansowych po zakończeniu realizacji projektu.
Obecna umowa zakłada wprawdzie zwrot przekazanych środków finansowych, jednak
35
Swoją drogą w poprzednim okresie programowania, w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw” przy praktycznie identycznym sformułowaniu odpowiedniego rozporządzenia Komisji,
przyjmowano, że wielkość ta dotyczy całego okresu realizacji projektu. Naszym zdaniem takie właśnie rozumienie jest
prawidłowe, choć z drugiej strony faktem jest, że sugerowana wielkość prowizji jest ustalona na bardzo niskim poziomie, nie
pozwalającym na pokrycie kosztów działania funduszu. W ramach SPO WKP było to możliwe tylko dzięki temu, że na
pokrycie kosztów można było przeznaczać także przychody finansowe (odsetki i prowizje za udzielenie pożyczki lub
poręczenia).
56
Raport końcowy
teoretycznie jest możliwe ich pozostawienie na określony czas i pod określonymi warunkami
w dyspozycji funduszy. W powiązaniu z powyżej wskazanym problemem (niejasność, co do
momentu zakończenia realizacji projektu) powoduje, że w obecnej chwili wiele funduszy nie
wie, jaką strategię działania przyjmować po dokonaniu obrotu przekazanymi środkami: „Nie
mamy żadnych aneksów podpisanych na razie, ale informację dostaliśmy, że możemy
obracać tymi pieniędzmi cały czas. Jak pisałam wniosek to pamiętam, że mówione było, że 5
lat trwałość, a później po zakończeniu będą zwroty. Teraz nie wiem, co z nami podpiszą.
Mamy udzielać, więc pewnie się jeszcze wiele rzeczy zmieni. Jeśli ma się zmienić w dobrym
kierunku to dobrze, niech się zmienia. Wstrzymanie byłoby absurdem” /IDI-F/. Niekiedy,
całkowicie trafnie, wskazywano także, że odebranie pieniędzy funduszom stawiałoby pod
znakiem zapytania zasadność wspierania instrumentów inżynierii finansowej w kolejnym
okresie programowania: „W sytuacji, kiedy Urząd Marszałkowski po 2015 roku zabiera nam
pieniądze i my przestajemy działać, to pojawienie się pieniędzy w kolejnych konkursach,
nawet rok później albo dwa lata później, to kompletnie nie ma sensu. Dlatego, że jest
dezinformacja w środowisku – działał, nie działa, czy będzie działał w przyszłości, nie
wiadomo. Więc kontynuacja musi być” /IDI-F/. Ta wypowiedź wskazuje na bardzo ważny
element wspierania funduszy: brak jasnych reguł, co do statusu środków wpływa na
aktywność funduszy, ta zaś przekłada się na odbiór funduszy przez klientów –
przedsiębiorców i banki. W sytuacji zmniejszania aktywności funduszu (wskutek niejasności,
co do statusu środków, którymi dysponuje) późniejsze odbudowanie bazy klientów nie jest
wcale zadaniem łatwym.
Z punktu widzenia funduszy, w bieżącej realizacji projektu pojawiały się dwie grupy
problemów. Pierwsza z nich dotyczyła rozliczania kosztów administracyjnych.
W powszechnym odczuciu funduszy, sprawność tego elementu realizacji projektu należałoby
bardzo znacznie poprawić. Obecny sposób rozliczania kosztów jest bardzo pracochłonny,
a ponadto koszty były rozliczane w bardzo długim okresie czasu: „Tu są problemy. Oni
rozliczają [każdy drobiazg], każdą ryzę papieru, mimo, że jest zapisane w umowie, że mamy
[limit] i powinno to być rozliczane ryczałtem. Praca włożona w rozliczanie tych kosztów
zarządzania i administracji jest ogromna. Co kwartał musimy wszystkie faktury, dowody
zapłaty opisać, skserować, wysłać do urzędów, wsadzić to w tabelki, i tam 2 tygodnie w tym
jednym kwartale jest pracy jednego pracownika, który musi poświęcić na zrobienie tylko
tego, a nie przynosi to żadnego efektu dodanego. Najprościej byłoby zrobić tak jak w PO KL,
że rozliczamy [te koszty] ryczałtem do [założonej] wysokości mamy się w tym zmieścić.
I wtedy u nas praca by odpadła, praca w Urzędzie Marszałkowskim by odpadła. My w tym
momencie nie mamy zaakceptowanego jeszcze żadnego sprawozdania z kosztów
administracji i zarządzania od tamtego roku. [Ponadto nie wiemy], czy nam zaakceptują, czy
nam nie wyrzucą jakiś kosztów, robimy bilanse, bilanse są badane, później trzeba nanosić te
zmiany, ogrom pracy z tym jest, a nic to nie wnosi” /IDI-F/.Trudno się nie zgodzić z tą opinią,
choć być może faktycznie z powodów formalnych nie jest łatwe wprowadzenie czysto
ryczałtowego rozliczania.
Druga kwestia, na którą dość często wskazywano, dotyczyła niejasności, co do
możliwości udzielania lub poręczania ze środków RPO finansowania o charakterze
obrotowym, co jest związane z celami działalności Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, z którego pochodzą środki finansowe. Wspomniane wcześniej rozporządzenie
MRR w § 18 ust. 1 odsyła w tej kwestii do ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju,
co jednak w żaden sposób nie rozwiązuje problemu. Z kolei wytyczne zawarte w nocie
57
Raport końcowy
COCOFu36 bardzo trudno jest przełożyć na poziom praktyki funduszy37; są one na tyle ogólne,
że nie bardzo wiadomo, jaka konkretna transakcja może zostać uznana za niedopuszczalną
w świetle podanych zasad. Dlatego też przyjmowane przez poszczególne fundusze
rozwiązanie są zróżnicowane i bardzo trudno jest określić, na ile odpowiadają intencjom
twórców wspomnianych przepisów: „Do końca nie było jeszcze wiadomo, czy możemy zrobić
te obrotowe. Tam się zastanawiali i skoro musi być udokumentowane, że musi być to na
rozwój, to musimy pokazać, co on z tego zrobił, tak więc musimy mieć fakturę”; „Staramy się
[nie udzielać] pożyczek 100% obrotowych z tego względu, że znowu są dosyć nieprecyzyjne
przepisy na ten temat, na jaki cel fundusze pożyczkowe powinny pożyczek udzielać. {Nawet]
urząd kontroli skarbowej próbował wyegzekwować od ministerstwa rozwoju regionalnego
jakąś interpretację na ten temat, bo nie byli pewni jak kwalifikować pożyczki 100% obrotowe.
Więc staramy się unikać pożyczek całkowicie obrotowych, z reguły jeżeli klient chce wziąć
pożyczkę na obrót, to mówimy mu 50/50, czyli jakiś element inwestycyjny musi być w tej
inwestycji współfinansowanej pożyczką, natomiast do 50% cel obrotowy” /IDI-F/. Niektóre
fundusze stosują podejście jeszcze bardziej ostrożne i po prostu w ogóle nie udzielają
finansowania o charakterze stricte obrotowym. Trzeba jednak pamiętać, że to właśnie
finansowanie obrotowe może być szczególnie potrzebne firmom w okresie zawirowań
koniunktury i możliwego (w związku z nadchodzącym kryzysem) zaostrzania kryteriów
przyznawanie kredytów przez banki. Tego typu finansowanie jest bowiem najtrudniej
zabezpieczyć: „Tak naprawdę, to luka kapitałowa istnieje dzisiaj w kredytach obrotowych, to
jest ten element, w którym przedsiębiorcy mają największą trudność w uzyskiwaniu
kredytowania i zabezpieczenia. W przypadku kredytów inwestycyjnych, bank żąda zawsze
zabezpieczenia na przedmiocie kredytowania, czyli na budynkach, budowlach, maszynach,
a w przypadku obrotówki nie ma na czym. W kolejnym okresie programowania musi zostać
to uwzględnione i przewartościowane, bo obrotówka jest krwioobiegiem dla przedsiębiorcy
i tu jest ewidentna luka kapitałowa, której nie ma wg mnie w przypadku kredytów
inwestycyjnych” /IDI-F/.
W trakcie wywiadów poruszaliśmy też tematykę docierania do potencjalnych
klientów, a także miejsca funduszy wśród innych instytucji oferujących finansowanie.
Przedsiębiorcy dowiadują się o działalności funduszy w bardzo różny sposób. W przypadku
wielu funduszy pożyczkowych, najlepszą drogą jest droga nieformalna – polecenie przez
znajomych, czy też rodzinę: „Ludzie spłacają, biorą kolejną [pożyczkę], dowiadują się jeden
od drugiego, bo mam dużo telefonów z polecenia. Jednak zaufanie jest ważne. Najtrudniej
jest przekonać takiego, który się dowiedział np. z Internetu i on nie ma kogo zapytać, co i jak.
Taki, który się dowiedział od znajomego, to jest tylko kwestia porozmawiania i sprawdzenia,
czy to da się sfinalizować. Zaufanie, żeby człowieka nie zawieść, to później procentuje” /IDIF/. Jak wskazują też badania ilościowe, znaczna grupa klientów obu rodzajów funduszy, to
klienci wielokrotnie korzystający z finansowania. Jeżeli pierwsze doświadczenia są korzystne,
to w wielu przypadkach przedsiębiorca po spłaceniu pożyczki ponownie występuje o kolejną.
Dość rzadko w wywiadach pojawiał się wątek konkurencji z bankami. Na ogół badani
zwracali uwagę, że ze względu na specyfikę klientów (osoby rozpoczynające działalność
gospodarczą, osoby nieposiadające zdolności kredytowej badanej zgodnie z metodologią
bankową), takiej konkurencji nie ma. Incydentalnie pojawiały się opinie o konkurowaniu
36
P. 3.2.6-3.2.8
Patrząc na to z lekka cynicznie, można założyć, iż deklaracja przedsiębiorcy, że otrzymane finansowanie służy rozwojowi
firmy, a także przedłożenie dowolnego dokumentu, nazwanego biznesplanem powinno absolutnie wystarczyć.
37
58
Raport końcowy
z bankami, w takich jednak przypadkach wskazywano, że tego typu opinie mogą niekiedy
wynikać z błędów popełnionych przez same banki i braku wystarczającej dbałości o klienta:
„Mamy kontakt z różnymi bankami i [czasami] mówią, że odbieramy im klientów. Może
chodzi o obsługę, może o oprocentowanie, dlatego że jest ono konkurencyjne. Bank jak widzi,
że ktoś od niego odchodzi to mówi później, że z nim konkurujemy. [My zaś generalnie] nie
nastawimy się na to, żeby z kimś konkurować” /IDI-F/.
Przedsiębiorcy, korzystający z pożyczek i poręczeń udzielanych przez fundusze
stanowią dość zróżnicowaną grupę, na co wskazują zresztą między innymi wcześniej
zaprezentowane dane statystyczne.
W wielu funduszach, znaczącą grupę stanowią osoby rozpoczynające działalność
gospodarczą. Jest to całkowicie zrozumiałe, gdyż przeważnie tego typu osoby mają dość
małe szanse na pozyskanie kredytu bankowego: „Myślę, że blisko 50% naszych klientów - to
są starterzy i oni mogą liczyć u nas – nie zawsze, ale często – na kwoty, której absolutnie nie
mogliby uzyskać w bankach. Zdarza się, że osoba rozpoczynająca działalność dostaje 100-120
tysięcy, oczywiście przy odpowiednich zabezpieczeniach” /IDI-F/. Takie podejście niektórych
funduszy znakomicie się wpisuje w cel ich działania, to właśnie do tego typu klientów
powinny one przede wszystkim kierować swoją ofertę.
Interesującą i (przynajmniej w przypadku niektórych funduszy znaczącą) grupę
przedsiębiorców stanowią firmy, którym oficjalne wyniki działalności nie stwarzają szansy na
uzyskanie kredytu bankowego – wykazują one bowiem stratę z działalności lub też
minimalne zyski. W takiej sytuacji nie dysponują zatem zdolnością kredytową: „ [Wśród
naszych klientów] jest też grupa przedsiębiorców, którzy istnieją na rynku już jakiś czas,
natomiast ich wyniki finansowe nie są za dobre, co wynika między innymi też z tego, że część
z tych wyników jest po prostu ukrywana. Jest to osobny temat wart jakiejś głębszej analizy.
Sporo mamy klientów z tego segmentu” /IDI-F/. Oczywiście osobom bez zdolności
kredytowej ( w przypadku funduszy pożyczkowych zwanej też pożyczkową) nie powinny być
udzielane także pożyczki. Cała kwestia zasadza się jednak na metodach badania tej zdolności,
które w przypadku funduszy mogą się opierać na nieco innych danych, niż w przypadku
banków. Niesłychanie użyteczna jest w takich przypadkach szczera rozmowa z przedsiębiorcą
o jego prawdziwych, a nie tylko deklarowanych, przychodach i próba weryfikacji
prawdziwości przekazanych informacji. Są jednak i takie przypadki, w których, mimo tego, że
przedsiębiorca w rzeczywistości osiąga zyski, to rozbieżność między deklarowanym
a faktycznym wynikiem finansowym jest tak wielka, że fundusz, w trosce o swoje własne
bezpieczeństwo, zmuszony jest odmówić udzielenia pożyczki: „Nie może być takiej sytuacji,
że w rodzinie jedyne dochody są z działalności gospodarczej, jest zadłużenie na poziomie 10
tysięcy miesięcznie, a jest człowiek na minusie przez ostatnie 2 lata. Żona nie pracuje, jeszcze
piątka dzieci - mieliśmy kiedyś taki przypadek. To po prostu się nie bilansuje, nie możemy
takiemu komuś udzielić pożyczki, bo po prostu kiedyś ktoś przyjdzie i skontroluje” /IDI-F/.
W tego typu sytuacjach klient jest informowany, z czego wynika odmowa udzielenia
pożyczki, co na przyszłość może skutkować zmniejszaniem różnicy pomiędzy faktycznymi
i oficjalnie deklarowanymi dochodami: „W sytuacji, kiedy pojawia się taka historia, klient
zostaje pouczony, że „wie Pan, dziura jest ewidentna, jeżeli Pan chce w przyszłości starać się
o kredyty, czy o pożyczki poza systemem bankowym, to musi się to po prostu bilansować”
/IDI-F/.
Jeśli chodzi o sytuację regionu, w porównaniu do innych województw, w sferze
dostępu do finansowania, to badani wskazywali, że bardzo trudno jest im wydać w tej
59
Raport końcowy
materii jasną opinię, że brak jest im odpowiednich danych. Zwracano raczej uwagę, że choć
województwo należy raczej do mniej zasobnych, to nie wydaje się, aby sytuacja w nim
istotnie różniła się od sytuacji w innych. Wskazywano tylko, iż województwo jest jednym
z gorzej wyposażonych, jeśli chodzi o dostęp do funduszy poręczeniowych. Z tezą tą można
wprawdzie nieco polemizować wobec tego, że na jego terenie (oprócz funduszu o zasięgu
regionalnym) działania prowadzi również (będący również beneficjentem RPO) warszawski
fundusz „Poręczenia Kredytowe”, a także lubelski Polski Fundusz Gwarancyjny, który
niedawno pozyskał regwarancję Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, między innymi
właśnie na poręczenia udzielane w województwie podkarpackim. Faktem jest natomiast, iż
fundusz regionalny (PFPK) jest, w porównaniu do innych województw, jednym z funduszy
regionalnych o najmniejszej kapitalizacji.
Fundusze w większości wypadków nie oferują zbyt dużej palety produktów
pożyczkowych, czy też poręczeniowych. Sytuacja ta może w najbliższym czasie się zmieniać,
szczególnie w przypadku funduszy pożyczkowych, które rozważają zwiększenie palety
oferowanych produktów. Fundusze poręczeniowe są bowiem obecnie w nieco gorszej
sytuacji, nie będąc w stanie samodzielnie kształtować swojej oferty; w bardzo znacznym
stopniu zależy to od oferty potencjalnie poręczanego przez nie finansowania dłużnego,
oferowanego przez współpracujące banki i fundusze pożyczkowe. Wobec zagrożenia
osłabiania akcji kredytowej, na przykład wskutek obaw przed nadchodzącym kryzysem,
fundusze rozważają możliwość poszerzenia palety produktów: „Nie mam jeszcze udzielonego
ani jednego poręczenia dotyczącego faktoringu. Dzisiaj spłynął wniosek, ale to też na
zasadzie takiej, że ani ja nie mam doświadczeń za dużych w tym zakresie, ani bank. I tak się
nawzajem uczymy. Na jakim etapie i co będzie dotyczyło naszego poręczenia. Szukam takich
niszowych obszarów, bo po to między innymi jesteśmy. Podkarpacie to między innymi
turystyka, i [działają] na przykład biura podróży, które mają obowiązek mieć fundusz
gwarancyjny na wypadek upadłości i też zapotrzebowanie zaczęło się pojawiać w tym
zakresie, że wezmą gwarancje z banku na ten cel, a my będziemy zabezpieczycielami” /IDI-F/.
Fundusze rozważają też uruchomienie poręczeń wadiów w ramach prawa zamówień
publicznych, które pozwala na przyjmowanie takich zabezpieczeń, jednak tylko udzielanych
przez fundusze, które otrzymały pieniądze na ten cel z Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości: „[Na wadia] jest duże zapotrzebowanie rynkowe, bo przedsiębiorca stając
do przetargu publicznego musi 3% wartości wpłacić wadium, i musi te pieniądze wyciągnąć
i wpłacić. Te pieniądze gdzieś tam sobie leżą, a on je potrzebuje w obrocie. Dlatego my
zamierzamy na tym rynku podziałać. I dla tych przedsiębiorców, którzy startują w różnego
rodzaju przetargach [chcemy] właśnie dawać poręczenia (…). To już jest w naszym
regulaminie, ta oferta już jest, natomiast dokumenty za chwileczkę będą powieszone na
stronie, będą dostępne do pobrania tak, żeby przedsiębiorcy mogli również korzystać z tego
instrumentu” /IDI-F/. Naturalnie tego typu instrumenty różnią się istotnie od poręczeń
kredytów, czy też pożyczek. W części przypadków (wadia) brak jest bowiem równoległej,
niezależnej oceny przedsięwzięcia, dokonywanej przez drugi podmiot; niezbędne jest też
opracowanie odmiennych, niż w przypadku kredytu, czy pożyczki procedur wyceny ryzyka.
Tym niemniej tego typu inicjatywy należy uznać za bardzo cenne, wskazujące na elastyczną
reakcję na potrzeby rynku.
W kontekście rodzaju instrumentów, których uruchomienie mogłoby być zasadne
w regionie, wskazano też na możliwość i sensowność uruchomienia funduszu kapitałowego
(np. typu seed capital), skierowanego naturalnie do wąskiego grona firm, tym bardziej, że
60
Raport końcowy
w okolicznych województwach, tego typu instytucje z sukcesem prowadzą działalność:
„Byłam na spotkaniu w małopolskim, gdzie działa ten fundusz zalążkowy i to też jest bardzo
ciekawe i fajne. Było to związane z tym, że my budujemy w tej chwili inkubator nowoczesnych
technologii i chcąc obsadzić ten inkubator firmami naprawdę innowacyjnymi,
wprowadzającymi nowinki techniczne z różnych branż, przydałoby się jakieś wsparcie dla
tych firm. Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego właśnie działa w ten sposób, że
fundusz zalążkowy, który został stworzony, wspomaga tego typu inwestycje” /IDI-F/.
Niektóre fundusze rozważają też rozszerzenie swojej działalności na sektor rolny; jest
to jednak niełatwe, bo większość środków, którymi dysponują jest przeznaczona tylko dla
przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Tym niemniej
z punktu widzenia rozwoju województwa, tego typu pomysły są głęboko zasadne: „Czy
agroturystyka, to jest akurat rolnik czy nie rolnik? Bo jeżeli nie rolnik, to z tytułu agroturystyki
owszem byłby to segment, który by się u nas naprawdę sprzedawał. Naprawdę ludzie już to
robią na bardzo wysokim poziomie, te kwestie sanitarne, wyposażenia, Internet, itd. Byłoby
na to zapotrzebowanie” /IDI-F/.
Przedstawiciele niektórych funduszy identyfikowali też zapotrzebowanie na wsparcie
specyficznych grup przedsiębiorców: „Szereg obszarów tego województwa jest narażony na
skutki powodzi i [przedsiębiorcy z terenów zagrożonych powodzią mają poważne problemy].
Po pierwsze nie mają gdzie się przenieść ze swoją działalnością, wracają na tereny, które
dalej są zagrożone powodzią, bo nie ma nowych terenów inwestycyjnych, bo o tym nikt nie
pomyślał. Więc oni wracają i odbudowują. Poziom akumulacji tych małych przedsiębiorców
jest niski, w związku z czym, oni dalej poszukują środków finansowych. Ich problem jest taki,
że dzisiaj banki nie chcą ich skredytować, dlatego, że są w grupie ryzyka i nie są w stanie
ubezpieczyć majątku. Natomiast bank mówi tak, nie ubezpieczysz, to ja ci tego nie
skredytuję. Tu jest luka, że oni nie są w stanie zaciągać zobowiązań komercyjnych. I my
staramy się w tej chwili uruchomić program pożyczkowy, który będziemy też poręczać
właśnie ze środków RPO po to, żeby po pierwsze dać im możliwość finansowania tych swoich
inwestycji i z drugiej strony dać im zabezpieczenie, którego im nie dają ubezpieczalnie” /IDIF/. Jak się wydaje ten kierunek działania jest wart zdecydowanego poparcia, gdyż do właśnie
tego typu firm powinny być kierowane środki publiczne.
5.1.2. Perspektywa instytucji finansowych – sektor bankowy
Na początek należy zwrócić uwagę, że wszyscy respondenci badania jakościowego,
reprezentujący grupę przedstawicieli banków, zgodnie zwracali uwagę na kształtujące się już
od dłuższego czasu zjawisko rosnącej konkurencji pomiędzy bankami w dziedzinie kredytu
gospodarczego („/…/ konkurencja jest bardzo duża. Oczywiście, zawsze mówimy, że
konkurencja sprzyja poprawie jakości, cen itd., ale … [wymaga to coraz większej elastyczności
działania]” /IDI-B/ oraz „/…/ tak, myślę, że jest dość silna konkurencja. Nawet na tym
lokalnym rynku to obserwuję” /IDI-B/, a także „/…/ w Rzeszowie są wszystkie banki świata,
więc konkurencja jest ogromna. Konkurencja również wymusza pewne [działania] na nas”
/IDI-B/). Podkreślano, że jest ono charakterystyczne dla całego kraju, a zatem daje się odczuć
również w województwie podkarpackim. Jego podstawę stanowi poszukiwanie nowych
źródeł przychodów w segmentach wcześniej słabiej eksploatowanych. W ten sposób
prowadzi to do rosnącego zainteresowania banków obsługą małych i najmniejszych
przedsiębiorstw („/…/ [ma miejsce] koncentracja banków na tym segmencie firm –
mikroprzedsiębiorstw]” /IDI-B/).
61
Raport końcowy
Z drugiej jednak strony, respondenci podkreślali, że ta rosnąca konkurencja zachodzi
w warunkach wzrostowego trendu zainteresowania kredytem przez sektor mikro, małych
i średnich firm. Wskazać tu można na następujące, wiele mówiące opinie: „[kredytobiorców]
przybywa. Jest stały dopływ nowych klientów /…/ mikroprzedsiębiorcy, to jest [segment]
który nam cały czas ładnie ewoluuje i mamy przyrosty” /IDI-P/, „My na brak klientów nie
narzekamy /…/ można powiedzieć, że zainteresowanie [finansowaniem bankowym] stale
rośnie. Raz prędzej, raz wolniej, ale stale rośnie. Podobne informacje mam od kolegów
[w innych bankach, którzy] mają podobne doświadczenia” /IDI-B/ oraz „Ja bym powiedział, że
trend jest raczej pozytywny [wzrostowy], nie ma już [co prawda] takiej dynamiki jak w 20062007 r., ale trend jest rosnący” /IDI-B/.
Opisana powyżej sytuacja, wpływa na nasilanie się konkurencji, gdyż wywołuje
zdecydowanie bardziej ekspansywne postawy banków. Mają one rozmaite przejawy,
począwszy od tworzenia nowych placówek (rośnie dostępność terytorialna: „/…/ wydaje mi
się, że dostęp do banków jest bardzo znaczny. Trzeba pamiętać, że na podkarpaciu
funkcjonuje gigantyczna sieć banków spółdzielczych, lokalnych” /IDI-B/), aż po projektowanie
i uruchamianie nowych produktów o charakterze pakietowym, lepiej dostosowanych do
specyfiki nowych grup klientów („/…/ [nasz] departament produktów zaprojektował nowy
produkty – Pakiet Biznes, obudowany rożnymi dodatkowymi elementami, oferowany za
darmo” /IDI-P/)38, a także większej elastyczności w kształtowaniu relacji z klientami,
odpowiednio do wykazywanych przez nich potrzeb ( „/…/ wygrywamy elastycznością, /…/
z reguły, gdy ktoś zakłada działalność, chce kredyt, to [zakłada] u nas rachunek, ale to nie jest
żaden warunek /…/. Kredytujemy również firmy, które posiadają rachunek gdzie indziej” /IDIB/. Ostatecznie, zdaniem respondentów trudno jest dłużej uzasadniać istnienie zjawiska
awersji do finansowania działalności gospodarczej ze źródeł zewnętrznych, przede wszystkim
zaś bankowych. Wskazują na to następujące opinie respondentów badania: „[osobiście] nie
rejestruję tego zjawiska, jeśli ktoś chce się rozwijać, to musi korzystać z finansowania /…/
kiedyś, zjawisko takie można było zauważyć, teraz raczej już nie. [Kredyt stał się rzeczą
normalną] to już nie jest jakieś specjalne wydarzenie w życiu przedsiębiorcy, [przedsiębiorcy]
nie mają [już] obaw” /IDI-B/ i „/…/ nie spotkałem się, aby [rzeczywiście występowały] takie
obawy, wręcz [przeciwnie] jest dużo klientów mikro” /IDI-B/. Tak więc, banki obserwują, nie
tylko rosnącą gotowość, ale i zainteresowanie korzystaniem z kredytu gospodarczego. Trend
ten ma charakter długookresowy, a jego okresowe zahamowania nie mają większego
znaczenia (pewne wyhamowanie z przełomu 2008 / 2009 r., wynikające z kryzysu
finansowego i spowolnienia gospodarczego w Polsce, zostało już powstrzymane). Na
marginesie warto wspomnieć, że prezentowane opinie są bardzo trafne – potwierdzają je
badania dotyczące kształtowania się portfela kredytowego banków w sektorze mikro, małych
i średnich firm, który na przestrzeni ostatnich lat wykazuje stabilny wzrost (w tym także
szczególnie silny w segmencie najmniejszych, indywidualnych podmiotów gospodarczych)39.
38
Czy też, wskazany przez respondenta reprezentującego inny bank, pakiet Biznes Debiut, oferowany dla firm
nowopowstających lub działających w okresie do półtora roku, udostępniany za darmo i obejmujący pewne podstawowe
usługi (np. darmowe przelewy do instytucji publicznych).
39
Jak podają M. Gajewski, J. Szczucki w artykule pt. „Tendencje w zakresie kredytowania sektora MŚP – 2008-2010” (PARP,
maj 2011), na przestrzeni analizowanego okresu widoczny jest postępujący przyrost wielkości portfela kredytowego banków
w sektorze MŚP. Interesujące jest wyraźnie zjawisko, istotnie szybszego przyrostu wartości finansowania w segmencie
najmniejszych firm. W konsekwencji obserwujemy przyrost udziału tej grupy przedsiębiorstw w całkowitym portfelu
kredytowym w sektorze MŚP. Przyrost globalnego portfela kredytowego jest w głównej mierze dyktowany coraz większym
finansowaniem segmentu mikrofirm. Jednocześnie, obserwujemy umiarkowane zmiany (przyrosty), jeśli chodzi o akcję
kredytową, skierowaną do segmentu przedsiębiorstw małych i średnich.
62
Raport końcowy
Powyższe spostrzeżenia bardzo dobrze uzupełnia jeszcze jedna opinia. Tym razem
uwidacznia ona zmiany zachowań sektora bankowego, odzwierciedlające rosnąca
elastyczność i wynikające z „uczenia się” potrzeb i specyfiki klientów gospodarczych, przede
wszystkim zaś najmniejszych i małych przedsiębiorców: „[przedsiębiorcy] mają w tej chwili
łatwiejszy dostęp do banków, [które] nauczyły się finansować małe przedsiębiorstwa.
Dwadzieścia lat temu, to była faktycznie droga przez mękę [np. gdy żądano od przedsiębiorcy
opracowania rozbudowanego rachunku przepływów pieniężnych, biznes planu, prognozy
bilansu i rachunku wyników, itd. itp.]” /IDI-B/.
Zaprezentowane powyżej stanowiska przedstawicieli sektora bankowego, oparte na
ich doświadczeniach, prowadzą do określonej opinii na temat obecności w gospodarce
zjawiska luki finansowej. Konkludując, można mianowicie stwierdzić, że respondenci
umiejscawiają występowanie luki, przede wszystkim w odniesieniu do sytuacji, gdy
działalność gospodarcza dopiero jest podejmowana lub też wciąż znajduje się w bardzo
wczesnych stadiach rozwojowych. Charakterystyczny jest dla nich niski poziom obrotów firm
oraz brak majątku własnego, co utrudnia pozyskanie finansowania bankowego. Natomiast,
w sytuacji przedsiębiorstw, które posiadają już określoną historię funkcjonowania na rynku,
a ich standing rynkowy nie odbiega od standardu (ryzyko oceniane jako akceptowalne),
kredyt staje się praktycznie dostępny, przy czym jego szczegółowe parametry zawsze zależeć
będą od specyfiki przedsięwzięcia, na które poszukiwane jest źródło finansowania.
Przedstawiciele banków podkreślali ich pozytywne nastawienie do współpracy
z funduszami poręczeniowymi. W tym zakresie nie zgłaszano żadnych istotnych uwag, poza
podkreśleniem, że z punktu widzenia banków, byłoby dobrze aby fundusze poręczeniowe
dysponowały produktami poręczeniowymi, umożliwiającymi finansowanie większych
wartościowo kredytów. Postulaty te formułowano, zaznaczając, że nie chodzi tu tylko
o wykorzystywanie poręczeń dla zabezpieczania wysokowartościowych kredytów, ale raczej
o elastyczność instrumentu poręczenia, które będzie mogło być stosowane w rozmaitych
przypadkach – a więc zarówno dla kredytów mniejszej wartości, jak i tych większych.
Stanowisko to dobrze odzwierciedla opinia jednego z respondentów: „/…/ fundusz
[poręczeniowy] ma pewną możliwość poręczeń [zdolność poręczeniową], ale gdyby miał
jeszcze większe możliwości, to [uważam], że mógłbym zrobić jeszcze większą liczbę transakcji
/…/ chodzi mi o to, aby fundusz mógł [też] poręczać jeszcze większe kwoty” /IDI-B/40. Poza
tym, respondenci podkreślali, że funkcjonowanie oferty poręczeniowej jest jak najbardziej
wskazane, przy czym – w związku z nasilającą się konkurencją pomiędzy bankami – trzeba
mieć świadomość faktu, że nawet w sytuacji braku oferty poręczeniowej, interesujący
z punktu widzenia banku klienci, raczej nie będą automatycznie dyskwalifikowani jako
kredytobiorcy. Bank zawsze dążyć będzie do skutecznego poszukiwania optymalnego
rozwiązania, aby umożliwić sfinansowanie potrzeb rozwojowych takiego przedsiębiorcy.
Dotyczy to jednak głównie przedsiębiorstw o ustabilizowanej pozycji rynkowej oraz
posiadających wyraźne perspektywy rozwojowe. W ten sposób oferta poręczeniowa
40
Stanowisko to zostało zaprezentowane w związku z tzw. finansowaniem pomostowym projektów przy wykorzystaniu
kredytu, realizowanych przy wykorzystaniu dotacji unijnych: „/…/ mamy obecnie takiego klienta i pewnie w funduszu nic by
się z nim nie dało zrobić. To jest mikroprzedsiębiorca, [który otrzymał] ogromną dotację jak na jego możliwości” /IDI-B/.
Naturalnie, finansowanie pomostowe stanowi istotne narzędzie udrażniania realizacji przedsięwzięć gospodarczych,
finansowanych ze środków unijnych. W tym kontekście znamienne i wiele mówiące jest stanowisko przedsiębiorcy z
województwa podkarpackiego, beneficjenta wsparcia unijnego. Mianowicie: „/…/ mechanizm funkcjonuje tak, /…/ że jeśli
firma nie ma pieniędzy, to środki unijne rozkładają firmę, /…/ dlatego, że w danym roku kalendarzowym [wykonano] 100%
inwestycji, a zwrot następuje, tak jak w moim przypadku, po roku. My byliśmy przygotowani, że wykładamy takie pieniądze,
robimy konkretne zakupy i że ten zwrot nastąpi /…/ w ciągu pół roku, trochę się przeliczyliśmy” /IDI-P/.
63
Raport końcowy
postrzegana jest jako uzupełniająca, ułatwiająca uruchomienie finansowania dłużnego
(innymi słowy – brak poręczenia nie oznacza bynajmniej, że klient stoi na straconej pozycji).
W sumie jednak, jak zaznaczył to jeden z przedstawicieli banków: „Oczywiście, w przekroju
[różnych grup] przedsiębiorców, fundusz przydaje się u każdego – u dużego, u małego,
u średniego, naprawdę jest to potrzeba instytucja i byłoby [dobrze], gdyby [fundusz] miał
większe możliwości. Bo, jeżeli chodzi o współpracę, o szybkość, to jesteśmy zadowoleni” /IDIB/. Zaznaczano również, że w przypadku większości transakcji kredytowych, dodatkowy koszt
jaki rodzi po stronie przedsiębiorcy skorzystanie z poręczenia, nie odgrywa istotnego
znaczenia. Najważniejsze jest, iż poręczenie umożliwia sfinalizowanie transakcji
finansowania, nie powodując wydłużenia czasu, niezbędnego na kompletację dodatkowych
czynności proceduralnych.
W toku wywiadów poruszano również wątek ewentualnej konkurencji pomiędzy
ofertą bankową a ofertą pożyczkową, wspieranych w województwie podkarpackim funduszy
pożyczkowych. Przynajmniej teoretycznie konkurencja taka może mieć miejsce, gdyż
wspomagane fundusze pożyczkowe formują nowe źródło finansowania dłużnego, co więcej,
oparte o kapitał, pozyskiwany praktycznie bez kosztowo (tym bardziej, o czym była już mowa
w poprzednim rozdziale, część pożyczek oferowanych przez wspierane fundusze
pożyczkowe, dotyczy kwot, odpowiadających typowym wielkościom kredytów udzielanych
na cele gospodarcze). Respondenci reprezentujący banki, nie wskazywali jednak, aby
konkurencja ze strony funduszy pożyczkowych miała realne znaczenie. Ich funkcjonowanie,
przynajmniej z perspektywy sektora bankowego, jest bardzo słabo zauważalne. Przy okazji
warto wspomnieć, że wiedza respondentów o ofercie pożyczkowej okazuje się bardzo
niewielka.
Z generalnie podobną sytuacją mamy również do czynienia, jeśli chodzi o inne
instrumenty inżynierii finansowej, jak przykładowo, fundusze inwestycyjne typu venture
capital (np. fundusze zalążkowe lub startowe, koncentrujące zainteresowanie na
finansowaniu wczesnych faz rozwojowych przedsięwzięć uznawanych za innowacyjne). Tylko
jeden z respondentów wspomniał o wcześniejszej inicjatywie lokalnej, dotyczącej tworzenia
platformy, wspomagającej funkcjonowanie sieci tzw. aniołów biznesu w województwie
podkarpackim, realizowanej przy współudziale jednej ze szkół wyższych w Rzeszowie (bank
respondenta, za jego pośrednictwem, zaproszony został do udziału w planowanym
przedsięwzięciu). Niestety, zabrakło późniejszej kontynuacji. W sumie zatem, brak wiedzy
o funkcjonowaniu niekonwencjonalnych instrumentów inżynierii finansowej w środowisku
bankowym wskazuje, że inicjatywy tego rodzaju nie występują (wskazują na to również,
prezentowane w kolejnym podrozdziale, opinie przedsiębiorców).
5.1.3. Perspektywa klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów inżynierii
finansowej)
Grupą respondentów w badaniu jakościowym byli również przedsiębiorcy – klienci
korzystających z poręczeń lub pożyczek udzielanych przez fundusze poręczeniowe lub
pożyczkowe wspierane w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP. Generalnie stanowiska
respondentów były zgodne. W każdym przypadku oceniano możliwość pozyskiwania
poręczeń lub finansowania dłużnego ze źródeł pozabankowych (pożyczki z funduszy
pożyczkowych), jako atrakcyjne formy, uzupełniające paletę źródeł finansowania działalności
gospodarczej w województwie podkarpackim.
64
Raport końcowy
Respondenci powszechnie zwracali uwagę na fakt, iż atrakcyjność instrumentów
pozabankowych wynika z trudnej dostępności finansowania kredytowego. Choć sieć
placówek bankowych jest ich zdaniem dobrze rozwinięta, to jednak wciąż występują czynniki
utrudniające posiłkowanie się finansowaniem dłużnym z banku. Jednocześnie podkreślano,
że wiele zależy od sytuacji firmy, w szczególności zaś fazy jej rozwoju, posiadania tzw. historii
kredytowej, a także posiadanego majątku. Stanowisko to dobrze oddają następujące opinie:
„Dla małych i nowopowstających firm [oferta funduszy] jest czasem ostatnią deską ratunku.
Generalnie, banki nie udzielają kredytów dla nowopowstających firm, ponieważ nie znają ich
historii kredytowej” /IDI-P/, „/…/ bez tego typu instrumentów, ciężko byłoby tym, którzy
startują z własną firmą” /IDI-P/41 oraz „/…/ kluczowym problemem przy zaciąganiu kredytów
jest to, że o kredyt stara się ten, kto próbuje coś zrobić i nie ma pieniędzy, [natomiast] banki
podchodzą w następujący sposób, jak masz pieniądze to jesteś fajnym [dobrym] klientem
[a jeśli nie …]” /IDI-P.
W sumie jednak, z przeprowadzonych wywiadów indywidualnych z przedsiębiorcami,
wyłania się obraz rozmaitych doświadczeń, wynikających ze współpracy z sektorem
bankowym. Wiele zależy od konkretnego przypadku. W praktyce, mamy zatem do czynienia
zarówno z przypadkami współpracy ocenianej bardzo pozytywnie, jak i negatywnie. Prowadzi
to do konkluzji, że trudno jest obecnie formułować generalne wnioski o niechęci
i niedostosowaniu oferty bankowej do potrzeb przedsiębiorców. Niemniej, respondenci –
pożyczkobiorcy, wyraźnie podkreślają kilka aspektów, które przesądzają o większej
atrakcyjności oferty funduszy pożyczkowych. Lokują się one głównie w sferze warunków
dostępu i procedur pozyskiwania finansowania. Warunki te oceniane były przez większość
badanych, jako lepsze w przypadku funduszy pożyczkowych. Zwracano uwagę przede
wszystkim na następujące charakterystyki oferty i procesu pozyskiwania pożyczek:
• z reguły, w funduszach pożyczkowych procedury decyzyjne są znacznie mniej
skomplikowane, co wynika z łatwiejszego kontaktu z osobami posiadającymi
kompetencje decyzyjne (i przeciwnie – w przypadku banków respondenci podkreślali
niekorzystne skutki centralizacji decyzji kredytowych),
• mniejszy stopień komplikacji procedur powoduje, iż procesy decyzyjne w funduszach
pożyczkowych zachodzą w znacznie szybszym tempie i są bardziej przewidywalne (po
przeciągającym się w czasie rozpatrywaniu wniosku kredytowego przez bank okazuje
się, że niezbędne jest jakieś jego uzupełnienie; stwarza to wrażenie, że analiza
wniosku wskazuje na gotowość banku do jego akceptacji; jednak po kolejnym,
dłuższym okresie rozpatrywania, okazuje się, że kredyt nie może być udzielony –
sytuacje takie nie występują w funduszach pożyczkowych, w przypadku których
bardzo szybko jasne stają się szanse pozyskania finansowania lub też ich brak),
• występowanie pewnych przewag, wynikających z cech oferowanych produktów
pożyczkowych (np. jednorazowe przekazanie kwoty pożyczki, większa swoboda
dysponowania kwotą pożyczki, łatwiejszy tryb i przebieg dokonywania zmian
w kierunkach przeznaczenia pożyczki),
41
Niektórzy z respondentów uzupełniali prezentowane opinie stwierdzeniem, że konieczne jest działanie przez
przedsiębiorstwo przez co najmniej 3 lata, wtedy kredyt staje się o wiele łatwiej dostępny i można „przebierać” w ofertach
bankowych.
65
Raport końcowy
• wszystkie powyższe elementy prowadzą przedsiębiorców do przeświadczenia, że
generalnie obsługa klienta w funduszy pożyczkowym jest bardziej przyjazna,
i wreszcie,
• co do zasady, koszty związane z zaciągnięciem pożyczki i jej późniejszą obsługą
oceniane są jako niższe, a więc bardziej atrakcyjne.
Za uzasadnienie powyższych konkluzji posłużyć mogą następujące stanowiska
respondentów badania jakościowego: „[zaoferowane przez fundusz warunki] były korzystne.
Przede wszystkim, nie było takiej papierologii, z jaką zetknęliśmy się w banku” /IDI-P/, „Na
pewno warunki są lepsze niż w bankach”/IDI-P/, „/…/ to była rewelacja /…/ oni nam
wszystko pozałatwiali. Warunki zdecydowanie lepsze niż w banku. Jak będziemy chcieli, to
pożyczkę spłacimy wcześniej, jest tylko kwestia sporządzenia nowego harmonogramu. Tak
samo, jakbyśmy nie mieli pieniędzy [chwilowo], to wiem, że nie musimy z miesiąca na miesiąc
spłacać” /IDI-P/, „/…/ jest dodatkowy plus, że przekazują pieniądze na konto i my nimi
dysponujemy. Musimy się z tego rozliczyć, tu [występuje element zaufania /…/, a warunki
umowy są możliwe do negocjowania, to jest ważne” /IDI-P/, „Jakość obsługi – przede
wszystkim. Gdy 2 miesiące temu prosiłem w banku, by debet przekształcono w normalną
spłatę, to czekam już trzeci miesiąc i nadal nie ma odpowiedzi z centrali /…/ [choć] ogólnie
rzecz biorąc, to i w banku mamy świetne kontakty, ale ogólnie rzecz biorąc [fundusz
pożyczkowy] jest bardziej przyjazny /…/ poza tym, to co w banku jest sztywne, to
[w przypadku pożyczki] wiele jej elementów można w trakcie zmieniać” /IDI-P/ oraz,
w odniesieniu do kosztów finansowania: „/…/ porównując koszt do innych ofert, [w tym
banków], to jest to bardzo dobra oferta [funduszu pożyczkowego]” /IDI-P/, „[w banku]
oprocentowanie jest dużo wyższe” /IDI-P/.
Na koszty finansowania zwracają uwagę również poręczeniobiorcy. W tym przypadku
problem ten postrzegany jest jako istotny, o czym decyduje sama logika mechanizmu
poręczeniowego. Mianowicie, prowizja za poręczenie podwyższa koszt finansowania
dłużnego, które zabezpiecza poręczenie. Z punktu widzenia klienta poręczenie powoduje
podwyższenie wyjściowego kosztu, po którym pozyskiwane jest finansowanie. Przedsiębiorcy
zdają się nie zwracać uwagi na fakt, że z udzieleniem poręczenia wiąże się określone ryzyko,
które przejmuje fundusz poręczeniowy. Zabezpieczenie udostępniane przez fundusz traktują
raczej jako element formalny, uzupełniający transakcję finansowania, samo zaś jego
całkowite ryzyko wkalkulowane już jest – ich zdaniem - w stawkę oprocentowania kredytu.
Wiele mówiące są następujące stanowiska respondentów: „/…/ to jest niewielki kredyt, 300
tysięcy złotych, więc te 1,5% jest do wytrzymania, [ale] w przypadku, gdybyśmy brali większy
kredyt, to na pewno by to była [bardziej] znacząca kwota i myślę, że bardzo bym wtedy
naciskał na obniżenie tej stopy. Bo ja sądzę, że to jest tylko obrabianie dokumentów, więc tak
naprawdę, to powinna być chyba stała kwota” /IDI-P/ oraz [pyt. Jak generalnie ocenia
Pan/Pani ofertę funduszu poręczeniowego?] „/…/ na pewno odstrasza oprocentowanie
[wysokość prowizji]” i [w konsekwencji] „nie zarzekam się, [ale] w przyszłości wolelibyśmy nie
korzystać z poręczeń [z uwagi na wiążący się z nimi koszt]” /IDI-P/, a także: „Jeśli ktoś szuka
pomocy w postaci tego typu pożyczki, to te opłaty wstępne w tych dwóch instytucjach42 są
zbyt wysokie. Występuje prowizja na skale prowizji bankowej, bardzo wysoka [w obu
instytucjach]. Oczywiście jest decyzja, [następuje] przyznanie finansowania, niemniej jednak
42
Prezentowane stanowisko wyrażone zostało przez przedsiębiorcę korzystającego z pożyczki funduszu pożyczkowego
(działającego w województwie podkarpackim, jednak nie wchodzącego w skład beneficjentów Działania 1.1 Schemat A RPO
WP), zabezpieczonej poręczeniem funduszu poręczeniowego.
66
Raport końcowy
/…/ to są duże pieniądze, na które drobny przedsiębiorca później pracuje, odrabiając tę
prowizje przez cały rok lub nawet dłużej” /IDI-P/.
W przypadku funduszy poręczeniowych kwestia kosztu stanowi jedyny mankament,
na który zwracali uwagę respondenci. Na marginesie warto tu zauważyć, że w praktyce
funkcjonowania funduszy poręczeniowych w Polsce, nie udało się jak dotąd skutecznie
wdrożyć zasady, zgodnie z którą obecność poręczenia powodowałaby realne zmniejszenie
kosztu finansowania dla klienta. Pozostałe aspekty operacyjne mechanizmu poręczeniowego
oceniane były pozytywnie. Podkreślano zatem, że zastosowanie poręczenia nie powoduje
nadmiernego wydłużenia procedury pozyskiwania kredytu oraz, że nie wiążą się z nim zbyt
uciążliwe procedury i formalności.
Na podstawie przeprowadzonych wywiadów, trudno jest stwierdzić odczuwanie przez
respondentów luki w dziedzinie finansowania. Przedsiębiorcy nie wskazywali na wystąpienie
w ich historii sytuacji, która – z uwagi na brak dostępu do finansowania – hamowałaby, czy
też istotnie utrudniała ich rozwój. Można tu zacytować następujące stanowiska:
„[niedostępność kredytu obrotowego] nie wstrzymałaby [istotnie] rozwoju firmy, ale nie
moglibyśmy [rozwinąć nowego działu] w tak szybkim tempie]” /IDI-P/, „[pyt. Czy
kiedykolwiek wystąpiła sytuacja, że niedostępność kredytu [finansowania zewnętrznego]
hamowała rozwój firmy?] Nie było takiego problemu” /IDI-P/ oraz „Jeszcze raz podkreślam.
[Mamy] pewien program i go realizujemy /…/ finalnie jest tak, że jeśli mamy finansowanie, to
skracamy założony czas na rozwój firmy” /IDI-P/.
Dla respondentów nie jawiło się również jako problem zjawisko luki kapitałowej,
o czym poniżej – w kontekście instrumentów inżynierii finansowej o charakterze
inwestycyjnym / kapitałowym.
W wywiadach indywidualnych respondentów pytano również o ich znajomość innych,
bardziej niekonwencjonalnych instrumentów inżynierii finansowej – przede wszystkim
chodziło o instrumenty inwestycyjne typu venture capital (w tym fundusze kapitału
zalążkowego). Żaden spośród badanych nie posiadał wiedzy na ten temat, zarówno
w zakresie istoty operacyjnej, jak i obecności w województwie tego rodzaju oferty43. Nie
wyrażano też potrzeby, ani większego zainteresowania tą formą pozyskiwania kapitału na
rozwój firmy. Poza tym, respondenci w przeważającej mierze artykułowali negatywne opinie,
co do gotowości pozyskania nowego wspólnika, w zamian za dostarczany kapitał rozwojowy
o charakterze własnym: „/…/ na pewno byśmy się na to nie zgodzili [odpowiedź na pytanie
w sprawie gotowości dopuszczenia do firmy nowego wspólnika” /IDI-P/ - podejście takie
w jakiejś mierze uzasadnia fakt, że respondenci skłonni byli podkreślać rodzinny charakter
prowadzonych przez siebie firm („Chyba raczej nie myśleliśmy [o tym]. Na razie chcemy
prowadzić firmę rodzinną” /IDI-P/). Tylko jeden z respondentów wyraził pewne
zainteresowanie tego rodzaju schematem finansowania ( „/…/ to proszę podać mi dane
kontaktowe, bo mam bardzo dobry pomysł [na biznes]” /IDI-P/).
Na koniec warto dodać, że wszyscy respondenci badania jakościowego
(pożyczkobiorcy) nie postrzegali pożyczek jako instrumentu budującego ich historię
kredytową. Co charakterystyczne były to podmioty, które korzystają z pożyczek, równolegle
finansując działalność gospodarczą kredytami. W pewnym sensie przez wielu z nich pożyczki
traktowane są jako uzupełniające źródło finansowania. Jest ono wybierane z uwagi na niższy
43
A zatem, zidentyfikowano tu sytuację podobną, jak w przypadku respondentów, reprezentujących sektor bankowy
w województwie podkarpackim.
67
Raport końcowy
koszt oraz w odpowiedzi na potrzebę szybkiego sfinansowania określonych transakcji,
w przypadku których istotne jest tempo zapewnienia finansowania. Przy tym, o czym była już
mowa, zwracano uwagę na znaczenie pożyczek, jako prawdopodobnie jedynego realnie
dostępnego źródła finansowania, w przypadku przedsięwzięć gospodarczych pozostających
na najwcześniejszych etapach rozwoju. Jednak ze stanowiskiem tym w jakiejś mierze
pozostają sprzeczne inne podawane informacje, w szczególności zaś dotyczące zabezpieczeń,
niezbędnych w przypadku ubiegania się o pożyczki (szczególnie większe wartościowo).
Mianowicie, wielokrotnie stwierdzano, że wymagane zabezpieczenia są w dużej mierze
podobne do żądanych przez banki (a zatem wymogi w tym zakresie pozostają wysokie, co
najczęściej również utrudnia pozyskanie finansowania w przypadku mikrofirm, które dopiero
rozpoczynają działalności gospodarczą).
5.1.4. Perspektywa ekspercka oraz Instytucji Wdrażającej Działanie 1.1 Schemat A RPO
WP
Z punktu widzenia Instytucji Wdrażającej Działanie 1.1. Schemat A RPO WP, wsparcie
instrumentów inżynierii finansowej było nowym doświadczeniem. Wcześniejsze działania
wspierające (Działanie 1.2 SPO WKP) były bowiem realizowane centralnie, zaś w programie
regionalnym (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego) nie pojawiały się
instrumenty inżynierii finansowej. Dodatkowo, także wcześniejsze dokapitalizowania
(dotacje z budżetu państwa, czy też wejścia kapitałowe Banku Gospodarstwa Krajowego)
były realizowane ze szczebla krajowego. Jedynym zbliżonym działaniem było utworzenie
Podkarpackiego Funduszu Poręczeń Kredytowych, w którym jednak Urząd Marszałkowski
obejmował udziały.
W trakcie przygotowywania konkursu dla funduszy, a także już w trakcie realizacji
projektów, okazało się, że prawdopodobnie alokacja na konkurs mogła być istotnie większa.
Doświadczenia te zostaną prawdopodobnie wzięte pod uwagę przy planowaniu działań na
kolejny okres programowania.
W trakcie wzajemnej współpracy z funduszami, pojawiały się też interesujące
przemyślenia i obserwacje, mogące mieć wpływ na projektowanie odpowiednich działań
wspierających w kolejnym okresie programowania. Jedną z nich była kwestia maksymalnej
wielkości udzielanej pożyczki: „Do momentu podpisania umowy o dofinansowanie limit
[maksymalnej wielkości pożyczki] mieli 120 tysięcy. Nagle podskoczyli na 400 tysięcy i teraz
się pojawia pytanie, czy te pożyczki aby na pewno są przygotowane dla start-up’ów.
Właściwie dać start-up’owi [nawet] 20 tysięcy, to wydaje mi się, że to jest niesamowite
ryzyko. [Tymczasem czasami] pożyczki dostają firmy, które mają zdolność kredytową, które
powinny pójść do banku i tam dostać te 400 tysięcy. [Dlatego na przyszłość rozważamy], żeby
ograniczyć kwoty tych pożyczek. Że mają dawać maksymalnie do 150 tysięcy, czy nawet
jeszcze mniejsze” /IDI-Z/. Ta uwaga jest bardzo cenna i uzasadniona. Maksymalna wielkość
pożyczek udzielanych w ramach regionalnych programów operacyjnych bywa bowiem
bardzo wysoka, w niektórych województwach dochodzi nawet do 1 miliona złotych (sic!).
Powstaje pytanie, czy tego typu pożyczki faktycznie zapełniają lukę, której nie są w stanie
wypełnić banki. Można mieć do tego bardzo poważne wątpliwości. Z drugiej zaś strony
udzielanie aż tak znacznych wielkościowo pożyczek, przeważnie na atrakcyjnych warunkach
finansowych, pozwala na dość szybkie wykorzystanie przekazanych środków.
Instytucja Zarządzająca RPO WP jest też w pełni świadoma opisanych wcześniej
problemów, związanych z konstrukcją samego Działania, takich jak kwestia momentu
68
Raport końcowy
zakończenia realizacji projektu: „Ministerstwo nie doprecyzowało, kiedy kończy się realizacja
tego projektu i pierwotnie była mowa, że będzie [obowiązywać zasada] jednokrotnego
obrotu, czyli [wtedy] kończy się projekt i wchodzimy w trwałość. [Ale] to jest bez sensu, gdyby
tylko realizować projekt do momentu jednokrotnego obrotu i wchodzić od razu w trwałość.
Więc projekt jest realizowany najdłużej do końca czerwca 2015 roku. Czyli [fundusze] mogą
dwukrotnie lub trzykrotnie obracać tym kapitałem i wtedy automatycznie więcej mogą
zarobić, czyli działalność funduszu jest bardziej efektywna i dopiero potem okres trwałości
będzie liczony” /IDI-Z/. Niestety, kwestia ta pokazuje od początku dyskusyjną konstrukcję
działań wspierających instrumenty inżynierii finansowej w ramach regionalnych programów
operacyjnych, kształtu zaleceń MRR; jest ona też wynikiem dyskusyjnych i nieprecyzyjnych
rozstrzygnięć na poziomie samej Komisji Europejskiej. Ponadto, aby działać zgodnie
z wytycznymi, założono, że w takiej sytuacji na 2 lata przed zakończeniem okresu trwałości,
zapadalność udzielanych pożyczek i poręczeń zostanie ograniczona do 18 miesięcy, aby
w momencie zakończenia okresu wszystkie środki były gotowe do zwrotu. Choć takie
podejście w istniejących, wielce niejasnych warunkach, jest poniekąd zrozumiałe, to jednak
nie wydaje się ono być optymalne z punktu widzenia potrzeb finansowych przedsiębiorców
w regionie. Ponadto wielce dyskusyjne jest samo pojęcie okresu trwałości w odniesieniu do
instrumentów inżynierii finansowej, naszym zdaniem ostatnia wersja noty COCOF jasno
określa, że pojęcie trwałości nie ma zastosowania do tego typu instrumentów, co zresztą
wydaje się całkowicie logiczne.
W przyszłości Urząd Marszałkowski bardzo słusznie rozważa częściowe powiązanie
dostępnych instrumentów ze specyfiką regionu, w tym prężnie rozwijającym się przemysłem
lotniczym. Tego typu pomysłom można tylko przyklasnąć, naturalnie o ile instrumenty
finansowe pozostaną nadal dostępne także dla przedsiębiorców z innych branż: „Warto
byłoby skierować ten strumień pieniędzy na przykład dla firm działających w Dolinie
Lotniczej. /…/ Warto by wprowadzić coś do strategii innowacyjności i pokazać, że są takie
instrumenty i czy właśnie jakiejś części nie przeznaczyć na wspieranie, czy pomoc takim startup’om, które chcą rozwijać się w Dolinie Lotniczej” /IDI-IZ/.
Przy realizacji projektów pewnych problemów nastręczały też zmieniające się wymogi
sprawozdawcze, do których beneficjenci, co zresztą jest całkowicie zrozumiałe, odnosili się
dość niechętnie: „Na początku roku dostaliśmy z Komisji Europejskiej taki raport i ten raport
nam pokazał, jakie mamy braki w naszych informacjach pozyskiwanych od funduszu. Musimy
cały czas dostosowywać do zmieniających się przepisów, wszystkie te nasze pozyskiwane
informacje, poprosiliśmy fundusze o takie tabele, które nam będą więcej informacji przesyłać,
jednak ze strony funduszy jest takie podejście, że zamiast zajmować się pożyczkami, to muszą
nam tylko wypełniać tabelki” /IDI-Z/. Co więcej planowane jest rozszerzenie zakresu
wymaganej sprawozdawczości: „Rozszerzamy wachlarz, ale to jest wynikiem [zaleceń]
Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. /…/ Dopiero teraz ta sprawozdawczość się rozbudowuje
i wtedy dopiero widzimy komu zostają udzielone te pożyczki, i na co, ale chyba będziemy
[jeszcze] wymagać kserokopii umowy pożyczki. {Wtedy] będziemy mieć pełny obraz, komu te
pożyczki są udzielane” /IDI-Z/. Z jednej strony, chęć uzyskania pełnego obrazu beneficjentów,
korzystających z instrumentów inżynierii finansowej może być zrozumiała, z drugiej jednak
takie podejście może być znacznym obciążeniem dla pracowników funduszy. Trzeba bowiem
pamiętać, że choć wielkość prowizji na pokrycie kosztów administracyjnych można uznać
(przy założeniu jej potrącania w stosunku rocznym) za generalnie wystarczającą, to jednak,
jak już wspominaliśmy, rozliczanie tych wydatków jest dość pracochłonne; obciążenie zaś
69
Raport końcowy
funduszy bardzo rozbudowanymi wydatkami administracyjnymi może zaś prowadzić do
mniejszej aktywności pożyczkowej lub poręczeniowej.
Alternatywną (wobec bezpośredniego przekazywania środków finansowych
funduszom) formą wspierania instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO jest
wspomniana już wcześniej Inicjatywa JEREMIE. Bardzo trudno jest oceniać, która forma jest
korzystniejsza, brak na ten temat jasnych i przekonujących danych. Pojawiają się jednak
poglądy, że to właśnie wsparcie w formie JEREMIE jest lepsze, przede wszystkim dzięki
działaniom profesjonalnego Menedżera Funduszu Powierniczego: „Wszystkie te podmioty
[korzystające ze wsparcia JEREMIE] uważają, że jest to lepsza w sumie dla nich oferta, niż to,
co mają inne podmioty w RPO. Łatwiejsze poprzez to, że my prowadzimy jakby całą opiekę
nad pośrednikami i przedsiębiorcami. Dbamy o kwestie postawienia systemowego wszystkich
rozwiązań. O spójność w zakresie kosztów kwalifikowanych, o pomoc prawną i ekonomiczną,
jeżeli chodzi o umowy drugiego stopnia, czyli zawieraną pomiędzy pośrednikiem,
a przedsiębiorcami. I w zasadzie połowa rzeczy, to jest takie prowadzenie ich za rękę, a z
drugiej strony dawanie pełnej swobody, jeśli chodzi o bazę produktową i nie wtrącanie się
w ich metodologię, w ich sposób działania, w to jak wychodzą do klientów” /IDI-Z/.
Zweryfikowanie zasadności takiej opinii wymagałoby jej zestawienia z opiniami samych
funduszy. Podobnie dyskusyjna może też się wydawać opinia, zgodnie z którą podmioty
korzystające z JEREMIE będą znacznie lepiej przygotowane do nowego okresu
programowania, niż pozostałe: „W pozostałych województwach [nierealizujących JEREMIE],
jest tak, że jak dali kasę to już zapomnieli o tym. Tam się nikt nie interesuje. Jest jakiś
monitoring, oni tam przesyłają, jakiś tam pracownik w koperty wkłada i temat się kończy. [Tu
jest zupełnie inaczej i] wydaje mi się, paradoksalnie, że przepaść rozwojowa tych podmiotów,
które uczestniczą w tej chwili w JEREMIE, jeżeli chodzi o to, co będzie w nowej perspektywie,
jeżeli chodzi o dopasowanie do tych potrzeb unijnych, o instrumentarium sprawozdawcze,
o wszystkie cechy, które powinny mieć umowy zawarte drugiego stopnia będzie olbrzymia”
/IDI-Z/.
W JEREMIE jak dotąd nie udało się uruchomić instrumentów o charakterze
kapitałowym, czy sytuacja ta ulegnie zmianie trudno powiedzieć. Zasadniczą barierą jest tu
konieczność notyfikacji odpowiedniego programu pomocowego w Komisji Europejskiej.
Doświadczenia w realizacji Inicjatywy również wskazują na zasadność wprowadzenia
ryczałtowego rozliczania kosztów administracyjnych, na czym zyskują praktycznie wszyscy:
„Ryczałtowe rozliczenie kosztów kwalifikowanych [na którym] można zaoszczędzić kupę kasy,
bo to nie musi być 2% czy 3% jak teraz gdzie się należy. To tam ktoś na przykład określi swoje
koszty ryczałtu na 1%. To już województwo oszczędza 1 czy 2%, a pośrednikowi to wystarczy
bo on wie jak się gospodarować tymi środkami”/IDI-Z/.
Zaletą Inicjatywy JEREMIE pozostaje natomiast z całą pewnością mechanizm
motywujący pośredników finansowych do szybkiego angażowania środków na jak największą
skalę (poprzez system tzw. zachęt). W rezultacie znacznie rośnie liczba i wartość udzielanych
pożyczek i poręczeń.
70
Raport końcowy
5.2.
Ustalenia badania ilościowego
W kolejnych dwóch rozdziałach prezentujemy wybrane wyniki badań CATI z klientami
obu rodzajów funduszy oraz na losowej próbie mikro i małych przedsiębiorców
z województwa podkarpackiego.
5.2.1. Sytuacja i opinie klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów
inżynierii finansowej wspieranych w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO
WP)
Ważnym elementem zamówienia
zamówienia było badanie zrealizowane na 200-osobowej
200
próbie
klientów, korzystających ze wsparcia funduszy pożyczkowych i poręczeniowych,
dokapitalizowanych w ramach RPO WP. W próbie znalazło się 31 klientów funduszy
poręczeniowych i 169 klientów funduszy pożyczkowych.
pożyczkowych. Warto przy tym zwrócić uwagę na
fakt, że wśród klientów funduszy pożyczkowych aż 124 korzystało z pożyczek udzielanych
przez jeden fundusz, prowadzony przez Fundację Wspomagania Wsi (FWW): odpowiada to
jednak aktywności tego właśnie pośrednika finansowego.
finansowego. W związku z tym, na wyniki mają
największy wpływ opinie klientów FWW; są to firmy działające na terenach wiejskich
i w małych miastach. Dane są w większości prezentowane w podziale na klientów
korzystających z pożyczek („pożyczki”) i poręczeń („poręczenia”),
(„poręczenia”), jeśli dany wykres dotyczy
tylko jednej grupy, to jest to jasno określone.
Klienci funduszy mają generalnie pozytywny stosunek do finansowania zwrotnego:
93,6% firm korzystających z poręczeń i 89,7% korzystających z pożyczek zdecydowanie lub
raczej uważa, że warto korzystać z finansowania zwrotnego. Oczywiście w tej sytuacji nie jest
łatwo określić co jest przyczyną, a co skutkiem. Pozytywny stosunek do finansowania
zwrotnego może zatem wynikać zarówno z faktu skorzystania z pożyczki i poręczenia
(i zadowolenia z tej formy finansowania), jak i z tego, że do funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych trafiają właśnie klienci o pozytywnym stosunku do finansowania dłużnego.
Rys. 5.2.1-1. Ocena, na ile warto korzystać z finansowania zwrotnego.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
71
Raport końcowy
Przedsiębiorcy, korzystający z poręczeń i pożyczek, wysoko oceniają także znaczenie
pozyskania takiego finansowania dla dalszego rozwoju swojej firmy. Aż 86,8% korzystających
z pożyczek i 79,5% korzystających
korzystających z poręczeń, uważa, że możliwość pozyskania finansowania
zwrotnego ma kluczowe lub istotne znaczenie dla rozwoju firmy.
Rys. 5.2.1-2. Ocena możliwości pozyskania finansowania zwrotnego dla rozwoju firmy.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
W gronie firm, korzystających z pożyczek i poręczeń, tylko mniejszość doświadcza
przeszkód w dostępie do finansowania dłużnego, co obrazuje poniższa tabela.
Tab. 5.2.1-1. Doświadczanie przeszkód w dostępie do finansowania zwrotnego.
zwrotnego
Pożyczka
Poręczenie
Ogółem
Tak
20,7%
45,0%
23,1%
Nie
79,3%
55,0%
76,9%
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Wyniki takie można uznać za zrozumiałe – tylko 21% klientów korzystających
z pożyczek wskazuje na przeszkody, bo wszakże otrzymali pożyczkę, więc nawet, jeśli
wcześniej występowały problemy, to kluczowy jest ten właśnie fakt. W przypadku poręczeń
na występowanie przeszkód wskazuje już 45% klientów. Ta różnica jest także zrozumiała;
sama konieczność skorzystania z poręczenia, za które trzeba uiścić dodatkową opłatę, może
być uznana za przeszkodę w dostępie do kredytu.
Największa grupa osób, doświadczających przeszkód w dostępie do finansowania
zwrotnego, wskazuje na brak zabezpieczeń, wymaganych przez instytucje finansujące
(40,0%),
40,0%), zbyt skomplikowane procedury (28,8%) oraz zbyt wysoki koszt finansowania
(28,1%).
72
Raport końcowy
Znaczna grupa osób korzystających z pożyczek i poręczeń w ramach RPO WP już
wcześniej korzystała z usług danego funduszu pożyczkowego lub poręczeniowego. W takiej
sytuacji
tuacji było aż 42% pożyczkobiorców i 22% poręczeniobiorców. Warto przy tym zaznaczyć,
że akurat w tym przypadku bardzo duże znaczenie ma dominacja wśród osób korzystających
z pożyczek klientów Fundacji Wspomagania Wsi; spośród klientów pozostałych funduszy
pożyczkowych z ich usług korzystało wcześniej znacznie mniej, bowiem tylko 19,8%
badanych, wobec aż 48,4% klientów FWW. Te dane są bardzo interesujące, gdyż wskazują na
istnienie grupy klientów stale korzystających z oferty pożyczek lub poręczeń. O ile
w przypadku poręczeń sytuacja taka jest zrozumiała (dotyczy zapewne firm, ze względu na
charakter prowadzonej działalności, trwale nieposiadających wystarczających aktywów,
mogących służyć jako zabezpieczenia), to w przypadku pożyczek można zadawać pytanie
z jakich powodów wynika to, że tego typu klienci nie zaczynają (lub zaczynają
w ograniczonym stopniu) korzystać z finansowania bankowego. W klasycznym podejściu,
fundusze pożyczkowe powinny usuwać bariery w dostępie do finansowania dłużnego,
natomiast po określonym
reślonym czasie duża część ich klientów powinna pozyskiwać kredyty
bankowe. Tymczasem w przypadku badanych pożyczkobiorców dla wyraźnej ich grupy
ewidentnie nie mamy do czynienia z tego typu zjawiskiem. Głównymi powodami takiego
stanu rzeczy mogą być niższee koszty, związane ze skorzystaniem z pożyczki (o czym piszemy
dalej), istnienie grupy firm, których oficjalne wyniki finansowe są rozbieżne z prawdziwymi
wynikami i które z tego powodu mają małe szanse na pozyskania kredytów bankowych (do
czego też dalej nawiązujemy), a wreszcie brak atrakcyjnej oferty bankowej dla danej grupy
firm.
Rys. 5.2.1-3. Wcześniejsze korzystanie z pożyczki lub poręczenia danego funduszu.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Dość interesujące są też, przedstawione poniżej, wyniki, dotyczące czasu, jaki upłynął
od momentu złożenia pierwszej wersji wniosku o pożyczkę lub poręczenie do momentu
udzielenia pożyczki lub poręczenia.
73
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-4. Czas rozpatrywania wniosku przez fundusz
fundusz pożyczkowy lub poręczeniowy.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Znacznie dłużej trwa procedura oceny wniosku o pożyczkę, niż poręczenie.
W przypadku największej grupy klientów, wniosek jest
jest oceniany przez około miesiąc – taka
sytuacja dotyczy 43,3% pożyczkobiorców. W przypadku poręczenia, najczęściej cała
procedura zajmuje od 1 do 2 tygodni – tak dzieje się w przypadku 38,5% poręczeniobiorców.
W przypadku tej grupy, warto też zwrócić uwagę na znaczny udział odpowiedzi „trudno
„trudn
powiedzieć, nie pamiętam”. Biorąc pod uwagę to, że badanym mogą się mylić terminy
złożenia wniosków i pozyskania poręczenia i kredytu, jest to całkowicie zrozumiałe.
Generalnie czas podjęcia decyzji o przyznaniu poręczenia należy uznać za dość krótki,
jako
ako dość długi natomiast czas podjęcia decyzji o przyznaniu pożyczki. Z drugiej strony warto
też pamiętać, że czas podejmowania decyzji kredytowych w bankach też nie należy do
najkrótszych. Co ciekawe, na ten wynik nie wpływa istotnie dominacja klientów FWW.
FW W tym
przypadku decyzje o przyznaniu pożyczki podejmowane są w Warszawie, co w nieunikniony
sposób powinno wydłużać cały proces. Tymczasem czas rozpatrywania wniosku
w pozostałych funduszach nie jest wcale krótki – w przypadku 33,3% klientów trwa on około
oko
miesiąca (FWW – 46,0%), jednak w przypadku aż 11,3% sięga ona nawet kilku miesięcy
(FWW – 0,8%).
Bardzo ciekawe są też, przedstawione poniżej, wyniki odpowiedzi na pytanie,
dotyczące sprawdzania przed pozyskaniem pożyczki możliwości pozyskania kredytu
bankowego.
74
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-5. Analiza możliwości pozyskania kredytu bankowego przed pozyskaniem pożyczki.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy pożyczkowych, N=169.
Niecała połowa badanych (45,2%) sprawdzała przed uzyskaniem pożyczki z funduszu,
możliwość uzyskania kredytu bankowego. Co bardzo interesujące, w przypadku aż 31,2%
wszystkich badanych (a więc aż 69% sprawdzających możliwość pozyskania finansowania
bankowego)
go) bank był skłonny udzielić im kredytu. Oczywiście nie wiemy, jaka byłaby reakcja
banku w przypadku osób nie badających takiej możliwości, można pewnie założyć, że wyniki
byłyby istotnie inne. W każdym razie jednak widać, że duża grupa klientów nie korzysta
korzy
z pożyczek z powodu braku dostępu do finansowania bankowego, ale dokonuje świadomego
wyboru pomiędzy ofertą banku i funduszu pożyczkowego.
Tym bardziej interesujące są przedstawione niżej powody skorzystania z pożyczki
funduszu. Najwyraźniej kluczowym powodem są lepsze warunki, na jakich można było
otrzymać pożyczkę funduszy, w tym – w szczególności – niższe koszty takiego finansowania.
Na ten właśnie powód wskazuje aż 57% osób, które podjęły decyzję o skorzystaniu z pożyczki
funduszu, nie zaś z kredytu
u bankowego. Ta obserwacja ma absolutnie kapitalne znaczenie:
oznacza ona bowiem, że przynajmniej niektóre fundusze, w stosunku do pewnej grupy
klientów, wygrywają przede wszystkim atrakcyjnością cenową. Ta kwestia powinna być
zatem przedmiotem głębszych i dokładniejszych badań; jeżeli zjawisko to nie ma charakteru
incydentalnego, to warto być może zrewidować nieco podejście do polityki wspierania
funduszy pożyczkowych. Idea ich wspierania miała być bowiem nieco inna: miały one
podejmować ryzyko nieakceptowalne
nieakceptowalne dla banków (na przykład udzielając pożyczek osobom
rozpoczynającym działalność gospodarczą), stosować niestandardowe podejście do oceny
zdolności pożyczkowej, pozwalające na udzielanie pożyczek osobom wykazującym
minimalne zyski lub straty z prowadzonej
prowadzonej działalności (co zresztą w przypadku wielu
funduszy ma miejsce, także w przypadku województwa podkarpackiego), niekoniecznie
jednak konkurować ceną pożyczki; trzeba bowiem pamiętać, że koszt pozyskania środków
przez fundusze jest zbliżony do zera. Stąd też przeważnie fundusze będą w stanie zaoferować
pożyczkę oprocentowaną niżej, niż porównywalny kredyt bankowy.
75
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-6. Powody skorzystania z pożyczki funduszu, a nie z kredytu bankowego.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy pożyczkowych, N=52.
Na etapie pozyskiwania finansowania zdecydowana większość respondentów nie
doświadczała żadnych istotnych trudności.
Tab. 5.2.1-2. Podstawowe trudności na etapie pozyskiwania finansowania.44*
Pożyczka
Poręczenie
Konieczność przygotowania skomplikowanego biznes planu
4,8%
3,2%
Konieczność tłumaczenia personelowi funduszu zawartości biznes
planu (np. przyjętych w nim założeń)
0,5%
-
Konieczność sporządzenia skomplikowanego wniosku o pożyczkę
1,5%
-
-
3,2%
Konieczność drobiazgowego tłumaczenia zawartości wniosku
Brak zrozumienia specyfiki projektu, dla którego poszukujemy
dofinansowania przez personel funduszu
Skomplikowane wymogi formalne – konieczność przedstawienia
licznych oświadczeń i zaświadczeń
0,5%
5,2%
10,1%
Biurokratyczne postępowanie | podejście funduszu do klienta
1,4%
3,5%
Nie było żadnych trudności
82,3%
76,9%
Uzyskanie poręczenia
6,7%
-
Inne
1,0%
3,2%
-
3,5%
Trudno powiedzieć
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
44
W przypadku części pytań odpowiadający mógł wskazać więcej, niż jedną odpowiedź, stąd też odpowiedzi na
takie pytania nie sumują się do 100% - dla ułatwienia oznaczamy je gwiazdką – „*”.
76
Raport końcowy
Aż 82,3% korzystających z poręczeń i 76,9% z pożyczek wskazało, że na etapie
pozyskiwania finansowania nie było żadnych trudności. Pozostali najczęściej wskazywali na
skomplikowane wymogi formalne (10,1% - korzystający z poręczeń) oraz konieczność
pozyskania poręczenia
enia (6,7% badanych pożyczkobiorców).
Stosunkowo korzystnie były też oceniane obowiązujące w funduszach pożyczkowych
i poręczeniowych procedury, w porównaniu do procedur obowiązujących w bankach.
Aż 68,7% klientów funduszy pożyczkowych i 61,8% klientów funduszy
funduszy poręczeniowych
wskazywało, że te procedury są nieco lub znacznie mniej skomplikowane, niż te
obowiązujące w bankach. Wobec pojawiających się niekiedy niekorzystnych tendencji do
zbytniego formalizowania działalności funduszy wyniki trzeba ocenić jako
jako bardzo korzystne.
Rys. 5.2.1-7. Ocena procedur obowiązujących w funduszach w porównaniu do procedur
obowiązujących w bankach. Procedury w funduszach…
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Bardzo korzystnie są też oceniani pracownicy funduszy. W zależności od ocenianego
wymiaru (dostępność, profesjonalizm, chęć udzielania odpowiedzi na pytania i przydatność
przekazywanych wskazówek) oceny zdecydowanie i raczej dobre wahają się od 95 do 97%
badanych.
Niektóre fundusze świadczyły
świadczyły też swoim klientom dodatkowe usługi, poza samym
finansowaniem lub ułatwieniem dostępu do finansowania. Najczęściej świadczone były one
przez instytucje prowadzące fundusze pożyczkowe, co jest związane z tym, że znaczna część
tych instytucji standardowo
o oferuje też usługi doradcze, czy informacyjne. W przypadku
klientów funduszy pożyczkowych najczęściej pomagano w przygotowaniu wniosku
o pożyczkę (28,9% klientów), świadczono doradztwo (20,3%) lub prowadzono szkolenia
77
Raport końcowy
(6,7%). Znacznie rzadziej pomoc taka była udzielana przez fundusze poręczeniowe, co
w znacznej mierze wynika z tego, że (tak w regionie, jak i w całym kraju) instytucje te mają
przeważnie charakter wyspecjalizowany i swą działalność koncentrują wyłącznie na
udzielaniu poręczeń.
Tab. 5.2.1-3. Dodatkowe usługi świadczone przez pracowników funduszu*.
pożyczka
poręczenie
pomoc w przygotowaniu wniosku o pożyczkę/poręczenie
28,9%
9,2%
doradztwo ogólne
20,3%
3,4%
pomoc w napisaniu wniosku dotacyjnego
4,7%
-
szkolenie
6,7%
-
pomoc prawną
3,4%
-
pomoc w utworzeniu firmy (dla firm startujących)
1,1%
-
doradztwo podatkowe
3,7%
-
pomoc w rozwoju eksportu w firmie
0,5%
-
nie oferował
40,6%
58,7%
nie wiem| trudno powiedzieć
16,5%
28,8%
inne usługi
0,6%
-
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Usługi świadczone przez fundusze były oceniane zdecydowanie korzystnie: 91,2%
badanych uznało, że odpowiadały ono na potrzeby ich firmy.
Do interesujących wniosków prowadzi też analiza odpowiedzi na pytanie o efekty
pozyskanego finansowania, przedstawiona w podziale na firmy korzystające z pożyczek
i z poręczeń.
78
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-8. Efekty pozyskania pożyczki: pozyskane finansowanie…
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy pożyczkowych, N=169.
79
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-9. Efekty pozyskania poręczenia: pozyskane finansowanie…
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy poręczeniowych, N=31.
Wyniki dla obu grup klientów są stosunkowo zbliżone. Najbardziej pozytywny wpływ
pozyskane finansowanie miało w przypadku poprawy płynności finansowej (82,2%
odpowiedzi zdecydowanie i raczej tak w przypadku klientów funduszy pożyczkowych i 87%
w przypadku funduszy poręczeniowych), zwiększenie obrotów (84,1% FP i 93,9% FPK),
a także na szybki rozwój firmy (89,3% FP i 87,2% FPK). Bardziej
Bardziej ograniczony, choć nadal
wyraźny (i wyraźnie większy w przypadku korzystających z poręczeń) był natomiast wpływ
pozyskanego finansowania na zwiększenie liczby pracowników firmy ( 18,1% FP i 41,3% FPK).
Część klientów zgłaszała też postulaty zmian w obecnej
obecnej ofercie funduszy. Wyniki są
przedstawione w poniższej tabeli.
80
Raport końcowy
Tab. 5.2.1-4. Proponowane zmiany w ofercie funduszy*.
Postulaty zmian w ofercie funduszy pożyczkowych
Zwiększyć maksymalną kwotę
udzielanej pożyczki.
Wydłużyć termin, na jaki są
udzielane pożyczki.
Zmniejszyć wymagania dotyczące
zabezpieczeń.
Uprościć dokumentację
wymaganą do udzielenia
pożyczki.
Przyśpieszyć proces udzielania
pożyczki.
Zapewnić lepszą dostępność na
terenie regionu
przedstawicielstw funduszu
33,7%
25,1%
12,8%
2,3%
Zapewnić lepszą informację i
pomoc przy aplikowaniu o środki
-
Oferować produkt: pożyczka
wraz z poręczeniem
-
Postulaty zmian w ofercie funduszy
poręczeniowych
Wprowadzić poręczenia
wadiów w ramach prawa
11,3%
zamówień publicznych
Zwiększyć maksymalną
21,7%
kwotę poręczenia.
Zmniejszyć opłaty za
45,3%
udzielenie poręczenia.
Uprościć dokumentację
wymaganą do udzielenia
22,7%
poręczenia.
Przyśpieszyć proces
11,3%
udzielania poręczenia.
Zapewnić lepszą
informację i pomoc przy
11,3%
aplikowaniu o środki
Zwiększyć liczbę banków
współpracujących z
22,7%
funduszami
Zadbać, by
banki/fundusze
pożyczkowe oferowały
produkty typu
11,3%
kredyt/pożyczka wraz z
poręczeniem funduszu
poręczeniowego …
Zmniejszyć koszty, związane z
pożyczkę – jej oprocentowanie i
inne opłaty
15,3%
Inne
10,3%
Uelastycznić raty (np. możliwość
czasowego ich zmniejszenia)
5,9%
Trudno powiedzieć
11,3%
Umożliwić wzięcie kolejnych
pożyczek na korzystnych
warunkach
6,5%
Inne
14,2%
Wprowadzić poręczenia
należytego wykonania
umowy w ramach prawa
zamówień publicznych
Zapewnić lepszą
dostępność na terenie
regionu
przedstawicielstw
funduszu
-
-
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=9 (poręczenia) i N=47 (pożyczki).
Postulaty te są dość zróżnicowane, w przypadku klientów korzystających z pożyczek
najczęściej podnoszone jest zwiększenia maksymalnej kwoty pożyczki (33,7%, w większości
są to klienci FWW), zmniejszenie wymogów, dotyczących zabezpieczeń (25,1%), także
obniżenie kosztów, związanych z pożyczką (15,3%), zaś w przypadku korzystających
z poręczeń zmniejszenie opłat za udzielanie poręczeń (45,3%).
81
Raport końcowy
W przypadku klientów korzystających z pożyczek, w znacznej większości przypadków
nie korzystali oni w ciągu ostatnich 2 lat z innych usług finansowych, oprócz udzielonej im ze
środków RPO pożyczki. Jedynie ok. 10-20% badanych korzystało w tym czasie z kredytów
bankowych. Co interesujące, tylko 8,3% korzystało z leasingu, a więc znacznie mniej, niż
w przypadku ogółu populacji przedsiębiorców (wyniki tych badań omawiamy w kolejnym
rozdziale). Dość powszechne było natomiast korzystanie z pomocy rodziny i znajomych
w postaci pożyczek (13%) oraz poręczeń (49,2%).
Tab. 5.2.1-5. Klienci funduszy pożyczkowych – korzystanie z innych usług finansowych.
Nie
Tak
Nie wiem,
trudno
powiedzieć
Korzystała z kredytu inwestycyjnego
88,0%
10,7%
1,3%
Korzystała z kredytu obrotowego
85,6%
11,4%
3,0%
Posiadała otwartą linię kredytową w banku
75,4%
21,5%
3,2%
Korzystała z poręczenia udzielanego przez (inny)
fundusz poręczeniowy
96,3%
1,3%
2,4%
Korzystała z pożyczki udzielonej przez (inny) fundusz
pożyczkowy
97,3%
1,5%
1,3%
Korzystała z gwarancji bankowej
96,9%
2,0%
1,1%
Korzystała z leasingu
90,5%
8,3%
1,1%
Korzystała z factoringu
97,8%
0,6%
1,6%
Korzystała z pożyczki od rodziny lub znajomych
85,9%
13,0%
1,1%
Korzystała z poręczenia od rodziny lub znajomych
50,8%
49,2%
Pozyskała kapitał z funduszu kapitałowego (venture
capital)
96,6%
0,9%
2,5%
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy pożyczkowych, N=169.
Badane firmy także w przyszłości zamierzają korzystać z finansowania ze źródeł
zewnętrznych, co obrazuje kolejny wykres. Aż 77% obecnych poręczeniobiorców i 62,8%
pożyczkobiorców deklaruje, że będzie z takiego finansowania z całą pewnością lub raczej
korzystać.
82
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-10. Plany korzystania z finansowania zewnętrznego w przyszłości.
przyszłości
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Firmy były zainteresowane pozyskiwaniem zróżnicowanych form finansowania.
Najczęściej badane firmy zamierzały kontynuować pozyskiwanie finansowania z funduszu
pożyczkowego (łącznie 46,7%, w większości na cele inwestycyjne) lub w formie kredytu
bankowego (21,3%, również w większości na cele inwestycyjne). Znacząca grupa firm (16,1%)
zamierza się także ubiegać o finansowanie
finansowanie w formie dotacji. Brak osób deklarujących chęć
skorzystania z poręczenia, wynika prawdopodobnie z problemu, że poręczenie jako takie nie
jest finansowaniem sensu stricto, a tylko do takiego finansowania otwiera dostęp.
Tab. 5.2.1-6. Rodzaje finansowania,
sowania, z jakiego zamierzają korzystać badane firmy*.
firmy
Udział deklarujących chęć
korzystania z danego typu
finansowania
Rodzaj finansowania
Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
15,2%
Kredyt bankowy na cele obrotowe
6,1%
Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele inwestycyjne
30,1%
Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele obrotowe
16,3%
Pożyczka od rodziny lub znajomych
0,7%
Leasing
4,4%
Faktoring
0,5%
Jeszcze nie wiemy
29,2%
Dotacja (UE, z urzędu pracy)
16,1%
Finansowanie z FWW
3,6%
83
Raport końcowy
Udział deklarujących chęć
korzystania z danego typu
finansowania
Rodzaj finansowania
Inne
2,0%
Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy
Poręczenie udzielone przez osoby znajome lub spośród
rodziny
Gwarancja bankowa
Pozyskanie kapitału od funduszu kapitałowego (venture
capital)
0%
0%
0%
0%
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=128.
Co bardzo interesujące, wśród badanych firm duża część korzystała już wcześniej
z dotacji unijnych lub przynajmniej się o nie ubiegała. Taką aktywność wykazało aż 38,2%
firm korzystających z pożyczek lub poręczeń. Prowadzi to do interesującego wniosku, że być
może z pomocowych instrumentów finansowych (takich jak pożyczki i poręczenia) korzystają
firmy bardziej aktywne, poszukujące nietypowych form finansowania.
Tab. 5.2.1-7. Udział firm składających wnioski o dofinansowanie ze środków unijnych.
pożyczka
poręczenie
Ogółem
Tak
37,0%
48,0%
38,2%
Nie
Nie wiem / trudno
powiedzieć
62,3%
52,0%
61,3%
0,6%
0%
0,6%
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
Spośród firm, które składały wnioski o dofinansowanie, aż 76,4% tego typu
dofinansowanie otrzymało. Firmy te najczęściej korzystały z finansowania (co prezentujemy
na kolejnym wykresie) w ramach PO KL oraz PROW, jednak dość znaczna grupa (5 firm)
skorzystała też z relatywnie najtrudniej dostępnego finansowania w ramach PO IG. Albo
zatem do funduszy pożyczkowych prowadzonych przez dobrze znane w regionie instytucje
wspierania biznesu (wiele z nich prowadzi Punkty Konsultacyjne KSU) trafiają osoby, które
wcześniej udanie pozyskiwały finansowanie unijne, albo też kontakt z daną instytucją przy
okazji pozyskiwania pożyczki ułatwia zdobycie informacji o innego rodzaju finansowaniu.
Możemy mieć do czynienia z oboma sytuacjami, przy czym bardziej powszechna jest
prawdopodobnie pierwsza z nich.
84
Raport końcowy
Rys. 5.2.1-11. Programy, w ramach których firmy korzystały z dotacji unijnych.
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=60.
Stosunkowo ciekawe są też dane, dotyczące roku powstania firm, korzystających
z pożyczek i poręczeń. Choć większość z nich stanowią firmy o relatywnie krótkiej historii
(60,9% powstało po 2005 roku), to jednak aż 20,7% działa od lat dziewięćdziesiątych XX
wieku. Pokazuje to zatem, że z instrumentów o charakterze dłużnym wcale nie korzystają
korz
wyłącznie firmy nowoutworzone, że udział firm o dłuższym stażu jest całkiem znaczący.
Tab. 5.2.1-8. Rok utworzenia firm, które korzystają z pożyczek i poręczeń.
poręczeń
Pożyczka
Poręczenie
Ogółem
lata osiemdziesiąte
2,6%
6,4%
3,0%
lata dziewięćdziesiąte
21,2%
15,9%
20,7%
2000-2004
11,8%
25,4%
13,2%
2005-2009
34,0%
45,6%
35,2%
2010-2011
27,9%
6,7%
25,7%
brak danych
2,5%
0%
2,3%
Źródło: wyniki badań CATI wśród klientów funduszy, N=200.
N
85
Raport końcowy
5.2.2. Sytuacja i opinie potencjalnych klientów instrumentów inżynierii finansowej
w województwie podkarpackim
Respondenci badania ilościowego, reprezentujący mikro i małych przedsiębiorców
z województwa podkarpackiego,
podkarpackiego w większości uznają, że uzasadnione jest korzystanie
z dłużnych instrumentów finansowych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Opinię taką częściej prezentują przedsiębiorcy mali niż mikro. Ponadto, w grupie tych
ostatnich, znacznie częściej reprezentowane jest stanowisko przeciwne. Dane na ten temat
przedstawia poniższy rysunek.
Rys. 5.2.2-1. Jak Pan(i) uważa, czy w przypadku prowadzenia takiej firmy jak Państwa warto
korzystać z kredytów lub pożyczek?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Rys. 5.2.2-2. Jak ważna jest możliwość pozyskania finansowania o charakterze
charakt
zwrotnym,
takiego jak pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
86
Raport końcowy
Jednocześnie (rys. 5.2.2-2.),
5.2.2 ), większość badanych uznaje, że finansowanie potrzeb
związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
gospodarczą, przy wykorzystaniu instrumentów
dłużnych ma istotne znaczenie, przy czym znacząca jest również grupa, przypisująca takim
instrumentom znaczenie przeciętne.
Na kolejnych dwóch rysunkach (rys. 5.2.2-3.
5.2.2 i 5.2.2-4.)
4.) przedstawiono rozkłady opinii
badanych
nych w związku z zasygnalizowanymi im pewnymi kwestiami, powiązanymi
z problematyką finansowania działalności gospodarczej. Pierwszy z rysunków zawiera
informacje o opiniach przedsiębiorców kategorii mikro, a drugi kategorii małych. Opinie na te
tematy formują
mują interesujący kontekst badania opinii na temat dostępności finansowania na
cele działalności gospodarczej.
Rys. 5.2.2-3. Opinie przedsiębiorców (firmy mikro) na temat wybranych kwestii dotyczących
finansowania działalności gospodarczej przy wykorzystaniu
wykorzystaniu instrumentów zwrotnych.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (firmy mikro) N=200.
Spośród różnych analizowanych zmiennych, na szczególną uwagę zasługują opinie,
dotyczące korzystania z finansowania dłużnego oraz oceny zmian w zakresie możliwości
moż
87
Raport końcowy
skutecznego pozyskiwania finansowania dłużnego na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia.
A zatem, jeśli chodzi o pierwszą zmienną (korzystanie z finansowania dłużnego) to, zarówno
mikro, jak i mali przedsiębiorcy stoją na stanowisku, iż wykorzystywanie
wykorzystywanie kredytów i pożyczek
do finansowania działalności gospodarczej jest zjawiskiem utrwalonym w praktyce (częściej
wskazują tak przedsiębiorcy mali). W przypadku obu grup przeważają też stanowiska, że
w ciągu ostatnich lat nastąpiła poprawa dostępności finansowania
finansowania dłużnego. Choć nie
dominują w tym zakresie opinie zdecydowane (zdecydowanie się zgadzam), to jednak wysoki
jest udział stanowisk, iż „raczej” tego typu pozytywne zmiany rzeczywiście zaszły. Ponownie
jak poprzednio, fakt ten częściej podkreślają przedsiębiorcy małych rozmiarów. Opinie
zdecydowanie negujące ten kierunek zmian należą w obu grupach do zdecydowanej
mniejszości.
Rys. 5.2.2-4. Opinie przedsiębiorców (firmy małe) na temat wybranych kwestii dotyczących
finansowania działalności gospodarczej
gospodarczej przy wykorzystaniu instrumentów zwrotnych.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (firmy małe) N=200.
88
Raport końcowy
W badaniu przedsiębiorców województwa podkarpackiego skupiono się również na
rozpoznaniu opinii na temat realnej dostępności źródeł finansowania działalności
gospodarczej. Jak wynika z prezentacji rysunku 5.2.2-5,
5.2.2 5, w obu badanych grupach
wielkościowych respondentów,
ondentów, występuje podobny rozkład opinii, obrazujących generalną
ocenę dostępności dwóch podstawowych źródeł finansowania dłużnego. Zdania, iż trudność
w dostępie do finansowania występuje, jak i stanowiska przeciwne, w przybliżeniu dzielą się
po równo. W każdym razie, około połowy badanych akcentuje fakt, że w ich przypadku
pozyskiwanie kredytów lub pożyczek jest problematyczne, choć nie oznacza to jeszcze
przeświadczenia o całkowitej niedostępności finansowania. Potwierdzają to zresztą kolejne
dane badawcze,
wcze, zaprezentowane na kolejnym rysunku (rys. 5.2.2-6.).
5.2.2
Rys. 5.2.2-5. Czy z Pana(i) wiedzy i doświadczenia wynika, że firmie takiej jak Pańska bardzo
trudno byłoby pozyskać kredyt lub pożyczkę przekraczającą jakąś określoną kwotę?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Mianowicie, znaczna część opinii wskazujących na trudności w pozyskiwaniu
finansowania dłużnego, zapewne artykułowana jest przez przedsiębiorców, którzy wcześniej
wcześnie
nie byli zainteresowani zaciąganiem pożyczek lub kredytów. W jakiejś mierze ich stanowiska
odzwierciedlają pewne obiegowe opinie na temat dostępności źródeł finansowania –
w przeważającej mierze o charakterze negatywnym. Wskazuje na to stosunkowo wysoki
odsetek
dsetek respondentów, którzy nie byli dotąd zainteresowani pozyskiwaniem finansowania.
Natomiast, większość badanych (45% w grupie mikro i 59% w grupie małych firm) wskazuje,
iż nie napotykała trudności w tym zakresie (finansowanie ze źródeł zewnętrznych
pozyskiwano
zyskiwano skutecznie). Odsetki te przewyższają (dwu lub ponad dwukrotnie) liczebności
podmiotów reprezentujących doświadczenia przeciwne.
Przedsiębiorcy wskazujący na występowanie określonych przeszkód, identyfikują
różne ich grupy. Katalog ten zaprezentowano
zaprezentow
w tabeli 5.2.2-1.
89
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-6. Czy napotykaliście Państwo na jakieś przeszkody w pozyskiwaniu finansowania
o charakterze zwrotnym np. kredytów i pożyczek?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Przeszkodami o największym znaczeniu (ogółem, a więc w odniesieniu do obu
kategorii wielkościowych przedsiębiorstw) są: (i) w pierwszym rzędzie – zbyt wysoki koszt
finansowania (oprocentowanie i prowizje), (ii) następnie sprawy o charakterze
proceduralnym, a więc znaczny stopień skomplikowania
skomplikowania dokumentacji niezbędnej do
pozyskania finansowania, skomplikowane procedury ubiegania się o finansowanie i ich
niedostosowanie do specyfiki funkcjonowania przedsiębiorstwa45 oraz (iii) brak
zabezpieczeń, standardowo wymaganych przez instytucje finansujące
finansując w związku
z udzielanym finansowaniem.
Tab. 5.2.2-1. Przeszkody w pozyskiwaniu finansowania o charakterze zwrotnym np.
kredytów i pożyczek*.
Mikro
Małe
Ogółem
Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych
28,3%
37,8%
28,6%
Znaczny stopień skomplikowania dokumentacji potrzebnej do
pozyskania finansowania
63,0%
40,5%
62,4%
Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np.
bank, fundusz pożyczkowy
50,0%
59,5%
50,3%
Zbyt wysoki koszt finansowania (oprocentowanie, prowizja)
65,2%
64,9%
65,2%
Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie
47,8%
59,5%
48,2%
Zbyt skomplikowane procedury
60,9%
62,2%
60,9%
Niedostosowanie procedur instytucji finansowych do specyfiki i
warunków działalności Państwa firmy
56,5%
59,5%
56,6%
Przyczyna
45
Pierwsza z tych przyczyn (skomplikowane wymogi dokumentacyjne) jest
jest mniej istotny w przypadku firm małych,
małych
natomiast bardzo istotny dla przedsiębiorstw kategorii mikro.
90
Raport końcowy
Mikro
Małe
Ogółem
Brak wiedzy na temat dostępnych źródeł finansowania
43,5%
43,2%
43,5%
Inne
2,2%
8,1%
2,4%
Nieatrakcyjny dla instytucji finansującej przedmiot działalności
28,3%
43,2%
28,7%
Oficjalne wyniki finansowe, nie odzwierciedlające faktycznej
zyskowności firmy.
19,6%
24,3%
19,7%
Niemożność udokumentowania odpowiednich obrotów firmy
4,3%
2,7%
4,3%
Przyczyna
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=400, (małe) N=200.
Mikro i mali przedsiębiorcy w województwie podkarpackim reprezentują rozmaite
doświadczenia w zakresie korzystania z instrumentów finansowania. Informacje na ten
temat przedstawia kolejna tabela (tab. 5.2.2-2).
Tab. 5.2.2-2. Zainteresowanie i/lub korzystanie z instrumentów finansowych (mikro i mali
przedsiębiorcy).
Nie
Tak, ale nie
podejmowali
Państwo próby
uzyskania
takiego
finansowanie
Tak, ale nie
udało się
uzyskać
takiego
finansowania
Tak,
pozyskali
Państwo
takie
finansowanie
Kredyt bankowy
43,0%
5,4%
3,5%
48,1%
Pożyczka z funduszu
pożyczkowego
94,6%
3,9%
1,0%
0,5%
Pożyczka od rodziny | znajomych
85,8%
0,5%
1,0%
12,7%
Leasing
67,1%
1,5%
0,5%
30,8%
Poręczenie udzielone przez
fundusz poręczeniowy
97,1%
1,0%
0,5%
1,5%
Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
97,0%
0,0%
0,0%
3,0%
Gwarancja bankowa
87,7%
2,0%
1,5%
8,8%
Faktoring
94,9%
1,0%
0,0%
4,1%
Fundusze kapitałowe(venture
capital)
98,5%
1,0%
0,5%
0,0%
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Jak wynika z powyższych danych, dominującym instrumentem finansowania
pozostaje kredyt (na działalność gospodarczą), a w kolejności leasing oraz finansowanie ze
źródeł nieformalnych (pożyczki od rodziny lub znajomych). Tego rodzaju rozkład nosi cechy
rozkładu typowego – bezsprzecznie, dwa pierwsze instrumenty mają wciąż (i tradycyjnie)
pierwszorzędne znaczenie, jak źródła finansowania działalności gospodarczej. Źródła
nieformalne także odgrywają znaczenie, szczególnie w gronie mikrofirm. Jednocześnie
91
Raport końcowy
uwidacznia
znia się niewielkie lub minimalne znaczenie praktyczne innych instrumentów (uwaga
ta dotyczy szczególnie finansowania udziałowego, a więc oferty inwestycyjnej funduszy
venture capital. Jest to przy tym zrozumiałe, w świetle faktu niedorozwoju tego rodzaju
źródeł finansowania praktycznie w skali całego kraju. Okazuje się, że niewielkie znaczenie
praktyczne ma również oferta poręczeniowa oraz pożyczkowa, udostępniana przez –
odpowiednio – fundusze poręczeniowe i pożyczkowe.
Informacje zawarte w tabeli 5.2.2-2.
5.2.2 2. Pokazują istnienie grupy przedsiębiorców,
zainteresowanych konkretnymi źródłami finansowania, którzy jednak nie byli w stanie
(pomimo podjętej próby) pozyskać poszukiwanych środków z danego źródła. Przyczyny tej
sytuacji były rozmaite (i o zróżnicowanej wadze dla poszczególnych kategorii wielkościowych
firm), przy czym najważniejsze z nich tworzyły (rys. 5.2.2-7.):
5.2.2 7.): (i) brak zabezpieczeń (przyczyna
dominująca w przypadku firm małych) oraz (ii) oferowanie finansowania w rozmiarach
przewyższających potrzeby ubiegającego się (firmy mikro i małe), a także (iii)
niewystarczające efekty ekonomiczne prowadzonej działalności gospodarczej (przyczyna
istotna w przypadku firm mikro).
Rys. 5.2.2-7. Powody nieuzyskania finansowania.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców,
zedsiębiorców, N=22.
Kolejną grupę respondentów tworzyli przedsiębiorcy, którzy – co prawda – byli
zainteresowani korzystaniem z poszczególnych źródeł finansowania, jednak ostatecznie nie
podjęli próby pozyskania finansowania z tych źródeł. Jak wykazało badania, przyczyny nie
podjęcia takiej próby spowodowane były (rys. 5.2.2-8.):
5.2.2 8.): (i) zbyt wysokim kosztem
92
Raport końcowy
finansowania (przyczyna dominująca w obu kategoriach wielkościowych), (ii) znalezienie
innego rozwiązania, niewymagającego pozyskiwania finansowania (przyczyna
(przyczyna szczególnie
istotna w grupie firm małych) oraz (iii) przeświadczenie o długotrwałości i zbyt
skomplikowanym stopniu procedur.
Rys. 5.2.2-8. Powody niepodjęcia próby uzyskania finansowania.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=38.
Na rysunku 5.2.2-9.
9. zawarto dane obrazujące częstość bezskutecznego ubiegania się
o oczekiwaną wielkość finansowania, w wyróżnionych przedziałach wartości. W grupie firm
mikro owa bezskuteczność dotyczyła najczęściej kwot w przedziale powyżej 100 tys. do 200
2
tys. zł., a w przypadku przedsiębiorstw małych – kwot w przedziale od 200 tys. do 500 tys. zł.
W przypadku firm mikro, występowały również przypadki wskazujące na bezskuteczność
pozyskiwania nawet niewielkich kwot (w przedziale powyżej 5 tys. do 20 tys. zł.).
93
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-9. Rozkład kwot finansowania, o które ubiegano się bezskutecznie.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=22.
Kolejne dwa rysunki (rys. 5.2.2-10.
5.2.2
i 5.2.2-11.)
11.) przedstawiają rozkłady przypadków,
w których przedsiębiorcy bylili w stanie skutecznie pozyskiwać finansowanie w oczekiwanych
kwotach, w podziale na źródła finansowania.
W gronie firm mikro (rys. 5.2.2-10.)
5.2.2
) pełna skuteczność pozyskiwania finansowania
dotyczyła: (i) pożyczek z funduszy pożyczkowych, (ii) leasingu, (iii) poręczeń z funduszy
poręczeniowych oraz (iv) gwarancji bankowych. Z kolei, w grupie firm małych były to: (i)
leasing, poręczenia z funduszy poręczeniowych lub źródeł nieformalnych oraz – w wymiarze
bliskim pełnej skuteczności – gwarancje bankowe, faktoring i kredyt.
Zauważmy, ze w grupie małych firm, niemożność pozyskania zakładanych kwot
finansowania była największa w odniesieniu do pożyczek z funduszy pożyczkowych (wskazuje
to zapewne na oferowanie tego typu firmom finansowanie w zbyt ograniczonych
rozmiarach, w stosunku do ich potrzeb). W przypadku firm mikro – pozostając w segmencie
instrumentów sformalizowanych – niemożność pozyskania oczekiwanej
ekiwanej wartości
finansowania, dotyczyła w największym stopniu transakcji faktoringowych.
94
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-10. Pozyskanie finansowania w kwotach, o które się ubiegano (firmy mikro).
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=136.
Rys. 5.2.2-11. Pozyskanie finansowania w kwotach, o które się ubiegano (firmy małe).
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=148.
95
Raport końcowy
Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa małe, to najczęściej pozyskiwane kwoty finansowania
mieściły się w trzech przedziałach – ogółem w granicach powyżej 50 tys. do 500 tys. zł.
W przypadku firm mikro: powyżej 20 tys. do 200 tys. zł. Dane na ten temat przedstawia
poniższa prezentacja.
Rys. 5.2.2-12. Uzyskana kwota finansowania.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=284.
Respondenci wskazali również wielkości finansowania, które ich zdaniem (w oparciu
o własne doświadczenia oraz specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej) jest
najtrudniej osiągalne. W grupie firm mikro najczęściej wskazywano na trzy przedziały
wartościi finansowania: (i) powyżej 50 tys. do 100 tys. zł. (20% wskazań), (ii) powyżej 100 tys.
do 200 tys. zł. (ok. 22% wskazań) oraz (iii) powyżej 200 tys. do 500 tys. zł. (ok. 22,4%).
Natomiast zdaniem badanych, reprezentujących firmy kategorii mikro, najtrudniej
najtrudn osiągalne
finansowanie lokuje się w dwóch przedziałach wartości: powyżej 200 tys. do 500 tys. zł (ok.
22% wskazań) oraz powyżej 500 tys. do 1 mln zł. (ok. 31%). Informacje na ten temat
przedstawia rys. 5.2.2-13.
96
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-13. Przedziały kwotowe finansowania
finan
trudno osiągalnego.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=173.
Kontekstem opinii badanych na temat dostępności finansowania są ich plany
rozwojowe, w tym w szczególności zamierzenia w zakresie sposobów (źródeł) finansowania
tych planów.
Odwołując się do danych, zaprezentowanych na rys. 5.2.2-14.,
5.2.2 14., zamierzenia te są dość
umiarkowane (w dziedzinie tzw. istotnych inwestycji rozwojowych). W przypadku obu
kategorii wielkościowych przedsiębiorstw mamy do czynienia ze stosunkowo dużym
odsetkiem
iem wskazujących na zdecydowany brak takich planów lub przekonanie, że raczej
działania takie nie będą podejmowane. Znaczący jest także odsetek przedsiębiorców, którzy
zaznaczają, że zamierzenia takie będą raczej realizowane. W sumie jednak, zdecydowane
plany
any rozwojowe dotyczą mniejszości firm, oscylujące na poziomie około 1/5. (porównując
obie kategorie badanych – przedsiębiorstwa mikro vs. małe – szerszy zakres planów
i zdecydowanie co do ich realizacji, dotyczy firm małych).
Generalnie, z podobną sytuacją
sytuacją do opisanej powyżej mamy również do czynienia, jeśli
chodzi o plany w zakresie ubiegania się w najbliższej przyszłości o finansowanie ze źródeł
zewnętrznych (rys. 5.2.2-15
15.).
). Natomiast, pośród tych źródeł (rys. 5.2.2-16.),
5.2.2
przede
97
Raport końcowy
wszystkim planowane jestt wykorzystywanie kredytów (inwestycyjnych i obrotowych),
a w następnej kolejności leasingu (częściej w przypadku firm małych).
Rys. 5.2.2-14. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje
dokonanie istotnej inwestycji?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Rys. 5.2.2-15. Czy Pana(i) firma planuje ubiegać się w najbliższej przyszłości o jakiekolwiek
finansowanie zwrotne ze źródeł zewnętrznych na jakikolwiek cel?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
98
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-16. Planowane źródła pochodzenia finansowania.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=170.
Respondenci poproszeni zostali również o ocenę dyskutowanych obecnie propozycji,
zmierzających w kierunku wzmacniania znaczenia (dostępności) instrumentów finansowych
o charakterze zwrotnym, kosztem tradycyjnego finansowania dotacyjnego. Rozkład opinii na
ten temat prezentuje rysunek 5.2.2-17.
5.2.2
Opinie dotyczące przedstawionego problemu rozkładają się w miarę równomiernie
(również w ramach obu grup wielkościowych respondentów), przy czym – co warte jest
podkreślenia – występuje pewna przewaga stanowisk akceptujących silniejszy rozwój
instrumentów zwrotnych.
W związku z powyższym rozkładem stanowisk, respondenci zapytani zostali także
o czynniki, które dodatkowo zachęcałyby ich z sięgania po finansowanie zwrotne (rys. 5.2.25.2.2
17.).
). Badani zidentyfikowali następujące, główne czynniki zachęcające: (i) w pierwszej
99
Raport końcowy
kolejności – niższe oprocentowanie kredytów / pożyczek (nieco częściej w przypadku
przyp
firm
małych), a następnie (ii) uproszczenia w sferze proceduralnej (z przewagą w przypadku firm
mikro).
Rys. 5.2.2-17. Ocena propozycji wzmacniania znaczenia instrumentów zwrotnych kosztem
finansowania dotacyjnego (preferencje dla zmian).
Źródło: wyniki
niki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=400.
Rys. 5.2.2-18. Wskazania dotyczące zachęt do korzystania z instrumentów zwrotnych.
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, N=225.
100
Raport końcowy
W związku z zaprezentowanymi opiniami w sprawie propozycji zmian znaczenia
instrumentów zwrotnych w stosunku do wsparcia dotacyjnego, a także stanowiskami
respondentów, dotyczącymi zachęt do korzystania z finansowania zwrotnego, badani
poproszeni zostali o dokonanie oceny zdolności reprezentowanych przez nich firm do
finansowania
nansowania rozwoju w oparciu o generowany zysk. Rozkład odpowiedzi respondentów
przedstawia rys. 5.2.2-19.
W obu grupach respondentów dominuje ocena, iż zyskowność firmy kształtuje się na
poziomie uznawanym za przeciętny. Dość wysoki jest jednak odsetek wskazujących
w
na
bardzo niską lub niską zyskowność (przedsiębiorstwa mikro 31% stanowisk, przedsiębiorstwa
małe – ok. 33%). Jest to zatem wyraźny sygnał, iż w przypadku znacznej grupy
przedsiębiorstw, własna zdolność do generowania źródeł finansowania rozwoju
rozwoj jest co
najwyżej umiarkowana i jako taka raczej nie będzie eliminować poszukiwania źródeł
o charakterze zewnętrznym.
Rys. 5.2.2-19. Jak Pan(i) ocenia obecną zyskowność swojej firmy, biorąc pod uwagę zysk jako
ewentualne źródło finansowania rozwoju firmy?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
Odrębnym zagadnieniem poruszonym w badaniu były kwestie, dotyczące współpracy
respondentów z bankiem – w toku prowadzonej działalności gospodarczej. Uwzględniając
fakt, iż pokaźna
aźna liczba przedsiębiorców korzysta z kredytów (por. tab. 5.2.2-2.),
5.2.2
zagadnienie
to tworzy interesujący kontekst do rozważań na temat zwrotnych instrumentów
finansowania, czy też szerzej, korzystania z instrumentów inżynierii finansowej. Trzeba
również pamiętać, że źródło finansowania, jakim jest kredyt, cały czas pozostaję zasadniczym
źródłem finansowania zewnętrznego w sektorze MŚP (jak pokazały to wcześniejsze dane,
w całej rozciągłości dotyczy to również przedsiębiorców województwa podkarpackiego).
podkarpackiego).
Pośród respondentów, zarówno w gronie mikro, jak i małych przedsiębiorstw,
dominują pozytywne oceny, odnoszące się do ogólnej oferty usługowej, dostępnej
101
Raport końcowy
w bankach (w banku, w którym firma posiada swój rachunek podstawowy) – rys. 5.2.2-20.
W przypadku firm mikro, ocenę dobrą lub bardzo dobrą wyraża prawie 68% badanych,
a pośród firm małych ok. 74%.
Rys. 5.2.2-20. Jaka Pan(i) ocenia ofertę swojego banku?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
Część respondentów (ale jest to mniejszość) widzi jednak potrzebę doskonalenia
ogólnej oferty banku. Z drugiej strony, znacząca grupa respondentów uznaje, że potrzeba
taka nie występuje Opinie takie przeważają w grupie przedsiębiorstw małych (61,5% wobec
51,5% w przypadku firm mikro), co jest zgodne z wcześniej zaprezentowanym rozkładem
stanowisk w sprawie oceny oferty (ocena ta wypadła nieco lepiej w grupie firm małych).
Rys. 5.2.2-21. Czy oferta banku powinna Pana(i) zdaniem zostać wzbogacona o jakieś nowe
produkty
ukty czy usługi skierowane do takich firma jak Pana(i)?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
102
Raport końcowy
O dostępności usług bankowych decyduje również możliwość korzystania z kanałów
elektronicznych. Choć droga elektroniczna
elektroniczna nie jest wciąż wystarczająca do załatwiania spraw
(pełnej procedury) związanych z pozyskiwaniem kredytu na cele gospodarcze, to jednak
możliwość kontaktu i dokonywania rozliczeń tą drogą stanowi określone (istotne) ułatwienie
w praktyce działalności firmy.
y. Jednocześnie, możliwość korzystania z kanałów zdalnych staje
się obecnie standardem. Jak uwidaczniają to dane, prezentowane na kolejnym rysunku (rys.
5.2.2-22.),, z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w przypadku badanych
przedsiębiorstw, przy czym, kanały elektroniczne nie są tylko dostępne, ale – co ważniejsze –
są powszechnie wykorzystywane (rys. 5.2.2-23.).
5.2.2
Rys. 5.2.2-22. Czy oferta Pana(i) banku obejmuje usługi świadczone drogą elektroniczną
(internetowy dostęp do rachunku)?
Źródło: wyniki badań
ań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
Rys. 5.2.2-23. Jak często korzystają Państwo z usług bankowości elektronicznej w swoim
banku?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
103
Raport końcowy
Możliwość korzystania z elektronicznych kanałów dostępu do usług bankowy wpływa
na ograniczenie konieczności odbywania wizyt w placówce bankowej. Informacje płynące od
respondentów w tej sprawie podsumowuje kolejny rysunek. Prezentowane na nim dane
pokazują, że nieco ponad połowa
poło
respondentów stwierdza (52% - zarówno w grupie firm
mikro, jaki małych), iż odwiedza bank raz w miesiącu lub nawet rzadziej.
Rys. 5.2.2-24. Proszę ocenić w przybliżeniu, jak często musi Pan(i) lub Pana(i) pracownik
odwiedzać bank?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
Nie występują również większe ograniczenia w zakresie fizycznej dostępności banku,
mierzonej czasem dotarcia do placówki bankowej. W przypadku znakomitej większości
respondentów, czas dotarcia jest bardzo krótki i mieści się w granicach kilkunastu minut
(w przypadku firm mikro – ok. 84%; firm małych – 79%). Dane na ten temat zawiera poniższa
tabela.
Tab. 5.2.2-3. Jak dużo czasu zajmuje Panu(i) lub Pana(i) pracownikowi dotarcie z siedziby
firmy do oddziału banku?
Czas dotarcia
Kilka
minut
Firmy mikro
49,5%
34,0%
Firmy małe
45,0%
34,0%
Godzina
Kilka
godzin
Nie wiem /
trudno
powiedzieć
9,0%
4,0%
0,5%
3,0%
13,5%
3,5%
1,5%
2,5%
Kilkanaście Kilkadziesiąt
minut
minut
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
Niezależnie od artykułowanych ocen, dotyczących czasu niezbędnego na dotarcie do
placówki bankowej, respondenci zaznaczają, że kwestia ta (czas dotarcia do placówki, będący
pochodną jej oddalenia od siedziby firmy)
firmy) nie stanowi żadnego istotnego problemu.
104
Raport końcowy
Podsumowując, przedstawione powyżej dane pozwalają na sformułowanie wniosku,
iż ogólna dostępność placówek bankowych jest wysoka. Wskazuje to również na
odpowiednie nasycenie placówkami bankowymi. W tym przypadku
przypadku opinie respondentów
pozostają zbieżne ze stanowiskami wyrażanymi przez przedstawicieli banków, które
zidentyfikowano w toku wywiadów indywidualnych (podkreślano wysoką konkurencję,
nasycenie jednostkami oraz wynikającą z tego ich łatwą dostępność).
Rys. 5.2.2-25. Czy pewne oddalenie od siedziby banku jest z punktu widzenia Pana(i) firmy
istotnym problemem?
Źródło: wyniki badań CATI wśród przedsiębiorców, (mikro) N=200, (małe) N=200.
5.2.3. Luka w dziedzinie finansowania
Luka finansowa jest definiowana jako zjawisko braku podaży ze
zinstytucjonalizowanych źródeł finansowania, uniemożliwiające lub istotnie ograniczające
możliwości pozyskiwania finansowania zewnętrznego przez przedsiębiorstwa, szczególnie
podmioty sektora MŚP. Zjawisko luki pomiędzy popytem na kapitał a jego podażą
w gospodarce określono – po opublikowaniu raportu na temat systemu finansowego
Wielkiej Brytanii w roku 1931 – mianem luki Macmillana. Nazwa tej luki, zwanej inaczej
finansową, pochodzi od nazwiska przewodniczącego komisji sporządzającej
sporządzaj
raport,
późniejszego premiera Wielkiej Brytanii – Harolda Macmillana.
Mimo braku wątpliwości, co do występowania tego typu zjawiska, w rzeczywistości
analizy dotyczące oszacowania wielkości luki napotykają na szereg poważnych problemów.
Do najważniejszych
szych z nich zaliczyć można brak dostępu (ze względu na tajemnicę bankową)
do danych bankowych o charakterystykach negatywnie rozpatrzonych wniosków
kredytowych i powodach odmowy udzielenia finansowania.
Na gruncie polskim podjęto kilka próba oszacowania wielkości luki finansowej,
w odniesieniu do poszczególnych regionów lub grup regionów. W opracowaniach tych
105
Raport końcowy
przyjmowano jednak odmienne metodologie, niekiedy oparte na dość dyskusyjnych
założeniach46. Z kolei próba oszacowania wielkości luki na poziomie ogólnokrajowym nie
została ostatecznie podjęta, ze względów na wspomniane powyżej problemy w dostępie do
danych. Powstałe, skądinąd interesujące, opracowanie nie zawiera żadnych szacunków,
dotyczących wielkości luki47.
Na użytek niniejszego opracowania przyjęto dwa podejścia, służące oszacowaniu
wielkości luki. Pierwsze z nich opiera się na uzasadnionym założeniu (potwierdzonym
w badaniach jakościowych), że największe problemy w dostępie do finansowania mają firmy
rozpoczynające działalność gospodarczą, drugie zaś próbuje dokonać szacunków luki na
podstawie odsetka firm, którym odmówiono udzielenia finansowania zwrotnego.
W celu oszacowania wielkości luki finansowania w segmencie firm rozpoczynających
działalność gospodarczą przyjęto następujące założenia szczegółowe:
• Jako populację przedsiębiorstw rozpoczynających działalność gospodarczą (wiek do
24 miesięcy) i poszukujących finansowania przyjęto liczbę podmiotów gospodarczych,
zarejestrowanych w województwie podkarpackim (według danych Głównego Urzędu
Statystycznego z roku 2008 i 2009). Tak wyznaczoną wielkość skorygowano
o wskaźnik udziału nowych mikroprzedsiębiorstw w całej grupie noworejestrowanych
firm48. A zatem przyjęto:
−
Podmioty zarejestrowane w regionie w 2008 r.:
11 769 x 98,9% = 11 640
−
Podmioty zarejestrowane w regionie w 2009 r.:
14 203 x 98,9% = 14 047
−
Ogółem:
11 640 + 14 047 = 25 687 nowych mikroprzedsiębiorstw.
Ostatecznie, odwołując się do wyników badania ilościowego, populację tę określamy
jako grupę podmiotów zainteresowanych pozyskaniem finansowania ze źródła
zewnętrznego, którym jednak (z różnych powodów) finansowania tego nie udało się
uzyskać. Jak wynika z badania CATI, sytuacja taka wystąpiła w przypadku 10,5%
mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim.
46
Do najważniejszych takich opracowań należy zaliczyć: „JEREMIE - Joint European Resources For Micro-tomedium Enterprises SME Access to Finance in Eastern Poland Regions, Evaluation Study”, European Investment
Fund, 2008 r.; Tamowicz P. „Analiza luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie dostępu
przedsiębiorców do zwrotnych instrumentów finansowych w kontekście realizacji Działania 1.3 Poza-dotacyjne
instrumenty wsparcia MŚP w ramach regionalnego programu operacyjnego dla województwa pomorskiego na
lata 2007-2013 w drodze inicjatywy JEREMIE”, Gdańsk, 2008 r. oraz „Ekspertyza dotycząca uwarunkowań
społeczno-gospodarczych oraz systemu prawno-instytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii
finansowej w Polsce Wschodniej”, PAG Uniconsult na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa
2010 r. Nasze podejście korzysta z metod zaproponowanych w dwóch ostatnich opracowaniach.
47
„Badanie rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce. Obszar:
Finansowanie zwrotne”, PSDB, Quality Watch, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku – na zlecenie PARP,
Warszawa 2010 r
48
W tym celu posłużono się danymi o nowo rejestrowanych mikrofirmach z „Raportu o stanie sektora małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007-2008”, PARP, Warszawa 2009, s. 108. Wyliczony w ten
sposób wskaźnik wynosi 98,9%.
106
Raport końcowy
• Wielkość zapotrzebowania na finansowanie podmiotów, podejmujących działalność
gospodarczą, określić można odwołując się do wielkości akcji pożyczkowej
realizowanej przez fundusze pożyczkowe w województwie podkarpackim, wychodząc
z założenia, iż charakterystyki tej działalności (średnia wielkość pożyczki)
odzwierciedlają w sposób satysfakcjonujący zgłaszane zapotrzebowanie na
finansowanie przez mikrofirmy).
Do dalszych obliczeń zastosowano średnią wartość pożyczki udzielonej przez
fundusze pożyczkowe wsparte w ramach RPO WP, wynoszącej 34 118 zł.
Powyższe założenia prowadzą do ustalenia luki finansowania, którą stanowi iloczyn:
• liczebności nowozarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw (2008 i 2009 r.),
• frakcji ww. grupy, która nie otrzymała poszukiwanego finansowania, oraz
• średniej wartości pożyczki:
A zatem:
25 687 x 10,5% x 34 118 zł. ≈ 92,05 mln zł. (przyjęto 92 mln zł.)
W ramach drugiego podejścia przyjęto, że wielkość luki finansowej jest różnicą
między łączną (tj. zsumowaną dla wszystkich przedsiębiorstw) kwotą finansowania dłużnego,
o które w ciągu ostatnich 2 lat bezskutecznie ubiegały się niefinansowe mikro i małe firmy
z województwa podkarpackiego. Do oszacowania luki wykorzystano wyniki badania
ilościowego przedsiębiorców. W trakcie przeprowadzanych wywiadów przedsiębiorcy,
którym w ciągu ostatnich 2 lat nie udało się otrzymać finansowania, byli pytani o wysokość
kwoty, o jaką się ubiegali.
W ramach procedury szacowania wielkości luki finansowej przedziały zastąpiono
punktowo oszacowanymi wartościami finansowania zwrotnego, przyjmując środki
przedziałów (co minimalizuje maksymalny błąd oszacowania). Przykładowo, respondentom,
którzy wskazali przedział „powyżej 5 tys., ale nie więcej niż 10 tys. złotych”, na potrzeby
obliczeń została przyporządkowana kwota 7 500 zł (co odpowiada założeniu, że średnia
kwota nieuzyskanego finansowania dla tych respondentów wynosiła 7 500 zł.). Przyjęto, że
obliczone wyżej średnie kwoty nieotrzymanego finansowania w populacji wszystkich
przedsiębiorstw są takie same, jak w próbie. Sumując wartości dla poszczególnych kategorii
przedsiębiorstw, otrzymujemy łączną kwotę nieotrzymanego finansowania zwrotnego dla
niefinansowych mikro i małych firm z Podkarpacia.
• Nieotrzymane finansowanie: próba:
3 579 tys. zł. + 3 040 tys. zł = 6 637,5 tys. zł
• Nieotrzymane finansowanie populacja:
1 081 mln. zł + 35,7 mln zł = 1 117 mln. zł
• Luka finansowa:
1 117 mln. zł
Powyższe dane powinny jednak zostać skorygowane w związku z tym, że w badanej
próbie znalazły się 2 mikrofirmy, które bezskutecznie ubiegały się o finansowanie
w przedziale od 1 do 2 miliona złotych, a więc relatywnie duże jak na tę kategorię firm.
107
Raport końcowy
Nieuwzględnienie tych 2 firm powoduje, że wartość luki spada wówczas do poziomu 215
milionów złotych. W związku z tym proponujemy, aby przyjąć szacowaną zgodnie z tym
podejściem lukę na poziomie od 200 do 400 milionów złotych.
Podsumowując, do określenia wielkości luki finansowej w zakresie dostępności
finansowania dłużnego zastosowano dwa podejścia. Pierwsze z nich, skoncentrowane na
segmencie najmłodszych przedsiębiorstw, przyniosło oszacowanie wielkości luki na poziomie
ok. 92 mln złotych. W drugim podejściu, dotyczącym wszystkich niefinansowych MŚP,
uzyskano oszacowanie luki finansowej w wysokości ok. 200 – 400 milionów złotych. Wyniki
porównania tych dwóch oszacowań można zinterpretować w ten sposób, że nowo powstałe
przedsiębiorstwa generują od 25 do 50% całkowitej luki finansowej w sektorze MŚP, co
świadczy o tym, że problem luki finansowej dotyczy ich w szczególnej mierze.
108
Raport końcowy
6.
STUDIA PRZYPADKÓW – REZULTATU DZIAŁANIA
6.1. Studium przypadku firmy Zakład Metalowy WB PHU W. i M. Bożek
(pożyczkobiorca)
6.1.1. Informacje wstępne
Zakład Metalowy WB PHU W. i M. Bożek (dalej: Zakład Metalowy WB), z siedzibą
w Woli Mieleckiej k. Mielca, jest rodzinną firmą zatrudniającą 45 osób, specjalizującą się
w produkcji wyrobów metalowych i realizacji procesów produkcyjnych w zakresie:
•
frezowania na maszynach sterowanych numerycznie,
•
frezowania na centrach obróbczych 5-osiowych,
•
toczenia na maszynach sterowanych numerycznie,
•
spawania metodą TIG i MIG,
•
pomiarów na współrzędnościowej maszynie pomiarowej oraz wykonywanych
mikroskopem pomiarowym.
W oparciu o powyższe procesy oraz powierzoną dokumentację, firma wykonuje
różnego rodzaju detale dla wielu gałęzi przemysłu, a zwłaszcza dla przemysłu lotniczego,
motoryzacyjnego i obronnego. Posiada maszyny i urządzenia
do obróbki metalu o najwyższym stopniu zaawansowania.
Zakład oferuje odbiorcom kompletną usługę, poczynając od
wycięcia elementów, poprzez ich obrobienie, spawanie oraz
poddanie dodatkowym procesom, wykonywanym przez firmy
współpracujące. Dzięki temu klient zyskuje czas, ogranicza
koszty i otrzymuje niemal gotowy produkt. Około 75% produkcji jest kierowane na eksport,
głównie do Niemiec, Austrii, Kanady, Danii i Francji.
Zakład Metalowy WB rozpoczął działalność w 1989 roku. Przez cały dotychczasowy
okres istnienia w przedsiębiorstwie realizowane są liczne inwestycje, związane głównie
z wymianą i doskonaleniem parku maszynowego, co zapewnia wysoką jakość oraz
powtarzalność wykonywanych wyrobów. Również środowisko pracy, w którym realizowane
są procesy produkcyjne, dzięki nieustannym modernizacjom, zostało dostosowane do
obowiązujących standardów europejskich, zapewniając tym samym odpowiedni poziom
bezpieczeństwa i higieny pracy. Właściciele firmy mają jasną wizję rozwoju zakładu,
wynikającą ze świadomości wymogu stałego ponoszenia wydatków inwestycyjnych. Jednak
tempo tego rozwoju jest w znacznej mierze ograniczone możliwościami finansowymi
przedsiębiorstwa. Zakup nowoczesnego wyposażenia często nie może się odbywać
w momencie pojawienia się takiej potrzeby, musi być odkładany na kilka lat, do momentu
zgromadzenia odpowiednich środków. Firma tworzy wieloletnie plany: rozwoju i inwestycji.
Przyspieszenie realizacji inwestycji (o około 5-6 lat) było możliwe dzięki dotacjom
otrzymywanym ze środków UE, zarówno przedakcesyjnych (PHARE), jak i strukturalnych,
w perspektywach budżetowych 2004-2006 oraz 2007-2013. Dzięki nim firma zrealizowała 4
przedsięwzięcia:
•
W ramach Programu Phare 2003 SSG – 2003/004-379/05.04 Regionalny Program
Wsparcia dla MŚP, Program Technologie Informatyczne dla Przedsiębiorstw, firma
109
Raport końcowy
uzyskała dofinansowanie 50% kosztów projektu „Wzrost konkurencyjności poprzez
doradztwo w zakresie wprowadzania właściwych rozwiązań informatycznych
w działalności firmy”. W jego wyniku, w okresie od stycznia do marca 2006 r., został
zakupiony i wdrożony program do kontroli czasu pracy.
•
W ramach Programu Phare 2003 – ESC 2003/004-379.05.02.07 Regionalny Program
Wsparcia MŚP – Przedsiębiorczość w Polsce – Fundusz Dotacji Inwestycyjnych, firma
uzyskała dofinansowanie na realizację projektu „Zakup komputerów
i specjalistycznego oprogramowania w celu wprowadzania znaczących zmian
w procesie produkcyjnym”. Przedsięwzięcie zrealizowano w okresie od lutego do
czerwca 2006 r., jego dofinansowanie wyniosło 50%.
•
W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw SPO WKP 2.3, zakład uzyskał dofinansowanie na realizację projektu
„Wzrost konkurencyjności firmy poprzez wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań
techniczno-technologicznych”. Projekt pozwolił na rozbudowę, adaptację
i modernizację hali produkcyjnej oraz zakup specjalistycznego wyposażenia (centrum
obróbczo-frezarskiego, maszyny pomiarowej, tokarki CNC). Przedsięwzięcie
wykonano w okresie od lutego 2005 r. do lipca 2007 r., uzyskano dofinansowanie
w wysokości 50% kosztów.
•
W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na
lata 2007-2013 firma uzyskała dofinansowanie na realizację projektu „Wdrożenie
innowacyjnej technologii produkcji części lotniczych w Woli Mieleckiej”. Projekt
składał się z budowy budynku produkcyjno-magazynowego oraz zakupu parku
maszynowego (wycinarki drutowej i bramowego centrum frezarskiego).
Przedsięwzięcie zrealizowano w okresie od sierpnia 2009 r. do grudnia 2010 r. Na
projekt o wartości 3,5 mln zł uzyskano dofinansowanie w wysokości 1,8 mln zł.
Foto 1. Pięcioosiowe centrum frezarskie MCU 630V-5X w Zakładzie Metalowym WB.
Źródło: materiały promocyjne przedsiębiorstwa
110
Raport końcowy
6.1.2. Opis przypadku – znaczenie pozyskanego finansowania
Zakład Metalowy WB od wielu lat jest klientem jednego z banków sieciowych,
w którym posiada rachunek bieżący, lokaty terminowe oraz korzysta z niewielkiego kredytu
obrotowego. Przez długi czas firma nie korzystała z innych kredytów, rozwijając się w oparciu
o środki własne. Sytuacja uległa zmianie w 2005 r., kiedy to warunkiem otrzymania dotacji
było zapewnienie części wkładu własnego poprzez kredyt bankowy.
W 2008 r. przedsiębiorstwo zostało dotknięte kryzysem światowym i niemal z dnia na
dzień przestało otrzymywać zamówienia (Zakład Metalowy WB działa w branżach bardzo
podatnych na spowolnienie gospodarcze). Kredyt obrotowy został spożytkowany na bieżącą
działalność (w tym okresie firma intensywnie się rozwijała, finalizowała prace badawczorozwojowe, zatrudniono m.in. 2 nowych pracowników) i w konsekwencji doszło do
zachwiania płynności finansowej. W celu zakończenia, już znacznie zaawansowanego
procesu inwestycyjnego, konieczne było posiłkowanie się kredytem. Bank odmówił
dodatkowego finansowania. Za powód podano wystąpienie w firmie straty (w poprzednim
roku przeprowadzono znaczne inwestycje w środki trwałe i odpisy amortyzacyjne zaważyły
na wyniku finansowym). W tej sytuacji firma zwróciła się z wnioskiem kredytowym do
innego, konkurencyjnego banku, który w terminie około 3 tygodni zaakceptował wniosek
firmy i udzielił kredytu.
Kolejny przykład ubiegania się o kredyt miał miejsce w 2009 r., kiedy to realizowano
projekt inwestycyjny współfinansowany ze środków RPO WP. W tym samym czasie firma
poniosła 1 mln zł strat z tytułu zawarcia transakcji opcji walutowych. Był to bardzo trudny
okres w historii firmy i bank (podstawowy bank firmy), po długiej, 4-miesięcznej analizie,
ponownie odmówił udzielenia kredytu. Został on ostatecznie uzyskany w innym banku (jego
spłata potrwa do końca 2011 r.).
Pierwszy przypadek skorzystania przez firmę z finansowania pochodzącego
z funduszu pożyczkowego miał miejsce w listopadzie 2010 r. i wiązał się z koniecznością
terminowego (tzn. do końca 2010 r.) zakończenia projektu realizowanego w ramach RPO
WP. W czerwcu 2010 r. w wyniku powodzi (rzeka Wisłoka wystąpiła z brzegów i znaczne
obszary wokół Mielca znalazły się pod wodą), zalaniu uległa budowana hala produkcyjna,
zniszczona została część maszyn. Powstałe straty materialne oraz opóźnienie w prowadzonej
inwestycji zmusiły zarządzających do pilnego poszukiwania dodatkowych środków
finansowych. W tej sytuacji zwrócono się do Mieleckiej Agencji Rozwoju Regionalnego
(MARR) o udzielenie pożyczki inwestycyjnej. Środki w wysokości 400 tys. zostały przyznane
i szybko uruchomione (pożyczka ta została już spłacona).
Zakład Metalowy WB korzystał z pożyczek MARR jeszcze dwukrotnie. Zostały one
przyznane w czerwcu 2011 r. (100 tys. zł na cele obrotowe i 400 tys. zł na cele inwestycyjne)
i wiązały się z potrzebą zakupienia maszyn (w oparciu szybko dostępne finansowanie), gdyż
pojawiła się atrakcyjna oferta sprzedaży i konieczne było szybkie sfinalizowanie transakcji.
Właściciel przedsiębiorstwa od wielu lat zna ofertę Mieleckiej Agencji Rozwoju
Regionalnego (MARR). Pierwsze kontakty z tą instytucją sięgają czasu, gdy pełniła ona
funkcję Regionalnej Instytucji Finansującej, a firma realizowała swój pierwszy projekt
współfinansowany ze środków unijnych. Od tamtej pory regularnie korzystano
z oferowanego przez Agencję wsparcia na rozwój przedsiębiorczości, takiego jak:
konferencje, spotkania, warsztaty, szkolenia. W ocenie przedsiębiorcy, MARR okazała się
111
Raport końcowy
partnerem profesjonalnym i godnym zaufania, dlatego zdecydowano się na skorzystanie
z oferty funduszu pożyczkowego Agencji.
Zakład Metalowy WB, w sytuacji gdy występował o pożyczkę z MARR, miał możliwość
ubiegania się również o kredyt. Decydujące jednak okazały się następujące cechy
finansowania oferowanego przez fundusz pożyczkowy:
•
krótki czas realizacji procedur związanych z pozyskiwaniem pożyczki – przyjmowanie
wniosku, jego ocena oraz zawarcie umowy pożyczkowej odbywa się w jednym
miejscu, obieg dokumentów jest bardzo sprawny (zdaniem przedsiębiorcy, znacznie
szybszy niż w bankach),
•
terminowość podejmowania decyzji – przedsiębiorca otrzymuje zapewnienie, że jego
wniosek zostanie rozpatrzony w określonym terminie i może mieć pewność, że
wyznaczony termin zostanie dotrzymany (w banku, pomimo najlepszych chęci
personelu, w warunkach wieloinstancyjności procesu podejmowania decyzji, terminy
często nie są dotrzymywane),
•
przekonanie o uczciwości i wiarygodności partnera – po negatywnych
doświadczeniach ze współpracy z bankami, firma w jak najszerszym zakresie pragnie
korzystać z oferty MARR. Dobrze ocenia także współpracę z (nowym w jej przypadku)
bankiem, choć w ocenie firmy, sprawność działania jest jednak większa w funduszu
pożyczkowym.
Za współpracą z funduszem pożyczkowym MARR przemawia także życzliwość jego
personelu, który jest bardzo pomocny w przygotowaniu wniosku o pożyczkę i jest gotowy
świadczyć doradztwo w siedzibie firmy. Jest to bardzo istotne w przypadku firmy takiej jak
Zakład Metalowy WB, która nie posiada bogatego doświadczenia w ubieganiu się
o finansowanie zewnętrzne, nie zatrudnia także specjalizującego się w tym personelu.
W rezultacie takie podejścia, przygotowanie wniosku o pożyczkę, wraz z wymaganymi
załącznikami, nie przysparzało firmie większych trudności. Warto przy tym zauważyć, że
koszt finansowania w przypadku pożyczki i kredytu bankowego pozostaje na podobnym
poziomie, ewentualnie jest nieznacznie niższy w funduszu pożyczkowym. Nie jest to jednak
czynnik decydujący o korzystaniu z tego typu produktów. Podobnie, zabezpieczenie tych
dwóch typów finansowania za każdym razem jest do siebie zbliżone, a mianowicie stanowi je
majątek trwały oraz własne środki finansowe (wykorzystanie poręczenia gwarancji funduszu
poręczeniowego nie było proponowane ani w funduszu pożyczkowym, ani w banku).
Przedsiębiorca nie zna innych niż MARR funduszy pożyczkowych lub poręczeniowych,
działających czy to na Podkarpaciu, czy w Polsce, a o ofercie pożyczkowej MARR dowiedział
się tylko dzięki utrzymywaniu z nią regularnych kontaktów.
6.1.3. Podsumowanie
Przedsiębiorca ma świadomość, że aby firma mogła utrzymać się na rynku należy
ciągle inwestować w jej rozwój. Zakupienie w czerwcu br. maszyn, wspomagane pożyczką
z MARR, jest właśnie tego przykładem. Ponadto, zawarto już kolejne umowy na zakup, ze
środków własnych, 2 nowych urządzeń. Wpłacono zaliczkę w wysokości 30% ich wartości,
a pozostałe 70% musi być spłacone do końca lutego 2012 r. W takiej sytuacji zakład chciałby
ponownie skorzystać z finansowania funduszu pożyczkowego i podjął już w tej sprawie
rozmowy z MARR.
112
Raport końcowy
Równolegle przedsiębiorstwo jest zainteresowane pozyskiwaniem innego rodzaju
finansowania rozwoju, rozpoznaje możliwości korzystania z leasingu. Wspiera się przy tym
z doradztwem MARR. Rozważa także wspólpracę z funduszem inwestycyjnym typu venture
capital w zakresie sfinansowania uruchomienia planowanej w przyszłości produkcji
wiatrakowców (statków powietrznych lekkiej konstrukcji).
Obiecujące dla zakładu są perspektywy stworzenia wokół MARR klastra metalowego
(lub obróbczego), w ramach którego firmy z tych właśnie branż (około 200 występujących
w regionie Mielca, związanych m.in. z przemysłem lotniczym) mogłyby wspólnie korzystać ze
specjalistycznego wyposażenia, takiego jak np. spektrometr. Poniesienie kosztu zakupu
takiego urządzenia (około 1,2 mln zł) jest bardzo dużym obciążeniem dla firm mikro i małej
skali (w szczególności z uwagi na fakt, iż urządzenie tego rodzaju wykorzystywane jest
stosunkowo rzadko, aczkolwiek w przypadku wielu procesów wytwóryczych ma charakter
kluczowy). Wykonanie pomiarów spektrometrem jest aktualnie możliwe tylko
w laboratorium firm branży zbrojeniowej (bardzo wysoki koszt usługi) albo na Politechnice
Rzeszowskiej (długi czas realizacji usługi). Dlatego Zakład Metalowy WB aktywnie wspiera
starania Agencji o utworzenie inicjatywy klastrowej.
Wsparcie funduszu pożyczkowego (przedsiębiorca miał świadomość, że przekazane
mu środki pochodzą z projektu unijnego) stanowiło dla firmy Zakład Metalowy WB istotną
pomoc w sytuacji, gdy potrzebne było szybkie pozyskanie środków finansowych. Krótki czas
zapadania decyzji o udzieleniu pożyczki to jeden z podstawowych, obok zaufania, czynników,
które wpłynęły na decyzję o skorzystaniu z oferty MARR. Gdyby nie było możliwości
skorzystania z oferty funduszu pożyczkowego, finansowanie byłoby zapewne uzyskane przez
przedsiębiorstwo w banku, tyle że na znacznie mniej atrakcyjnych warunkach oraz
w warunkach znacznej niepweności co zrealizowania transakcji zakupu w krótkim terminie.
Z kolei zaletą finansowania kredytowego jest możliwość uzyskania wyższych kwot, niż te
dostępne w funduszu pożyczkowym.
Przedsiębiorca jest zainteresowany korzystaniem w przyszłości z finansowania
bezzwrotnego (np. dotacji unijnych), bo dzięki tym środkom rozwój firmy może następować
znacznie szybciej, niż w oparciu o środki własne oraz pożyczki czy kredyty. W II połowie 2012
r., po zakończeniu obecnie realizowanych przedsięwzięć, można się spodziewać w firmie
kolejnych, powaznych inwestycji. Jeśli nie uda się pozyskać na ten cel dotacji, będą one mniej
okazałe, bo oparte w większości o ograniczone środki własne. Na ten cel firma przeznacza
kwoty odpowiadajace całej wartości amortyzacji i przynajmniej 70% wypracowanego zysku.
113
Raport końcowy
6.2. Studium przypadku firmy Dagmara Sp. z o.o. z siedzibą w Jaśle
(poręczeniobiorca)
6.2.1. Informacje wstępne
Firma Dagmara Sp. z o.o. (dalej: Dagmara) została założona w 1982 r. jako
jednoosobowa działalność gospodarcza, następnie przekształcona w spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością (2008 r.). Przedsiębiorstwo zlokalizowane
jest w Jaśle. Od początku istnienia działa w branży produkcji
ręcznie zdobionych ozdób choinkowych. Aktualne zatrudnienie
wynosi około 100 osób, w ciągu roku ta liczba zmienia się
nieznacznie, ze względu na sezonowość produkcji. Dystrybucja
wyrobów odbywa się na terenie całej Polski, m.in. poprzez obecność w sklepach
wielkopowierzchniowych. Produkty wysyłane są także na eksport.
Dagmara prowadzi działalność całoroczną, podczas gdy sprzedaż ma charakter
sezonowy (jest to źródłem stałych trudności w utrzymaniu płynność finansowej). Tak więc
przez cały rok produkcja jest magazynowana, a pod koniec roku (zazwyczaj w listopadzie
i grudniu) odbywa się jej sprzedaż. Około 30% produkcji trafia na eksport (główne do Europy
Zachodniej, ale także do innych regionów świata) - w tym przypadku sprzedaż zaczyna się
wcześniej. Gdy kontrahent pochodzi z odległych rejonów świata, a dostawa realizowana jest
frachtem morskim – nawet w czerwcu lub lipcu.
Foto 1. Ręcznie zdobione ozdoby choinkowe firmy Dagmara.
Źródło: materiały promocyjne przedsiębiorstwa.
6.2.2. Opis przypadku – znaczenie pozyskanego finansowania
Sezonowość sprzedaży od wielu już lat zmusza firmę do korzystania z kredytu
obrotowego. Jednak pomimo dość szerokiej oferty placówek bankowych w Jaśle, regularnie
występują problemy z jego uzyskaniem. Banki skłonne są udzielać finansowanie, ale tylko
pod warunkiem, że regularne dochody kredytobiorcy zagwarantują jego spłatę. W związku
z sezonowością sprzedaży, w firmie występują dość długie okresy, w których nie są
rejestrowane żadne przychody. O ile specyfikę działalności firmy łatwo można wytłumaczyć
114
Raport końcowy
personelowi lokalnej filii banku (spółka jest dobrze znana w Jaśle), to wnioski kredytowe są
weryfikowane także przez specjalistyczny system informatyczny banku, który w takiej
sytuacji sygnalizuje wysokie ryzyko kredytowe po stronie klienta.
Firma przez wiele lat korzystała z usług banku sieciowego, jednak wraz z zamknięciem
jego placówki w Jaśle, współpraca stała się utrudniona, bo pomimo wykorzystywania do
codziennych operacji platformy internetowej, do bardziej skomplikowanych operacji
potrzebny jest osobisty kontakt z pracownikami banku. Dobrze ocenianą współpracę,
nawiązano z nowym bankiem. Niezależnie od kontaktów biznesowych z tymi dużymi
bankami, firma kredytuje się także w lokalnym banku spółdzielczym, współpraca z którym
musi mieć jednak znaczenie drugorzędne, z uwagi na nieprowadzenie przez ten bank
rachunków walutowych.
Aż do 2010 r. zabezpieczenia były ustanawiane albo na nieruchomościach należących
do przedsiębiorcy, albo na innych składnikach majątku. Z uwagi na to, że bank wymaga, aby
wartość zabezpieczenia dwukrotnie przewyższała wartość kredytu, często posiadane
zabezpieczenia nie były wystarczające, konieczne było poręczanie przez udziałowców
zobowiązań kredytowych majątkiem osobistym. Ta forma z kolei nie była wygodna,
wymagała bowiem angażowania małżonków udziałowców, tak więc, gdy tylko pojawiła się
możliwość zabezpieczenia kredytu poręczeniem funduszu poręczeniowego, bez angażowania
prywatnego majątku właścicieli, firma z niej skorzystała. Poręczenie o wartości 200 tys. zł (na
50% wartości kredytu w wysokości 400 tys. zł) zostało udzielone przez Podkarpacki Fundusz
Poręczeń Kredytowych (PFPK) 18 października 2010 r.
Ofertę PFPK wyszukał członek zarządu firmy, natomiast ze strony banku
kredytującego propozycja skorzystania z oferty funduszu poręczeniowego nie padł
(w związku z tym w firmie istnieje podejrzenie, że bank preferuje zabezpieczenia na majątku
trwałym niż poręczenie). Pomimo, że koszt uzyskania przez przedsiębiorstwo finansowania
zwiększył się (z 4,0% do 5,4%), to i tak był na akceptowalnym poziomie. Podstawowym
jednak czynnikiem, decydującym o skorzystaniu z poręczenia, była wygoda korzystania z tej
formy zabezpieczenia.
Próby skorzystania z zabezpieczeń oferowanych przez fundusze poręczeniowe
podejmowano już wcześniej. Nawiązano kontakt z funduszem Małopolskiej Agencji Rozwoju
Regionalnego w Krakowie, jednak lokalne banki nie miały zawartych z nim umów
o współpracy, a więc skorzystanie z poręczenia nie było możliwe. Dopiero, gdy informacja
o powstaniu PFPK dotarła do firmy, skontaktowano się z tym funduszem, rozpoznano
warunki uzyskania poręczenia i zapoznano z listą banków współpracujących. Okazało się, że
bank ten jest w gronie tych instytucji (w odróżnieniu od lokalnego banku spóldzielczego)
i wtedy firma Dagmara zaproponowała zabezpieczenie kredytu poręczeniem PFPK.
Natomiast zabezpieczeniem otrzymanego poręczenia był weksel in blanco firmy.
Formalności związane z udzieleniem poręczenia, w opinii przedsiębiorcy, były mało
skomplikowane (pracownicy PFPK służyli wszelką niezbędną pomocą), natomiast było ich
stosunkowo dużo. Wypełnienie wniosku o udzielenie poręczenia zajęło pracownikowi firmy 2
dni (łącznie około 8 godzin pracy). Co należy uznać za bardzo wygodne, podpisany wniosek
firmy wysłany został do PFPK w formacie pdf drogą mailową, a dopiero po jego
zweryfikowaniu, przyjechał przedstawiciel funduszu z gotową do podpisu umową i przy
okazji odebrał oryginał wniosku i dokumentów, poprzednio przesłanych drogą elektroniczną.
115
Raport końcowy
Cena poręczenia (1,4%) wyrażona wartościowo była niewygórowana przy relatywnie
niskiej wartości poręczenia, jednak – zdaniem zarządu firmy – w przypadku wyższych kwot
konieczne byłoby podjęcie negocjacji w celu obniżenia stawki prowizji za poreczenie.
6.2.3. Podsumowanie
Dla dalszego pomyślnego rozwoju konieczne jest uporządkowanie i rozwój bazy
lokalowej firmy. Pierwotnie firma zajmowała jeden budynek, w którym mieściła się
produkcja, część biurowa oraz magazyn. Wraz z rozwojem firmy zwiększała się zajmowana
przez nią powierzchnia. Obecnie przedsiębiorstwo zlokalizowane jest w 3 punktach miasta.
Przykładowo, części hutnicza i zdobnicza znajdują się w różnych częściach Jasła. Zwiększa to
koszty operacyjne firmy i dlatego podjęto decyzję o wybudowaniu całkowicie nowych
obiektów, przystosowanych do specyfiki działania Dagmary (konieczne są m.in. bardzo duże
powierzchnie magazynowe). Projekt o wartości 6,3 mln zł („Wdrożenie technologii zdobienia
ozdób choinkowych podstawą wzmacniania konkurencyjności Firmy DAGMARA”) w 2009 r.
uzyskał dofinansowanie w wysokości 2,8 mln zł w ramach Działania 1.1 (wsparcie kapitałowe
przedsiębiorczości) Schemat B. (bezpośrednie dotacje inwestycyjne) RPO WP.
Ze względu na obserwowane w tamtym okresie osłabienie koniunktury światowej,
projekt dotąd nie został rozpoczęty, ale najprawdopodobniej zostanie uruchomiony w 2012
r. Przedsięwzięcie w znacznej części będzie realizowane w oparciu o kredyty, tak więc
ponownie pojawi się potrzeba uzyskania zabezpieczeń. Dagmara w przyszłości pragnie
korzystać z poręczenia PFPK (zabezpieczającego spłatę kredytu inwestycyjnego), jednak ze
wstępnie prowadzonych rozmów wynika, że nie będzie mogło być one udzielone
w wymaganej przez firmę kwocie (maksymalna wielkość poręczenia oferowana przez PFPK
jest zbyt mała).
Przedsiębiorca posiada słabą orientację w ofercie funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych regionu Podkarpacia. Zna tylko ofertę PFPK oraz funduszu Małopolskiej
Agencji Rozwoju Regionalnego, a także słyszał o funduszu działających w Nowym Sączu). Jak
wynika z dotychczasowych doświadczeń firmy, w bankach nie ma możliwości uzyskania
pełnej informacji o ofercie funduszy poręczeniowych, co powoduje, że ubieganie się
o poręczenie jest utrudnione. W firmie słyszano także o ofercie funduszy pożyczkowych, ale
z pozyskiwanych informacji wynikało, że maksymalna kwota oferowanych pożyczek jest niska
(wynosi 200 tys. zł). W konsekwencji uznano, że nie warto ubiegać się o tak niskie
(w stosunku do potrzeb) kwoty. Jednak informacji tych nie weryfikowano bezpośrednio
w funduszach pożyczkowych.
Przedsiębiorca jest zainteresowany korzystaniem w stopniu znacznie większym niż
dotychczas z poręczeń kredytowych, które uznaje za bardzo dobrą formę wspierania
przedsiębiorczości, lepszą nawet niż pozyskiwanie bezpośrednich dotacji (np. ze środków
unijnych), które – zdaniem przedstawicieli firmy – wiążą się z nałożeniem na firmę wielu
obowiązków i ograniczeń, spowolnieniem inwestycji, rozrostem biurokracji itp. itd.. Zdaniem
zarządu instytucje udostępniająca wsparcie unijne i nadzorująca jego wykorzystanie de facto
wchodzi w rolę współinwestora, choć nie jest do tego merytorycznie przygotowana.
Wszystko to sprawia, że końcowa efektywność wsparcia dotacyjnego okazuje się
wielokrotnie dyskusyjna.
We wrześniu bieżącego roku kredyt obrotowy, który w 2010 r. został po raz pierwszy
poręczony, został odnowiony, przy czym ponownie skorzystano z oferty poręczeniowej PFPK.
W przyszłości planuje się dalszą współpracę z tym funduszem, dopóki firma nie wykorzysta
116
Raport końcowy
obowiązującego w funduszu limitu (chodzi tu o normę maksymalnego zaangażowania
kapitałowego na rzecz jednego klienta).
Przedsiębiorstwo Dagmara nadal zamierza regularnie korzystać z kredytu obrotowego
(co jest – jak zaznaczono wcześniej – standardem operacyjnym firmy), aczkolwiek posiada
również kredyt związany z zakupem nieruchomości, na której planowana jest budowa
nowego zakładu. W związku z tą inwestycją konieczne będzie jeszcze pozyskanie nowego
kredytu inwestycyjnego. W ocenie przedsiębiorcy, z pozyskaniem finansowania mogą
wystąpić trudności, związane, tak jak dotychczas, ze słabym zrozumieniem w bankach
specyfiki działalności firmy, tj. przede wszystkim silnej sezonowości sprzedaży (przychodów).
Ponadto, wytwórczość szklarska nie jest uznawana przez banki za bardzo perspektywiczną.
Przypisywany jest jej niski rating branżowy. Jednak firma cieszy się w środowisku lokalnym
na tyle dobrą opinią, że finansowanie, na warunkach mniej lub bardziej korzystnych,
zapewne okaże się ostatecznie dostępne. Tu przejawia się przewaga firmy nad krótko
działającymi podmiotami, które, w opinii przedstawiciela przedsiębiorstwa, odczuwają
bardzo znaczące problemy z kredytowaniem działalności. Przedsiębiorstwa znajdujące się we
wczesnych fazach rozwojowych są praktycznie eliminowane z możliwości skutecznego
ubiegania się o kredyt. Widoczna jest zatem wyraźna dyskryminacja tego rodzaju
podmiotów. Jednocześnie zauważono, że firmie Dagmara łatwiej ubiegać się o kredyt
w niewielkim podkarpackim mieście (jakim jest Jasło), niż w dużej aglomeracji w innej części
kraju, gdzie utracono by atut podmiotu powszechnie rozpoznawalnego, a zautomatyzowane
i bezosobowe procedury oceny bankowej, mogłyby skutecznie wyeliminować firmę z grona
potencjalnych kredytobiorców.
117
Raport końcowy
118
Raport końcowy
7.
ODPOWIEDZI NA PYTANIA BADAWCZE
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
Cel szczegółowy 1.
1-1
Jaki rodzaj wsparcia oferują przedsiębiorcom dokapitalizowane w ramach RPO WP
fundusze pożyczkowe/ poręczeniowe? Czy oferta tych funduszy odpowiada
potrzebom przedsiębiorców?
1-2
Czy zdiagnozowane w dokumentach planistycznych przewagi konkurencyjne
województwa powinny być objęte wsparciem kapitału zwrotnego?
1-3
Czy oferta skierowana do funduszy pożyczkowych/ poręczeniowych odpowiada
aktualnym ich potrzebom, tj. forma i zakres wsparcia są najbardziej pożądane z
punktu widzenia optymalnego rozwoju instrumentów inżynierii finansowej na
terenie województwa podkarpackiego?
Dokapitalizowane w ramach RPO WP fundusze pożyczkowe i poręczeniowe oferują
przedsiębiorcom pożyczki obrotowe i inwestycyjne oraz poręczenia kredytów i pożyczek
obrotowych i inwestycyjnych (w przypadku finansowania obrotowego szereg funduszy
stosuje pewne ograniczenia, związane z pochodzeniem środków wsparcia). Oferta
funduszy generalnie odpowiadała potrzebom przedsiębiorców – tylko 27% uznawało, że
powinny w niej zostać dokonane jakieś zmiany. Najczęściej wskazywano na zwiększenie
maksymalnej kwoty pożyczki lub poręczenia, a także na obniżenie kosztów związanych ze
skorzystaniem z danego produktu finansowego. Warto również podkreślić, że w praktyce
działania funduszy (głównie pożyczkowych) występują działania doradcze i szkoleniowe
dla pożyczkobiorców. Najczęściej przybierają one charakter doradztwa / szkoleń w trakcie
procesu opracowywania wniosku o pożyczkę. Element ten odróżnia fundusze od banków.
Na ten aspekt zwracali uwagę przedstawiciele przedsiębiorstw w trakcie opracowywania
studiów przypadku.
Z cała pewnością wybrane przewagi konkurencyjne województwa powinny być objęte
ofertą finansowania zwrotnego. W szczególności powinno to dotyczyć sektora turystyki i
podmiotów współpracujących z przemysłem lotniczym. W przypadku sektora turystyki
dominować powinna oferta pożyczkowa, wspomagana przez ofertę poręczeniową. Należy
też rozważyć umożliwienie korzystania z pożyczek i poręczeń rolnikom prowadzącym
gospodarstwa agroturystyczne. W przypadku podmiotów współpracujących z przemysłem
lotniczym przydatna byłaby, nieobecna dotąd na terenie regionu, oferta funduszy
kapitałowych, wspomagana naturalnie przez inne formy finansowania zwrotnego.
Oferta skierowana do funduszy pożyczkowych i poręczeniowych odpowiada generalnie ich
potrzebom. Kwestią, która jednak bezwzględnie wymaga wyjaśnienia i doprecyzowania
jest status środków przekazanego wsparcia po jego wykorzystaniu (w szczególności w
kontekście postanowień III noty COCOF). Logicznym kierunkiem rozwoju byłoby
podpisywanie z funduszami umów umożliwiających nadal wykorzystanie przekazanych
środków na określony czas (na przykład na okres 5 lat), jednak tylko i wyłącznie przy
postawieniu konkretnych wymogów, dotyczących wartości i liczby udzielanych poręczeń i
pożyczek, a także być może wymogów, dotyczących rodzaju przedsiębiorców z nich
korzystających (branże, czas działania – np. określony udział firm rozpoczynających
działalność gospodarczą).
119
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
1-4
Czy zasadne jest uzupełnienie (poszerzenie), zastąpienie dotychczasowej oferty
skierowanej do funduszy pożyczkowych/ poręczeniowych inicjatywą JEREMIE?
1-5
Czy możemy mówić o celowym ukierunkowaniu w ramach RPO WP wsparcia
funduszy pożyczkowych/ poręczeniowych, a tym samym kształtowaniu systemu
zwrotnych instrumentów finansowania potrzeb przedsiębiorców, tj.
z uwzględnieniem specyfiki regionalnej gospodarki województwa podkarpackiego?
1-6
Czy interwencja RPO WP ukierunkowuje strumień pożyczek i poręczeń na określone
branże, w ramach których działają przedsiębiorstwa (np. obszary zdiagnozowane,
jako przewagi konkurencyjne województwa) oraz obszary miejskie/wiejskie?
1-7
Czy możliwe jest wskazanie zarówno po stronie pośredników finansowych jak
również ostatecznych odbiorców pierwszych, już ujawnionych efektów interwencji
RPO WP?
1-8
Czy oferowane przez dokapitalizowane fundusze pożyczki i poręczenia stanowią
alternatywę dla obecnie funkcjonujących na rynku finansowym produktów
finansowych?
120
Na obecnym etapie taka zmiana nie wydaje się nam zasadna. Charakter zbliżony do oferty
JEREMIE ma wspomniany wcześniej projekt realizowany w ramach Programu
Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, zaś łączenie 3 form wsparcia (RPO WP – projekty
konkursowe, RPO WP – Inicjatywy JEREMIE, PO RPW), wobec przepisów ograniczających
możliwość łączenia finansowania z różnych instrumentów inżynierii finansowej,
prowadziłoby do bardzo znacznego zamieszania. Rozważać natomiast można
uruchomienie bardzo użytecznych z punktu widzenia banków i funduszy pożyczkowych
tzw. poręczeń portfelowych, jednak mogą one być także prawdopodobnie udzielane w
obecnej formule projektów konkursowych, mogą się też znaleźć w ofercie PO RPW.
Potencjalną przewagą JEREMIE mogłoby być uruchamianie bardzo cennych instrumentów
o charakterze kapitałowym, jednak należy wyrazić poważne wątpliwości, czy w ramach
JEREMIE tego typu instrumenty zostaną faktycznie uruchomione.
Wsparcie funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w ramach RPO WP było odpowiednio
zaprojektowane, na co wskazują dobre efekty działalności funduszy, które otrzymały
środki finansowe. Jednocześnie jednak zasady wsparcia nie stymulowały kierowania
udzielanego finansowania do określonych branż, czy też kategorii klientów. Ten element
powinien zostać koniecznie zaakcentowany w kolejnym okresie programowania. W
sytuacji zidentyfikowania tego typu branż lub rodzaju klientów należałoby przeprowadzić
ilościowe badania popytu na dany produkt – na przykład w gronie osób prowadzących
gospodarstwa agroturystyczne, firm biorących udział w przetargach w ramach zamówień
publicznych, czy też instytucji ekonomii społecznej.
Interwencja RPO WP tylko w bardzo niewielkim stopniu ukierunkowuje strumień pożyczek
i poręczeń na określone branże i obszary. Udzielane pożyczki i poręczenia są przeważnie
skierowane do szerokiego spektrum firm. Jedynym wyjątkiem są tu pożyczki udzielane
przez Fundację Wspomagania Wsi, oferowane na terenie wsi i małych miast; jest to jednak
raczej związane ze specyfiką oferty tego pośrednika finansowego. Z całą pewnością, w
przyszłości tego typu wsparcie powinno mieć charakter nieco bardziej ukierunkowany.
Po stronie pośredników finansowych przekazane wsparcie pozwoliło na zwiększenie
maksymalnej wielkości oferowanego finansowania. Po stronie ostatecznych odbiorców
pozyskane finansowanie poprawiło płynność finansową firm, doprowadził do zwiększenia
ich obrotów, a także możliwości dalszego rozwoju –na takie efekty wskazywało od 80 do
95% badanych.
W przypadku poręczeń, bardzo trudno jest ocenić, na ile mają one charakter alternatywny
wobec innych możliwych zabezpieczeń. Można przyjąć, że ze zjawiskiem takim mamy do
czynienia, jednak zapewne w dość ograniczonej skali. Z kolei w przypadku pożyczek, dla
części klientów są one alternatywą dla pozyskania kredytu bankowego – w przypadku 31%
pożyczkobiorców badali oni możliwość pozyskania kredytu bankowego i bank był im
skłonny takiego kredytu udzielić. Głównym powodem korzystania z pożyczek, a nie
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
1-9
Czy funkcjonowanie instrumentów zwrotnych w obecnym kształcie jest korzystne w
sensie ekonomicznym dla potencjalnych odbiorców?
1-10
Czy przyjęte w RPO WP mnożniki wykorzystania kapitału funduszy są możliwe do
uzyskania i optymalnie dobrane mając na względzie efektywność ekonomiczną
systemu wsparcia?
1-11
Jaki jest aktualny stopień wykorzystania całości kapitału (RPO WP + kapitały własne,
poza projektem) pozostającego w dyspozycji funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych dokapitalizowanych w ramach RPO WP? Czy wsparcie w ramach
RPO WP doprowadziło do zwiększenia aktywności pożyczkowej/poręczeniowej
funduszy?
1-12
Czy możliwość pozyskania środków finansowych w formie dotacji wpływa na
zainteresowanie ofertą funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, także tych
dokapitalizowanych w ramach RPO WP?
1-13
Czy pośrednicy finansowi instrumentów zwrotnych obecnie wspierają MŚP
znajdujące się w „strefie” luki finansowej?
121
kredytów bankowych, są, wśród tej grupy klientów, mniejsze koszty (oprocentowanie i
inne opłaty), związane z pożyczką i generalnie korzystniejsze warunki udzielania pożyczek.
Na takie powody skorzystania z pożyczki wskazuje ok. 60% w ramach tej grupy
pożyczkobiorców.
Z całą pewnością funkcjonowanie instrumentów zwrotnych jest korzystne w sensie
ekonomicznym dla potencjalnych odbiorców. W przypadku firm, korzystających z
poręczeń, w dużej części przypadków, oferta funduszu poręczeniowego umożliwia dostęp
do finansowania dłużnego, pozwalając firmie na poprawę płynności finansowej i
prowadzenie działań rozwojowych. Proces pozyskania poręczenia jest ponadto znacznie
krótszy (przeciętnie zajmuje to ok. 1-2 tygodni), niż ustanowienia hipoteki. W przypadku z
kolei pożyczek, w większości przypadków są one mniej kosztowne, niż kredyty bankowe,
dzięki czemu firma ponosi mniejsze wydatki, związane z pozyskaniem finansowania. W
pozostałych przypadkach ich efekt jest zbliżony do efektów skorzystania z poręczenia.
Założone w RPO WP mnożniki wykorzystania kapitału funduszy zostały określone na
właściwym poziomie w przypadku funduszy pożyczkowych i są one możliwe do
osiągnięcia, zaś w przypadku funduszy poręczeniowych powinny one zostać określone na
wyższym poziomie, biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania mnożników kapitałowych
w działalności poręczeniowej. Kwestia ta jest jednak silnie związana z niejasnościami, co
do potencjalnej zwrotności wsparcia w ramach regionalnych programów operacyjnych (w
tym programu podkarpackiego), a także niezbyt precyzyjnych przepisów, dotyczących
(nie)dopuszczalności udzielania lub poręczania zobowiązań, przeznaczonych na
finansowanie potrzeb o charakterze obrotowym.
Stopień wykorzystania kapitałów naturalnie nieco spadł, wskutek zwiększenia ich wartości.
Zapewne jednak, sytuacja ta ma charakter przejściowy (występuje zawsze w pierwszym
okresie angażowania dodatkowej kapitalizacji). W przypadku 2 funduszy prowadzących
działalność na terenie szerszym, niż region podkarpacki, trudno jest zresztą dokonywać
tego typu analiz. Jednocześnie jednak, w przypadku praktycznie wszystkich funduszy
znacząco wzrosła aktywność pożyczkowa i poręczeniowa, odnosząca się do liczby i
wartości udzielanego finansowania. W tym zakresie ewidentne jest zatem pozytywne
oddziaływanie programu wsparcia.
Możliwość pozyskania środków finansowych w formie dotacji wpływa generalnie na
zwiększenie inwestycji realizowanych przez przedsiębiorców. Przypadki łączenia
finansowania zwrotnego z finansowaniem dotacyjnym były jednak stosunkowo nieliczne,
także ze względu na niejasności związane z dopuszczalnością tego typy montażu
finansowego. Co jednak bardzo interesujące, znacząca grupa klientów funduszy korzystała
z dotacji unijnych.
Sytuacja jest bardzo zróżnicowana w zależności od konkretnego pośrednika finansowego.
Z całą pewnością część klientów funduszy to podmioty znajdujące się w sferze luki
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
finansowej. Dotyczy to w szczególności firm rozpoczynających działalność gospodarczą,
którym bardzo trudno jest uzyskać kredyt bankowy, a także firm nie wykazujących w
ramach oficjalnej sprawozdawczości zysków z prowadzonej działalności. W przypadku
jednego z badanych funduszy tego typu klienci stanowią nawet (według przybliżonych
ocen) ok. 80-90% wszystkich pożyczkobiorców.
Cel szczegółowy 2.
2-1
Czy w województwie podkarpackim występuje zjawisko luki finansowej/
kapitałowej? Jeżeli tak, to jak można ją scharakteryzować mając na względzie
wartości kwotowe (przedział kwotowy), uwzględniając rodzaj produktów
finansowych i podmioty, których to zjawisko dotyczy, jak również dostępność
przestrzenną do tych instrumentów?
2-2
Czy oferowane przez dokapitalizowane fundusze poręczenia i pożyczki wpisują się w
zadanie wypełniania luki finansowej w województwie podkarpackim?
2-3
Czy w celu badania, w jakim stopniu oferowane pożyczki i poręczenia zmniejszają
zjawisko luki finansowej, należałoby zaprojektować działania badawcze, które
powinny być realizowane przez same fundusze przy okazji procesu udzielania
pożyczki lub poręczenia? Jeśli tak, to jak powinny one wyglądać?
2-4
Jakie są prognozy rozwoju (optymistyczne/ pesymistyczne) zdiagnozowanej luki
122
W województwie podkarpackim nie jest bezpośrednio dostępne finansowanie o
charakterze kapitałowym. Jeśli chodzi o lukę finansową, to występuje ona przede
wszystkim w przypadku osób rozpoczynających działalność gospodarczą, choć jej skala nie
jest bardzo znacząca, jest ona dodatkowo łagodzona przez ofertę obecnych w regionie
funduszy pożyczkowych. Wielkość luki finansowej jest szacowana na poziomie ok.90
milionów złotych w przypadku firm rozpoczynających działalność gospodarczą oraz 200400 milionów w przypadku całej populacji mikro- i małych firm. Nie stwierdzono
znaczących problemów w dostępności przestrzennej do finansowania dłużnego, postulaty
rozbudowy sieci instytucji oferujących finansowanie dłużne pojawiały się stosunkowo
rzadko. Badani także bardzo rzadko wskazywali na problem, jakim może być z ich punktu
widzenia oddalenie placówek bankowych.
Z całą pewnością oferowane pożyczki i poręczenia redukują skalą luki finansowej w
regionie. W przypadku poręczeń brak wymaganych zabezpieczeń był jedną z
podstawowych przeszkód w pozyskiwaniu finansowania zwrotnego – wskazywało na nią
50% firm mikro i 59,5% małych firm. Można zatem ocenić, że znaczna część firm nie byłaby
w stanie pozyskać finansowania zwrotnego bez poręczenia funduszu. Trudniej jest ocenić,
w jakim stopniu lukę finansową wypełniała oferta funduszy pożyczkowych – prawie 55%
badanych nie sprawdzało przed uzyskaniem pożyczki, czy bank byłby skłonny im udzielić
kredytu. Z drugiej jednak strony, 13,5% pożyczkobiorców próbowało bezskutecznie
pozyskać kredyt z banku. Można zatem przyjąć, że oferta funduszy pożyczkowych dla tej
grupy miała charakter wypełniania luki finansowej.
Tego typu działania byłyby przydatne w przypadku obu rodzajów funduszy. W przypadku
funduszy pożyczkowych badanie mogłoby mieć charakter prostej, krótkiej ankiety, w
której przedsiębiorca wskazywałby, czy badał możliwość uzyskania kredytu w banku i jakie
było stanowisko banku; jeśli zaś spotkała go odmowa, to z jakich powodów. W przypadku
poręczeń ankieta powinna dotyczyć tego, czy przedsiębiorca występuje o poręczenie, gdyż
nie posiada aktywów, mogących służyć jako zabezpieczenie kredytu, czy też aktywa takie
posiada, ale nie chce ich używać, bądź też poręczenie jest dla niego tańsze lub też szybsze
do uzyskania.
Bardzo trudno jest prognozować wielkość luki w warunkach bardzo niejasnej sytuacji
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
finansowej/ kapitałowej w województwie podkarpackim? Czy w najbliższej
przyszłości zjawiska luk mogą ulec pogłębieniu lub zatarciu i jakie mogą być tego
przyczyny i skutki?
2-5
Czy i ewentualnie w jakim zakresie na terenie województwa podkarpackiego
występuje niesprawność rynku w zakresie zasilania przedsiębiorstw kredytem?
2-6
Czy i ewentualnie w jakim zakresie na terenie województwa podkarpackiego
występuje niesprawność rynku w obszarze finansowania instrumentami typu
equity?
2-7
Czy firmy sektora MŚP były dotąd i mogą być w przyszłości bardziej zainteresowane
pożyczkami/poręczeniami o charakterze inwestycyjnym czy obrotowym?
makroekonomicznej i związanej z tym prawdopodobnie ostrożnej polityki kredytowej
sektora bankowego. Niekorzystna sytuacja gospodarcza może prowadzić do ograniczania
przez banki kredytowania sektora MŚP, co naturalnie będzie sprzyjać narastaniu luki.
Redukcji luki będzie natomiast na pewno sprzyjać pojawianie się na rynku instrumentów
pomocowych o zwrotnym charakterze, związanych z nowym okresem programowania, nie
nastąpi to jednak raczej wcześniej, niż w latach 2014-2015. Do tego czasu warto zatem
prowadzić działania zmierzające co najmniej do utrzymania, a najlepiej do wzbogacenia,
oferty instrumentów finansowania dłużnego na terenie województwa.
Zdaniem przedstawicieli sektora bankowego jego oferta (wobec znacznej konkurencji
pomiędzy poszczególnymi bankami) jest obecnie na tyle szeroka, że nie można mówić o
występowaniu niesprawności rynku w tej sferze na znaczną skalę. Z całą jednak
pewnością, o utrudnionym dostępie do finansowania można mówić w przypadku firm
rozpoczynających działalność gospodarczą; w tej grupie firm nadal występuje wyraźna luka
finansowa. Dlatego też ta właśnie grupa wymaga w szczególności odpowiednich działań
wspierających.
Na terenie województwa podkarpackiego nie występuje w ogóle oferta finansowania o
charakterze kapitałowym, choć oczywiście nie można wykluczyć dokonywania inwestycji
przez fundusze ulokowane w innych regionach. Z tego powodu, a także z powodu bardzo
niszowej oferty, jaką stanowi tego typu finansowanie, nie jest możliwa precyzyjna ocena
skali niesprawności rynku w tej sferze.
Firmy, zainteresowane korzystaniem w przyszłości z finansowania zwrotnego, są znacznie
bardziej zainteresowane korzystaniem z kredytów inwestycyjnych, niż obrotowych (w
sektorze mikro 60% vs. 36%, w sektorze małych firm 63% vs. 40%).Udzielane dotąd w
ramach RPO WP pożyczki były w większości przeznaczone na cele inwestycyjne (58% liczby
udzielonych pożyczek wobec 39% przeznaczonych na cele obrotowe), z całą jednak
pewnością miały na to wpływ odpowiednie rozwiązania formalne, związane z zasadami
wykorzystywania wsparcia. W przypadku poręczeń zdecydowanie dominowały poręczenia
zobowiązań o charakterze obrotowym, (75% do 25%), co jest jednak zrozumiałe, biorąc
pod uwagę znacznie łatwiejsze zabezpieczenie zobowiązań inwestycyjnych.
Cel szczegółowy 3.
3-1
Jak wygląda obecnie rynek instrumentów inżynierii finansowej w województwie
podkarpackim, zarówno w zakresie dostępu do usług finansowania potrzeb długiem,
jak i kapitałem, np. podwyższonego ryzyka?
123
Na terenie regionu nie działają obecnie żadne instytucje oferujące finansowanie
kapitałowe (w województwie niestety nie są też realizowane projekty w ramach Działania
3.1 PO IG, które mogłyby stanowić zaczątek regionalnych instytucji inwestycji
kapitałowych – koncentrujących się na finansowaniu przedsięwzięć znajdujących się we
wczesnych fazach rozwojowych oraz opartych na innowacyjnych rozwiązaniach). W sferze
funduszy pożyczkowych oferta na terenie regionu wydaje się wystarczająca, zbliżona do
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
3-2
Jakie prognozy/ możliwe scenariusze można zakładać w kwestii rozwoju rynku
instrumentów inżynierii finansowej w województwie podkarpackim?
3-3
Czy instrumenty zwrotne stanowią/ stanowić będą konkurencję czy uzupełnienie
wsparcia bezpośredniego (dotacyjnego) przedsiębiorców?
3-4
Jakiego rodzaju instrumenty zwrotne, łączące cechy finansowania dotacyjnego i
zwrotnego można by wspierać w kolejnym okresie programowania UE na terenie
województwa podkarpackiego?
3-5
Jakie mocne/słabe strony można zakreślić analizując obecnie dokapitalizowane
zwrotne instrumenty wsparcia w porównaniu z innymi instrumentami (np. typu
venture capital, seed capital), możliwymi do zastosowania w województwie
podkarpackim, uwzględniając potrzeby przedsiębiorców?
3-6
Czy obecny system zwrotnych instrumentów wsparcia przedsiębiorczości powinien
być konkurencją dla systemu bankowego czy też jego uzupełnieniem? Czy banki są
124
oferty w innych regionach Polski; na terenie regionu działają zresztą fundusze z siedzibą na
jego terenie, jaki również jednostki ulokowane w innych województwach. W przypadku
funduszy poręczeniowych dalszego wzmocnienia wymaga natomiast, wyraźnie niższa, niż
w porównywalnych regionach kraju, kapitalizacja funduszu regionalnego, aby mógł on
udzielać większej liczby wyższych wartościowo poręczeń.
Można zakładać, że liczba instrumentów inżynierii finansowej dostępnych na terenie
regionu nie ulegnie istotnym zmianom, natomiast dywersyfikacji będzie ulegać oferta
produktowa. Prognoza ta nie dotyczy instrumentów kapitałowych, które z całą pewnością
(z czasem) pojawią się w regionie. Można też przyjąć, że w regionie aktywnie działać będą
także fundusze ulokowane w innych regionach; dzieje się zresztą także już teraz, także w
ramach RPO. Można też założyć pojawianie się produktów konstruowanych razem z
sektorem bankowym, w szczególności z aktywnym w regionie sektorem banków
spółdzielczych. Oczekiwać też można, wspieranej przez politykę samorządu regionalnego,
dywersyfikacji produktowej oferowanego finansowania.
Instrumenty zwrotne mają charakter uzupełniający system wsparcia dotacyjnego
przedsiębiorców (świadczy o tym zresztą znaczna liczba przedsiębiorców korzystających z
obu form finansowania – ze wsparcia dotacyjnego korzystało 30% firm korzystających z
pożyczek i poręczeń) i nie wydaje się, aby sytuacja ta miała ulec istotnym zmianom. W
sytuacji możliwego rozwoju instrumentów, łączących oba typy finansowania, ewentualna
konkurencyjność będzie tym bardziej zanikać.
Na terenie województwa, podobnie, jak i w innych regionach kraju, niezbędna jest stała
dostępność mechanizmu reporęczeniowego dla funduszy poręczeniowych. Wielkość i inne
parametry reporęczenia można by ustalać dla poszczególnych produktów (wspieranych
sektorów) w zależności od strategii rozwojowej województwa. Rozważyć też można
oferowanie tzw. poręczeń portfelowych dla banków i funduszy pożyczkowych.
Przygotowanie i nadzorowanie wdrażania takiego produktu wymaga jednak bardzo
starannego opracowania odpowiednich procedur. Dla wybranych sektorów można by też
oferować kredyty, w których część odsetek byłaby refinansowana ze środków publicznych.
Mocną stroną obecnie dostępnych instrumentów jest ich dostosowanie do potrzeb
znacznej większości przedsiębiorców, szczególnie z sektora mikro i małych firm, w
olbrzymiej większości działających formie jednoosobowej działalności gospodarczej.
Instrumenty kapitałowe są bowiem dostępne tylko dla spółek kapitałowych. Słabą stroną
jest natomiast brak wyspecjalizowanej oferty dla firm wysoce innowacyjnych /
technologicznych. Uruchamianiu tego typu instrumentów powinno jednak towarzyszyć
odpowiednie przygotowanie fachowe specjalistów dokonujących analizy tego typu
przedsięwzięć.
Obecny system zwrotnych instrumentów wsparcia przedsiębiorczości powinien być
zdecydowanie uzupełnieniem oferty sektora bankowego. Należy rozwijać inicjatywy,
Raport końcowy
Kod
pytania
3-7
3-8
3-9
3-10
3-11
Pytanie
Odpowiedź
zainteresowane realnym udziałem w systemie pożyczek/ poręczeń kredytów? Jeżeli
tak, to w jakim zakresie i które banki wyrażają chęć współpracy?
zmierzające do stymulowania współpracy pomiędzy oboma sektorami, na przykład w
postaci przekazywania klientów funduszy pożyczkowych bankom. W obecnej sytuacji
gospodarczej wątpliwe wydaje się natomiast angażowanie banków w budowę systemu
pożyczkowego i poręczeniowego, z całą natomiast pewnością można rozwijać coraz bliższą
współpracę i wymianę doświadczeń pomiędzy oboma sektorami.
Oferta banków jest w pewnym stopniu alternatywą dla finansowania oferowanego przez
fundusze pożyczkowe; z całą jednak pewnością istnieje znacząca grupa klientów funduszy
pożyczkowych, którzy mają bardzo niewielkie szanse na pozyskanie kredytu bankowego
(są to najmniejsze firmy lub przedsiębiorstwa znajdujące się w bardzo wczesnych etapach
rozwojowych). W przypadku funduszy poręczeniowych trudno w ogóle mówić o
alternatywie, jaką mogą stanowić banki; w przypadku tego instrumentu rozwiązaniem
alternatywnym są tylko zabezpieczenia osobiste, bądź też wspólne poszukiwanie przez
klienta i bank sposobu satysfakcjonującego zabezpieczenia kredytu. Trudno natomiast
mówić o alternatywie w przypadku kredytu technologicznego, gdyż średnia wartość
inwestycji finansowanych za pomocą tego instrumentu przekraczała przeważnie kilka
milionów złotych.
Obecnie stosowane instrumenty zwrotnego finansowani wydają się być całkowicie
adekwatne do potrzeb strategicznych województwa, natomiast niezbędne jest
uzupełnienie ich o ofertę finansowani kapitałowego, a także wzmocnienie kapitałowe
sektora funduszy poręczeniowych. Celowe wydaje się także uruchomienie produktów
skierowanych do mniejszych grup potencjalnych klientów.
Czy oferta banków działających na terenie województwa podkarpackiego (w tym
udzielających kredytu technologicznego) może być alternatywą dla wsparcia
oferowanego przez fundusze poręczeniowe i pożyczkowe?
Jakiego rodzaju instrumenty zwrotnego finansowania są najbardziej adekwatne i
zaspokajające potrzeby strategiczne województwa, biorąc pod uwagę
przeprowadzoną w ramach badania analizę charakterystyki przedsiębiorstw, ich
wielkości, dostępność do kapitału, dysponowania kapitałem, prognozami rozwoju,
branżami inwestowania?
Na czym powinna polegać przewaga rewolwingowego mechanizmu wspierania
pośredników finansowych, w porównaniu do obecnie dostępnej szerokiej oferty
dotacji? Czy instrumenty inżynierii finansowej w województwie podkarpackim
powinny występować w przyszłości w przewadze, być uzupełnieniem ściśle
ukierunkowanego systemu dotacji bezpośrednich, czy też ze względu na specyfikę
regionu powinny zostać nakierowane na konkretne obszary wsparcia, np. kapitał
wysokiego ryzyka (innowacje), kapitał zalążkowy, itp.?
Czy podaż kapitału komercyjnego lub/i zwrotnego finansowania działalności
gospodarczej powinna być ukierunkowana na precyzyjnie zdiagnozowane
i zarysowane specjalizacje sektorowe przedsiębiorstw województwa
podkarpackiego?
Oferta instrumentów rewolwingowych w znacznie mniejszym stopniu prowadzi do
zakłócenia wolnej konkurencji, ponadto może z niej korzystać szersze grono
przedsiębiorców. Instrumenty inżynierii finansowej w województwie podkarpackim
powinny w przyszłości być uzupełnieniem systemu dotacji bezpośrednich. Nie wyklucza to
jednak konstruowania produktów ukierunkowanych na konkretne obszary wsparcia.
Należy utrzymać dostępność kapitału komercyjnego i zwrotnego skierowanego do
szerokiego grona przedsiębiorców, jednakże z jednoczesnym uruchamianiem produktów
finansowych ukierunkowanych na określone, kluczowe dla regionu sektory, takie jak
sektor turystyczny oraz przemysł lotniczy i jego otoczenie.
Stymulowanie rozwoju produktów finansowych powinno odbywać się poprzez analizę
potrzeb przedsiębiorców i usuwanie formalnych barier, związanych z brakiem możliwości
zróżnicowanego wykorzystywania środków, którymi dysponują fundusze pożyczkowe i
poręczeniowe. Zapotrzebowanie na nowe produkty dotyczy prawdopodobnie wybranych,
ograniczonych liczbowo branż i sektorów, toteż identyfikacja takich potrzeb nie jest
możliwa na poziomie badania wszystkich przedsiębiorców. Można jednak przyjąć, że
Czy i w jaki sposób należałoby stymulować rozwój produktów finansowych
ukierunkowanych do konkretnych sektorów lub też do wybranych kategorii
przedsiębiorców? Na jakie produkty istniałoby zapotrzebowanie ze strony
przedsiębiorców?
125
Raport końcowy
Kod
pytania
Pytanie
Odpowiedź
3-12
Czy w nowym okresie programowania powinny występować nadal dwa strumienie
„krajowy” i „regionalny” wsparcia instrumentów inżynierii finansowej, mając na
względzie zdolność instytucjonalną do optymalnego ograniczania ewentualnej luki
finansowej?
3-13
Czy zasadna jest centralizacja systemu wsparcia/ dokapitalizowania finansowania
zwrotnego, czy też obecne rozwiązanie polegające na regionalnym rozproszeniu
dystrybutorów dotacji jest optymalne pod wglądem organizacyjnym i finansowym?
3-14
Czy i w jakim zakresie należy utrzymać w przyszłym okresie programowania
dotacyjny system wsparcia dla przedsiębiorców województwa podkarpackiego?
3-15
Czy jest uzasadnienie obiektywne, tj. niezależnie od celów określonych
w dokumentach planistycznych szczebla krajowego i UE dla zmiany obecnie
wdrażanego systemu wsparcia MŚP, opartego w znacznym zakresie na dotacjach
bezpośrednich? Czy też uwzględniając priorytety i cele nakreślone w dokumentach
zarówno krajowych jak i europejskich zasadne jest i oparte na obiektywnych
przesłankach dokonanie przeorientowania wsparcia w zakresie dostępności do
wsparcia inwestycyjnego?
126
istnieje popyt na poręczenia wadiów przetargowych, poręczenia i pożyczki dla osób
prowadzących działalność agroturystyczną, a także finansowanie dla sektora ekonomii
społecznej.
W nowym okresie programowania należy rozważyć utrzymanie dwóch strumieni wsparcia
instrumentów inżynierii finansowej, jednak przy przeprowadzeniu zasadniczych zmian w
obecnie obowiązującym modelu. Obecnie, wobec znacznej liczby wysoce nieprecyzyjnych i
niekiedy dość dyskusyjnych przepisów i wytycznych, regiony mają znaczne problemy z
odpowiednim projektowaniem i kontrolowaniem zasad udzielania i wykorzystywania
wsparcia od strony formalnej. Jednocześnie wsparcie ze strony szczebla centralnego jest
wysoce niewystarczające. Dlatego, przy utrzymaniu obu strumieni wsparcia, absolutnie
niezbędne byłoby znaczne wzmocnienie wspierającej roli szczebla centralnego, przy
pozostawieniu pewnej niezależności regionom w sferze kształtowania konkretnych
parametrów produktów finansowych.
Centralizacja systemu wsparcia finansowania zwrotnego miałaby wprawdzie pewne zalety,
jednakże mogłaby prowadzić do znacznego „usztywnienia” całego systemu. Ponadto w
ramach mechanizmu centralnego istniałoby poważne ryzyko nieuwzględnienia specyfiki
poszczególnych regionów i ich potrzeb. Więcej zalet zawiera zatem utrzymanie systemu
opartego na regionach, jednak przy znacznym wzmocnieniu wsparcia doradczego i
informacyjnego z poziomu szczebla centralnego.
Dotacyjny system wsparcia powinien zostać bezwzględnie utrzymany. Należy jednak dążyć
do tego, aby zmniejszać intensywność wsparcia, jednocześnie zaś koncentrować go na
sektorach kluczowych z punktu widzenia strategii rozwoju województwa (przemysł
lotniczy i sektory współpracujące, sektor turystyczny).
Można wskazać, co najmniej kilka argumentów przemawiających za rezygnacją lub
zmniejszeniem znaczenia systemu, opartego na dotacjach bezpośrednich. System
dotacyjny w oczywisty sposób narusza bowiem zasady wolnej konkurencji (dotacje nigdy
nie są i nie będą dostępne dla wszystkich chętnych), może też prowadzić (choć w zasadzie
przyjęte procedury oceny powinno to wykluczać) do finansowania projektów o wątpliwej
efektywności ekonomicznej. Z drugiej strony finansowanie dotacyjne pozwala na znaczne
unowocześnienie parku maszynowego i zasadniczo zwiększa konkurencyjność firm,
korzystających z dotacji. Sensownym kierunkiem wydaje się zatem, z jednej strony,
zmniejszanie intensywności wsparcia (aby mogło z niego korzystać więcej firm), z drugiej
zaś uruchamianie instrumentów inżynierii finansowej, łączących cechy finansowania
zwrotnego z finansowaniem dotacyjnym (np. pożyczki podlegające częściowemu
umorzeniu, czy też subsydiowanie odsetek kredytów komercyjnych).
Raport końcowy
8.
WNIOSKI I WSKAZANIA
Poniżej przedstawiamy podstawowe wnioski z badania, następnie weryfikację
postawionych hipotez badawczych, na koniec zaś, wynikające z wniosków rekomendacje,
będące wynikiem zrealizowanego badania.
8.1. Wnioski
Podstawowe wnioski z badania są następujące:
(1)
Badanie wykazało dość niewielkie zróżnicowanie produktowe oferowanego
finansowania zwrotnego w województwie podkarpackim (nie jest to jednak stan
specyficzny dla instrumentów zwrotnych w regionie podkarpackim, ale cecha
charakterystyczna w skali całego kraju). Olbrzymia większość oferowanych pożyczek
i poręczeń ma charakter generalny – jest adresowana do szerokich grup
przedsiębiorców. Tymczasem prawdopodobnie, szczególnie w przypadku pożyczek,
można próbować opracowywać produkty pożyczkowe i poręczeniowe, dostosowane
do specyfiki i potrzeb określonych grup klientów.
(2)
Kluczową kwestią dla stabilizacji oferty finansowania dłużnego w regionie pozostaje
wyjaśnienie kwestii statusu środków przekazanych w ramach RPO, aby były one
trwale wykorzystywane do ułatwienia dostępu do finansowania dłużnego
podkarpackim przedsiębiorcom.
(3)
Znaczna liczba przedsiębiorców (w tym z sektora firm mikro) korzysta z kredytów
bankowych. Dane te (w połączeniu z wynikami badań jakościowych, szczególnie
z przedstawicielami sektora bankowego) wskazują na to, że zjawisko dyskryminacji
w dostępie do finansowania nie przyjmuje bardzo znacznej skali (choć z całą
pewnością istnieje). Wielkość szacowanej luki finansowej waha się, w zależności od
przyjętej metodologii, od ok.100 do 400 milionów złotych.
(4)
Badania jakościowe wykazały (badania ilościowe częściowo potwierdzają ten
wniosek), że problemy z pozyskiwaniem finansowania na rynku komercyjnym
miewają przede wszystkim osoby rozpoczynające działalność gospodarczą oraz firmy
wykazujące oficjalne wyniki finansowe odmienne od rzeczywistych. Dlatego też
w ramach przyszłych działań wspierających należy w szczególności brać pod uwagę
szczególnie te dwie grupy przedsiębiorców.
(5)
W regionie nie prowadzą działalności żadne fundusze kapitałowe. Chociaż ich oferta
jest skierowana do ograniczonej grupy firm, to uruchomienie takiego finansowania
byłoby z cała pewnością korzystne z punktu widzenia konkurencyjności regionu.
(6)
Mimo, że faktycznie (co wykazało badanie jakościowe) w określonym segmencie
klientów fundusze pożyczkowe konkurują (przede wszystkim mniejszym kosztem
finansowania) z bankami, to ani same fundusze, ani banki nie dostrzegają realnej
konkurencji pomiędzy oboma sektorami. Jednocześnie też bardzo rzadkie są
przykłady współpracy, polegające na „przejmowaniu” przez bank rozwijających się
klientów funduszu pożyczkowego i wykorzystaniu historii pożyczkowej klientów dla
budowania ich wiarygodności.
(7)
Klienci funduszy pożyczkowych i poręczeniowych generalnie pozytywnie oceniają ich
ofertę, a także jakość obsługi. Niewielka część klientów postuluje dokonanie pewnych
127
Raport końcowy
zmian w dostępnej ofercie finansowania. W tym kontekście najczęściej wskazywane
jest zasadność zwiększenia wartości finansowania oraz zmniejszenie kosztów
związanych z pozyskaniem finansowania.
Odrębną kwestią jest zasadność ewentualnego uruchomienia w regionie Inicjatywy
JEREMIE. Naszym zdaniem, w obecnej sytuacji wady, związane z tego typu rozwiązaniem,
przeważają nad korzyściami. Trzeba jednak zaznaczyć, że brak jest uporządkowanych danych,
pozwalających na porównanie podejścia polegającego na dokapitalizowaniu funduszy
w ramach projektów konkursowych lub indywidualnych i Inicjatywy JEREMIE. Do zalet
Inicjatywy JEREMIE zaliczyć można na pewno:
•
Stosowanie mechanizmu zachęt finansowych, motywujących fundusze do
szybszego angażowania kapitału lub wykorzystywania limitu reporęczeń.
Mechanizm ten z całą pewnością skłania fundusze do większej aktywności. Nie
jest on zaś obecny (ze względów prawno-organizacyjnych) w przypadku
projektów konkursowych i indywidualnych, realizowanych w ramach
regionalnych programów operacyjnych.
•
Pełnienie przez Menedżera Funduszu Powierniczego roli wspierająco-doradczej
wobec pośredników finansowych.
Z kolei do wad Inicjatywy JEREMIE, w przypadku województwa podkarpackiego,
zaliczyć można:
•
Obecność na terenie regionu oferty wspierania instrumentów inżynierii
finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Oferta
ta jak dotąd dotyczyła wyłącznie reporęczeń, ale ze względu na niewykorzystanie
alokacji, prawdopodobne jest jej poszerzenie o tzw. pożyczki globalne, co będzie
już bardzo zbliżać oferowane wsparcie do Inicjatywy JEREMIE. Odpowiednie
dokumenty używane w obu programach są zresztą bardzo do siebie zbliżone, gdyż
oba programy są realizowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego. W tej sytuacji
wartość dodana, wiążąca się z uruchomieniem JEREMIE może być dość
ograniczona.
•
Niebezpieczeństwo konkurencji pomiędzy środkami JEREMIE i środkami
przekazanymi w RPO. Jeśli bowiem fundusze pożyczkowe i poręczeniowe będą po
wykorzystaniu 100% środków kontynuować udzielanie poręczeń i pożyczek, to
pojawianie się JEREMIE, wspomagane zachętami finansowymi, może przykładowo
prowadzić do tego, że udzielane będą pożyczki w ramach JEREMIE (jako bardziej
opłacalne z punktu widzenia funduszu), zaś środki RPO nie będą wykorzystywane.
Taką sytuację trudno zaś będzie uznać za racjonalną z punktu widzenia logiki
wykorzystywania środków publicznych.
•
Ograniczenia, dotyczące zakazu tzw. podwójnego finansowania. Obecność
w regionie środków w ramach PO RPW i RPO (a potencjalnie także JEREMIE)
oznacza zakaz poręczania i reporęczania (w ramach środków jednego z tych
dwóch, a potencjalnie trzech programów) pożyczek udzielanych ze środków
pozostałych programów. Koncentracja aż trzech (niemożliwych do łączenia)
źródeł finansowania może prowadzić do bardzo poważnego zamieszania z punktu
widzenia przedsiębiorców i samych funduszy. Z taką sytuacją nie mamy bowiem
do czynienia w żadnym innym polskim regionie.
128
Raport końcowy
8.2. Hipotezy badawcze i ich weryfikacja
Na etapie oferty i raportu metodologicznego postawiliśmy kilka hipotez badawczych,
związanych z tematyką niniejszego badania. W trakcie badania hipotezy te zostały poddane
weryfikacji.
Hipoteza 1
Rozwój bardziej złożonych produktów finansowych wymaga stabilnej polityki państwa
i regionu wobec instytucji oferujących instrumenty inżynierii finansowej oraz docelowej wizji
ich rozwoju. W obecnym okresie programowania warunek ten jest daleki od spełnienia.
Weryfikacja
Hipoteza całkowicie potwierdziła się w trakcie badania. Najlepszym dowodem jest brak
jasności (i to zarówno na poziomie Instytucji Zarządzającej RPO WP, jak i funduszy –
beneficjentów wsparcia), co do statusu przekazanych środków po zrealizowaniu projektu
oraz konieczności i momentu ich zwrotu. Jest to oczywiście również związane z niezbyt
jasnymi aktami prawnymi i wytycznymi Komisji Europejskiej.
Hipoteza 2
Rozwój instrumentów inżynierii finansowej, w tym z ewentualnym wykorzystaniem
Inicjatywy JEREMIE, wymaga opracowania czytelnych zasad oceny ich efektywności.
Weryfikacja
Hipoteza znalazła częściowe potwierdzenie w wyniku zrealizowanego badania. Argumentem
na jej rzecz jest choćby brak uporządkowanych i pogłębionych danych, pozwalających na
porównanie efektywności i skuteczności realizacji Inicjatywy JEREMIE, w porównaniu do
projektów konkursowych i indywidualnych w ramach poszczególnych RPO. Interesującą,
wartą dalszej analizy, kwestią pozostaje też wspomniany wniosek, zgodnie z którym część
klientów funduszy pożyczkowych wybiera ich ofertę nie z powodu braku możliwości
pozyskania finansowania bankowego, ale z powodu niższego kosztu pożyczki.
Hipoteza 3
W województwie podkarpackim istnieje potencjał do rozwoju instrumentów o charakterze
kapitałowym, w związku z obecnością w regionie wielu innowacyjnych i rozwojowych firm
(np. Dolina Lotnicza).
Weryfikacja
Hipoteza została wstępnie potwierdzona. Badani wskazywali, że w regionie, szczególnie
w rejonach o dużej koncentracji firm, związanych z przemysłem lotniczym (Mielec, Rzeszów),
tego typu instrument byłby użyteczny i mógłby wzbudzić zainteresowanie. Jednocześnie
można wskazać instytucje spoza województwa (zainteresowane finansowaniem wczesnych
faz rozwojowych przedsięwzięć gospodarczych), które wykazują zainteresowanie
poszukiwaniem projektów inwestycyjnych w ramach np. Doliny Lotniczej.
Hipoteza 4
Oferowane obecnie finansowanie tylko w bardzo niewielkim stopniu jest ukierunkowane na
potrzeby specyficznych firm i branż; oferta większości funduszy ma standardowy charakter.
129
Raport końcowy
Weryfikacja
Hipoteza całkowicie potwierdziła się w trakcie realizacji badania. W regionie (podobnie jak
i w całym kraju) jest oferowana niewielka liczba wyspecjalizowanych produktów
pożyczkowych oraz poręczeniowych, skierowanych do poszczególnych branż, czy też firm
o specyficznych potrzebach. Stąd też specjalizacja i dywersyfikacja produktów jest silnie
zalecana.
Hipoteza 5
Finansowanie zwrotne powinno mieć charakter uzupełniający do finansowania dotacyjnego,
tymczasem dotychczas finansowanie zwrotne finansowane ze środków publicznych miało
w dużej mierze charakter konkurencyjny.
Weryfikacja
Hipoteza nie potwierdziła się w trakcie badania. Znacząca część klientów obu rodzajów
funduszy korzystała także z finansowania dotacyjnego: 38% badanych składało wnioski
o tego typu finansowanie, z czego aż w 76% przypadków zostało ono przyznane. Hipoteza
mogłaby natomiast znaleźć potwierdzenie w sytuacji porównywalnej skali obu rodzajów
finansowania i jednoczesnym uruchomieniu obu schematów – na schemat A w ramach
Działania 1.1 RPO WP przeznaczono 10 razy mniej środków, niż na dotacyjny schemat B.
8.3. Rekomendacje
(1)
(2)
Wobec dość niewielkiego zróżnicowania produktowego oferowanego finansowania
zwrotnego należy podejmować próby (działania takie prowadzą już zresztą
poszczególne fundusze) opracowania nowych produktów pożyczkowych
i poręczeniowych. Działania te powinny być wspierane przez samorząd województwa.
W razie pojawiania się problemów prawnych (dotyczących ograniczeń
w wykorzystaniu określonych środków finansowych) należałoby wspierać fundusze
w wyjaśnieniu i rozwiązaniu takich problemów. Ponadto kwestia rozwoju nowych
produktów finansowych powinna być szczególnie brana pod uwagę projektując
wsparcie w kolejnym okresie programowania. W szczególności można rozważyć:
•
Uruchomienie poręczeń, jako wadiów, w ramach prawa zamówień publicznych.
Ten produkt, choć kierowany do dość wąskiej grupy klientów, jest z całą
pewnością bardzo pomocny przedsiębiorcom, a jednocześnie bardzo opłacalny
i stosunkowo bezpieczny. Jedynym ograniczeniem w jego uruchamianiu mogą być
przepisy, dotyczące pomocy publicznej.
•
Uruchamianie pożyczek i poręczeń dla nowych grup klientów, nie tylko
przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej,
takich jak podmioty ekonomii społecznej, organizacje pozarządowe, rolnicy.
•
Uruchamianie pożyczek i poręczeń, skierowanych do poszczególnych branż, na
przykład podmiotów z branży turystycznej i agroturystycznej. Tego typu produkty
powinny brać pod uwagę na przykład sezonowość prowadzonej działalności
gospodarczej.
Należałoby podjąć działania zmierzające do utworzenia w regionie funduszu
kapitałowego, idealnie opartego o doświadczenia najlepszych projektów,
realizowanych w ramach Działania 3.1 PO IG. Ofertę takiego finansowania można by
130
Raport końcowy
skierować w pierwszej kolejności do firm współpracujących z przemysłem lotniczym.
Dodatkowo należałoby też podjąć działania, zmierzające do zainteresowania
województwem podkarpackim fundusze działające w innych regionach, na przykład
dokapitalizowane przez Krajowy Fundusz Kapitałowy.
(3)
Należy koniecznie podjąć z odpowiednim wyprzedzeniem decyzję, co do dalszych
losów środków, przekazanych funduszom pożyczkowym i poręczeniowym w ramach
RPO WP po zakończeniu przez nie realizacji projektów, szczególnie w kontekście
sugerowanego w nocie COCOF braku wymogu trwałości tego typu projektów.
Idealnym rozwiązaniem byłoby naszym zdaniem podjęcie negocjacji o zasadach
dalszego wykorzystywania środków przez dokapitalizowane fundusze i w razie
sukcesu tych negocjacji podpisanie umów przedłużających dysponowanie środkami
na przykład na kolejne 5 lat, jednak pod warunkiem osiągnięcia określonych
rezultatów. Oczywiście dużo zależy od stanowiska Ministerstwa Rozwoju
Regionalnego. W szczególności należy unikać sytuacji, w której fundusze zaczną
ograniczać swoją aktywność w celu zwrotu przekazanych wcześniej środków. Środki
przeznaczone na instrumenty inżynierii finansowej powinny przede wszystkim służyć
podkarpackim przedsiębiorcom i znajdować się stale w obrocie.
(4)
Wobec braku klarownej polityki, dotyczącej wspierania instrumentów inżynierii
finansowej na poziomie centralnym, należy podjąć działania zmierzające do
tworzenia takiej polityki w skali regionalnej. Działania takie powinny obejmować:
•
Doskonalenie
kompetencji
niewielkiej
grupy
pracowników
Urzędu
Marszałkowskiego (realnie mówimy tutaj o 1-2 osobach), mających się zajmować
tą tematyką. Doskonalenie to powinno polegać na uczestnictwie w spotkaniach
i szkoleniach organizowanych dla funduszy pożyczkowych i poręczeniowych (np.
zjazdach Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych i Krajowego Stowarzyszenia
Funduszy Poręczeniowych, czy spotkaniach organizowanych przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości). Cenną formą takiego doskonalenia mogłyby też być
kilkudniowe staże w funduszach pożyczkowych, czy poręczeniowych,
prowadzących działalność w regionie, aby zapoznać się ze specyfiką ich
codziennej działalności. Jako wysoce celowe należałoby też uznać wizyty
u wybranych, najlepszych projektodawców w ramach Działania 3.1 PO IG –
sugestie konkretnych instytucji powinno być łatwo uzyskać ze strony
przedstawicieli, nadzorującego realizację Działania, Departamentu Wsparcia
Instytucji Otoczenia Biznesu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.
•
prowadzenie systematycznych badań (w tym koniecznie o charakterze
jakościowym), dotyczących popytu określonych grup na instrumenty inżynierii
finansowej. Badania takie (aby minimalizować koszty) mogłyby przybrać na
przykład formę 4 zogniskowanych wywiadów pogłębionych, organizowanych
okresowo (np. raz na rok) z przedstawicielami mikro i małych przedsiębiorców
w poszczególnych subregionach (np. 4 starych województwach). Oddzielny
wywiad mógłby być organizowany z przedstawicielami działających w regionie
funduszy poręczeniowych, pożyczkowych i (miejmy nadzieję) kapitałowych, nie
tylko tych wspartych w ramach RPO WP. Wnioski z wywiadów mogłyby służyć
rozwojowi nowych produktów finansowania dłużnego i modyfikacji polityki
wspierania dostępu do finansowania na poziomie regionu.
131
Raport końcowy
(5)
Celowe byłoby też zintensyfikowanie współpracy samorządu wojewódzkiego
z obecnymi w regionie bankami. Powinno to przyjmować formę okresowych (na
przykład raz na kwartał) spotkań z przedstawicielami banków, na których
dyskutowano by aktualne tendencje na rynku kredytów gospodarczych
i zastanawiano się nad możliwościami i zasadnością ewentualnej interwencji
publicznej. Dodatkowo celowe byłoby stymulowanie współpracy banków i funduszy
pożyczkowych w formie – na przykład – uwzględniania historii pożyczkowej przez
dany bank, preferencji przy zakładaniu rachunku dla klienta funduszu pożyczkowego
etc.
132
Raport końcowy
9.
CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS
Below are presented basic conclusions arising out of the study, the verification of study
hypotheses and finally the resulting recommendations.
9.1. Conclusions
Basic conclusions arising out of the study are as follows:
(1)
The study proved relatively little differentiation of repayable financing products in
Podkarpackie region (however, this condition is not characteristic for repayable
instruments in Podkarpackie region only but a typical countrywide feature). Most of
the offered loans and guarantees are of a general character – addressed to a wide
group of businesspeople. Whereas most likely, in particular in case of loans, loan and
guarantee products could be developed adapted to the specificity and needs of
particular groups of clients.
(2)
A key issue for the stabilisation of the financing offer within the region is to clarify
the status of funds allocated under ROP so that such resources could be durably used
to facilitate access to such financing in the Podkarpackie region to entrepreneurs.
(3)
A considerable number of entrepreneurs (including businesspeople from the micro
companies sector) take advantage of bank credit facilities. Such data (combined with
the results of qualitative studies, especially with representatives of the bank sector)
prove that discrimination in access to financing is not occurring on a major scale
(though naturally it does take place). The volume of the estimated financial gap
ranges – depending on the applied methodology – from approx. PLN 100 million to
400 million.
(4)
Qualitative studies have proven (quantitative studies partially corroborate such
conclusion) that problems with gaining funds on the commercial market are usually
encountered by those who have just started business operations and by companies
disclosing official financial results different that actual results. Therefore, when
undertaking future supportive actions attention should be given to those two groups
of entrepreneurs.
(5)
No venture capital funds are operating in the region. While their offer is addressed to
a limited group of companies, launching such financing instruments would most likely
be advantageous for the competitiveness of the region.
(6)
Despite the fact that within a certain segment of clients (as proven by a qualitative
study) loan funds compete (in particular with a lower cost of financing) with the
banks, neither the funds nor the banks perceive any competition between both
sectors. At the same time there are rare cases of cooperation, when a bank takes
over developing clients of a loan fund and uses the clients’ loan record to build their
credibility.
(7)
The clients of the loan and guarantee funds in general have a positive opinion about
the offer and the quality of customer service. Few clients advocate certain changes in
the available financing offer. In this context attention is frequently given to the
reasonability of increasing the financing and reducing related costs.
133
Raport końcowy
Another issue is the reasonability of launching JEREMIE Initiative within the region. In
our opinion at present the shortcomings of the solution prevail over the advantages.
Attention should be given to the fact that there are not systematised data to compare the
approach, whereby funds are capitalised within the framework of competition or individual
projects and JEREMIE Initiative. The pros of JEREMIE Initiative include:
•
The application of a mechanism of financial incentives encouraging funds to
quicker capital involvement or use of a counter-guarantee limit. This mechanism
most likely motivates the funds to a greater activity. It does not work (due to
legal and organisational reasons) for competition and individual projects,
undertaken within the framework of regional operational programmes.
•
The role of the Guarantee Fund Manager as an assistant and advisor to financial
brokers.
The shortcomings of JEREMIE Initiative in case of Podkarpackie region include:
•
Availability within the region of support for financial engineering instruments
within the framework of the Operational Programme – Development of Eastern
Poland. This offer until now applied to counter-guarantees only but because of
the unconsumed allocation, most likely it shall be extended by the so-called
global loans, whereupon such support shall be very similar to JEREMIE Initiative.
Relevant documents used in both programmes are very alike as both
programmes are performed by Bank Gospodarstwa Krajowego. In this situation
the added value relating to the launch of JEREMIE may be perhaps limited.
•
The danger of competition between JEREMIE resources and funds under ROP. If
the loan and guarantee funds upon use of 100% of the resources shall continue to
grant guarantees and funds, the introduction of JEREMIE – supported by financial
incentives – may cause that loans shall be granted under JEREMIE (as more
profitable from the fund’s point of view), while ROP resources shall not be used.
Such situation can hardly be considered rational from the view of the logic of
using public funds.
•
Limitations regarding the double financing ban: the presence of resources under
OP DEP and ROP within the region (and possibly also JEREMIE) means that
guarantees and counter-guarantees shall be banned (under the funds of one of
the two, potentially three programmes) in relation to loans granted from the
funds of other programmes. The concentration of three (impossible to connect)
sources of financing may lead to serious confusion from the point of view of the
entrepreneurs and the funds. Such situation does not occur in any other region
across Poland.
9.2. Study hypotheses and their verification
In the phase of the offer and a methodology report, several hypotheses were formulated
relating to the subject matter of the study.
Hypothesis 1
The development of more complex financial products requires stable policy of the state and
the region with regard to institutions offering financial engineering instruments and a target
134
Raport końcowy
concept of their development. In the current programming period this condition is far from
fulfilment.
Verification
This hypothesis has been fully confirmed during the study. The best proof is the lack of
clarity (on both the level of the ROP PR Managing Authority as well as the funds –
beneficiaries of support) as regards the status of the funds upon the completion of the
project and the necessity and term of repayment thereof. This also stems from the
somewhat vague legal acts and guidelines of the European Commission.
Hypothesis 2
The development of financial engineering instruments, including the possible introduction of
JEREMIE Initiative, calls for clear and explicit rules of estimating their effectiveness.
Verification
This hypothesis has been partially proven in the course of the study. An argument in favour
of this hypothesis is the lack of systemised and in-depth data facilitating the comparison of
effectiveness and efficiency of the JEREMIE Initiative vs. competition and individual projects
under various ROP. Another interesting issue worth further analysis is the said conclusion,
according to which part of the clients of the loan funds opt for their offer due to lower
borrowing costs rather than the impossibility of obtaining a bank facility.
Hypothesis 3
In the Podkarpackie region there is a potential for the development of venture capital
instruments in connection with the presence of many innovative and development-oriented
companies (e.g. Aviation Valley) across the region.
Verification
This hypothesis has been initially proven. Respondents pointed to the fact that within the
region, in particular in areas of high business concentration – in connection with the aviation
industry (Mielec, Rzeszów), such instrument would be useful and could stir interest. At the
same time institutions outside the region can be indicated (interested in financing early
stages of economic undertakings), which are interested in seeking investment projects, for
example as regards the Aviation Valley.
Hypothesis 4
The financing facilities offered at present only to little extent are oriented on the specific
needs of companies and industries. Most funds present standard offers.
Verification
This hypothesis has been confirmed completely during the study. Within the region (like in
the entire country) a small number of specialised products – both loan and guarantee
products – is offered, targeted at specific industries or companies with specific needs.
Hence, specialisation and diversification of the products is highly recommended.
Hypothesis 5
Repayable financing should be supplementary to grants, whereas so far repayable financing
under public funds to a large extent demonstrates a competing character.
135
Raport końcowy
Verification
This hypothesis has not been proven in the course of the study. A considerable number of
clients of both types of funds took advantage also from grants – 38% of the respondents
applied for such financing, of which as much as 76% had been successful. This hypothesis
could be proven, if the scale of both types of financing were comparable and both schemes
had been launched at the same time: 10 times less resources had been allocated for scheme
A under Measure 1.1 ROP PR than for the grant-based scheme B.
9.3. Recommendations
(1)
In view of the rather minor differentiation of the offered repayable financing, efforts
should be undertaken (and such actions are undertaken by respective funds already)
to develop new loan and guarantee products. Such initiatives ought to be supported
by the region’s authorities. Should any legal problems occur (regarding limitations in
the use of specific financial resources), the funds should be assisted in clarifying and
solving such problems. Moreover, the development of new financial products should
be in particular taken into account when projecting the support in the next
programming period. In particular considered could be:
•
Launch of guarantees as tender bonds under the public procurement law. Such
product – while addressed to a narrow group of clients is most certainly very
valuable for the entrepreneurs and at the same time highly profitable and
relatively safe. The only constraint relating to its launch may stem from
regulations regarding state aid.
•
Launch of loans and guarantees for new groups of clients – not only for
entrepreneurs in the understanding of the Act on freedom in economic activities,
such as social economy entities, non-governmental organisations and farmers.
•
Launch of loans and guarantees addressed to respective lines of business, for
example entities of the tourism and agrotourism industries. Such products should
take into account for example the seasonability of the business.
(2)
Actions should be initiated to establish a venture capital fund in the region, ideally if
based on the experience of the best projects undertaken under Measure 3.1 OP IE.
The offer of such financing could be addressed in the first place to companies
cooperating with the aviation industry. In addition, actions are recommended to stir
interest among funds operating in other regions with Podkarpackie region, for
instance capitalised by the National Capital Fund.
(3)
Decisions must be made urgently as regards the future of the resources allocated to
loan and guarantee funds under ROP PR once projects are completed, especially in
view of the absence of the durability requirement with regard to such projects as
suggested in COCOF note. In our opinion negotiations should be started as regards
the rules of further use of the resources by the capitalised funds and if successful –
agreements should be signed to extend the use of the resources for a subsequent
period of 5 years, however on condition that certain results are achieved. Naturally,
much depends on the position of the Ministry of Regional Development. In particular
a situation should be avoided when the funds shall start to limit their activities to
return the earlier allocated resources. Resources intended for financial engineering
136
Raport końcowy
instruments should in particular serve entrepreneurs from the Podkarpackie region
and be in continual use.
(4)
(5)
In the absence of a clear policy regarding support for financial engineering
instruments on a central level, actions must be undertaken to establish such policy
on a regional scale. Those actions should include:
•
Enhancing competencies of a small group of employees of the Marshal Office (i.e.
1-2 persons) who shall deal with the issue. Such enhancement should comprise
attendance in meetings and trainings organised for loan and guarantee funds
(e.g. the meetings of the Polish Association of Loan Funds and the National
Association of Guarantee Funds and meetings held by the Polish Agency for
Enterprise Development). A valuable form of such enhancement would be
several-day apprenticeship programmes in loan and guarantee funds operating in
the region to become familiarised with the specificity of their business. It is highly
recommended to organise visits in the best chosen beneficiaries under Measure
3.1 OP IE – suggestions of particular institutions should be easily obtained from
the representatives of the Department for Support for Business Environment
Institutions of the Polish Agency for Enterprise Development, supervising the
performance of the Measure.
•
Regular studies (including qualitative studies) regarding the demand among
specific groups for financial engineering instruments. Such studies (to minimise
costs) could consist – for example – of 4 Focus Group Interviews on a periodical
basis (for instance once a year) with the representatives of micro and small
enterprises in respective sub-regions (e.g. 4 former voivodeships). A separate
interview could be organised with representatives of guarantee and loan funds
and (hopefully) venture capital funds operating in the region, not only those
supported under ROP PR. Conclusions following the interviews could help
develop new financing products and modify the policy of supporting access to
financing on a regional level.
It is recommended to intensify cooperation between regional authorities and banks
operating in the region. Such cooperation should assume the form of periodical (for
instance – quarterly) meetings with the banks’ representatives to discuss current
trends on the business credits market as well as the possibility and rationale of public
intervention, if any. In addition, it is recommended to stimulate the collaboration of
the banks and loan funds – for example – by having the bank include the loan history
and preferences when opening an account for a loan fund client, etc.
137
Raport końcowy
138
Raport końcowy
10. TABELA REKOMENDACJI
L.p.
Wniosek
(strona w raporcie)
1
Badanie wykazało dość niewielkie
zróżnicowanie
produktowe
oferowanego
finansowania
zwrotnego. Olbrzymia większość
oferowanych pożyczek i poręczeń jest
kierowana do szerokich grup
przedsiębiorców.
Tymczasem
prawdopodobnie, szczególnie w
przypadku
pożyczek,
można
próbować opracowywać produkty
pożyczkowe
i
poręczeniowe,
dostosowane do specyfiki i potrzeb
określonych grup klientów s.127.
2
W regionie nie prowadzą działalności
żadne fundusze kapitałowe. Chociaż
ich oferta jest skierowana do
ograniczonej
grupy
firm,
to
uruchomienie takiego finansowania
Rekomendacja
(strona w raporcie)
Wobec dość niewielkiego zróżnicowania
produktowego oferowanego finansowania
zwrotnego, należy podejmować próby
(działania takie prowadzą już zresztą
poszczególne fundusze) opracowania nowych
produktów pożyczkowych i poręczeniowych.
Działania te powinny być wspierane przez
samorząd województwa. W razie pojawiania
się problemów prawnych (dotyczących
ograniczeń w wykorzystaniu określonych
środków finansowych) należałoby wspierać
fundusze w wyjaśnieniu i rozwiązaniu
problemów. Ponadto kwestia rozwoju nowych
produktów
finansowych
powinna
być
szczególnie
brana
pod
uwagę
przy
projektowaniu wsparcia w kolejnym okresie
programowania. W szczególności można
rozważyć uruchomienie poręczeń, jako
wadiów, w ramach prawa zamówień
publicznych, uruchomienie
pożyczek i
poręczeń dla nowych grup klientów, nie tylko
przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, takich
jak podmioty ekonomii społecznej, organizacje
pozarządowe, rolnicy, uruchomienie pożyczek
i poręczeń, skierowanych do poszczególnych
branż, na przykład podmiotów z branży
turystycznej i agroturystycznej. Tego typu
produkty powinny brać pod uwagę na przykład
sezonowość
prowadzonej
działalności
gospodarczej s.130.
Należałoby podjąć działania zmierzające do
utworzenia w regionie funduszu kapitałowego,
idealnie opartego o doświadczenia najlepszych
projektów, realizowanych w ramach Działania
3.1 PO IG. Ofertę takiego finansowania można
Oczekiwany
efekt
wdrożenia rekomendacji
Sposób Wdrożenia
Adresat
Rekomendacji
Termin
Realizacji
Zwiększenie zróżnicowania
produktowego
oferty
finansowania zwrotnego w
regionie
i
lepsze
dopasowanie do potrzeb
przedsiębiorców
oferty
instytucji
zapewniających
finansowanie dłużne, a także
dywersyfikacja ryzyka po
stronie
dostarczycieli
finansowania dłużnego.
Wsparcie doradcze dla
funduszy,
zaprojektowanie
odpowiednich
mechanizmów
stymulujących fundusze
do
wprowadzenia
nowych produktów w
ramach przyszłych działań
wspierających fundusze,
niezależnie od formy, jaką
mogą one przyjmować w
przyszłości.
IZ RPO, fundusze
działające
w
regionie
IV kwartał 2013
Łatwiejszy
dostęp
do
finansowania kapitałowego,
dzięki utworzeniu w regionie
funduszu
kapitałowego,
oferującego
wejścia
Zaprojektowanie
odpowiednich
mechanizmów
wspierających na kolejny
okres
programowania,
IZ RPO
IV kwartał 2013
139
Raport końcowy
L.p.
Wniosek
(strona w raporcie)
byłoby z całą pewnością korzystne z
punktu widzenia konkurencyjności
regionu s.127.
3
Kluczową kwestią dla stabilizacji
oferty finansowania dłużnego w
regionie
pozostaje
wyjaśnienie
kwestii
statusu
środków
przekazanych w ramach RPO, aby
były one trwale wykorzystywane do
ułatwienia dostępu do finansowania
dłużnego
podkarpackim
przedsiębiorcom s.127.
4
Rozwój bardziej złożonych produktów
finansowych
wymaga
stabilnej
polityki państwa i regionu wobec
instytucji oferujących instrumenty
inżynierii finansowej oraz docelowej
Rekomendacja
(strona w raporcie)
by skierować w pierwszej kolejności do firm
współpracujących z przemysłem lotniczym.
Dodatkowo należałoby też podjąć działania,
zmierzające
do
zainteresowania
województwem
podkarpackim
funduszy
działających w innych regionach, na przykład
dokapitalizowanych przez Krajowy Fundusz
Kapitałowy s. 131.
Należy koniecznie podjąć, z odpowiednim
wyprzedzeniem decyzję, co do dalszych losów
środków,
przekazanych
funduszom
pożyczkowym i poręczeniowym w ramach RPO
WP po zakończeniu przez nie realizacji
projektów,
szczególnie
w
kontekście
sugerowanego w nocie COCOF braku wymogu
trwałości tego typu projektów. Idealnym
rozwiązaniem byłoby naszym zdaniem
podjęcie negocjacji o zasadach dalszego
wykorzystywania
środków
przez
dokapitalizowane fundusze i w razie sukcesu
tych
negocjacji
podpisanie
umów
przedłużających dysponowanie środkami na
przykład na kolejne 5 lat, jednak pod
warunkiem
osiągnięcia
określonych
rezultatów. Oczywiście dużo zależy od
stanowiska
Ministerstwa
Rozwoju
Regionalnego. W szczególności należy unikać
sytuacji, w której fundusze zaczną ograniczać
swoją aktywność w celu zwrotu przekazanych
wcześniej środków. Środki przeznaczone na
instrumenty inżynierii finansowej powinny
przede wszystkim służyć podkarpackim
przedsiębiorcom i znajdować się stale w
obrocie s.131.
Wobec braku klarownej polityki, dotyczącej
wspierania instrumentów inżynierii finansowej
na poziomie centralnym, należy podjąć
działania zmierzające do tworzenia takiej
polityki w skali regionalnej. Działania takie
Oczekiwany
efekt
wdrożenia rekomendacji
kapitałowe
firmom
o
wysokim
potencjale
rozwojowym,
a
także
przyciągnięciu
funduszy
działających
w
innych
regionach.
promocja województwa
wobec
funduszy
kapitałowych działających
w innych regionach.
Zapewnienie
trwałości
funkcjonowania
instrumentów
inżynierii
finansowej w regionie, w
połączeniu z możliwością
wpływu
na
kierunki
finansowania.
Stworzenie na
regionu
wystarczających
prowadzenia
polityki
140
poziomie
zasobów
do
aktywnej
rozwoju
Adresat
Rekomendacji
Termin
Realizacji
Podjęcie decyzji, co do
trybu postępowania z
przekazanymi środkami w
momencie zrealizowania
projektu.
IK NSRO, IZ RPO
IV kwartał 2012
Doskonalenie
kompetencji
pracowników
prowadzenie
badawczych.
IZ RPO
II kwartał 2012
Sposób Wdrożenia
Urzędu,
działań
Raport końcowy
L.p.
Wniosek
(strona w raporcie)
wizji ich rozwoju. W obecnym okresie
programowania warunek ten jest
daleki od spełnienia s.129.
Rekomendacja
(strona w raporcie)
powinny
obejmować
doskonalenie
kompetencji niewielkiej grupy pracowników
Urzędu Marszałkowskiego (realnie mówimy
tutaj o 1-2 osobach), mających się zajmować
tą tematyką. Doskonalenie to powinno
polegać na uczestnictwie w spotkaniach i
szkoleniach organizowanych dla funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych (np. zjazdach
Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych i
Krajowego
Stowarzyszenia
Funduszy
Poręczeniowych,
czy
spotkaniach
organizowanych przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości). Cenną formą takiego
doskonalenia mogłyby też być kilkudniowe
staże w funduszach pożyczkowych, czy
poręczeniowych, prowadzących działalność w
regionie, aby zapoznać się ze specyfiką ich
codziennej działalności. Jako wysoce celowe
należałoby też uznać wizyty u wybranych,
najlepszych projektodawców w ramach
Działania 3.1 PO IG – sugestie konkretnych
instytucji powinno być łatwo uzyskać ze strony
przedstawicieli, nadzorującego realizację
Działania, Departamentu Wsparcia Instytucji
Otoczenia Biznesu PARP - oraz prowadzenie
systematycznych badań (w tym koniecznie o
charakterze jakościowym) dotyczących popytu
określonych grup na instrumenty inżynierii
finansowej. Badania takie (aby minimalizować
koszty) mogłyby przybrać na przykład formę 4
zogniskowanych wywiadów pogłębionych,
organizowanych okresowo (np. raz na rok) z
przedstawicielami
mikro
i
małych
przedsiębiorców
w
poszczególnych
subregionach (np. 4 starych województwach).
Oddzielny wywiad mógłby być organizowany z
przedstawicielami działających w regionie
funduszy poręczeniowych, pożyczkowych i
(miejmy nadzieję) kapitałowych, nie tylko tych
Oczekiwany
efekt
wdrożenia rekomendacji
instrumentów
inżynierii
finansowej
i
ich
dopasowania do potrzeb
przedsiębiorców.
141
Sposób Wdrożenia
Adresat
Rekomendacji
Termin
Realizacji
Raport końcowy
L.p.
5
Wniosek
(strona w raporcie)
Ani fundusze pożyczkowe, ani banki
nie dostrzegają realnej konkurencji
pomiędzy
oboma
sektorami.
Jednocześnie też bardzo rzadkie są
przykłady współpracy, polegające na
„przejmowaniu”
przez
bank
rozwijających się klientów funduszu
pożyczkowego
i
wykorzystaniu
historii pożyczkowej klientów dla
budowania ich wiarygodności s.127.
Rekomendacja
(strona w raporcie)
wspartych w ramach RPO WP. Wnioski z
wywiadów mogłyby służyć rozwojowi nowych
produktów
finansowania
dłużnego
i
modyfikacji polityki wspierania dostępu do
finansowania na poziomie regionu s.131.
Celowe
byłoby
też
zintensyfikowanie
współpracy samorządu wojewódzkiego z
obecnymi w regionie bankami. Powinno to
przyjmować formę okresowych (na przykład
raz na kwartał) spotkań z przedstawicielami
banków, na których dyskutowano by aktualne
tendencje na rynku kredytów gospodarczych i
zastanawiano się nad możliwościami i
zasadnością
ewentualnej
interwencji
publicznej. Dodatkowo celowe byłoby
stymulowanie współpracy banków i funduszy
pożyczkowych w formie na przykład
uwzględniania historii pożyczkowej przez dany
bank, preferencji przy zakładaniu konta dla
klienta funduszu pożyczkowego etc. s.132
Oczekiwany
efekt
wdrożenia rekomendacji
Sposób Wdrożenia
Adresat
Rekomendacji
Termin
Realizacji
Łatwiejszy
dostęp
do
finansowania,
dzięki
współpracy
sektora
publicznego,
funduszy
pożyczkowych oraz sektora
bankowego.
Stworzenie
warunków do płynnego
przechodzenia
przedsiębiorców pomiędzy
sektorem
funduszy
pożyczkowych i sektorem
bankowym.
Organizowanie
cyklicznych spotkań z
bankami,
prowadzenie
działań
stymulujących
współpracę
funduszy
pożyczkowych z bankami.
IZ RPO
II kwartał 2012
142
Raport końcowy
11. TABLE OF RECOMMENDATIONS
Num
ber
Conclusion
(page in the report)
Recommendation
(page in the report)
1
The study proved little
differentiation among the offered
products of repayable financing.
Most of the offered loans and
guarantees are addressed to a wide
group of entrepreneurs. Most likely,
in particular in case of loans, loan
and guarantee products could be
developed adapted to the specificity
and needs of particular groups of
clients p.127.
In view of the rather minor differentiation of
the offered repayable financing efforts
should be undertaken (and such actions are
undertaken by respective funds already) to
develop new loan and guarantee products.
Such initiatives ought to be supported by the
region’s authorities. Should any legal
problems occur (regarding limitations in the
use of specific financial resources), the funds
should be assisted in clarifying and solving
such problems. Moreover, the development
of new financial products should be in
particular taken into account when
projecting the support in the next
programming period. In particular
considered could be launch of guarantees as
tender bonds under the public procurement
law, launch of loans and guarantees for new
group of clients – not only for entrepreneurs
in the understanding of the Act on freedom
in economic activities, such as social
economy entities, non-governmental
organisations and farmers, launch of loans
and guarantees addressed to respective lines
of business, for example entities of the
tourism and agrotourism industries. Such
products should take into account for
example the seasonability of the business
p.130.
2
No venture capital funds are
operating in the region. While their
offer is addressed to a limited group
of companies, launching such
financing instruments would most
Actions should be undertaken to establish a
capital fund in the region, ideally if based on
the experience of the best projects
undertaken under Measure 3.1 OP IE. The
offer of such financing could be addressed in
Expected effect of the
implemented
recommendation
Increased differentiation of
the repayable financing
offer in the region and
better adaptation of the
financing institutions to the
needs of the entrepreneurs
and also diversification of
the risk on the side of the
debt financing providers.
Easier access to capital
financing due to a venture
capital fund established in
the region, offering capital
entries to companies of a
143
Implementation method
Advisory support for the
funds, as well as
development of
adequate mechanisms
encouraging the funds to
introduce new products
within the framework of
future competitions,
regardless of their final
shape.
Developing adequate
support mechanisms for
the next programming
period, promotion of the
region among capital
Addressee of the
recommendation
Implementation
date
ROP MA, funds
operating in the
region
4th quarter
2013
ROP MA
4th quarter
2013
Raport końcowy
Num
ber
Conclusion
(page in the report)
Recommendation
(page in the report)
likely be beneficial for the
competitiveness of the region p.127.
the first place to companies cooperating with
the aviation industry. In addition, actions are
recommended to stir interest among the
funds operating in other regions with
Podkarpackie region, for instance capitalised
by the National Capital Fund (KFK) p.131.
Decisions must be made urgently as regards
the future of the resources allocated to loan
and guarantee funds under ROP PR once
projects are completed, especially in view of
the absence of the durability requirement
with regard to such projects as suggested in
COCOF note. In our opinion negotiations
should be started as regards the rules of
further use of the resources by the
capitalised funds and if successful –
agreements should be signed to extend the
use of the resources for a subsequent period
of 5 years, however on condition that certain
results are achieved. Naturally, much
depends on the position of the Ministry of
Regional Development. In particular a
situation should be avoided when the funds
shall start to limit their activities to return
the earlier allocated resources. Resources
intended for financial engineering
instruments should in particular serve
entrepreneurs from the Podkarpackie region
and be in continual use p.131.
In the absence of a clear policy regarding
support for financial engineering instruments
on a central level, actions must be
undertaken to establish such policy on a
regional scale. Those actions should include
enhancing competencies of a small group of
employees of the Marshal Office (i.e. 1-2
persons) who shall deal with the issue. Such
enhancement should comprise attendance in
3
A key issue for the stabilisation of
the financing offer within the region
is to clarify the status of funds
transferred under ROP so that such
resources could be durably used to
facilitate access to such financing in
the Podkarpackie region to
entrepreneurs p.127.
4
The development of more complex
financial products requires stable
policy of the state and the region
with regard to institutions offering
financial engineering instruments
and a target concept of their
development. In the current
programming period this condition
is far from fulfilment p.129.
Expected effect of the
implemented
recommendation
high development potential
and also by encouraging
funds operating in other
regions.
Implementation method
Addressee of the
recommendation
Implementation
date
funds operating in other
regions.
Ensuring durability of
financial engineering
instruments combined with
the possibility of
influencing the directions
of financing.
Decision-making as
regards the method of
proceeding with the
allocated funds once the
project is completed.
NSRF CB, ROP MA
4th quarter
2012
Establishing on a regional
level resources sufficient to
carry an active policy of
development with regard
to financial engineering
instruments and their
adaptation to the needs of
entrepreneurs.
Enhancing the
competencies of the
employees of the
Marshal Office,
conducting research
activities.
ROP MA
2nd quarter
2012
144
Raport końcowy
Num
ber
5
Conclusion
(page in the report)
Neither the funds nor the banks
Expected effect of the
implemented
recommendation
Recommendation
(page in the report)
meetings and trainings organised for loan
and guarantee funds (e.g. the meetings of
the Polish Association of Loan Funds and the
National Association of Guarantee Funds and
meetings held by the Polish Agency for
Entreprise Development). A valuable form of
such enhancement would be several-day
apprenticeship programmes in loan and
guarantee funds operating in the region to
become familiarised with the specificity of
their business. It is highly recommended to
organise visits in the best chosen
beneficiaries under Measure 3.1 OP IE –
suggestions of particular institutions should
be easily obtained from the representatives
of the Department for Support for Business
Environment Institutions of the Polish
Agency for Enterprise Development,
supervising the performance of the Measure
and conducting regular studies (including
qualitative studies) regarding the demand
among specific groups for financial
engineering instruments. Such studies (to
minimise costs) could consist – for example –
of 4 Focus Group Interviews on a periodical
basis (for instance once a year) with the
representatives of micro and small
enterprises in respective sub-regions (e.g. 4
former voivodeships). A separate interview
could be organised with representatives of
guarantee and loan funds and (hopefully)
venture capital funds operating in the region,
not only those supported under ROP PR.
Conclusions following the interviews could
help develop new financing products and
modify the policy of supporting access to
financing on a regional level p.131.
It is recommended to intensify cooperation
Easier access to financing
145
Implementation method
Addressee of the
recommendation
Implementation
date
Organising regular
ROP MA
2nd quarter
Raport końcowy
Num
ber
Conclusion
(page in the report)
Recommendation
(page in the report)
perceive any competition between
both sectors. At the same time
there are rare cases of cooperation,
when a bank takes over developing
clients of a loan fund and uses the
clients’ loan record to build their
credibility p.127.
between regional authorities and the banks
operating in the region. Such cooperation
should assume the form of periodical (for
instance – quarterly) meetings with the
banks’ representatives to discuss current
trends on the business credits market as well
as the possibility and rationale of public
intervention, if any. In addition, it is
recommended to stimulate the collaboration
of the banks and loan funds – for example –
by having the bank include the loan history,
preferences when opening an account for a
loan fund client, etc. p.132
Expected effect of the
implemented
recommendation
due to the cooperation of
the public sector, loan
funds and the bank sector.
Establishing conditions for
problem-free flow of
entrepreneurs between the
loan fund sector and the
bank sector.
146
Implementation method
meetings with the banks,
initiating actions to
encourage cooperation
of loan funds with the
banks.
Addressee of the
recommendation
Implementation
date
2012
Raport końcowy
12. SPIS TABEL I RYSUNKÓW
Spis rysunków:
Rys. 1.1-1.
Rys. 1.1-2.
Rys. 1.1-3.
Rys. 1.1-4.
Rys. 2.2-1.
Rys. 3.4-1.
Wartość kapitałów poręczeniowych w regionach.
Kapitał poręczeniowy na jedno przedsiębiorstwo z sektora MŚP.
Liczba placówek bankowych na 1000 km2 powierzchni wg województw, 2011.
Liczba placówek bankowych na 1 mln mieszkańców wg województw, 2011.
Schemat badania.
Zaawansowanie realizacji projektów, polegających na dokapitalizowaniu funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych w ramach regionalnych programów operacyjnych
(wartość podpisanych umów i wartość już udzielonych poręczeń i pożyczek).
Rys. 4.1-1.
Udzielone pożyczki w przekroju sektorowym – rozkłady według liczby i wartości.
Rys. 4.1-2.
Udzielone pożyczki według przeznaczenia – rozkład liczby i wartości.
Rys. 4.1-3.
Rozkład liczby i wartości udzielonych pożyczek w przedziałach wielkości pożyczki
(przedziały w tys. zł).
Rys. 4.1-4.
Średnia wielkość udzielonej pożyczki przez fundusze pożyczkowe – beneficjentów
wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP (w tys. zł).
Rys. 4.2-1.
Udzielone poręczenia w przekroju sektorowym – rozkład liczby i wartości.
Rys. 4.2-2.
Udzielone poręczenia według przeznaczenia – rozkład liczby i wartości.
Rys. 4.2-3.
Rozkład liczby i wartości udzielonych poręczeń w przedziałach wielkości pożyczki
(przedziały w tys. zł).
Rys. 4.2-4.
Średnia wielkość udzielonego poręczenia przez fundusze poręczeniowe –
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP (w tys. zł).
Rys. 5.2.1-1. Ocena, na ile warto korzystać z finansowania zwrotnego.
Rys. 5.2.1-2. Ocena możliwości pozyskania finansowania zwrotnego dla rozwoju firmy.
Rys. 5.2.1-3. Wcześniejsze korzystanie z pożyczki lub poręczenia danego funduszu.
Rys. 5.2.1-4. Czas rozpatrywania wniosku przez fundusz pożyczkowy lub poręczeniowy.
Rys. 5.2.1-5. Analiza możliwości pozyskania kredytu bankowego przed pozyskaniem pożyczki.
Rys. 5.2.1-6. Powody skorzystania z pożyczki funduszu, a nie z kredytu bankowego.
Rys. 5.2.1-7. Ocena procedur obowiązujących w funduszach w porównaniu do procedur
obowiązujących w bankach.
Rys. 5.2.1-8. Efekty pozyskania pożyczki: pozyskane finansowanie…
Rys. 5.2.1-9. Efekty pozyskania poręczenia: pozyskane finansowanie…
Rys. 5.2.1-10. Plany korzystania z finansowania zewnętrznego w przyszłości.
Rys. 5.2.1-11. Programy, w ramach których firmy korzystały z dotacji unijnych.
Rys. 5.2.2-1. Jak Pan(i) uważa, czy w przypadku prowadzenia takiej firmy jak Państwa warto
korzystać z kredytów lub pożyczek?
Rys. 5.2.2-2. Jak ważna jest możliwość pozyskania finansowania o charakterze zwrotnym, takiego
jak pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy?
Rys. 5.2.2-3. Opinie przedsiębiorców (firmy mikro) na temat wybranych kwestii dotyczących
finansowania działalności gospodarczej przy wykorzystaniu instrumentów zwrotnych.
Rys. 5.2.2-4. Opinie przedsiębiorców (firmy małe) na temat wybranych kwestii dotyczących
finansowania działalności gospodarczej przy wykorzystaniu instrumentów zwrotnych.
Rys. 5.2.2-5. Czy z Pana(i) wiedzy i doświadczenia wynika, że firmie takiej jak Pańska bardzo
trudno byłoby pozyskać kredyt lub pożyczkę przekraczającą jakąś określoną kwotę?
Rys. 5.2.2-6. Czy napotykaliście Państwo na jakieś przeszkody w pozyskiwaniu finansowania o
charakterze zwrotnym np. kredytów i pożyczek?
Rys. 5.2.2-7. Powody nieuzyskania finansowania.
Rys. 5.2.2-8. Powody niepodjęcia próby uzyskania finansowania.
Rys. 5.2.2-9. Rozkład kwot finansowania, o które ubiegano się bezskutecznie.
147
Raport końcowy
Rys. 5.2.2-10.
Rys. 5.2.2-11.
Rys. 5.2.2-12.
Rys. 5.2.2-13.
Rys. 5.2.2-14.
Rys. 5.2.2-15.
Rys. 5.2.2-16.
Rys. 5.2.2-17.
Rys. 5.2.2-18.
Rys. 5.2.2-19.
Rys. 5.2.2-20.
Rys. 5.2.2-21.
Rys. 5.2.2-22.
Rys. 5.2.2-23.
Rys. 5.2.2-24.
Rys. 5.2.2-25.
Pozyskanie finansowania w kwotach, o które się ubiegano (firmy mikro).
Pozyskanie finansowania w kwotach, o które się ubiegano (firmy małe).
Uzyskana kwota finansowania.
Przedziały kwotowe finansowania trudno osiągalnego.
Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie
istotnej inwestycji?
Czy Pana(i) firma planuje ubiegać się w najbliższej przyszłości o jakiekolwiek
finansowanie zwrotne ze źródeł zewnętrznych na jakikolwiek cel?
Planowane źródła pochodzenia finansowania.
Ocena propozycji wzmacniania znaczenia instrumentów zwrotnych kosztem
finansowania dotacyjnego (preferencje dla zmian).
Wskazania dotyczące zachęt do korzystania z instrumentów zwrotnych.
Jak Pan(i) ocenia obecną zyskowność swojej firmy, biorąc pod uwagę zysk jako
ewentualne źródło finansowania rozwoju firmy?
Jaka Pan(i) ocenia ofertę swojego banku?
Czy oferta banku powinna Pana(i) zdaniem zostać wzbogacona o jakieś nowe
produkty czy usługi skierowane do takich firma jak Pana(i)?
Czy oferta Pana(i) banku obejmuje usługi świadczone drogą elektroniczną
(internetowy dostęp do rachunku)?
Jak często korzystają Państwo z usług bankowości elektronicznej w swoim banku?
Proszę ocenić w przybliżeniu, jak często musi Pan(i) lub Pana(i) pracownik odwiedzać
bank?
Czy pewne oddalenie od siedziby banku jest z punktu widzenia Pana(i) firmy istotnym
problemem?
Spis tabel:
Tab. 1.3-1.
Tab. 3.1-1.
Tab. 3.1-2.
Tab. 3.2-1.
Tab. 3.2-2.
Tab. 3.2-3.
Tab. 3.2-4.
Tab. 3.4-1.
Tab. 4.1-1.
Tab. 4.1-2.
Tab. 4.1-3.
Tab. 4.1-4.
Tab. 4.2-1.
Tab. 4.2-2.
Tab. 4.2-3.
Tab. 4.2-4.
Tab. 4.3-1.
Zestawienie założeń badawczych.
Oferta funduszy pożyczkowych wspartych w ramach działania 1.1 RPO WP, Schemat
A.
Oferta funduszy poręczeniowych wspartych w ramach działania 1.1 RPO WP,
Schemat A.
Pożyczki udzielone przez fundusze pożyczkowe w województwie podkarpackim.
Wartość pożyczek udzielonych przez fundusze pożyczkowe w województwie
podkarpackim (dane w tys. zł).
Liczba poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w województwie
podkarpackim.
Wartość poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w województwie
podkarpackim (dane w tys. zł).
Zaawansowanie realizacji Inicjatywy JEREMIE.
Pożyczkobiorcy według wielkości i sektora działalności gospodarczej.
Udzielone pożyczki w przekroju sektora działalności pożyczkobiorcy.
Udzielone pożyczki według przeznaczenia.
Pożyczki i zaangażowanie kapitału w przekroju funduszy pożyczkowych –
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP.
Poręczeniobiorcy według wielkości i sektora działalności gospodarczej.
Udzielone poręczenia według sektora działalności poręczeniobiorcy.
Udzielone poręczenia według przeznaczenia.
Poręczenia i zaangażowanie kapitału w przekroju funduszy pożyczkowych –
beneficjentów wsparcia Działania 1.1 Schemat A RPO WP.
Średnia wielkość pożyczki udzielonej w I półroczu 2011 r. według przeznaczenia (w
tys. zł).
148
Raport końcowy
Tab. 4.3-2.
Tab. 5.2.1-1.
Tab. 5.2.1-2.
Tab. 5.2.1-3.
Tab. 5.2.1-4.
Tab. 5.2.1-5.
Tab. 5.2.1-6.
Tab. 5.2.1-7.
Tab. 5.2.1-8.
Tab. 5.2.2-1.
Tab. 5.2.2-2.
Tab. 5.2.2-3.
Średnia wielkość poręczenia w I półroczu 2011 r. według przeznaczenia
zabezpieczanego finansowania (w tys. zł).
Doświadczanie przeszkód w dostępie do finansowania zwrotnego.
Podstawowe trudności na etapie pozyskiwania finansowania.
Dodatkowe usługi świadczone przez pracowników funduszu.
Proponowane zmiany w ofercie funduszy.
Klienci funduszy pożyczkowych – korzystanie z innych usług finansowych.
Rodzaje finansowania, z jakiego zamierzają korzystać badane firmy.
Udział firm składających wnioski o dofinansowanie ze środków unijnych.
Rok utworzenia firm, które korzystają z pożyczek i poręczeń.
Przeszkody w pozyskiwaniu finansowania o charakterze zwrotnym np. kredytów i
pożyczek.
Zainteresowanie i/lub korzystanie z instrumentów finansowych (mikro i mali
przedsiębiorcy).
Jak dużo czasu zajmuje Panu(i) lub Pana(i) pracownikowi dotarcie z siedziby firmy do
oddziału banku?
149
Raport końcowy
150
Raport końcowy
ROLA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ W
ZASPOKAJANIU POTRZEB FINANSOWYCH
PRZEDSIĘBIORSTW
W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
ZAŁĄCZNIKI
Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o.
Ul. Migdałowa 4, 02-796 Warszawa
Tel. (22) 256 39 00, fax: (22) 256 39 10
www.pag-uniconsult.pl
Warszawa, listopad 2011 r.
151
Załącznik 1
Załącznik 1.
Lista respondentów badania jakościowego
L.p.
Respondent wywiadu
Instytucja
Data
wywiadu
Uwagi
1.
Agnieszka Czuchra
Departament Wspierania Przedsiębiorczości UMWP
29.09.2011
IDI
2.
Joanna Spirała
Departament Wspierania Przedsiębiorczości UMWP
29.09.2011
IDI
3.
Irena Turek
Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. w Mielcu
29.09.2011
IDI
4.
Jolanta Budkowska
Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli
03.10.2011
IDI
5.
Waldemar Mełech
Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. w
Rzeszowie
03.10.2011
IDI
6.
Bernadetta Pelczar
Podkarpacka Izba Gospodarcza w Krośnie
04.10.2011
IDI
7.
Marek Ząbek
Fundacja Wspomagania Wsi – doradca pożyczkowy w Błażowej
04.10.2011
IDI
8.
Krzysztof Leśniak
Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju w Leżajsku
04.10.2011
IDI
9.
Jan Bodzioch
Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. – Oddział w Łańcucie
04.10.2011
IDI
10.
Dominika Jurczak-Czapor
DK Architektura wnętrz Dominika Jurczak-Czapor - Krosno
10.10.2011
IDI
11.
Renata Rodzinka
BDS INSTAL Sp. z o.o. Sp. K. - Rzeszów
10.10.2011
IDI
12.
Jacek Laskowski
OPTIMA Jacek Laskowski
11.10.2011
IDI
13.
Małgorzata Mac
WIM System S.j.
11.10.2011
IDI
14.
Grażyna Kłaczyńska
PHU G.W. Kłaczyńscy Witold Kłaczyński
12.10.2011
Diada
15.
Witold Kłaczyński
PHU G.W. Kłaczyńscy Witold Kłaczyński
12.10.2011
Diada
16.
Jarosław Kała
Bank Gospodarstwa Krajowego
12.10.2011
IDI
17.
Michał Borodziński
Fundacja Wspomagania Wsi - Warszawa
13.10.2011
IDI
18.
Tomasz Bąkowski
Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. - Warszawa
14.10.2011
IDI
19.
Maria Bożek
Zakład Metalowy WB PHU Wiesław Bożek, Maria Bożek
14.10.2011
Diada
20.
Wiesław Bożek
Zakład Metalowy WB Wiesław Bożek, Maria Bożek
14.10.2011
Diada
21.
Bartosz Jankowski
DAGMARA Sp. z o.o.
14.10.2011
IDI
22.
Urszula Pilch
Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Rzeszowie
17.10.2011
IDI
23.
Mateusz Krok
Podkarpacki Bank Spółdzielczy w Rzeszowie
17.10.2011
IDI
24.
Jerzy Guniewski
Bank PEKAO S.A. – Oddział w Dębicy
26.10.2011
IDI
25.
Maria Makarska-Cynk
PKO Bank Polski - Rzeszów
26.10.2011
IDI
26.
Maria Fajger
Departament Wspierania Przedsiębiorczości UMWP
04.11.2011
Panel dyskusyjny
27.
Agnieszka Czuchra
Departament Wspierania Przedsiębiorczości UMWP
04.11.2011
Panel dyskusyjny
28.
Ilona Cypryś
Departament Wspierania Przedsiębiorczości UMWP
04.11.2011
Panel dyskusyjny
29.
Tomasz Zieliński
Departament Rozwoju Regionalnego UMWP
04.11.2011
Panel dyskusyjny
30.
Paweł Wais
Departament Strategii i Planowania Przestrzennego UMWP
04.11.2011
Panel dyskusyjny
31.
Ireneusz Salamon
Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.
04.11.2011
Panel dyskusyjny
32.
Irena Turek
Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A.
04.11.2011
Panel dyskusyjny
33.
Waldemar Mełech
Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. w
Rzeszowie
04.11.2011
Panel dyskusyjny
34.
Jolanta Budkowska
Regionalna Izba Gospodarcza – Stalowa Wola
04.11.2011
Panel dyskusyjny
35.
Krzysztof Leśniak
Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju
04.11.2011
Panel dyskusyjny
36.
Bernadetta Pelczar
Podkarpacka Izba Gospodarcza - Krosno
04.11.2011
Panel dyskusyjny
37.
Szymon Skublicki
Podkarpacka Izba Gospodarcza - Krosno
04.11.2011
Panel dyskusyjny
152
Załącznik 2
Załącznik 2.
Scenariusze indywidualnych wywiadów pogłębionych
Scenariusz IDI – przedstawiciele Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem
Operacyjnym Województwa Podkarpackiego
Firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego przeprowadza badanie ewaluacyjne pn. „Rola instrumentów
inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie
podkarpackim”.
Celem głównym badania jest ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach RPO WP
w zakresie instrumentów inżynierii finansowej, jak również wyznaczenie założeń dla
przyszłego ukierunkowania wsparcia w ramach perspektywy finansowej lat 2014-2020.
Bardzo prosimy o wyrażenie zgody na nagrywanie rozmowy. Transkrypcja naszej rozmowy
będzie wykorzystywana wyłącznie dla celów niniejszego badania. W opracowaniach z badań,
ewentualne cytaty prezentowane będą bez powiązania z konkretną osobą/instytucją.
WPROWADZENIE
P1.
Na początek proszę powiedzieć, jaka jest Pana/i/ funkcja i czym się Pan/i/ zajmuje.
•
•
Jaka jest Pana/i/ rola we wdrażaniu działania 1.1 RPO WP?
Jakie są Pan/i/ doświadczenia jeśli chodzi o działalność i wspieranie
instrumentów inżynierii finansowej?
INSTRUMENTY INŻYNIERII FINANSOWEJ NA PODKARPACIU
P2.
Jak Pan/i/ generalnie ocenia dostępności mikro / małych / średnich firm do źródeł
finansowania na terenie województwa podkarpackiego? Czy dostęp do finansowania
jest łatwiejszy/trudniejszy, niż w innych województwach? Z czego to wynika i w czym
się przejawia?
P3.
Czy znane są Panu/i/ jakieś opracowania, dotyczące problematyki dostępu do
finansowania w Państwa regionie? Jeśli tak, to jakie i jak Pan/i/ ocenia ich
użyteczność? Gdzie można się z nimi zapoznać?
P.4.
Chciałbym obecnie porozmawiać o Pana/i/ ocenie stopnia rozwoju i dostępności dla
podkarpackich przedsiębiorców poszczególnych elementów systemu finansowania
MŚP (moderator – przejdź do kolejnych pytań):
P4-1. Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju sieci banków w województwie podkarpackim?
(zagadnienia: dostępność terytorialna, obszary niskiego nasycenia placówkami
bankowymi, opinie na ten temat pochodzące z otoczenia)
P4-2. Chciałbym obecnie porozmawiać o ofercie funduszy poręczeniowych w regionie:
•
•
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju (gęstość sieci, stopień kapitalizacji) funduszy
poręczeniowych? Czy jest ona wystarczająca, a jeśli nie to jakie są podstawowe
braki?
Czy oferta funduszy poręczeniowych jest wystarczająca z punktu widzenia
potrzeb przedsiębiorców? Jeśli nie, to jakich uzupełnień wymagałaby? (jakie
potrzeby nie są zaspokajane, czego brakuje w ofercie, czy oferta funduszy jest
153
Załącznik 2
znana w środowisku firm, czy jest powszechna – dostępna za pośrednictwem
banków).
P4-3. Jak wygląda sytuacja, jeśli chodzi o fundusze pożyczkowe w regionie?
•
•
•
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju (gęstość sieci, stopień kapitalizacji) funduszy
pożyczkowych? Czy jest ona wystarczająca, a jeśli nie to jakie są podstawowe
braki?
Czy oferta funduszy pożyczkowych jest wystarczająca z punktu widzenia
potrzeb przedsiębiorców? Jeśli nie, to jakich uzupełnień wymagałaby?
Czy znane są Panu/i/ elementy różnicujące ofertę funduszy pożyczkowych
od oferty kredytowej sektora bankowego? Jeśli tak, to jakie są to różnice?
P4-4. Obecnie chciałbym porozmawiać o ofercie w zakresie instrumentów finansowania
o charakterze inwestycyjnym, tj. na temat funduszy zalążkowych (seed capital) oraz
funduszy wysokiego ryzyka (venture capital).:
•
•
Czy w regionie działają w ogóle takie fundusze? Jeśli tak, to jak Pan/i/ ocenia ich
ofertę?
Czy IZ RPO WP dostrzega potrzebę wspierania tych instrumentów finansowych?
Dlaczego? Dlaczego tak, dlaczego nie? Jeśli tak, to czy stoją za tym jakieś
konkretne przesłanki merytoryczne, np. zidentyfikowane potrzeby regionalnego
sektora MŚP?
INFORMACJE O DZIAŁANIU 1.1 RPO WP WSPARCIE KAPITAŁOWE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI,
SCHEMAT A: WSPARCIE KAPITAŁOWE FUNDUSZY.
P5.
Wsparcie instrumentów inżynierii finansowej odbywało się w RPO WP w ramach
działania 1.1 Wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości, schemat A: Wsparcie
kapitałowe funduszy.
•
•
•
•
W jaki sposób było projektowane to Działanie?
Jakie czynniki zdecydowały o wielkości alokacji na to Działanie i o jego kształcie?
Czy uważa Pan/i/, że zostało ono trafnie zaprojektowane?
Czy z dzisiejszej perspektywy (np. opinii pochodzących od samych funduszy)
wymagałoby ono jakichś istotnych zmian?
P6.
Czy realizacja działania 1.1 schemat A jest powiązana z jakimiś szczególnymi
problemami? Jeśli tak, to jakie kwestie są najtrudniejsze do rozwiązania (moderator –
dopytać: kwestia zwrotnego charakteru instrumentów? pomoc publiczna? wysokość
mnożnika wykorzystania kapitału? inne – jakie?)
P7.
Na ile realizowane Działanie
pożyczkowych i poręczeniowych:
•
•
odpowiada
aktualnym
potrzebom
funduszy
Czy fundusze te zgłaszały jakieś uwagi pod adresem konstrukcji tego Działania?
Czy fundusze wyrażają zapotrzebowanie na nowe środki wsparcia? Jaka jest ich
zdolność do pozyskiwania nowych środków wsparcia?
P8.
Jaki rodzaj wsparcia oferują przedsiębiorcom dokapitalizowane w ramach RPO WP
fundusze pożyczkowe/poręczeniowe?
P9.
Czy Pana/i/ zdaniem oferta tych funduszy odpowiada potrzebom przedsiębiorców?
(jakich potrzeb nie obejmuje?)
154
Załącznik 2
P10.
Jaki jest aktualny stan wdrażania Działania 1.1 Schemat A? Na ile realne wydają się
przewidywania, co do kolejnego wsparcia? Jakiej skali mogą być to środki?
P11.
Jak Pan/i/ ocenia przebieg konkursów w ramach tego Działania? Czy wybrane
projekty gwarantują sprawną realizację? Czy realizacja tych projektów przebiega
sprawnie? Jakie trudności się pojawiały/pojawiają?
P12.
Czy jest Panu/i/ znana tzw. Inicjatywa JEREMIE? (jej istota i zasady realizacji)
(moderator – prowadzić dalej wywiad, uwzględniając stopień znajomości instrumentu
przez respondenta).
P13.
Czy przed ogłoszeniem konkursu rozważaliście Państwo skorzystanie z Inicjatywy
JEREMIE? Jeśli tak, to co zadecydowało o wyborze innej drogi? Czy kontaktowaliście
się Państwo z województwami, w których jest realizowana Inicjatywa; ewentualnie
z BGK jako potencjalnym operatorem? Jak obecnie oceniacie Państwo swoją decyzję?
KIERUNKI ROZWOJU INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ NA PODKARPACIU
P14.
Czy w kolejnym okresie programowania powinny zostać przewidziane środki na
finansowanie instrumentów inżynierii finansowej? Czy sprawa ta była konsultowana
np. z organizacjami przedstawicielskimi sfery przedsiębiorstw?
P15.
Czy Pana/i/ zdaniem powinno to być realizowane w sposób zbliżony do Inicjatywy
JEREMIE, czy też w innym kształcie? (moderator – zależnie od stopnia znajomości
instrumentu – dlaczego? główne zalety / wady rozwiązania)
P16.
Na jakie instrumenty (zwrotne/bezzwrotne) powinny Pana /i/ zdaniem zostać
przewidziane środki? Dlaczego? (moderator – omówić kwestię zainteresowania
dotacjami)
P16.
Jak Pan/i/ ocenia zasadę, obowiązującą w obecnym okresie budżetowym funduszy
UE, wspierania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w ramach programów
regionalnych, a nie krajowych? Jakie są wady, a jakie zalety każdego z tych modeli?
P17. Czy Pana/i/ zdaniem obecne w regionie fundusze potrzebują bardziej wsparcia
kapitałowego (nowa kapitalizacja), czy operacyjnego (podnoszącego jakość obsługi
klienta w oparciu o posiadany już kapitał).
Moderator – to już wszystkie moje pytania. Czy jest jeszcze coś, o czym chciał/a/by Pan/i/
powiedzieć, jeśli chodzi o kwestię wspierania instrumentów inżynierii finansowej
w województwie podkarpackim.
DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ
155
Załącznik 2
Scenariusz IDI - przedstawiciele projektodawców (funduszy – FP i FPK)
Firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego przeprowadza badanie ewaluacyjne pn. „Rola instrumentów
inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie
podkarpackim”.
Celem głównym badania jest ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach RPO WP
w zakresie instrumentów inżynierii finansowej, jak również wyznaczenie założeń dla
przyszłego ukierunkowania wsparcia w ramach perspektywy finansowej lat 2014-2020.
Bardzo prosimy o wyrażenie zgody na nagrywanie rozmowy. Transkrypcja naszej rozmowy
będzie wykorzystywana wyłącznie dla celów niniejszego badania. W opracowaniach z badań,
ewentualne cytaty prezentowane będą bez powiązania z konkretną osobą/instytucją.
WPROWADZENIE
P1.
Od kiedy pracuje Pan/i/ w funduszu? Czy okres Pana/i/ zatrudnienia przypada od
początku realizacji projektu w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP?
OBECNA SYTUACJA I DZIAŁALNOŚĆ FUNDUSZU
P2.
Proszę opowiedzieć o działalności Państwa funduszu.
•
•
•
•
•
•
Kiedy powstał?
Jaki jest jego kapitał?
Skąd pochodzi kapitał?
Do kogo kieruje swoją ofertę? Czy są to tylko działające firmy, czy także osoby
rozpoczynające działalność gospodarczą?
Na jakim terenie działa?
(moderator – w przypadku Podkarpackiego Funduszu Poręczeń Kredytowych Sp.
z o.o. dodatkowo dopytać: jakie są konsekwencje pozyskania przez fundusz
reporęczenia Banku Gospodarstwa Krajowego w ramach Programu Operacyjnego
Rozwój Polski Wschodniej? Jakie są zasady i jak wygląda aktualny stan
wykorzystania mechanizmu reporęczenia?).
P3.
Jakie są główne bariery w obecnej działalności funduszu?
P4.
W jakim stopniu Państwa fundusz konkuruje z podmiotami stricte komercyjnymi? Jakie
to są podmioty?
P5.
(dla FP) Czy zdarzało się, że Państwa oferta miała charakter konkurencyjny wobec ofert
banków (to znaczy udzielaliście Państwo pożyczki klientowi, który teoretycznie mógł ją
pozyskać z banku)? Czy taka sytuacja jest Państwa zdaniem właściwa?
P6.
(dla FP) Czy współpracujecie Państwo z funduszami poręczeniowymi, a jeśli tak, to
jakimi? Dlaczego tak, dlaczego nie? Jak oceniacie Państwo tę współpracę? Jakie są
główne bariery? Co można by zmienić w tej współpracy?
P7.
(dla FPK) Czy współpracujecie Państwo z funduszami pożyczkowymi, a jeśli tak, to
jakimi? Dlaczego tak, dlaczego nie? Jak oceniacie Państwo tę współpracę? Jakie są
główne bariery? Co można by zmienić w tej współpracy? Czy z którymś z funduszy
opracowaliście może jakieś wspólne produkty?
156
Załącznik 2
P8.
Czy zasady wsparcia w ramach Działania 1.1 RPO WP motywowały w jakiś sposób do
zacieśniania współpracy pomiędzy różnego rodzaju funduszami (głównie FP i FPK) oraz
funduszami i różnymi instytucjami finansowymi? Czy na przyszłość należałoby
projektować takie mechanizmy?
P9.
Jakie są szczegółowe cechy oferowanego przez fundusz finansowania (moderator –
skorzystać z arkusza danych o funduszu).
P10. Czy oprócz finansowania świadczycie Państwo jakieś inne usługi (doradcze,
szkoleniowe) lub współpracujecie z instytucjami świadczącymi takie usługi? (moderator
– odpowiednio: jakie są to produkty, z jakimi instytucjami współpracujecie?)
P11. Jakie są zasadnicze cechy ww. produktów?
P12. Czy w przyszłości zamierzacie takie produkty wprowadzić? Kiedy? W jakiej skali?
P13. Czy zamierzacie Państwo rozwijać fundusz i modyfikować jego ofertę?
•
•
W jakim kierunku?
Czy są jakieś czynniki (np. umowy z instytucjami finansującymi działalność
funduszu), które utrudniają modyfikację/rozwój oferty? Jeśli tak, to jakie są to
czynniki?
CHARAKTERYSTYKA KLIENTÓW FUNDUSZU
P14. Czy Państwa klienci poszukują przede wszystkim finansowania na cele obrotowe, czy
inwestycyjne?
P15. Czy w ostatnich 2-3 latach zauważył/a/ Pan/i/ zmiany zainteresowania oferowanymi
przez Państwa pożyczkami/poręczeniami (wzrost/ spadek?) Z czego to wynikało i jak ta
sytuacja wygląda obecnie?
P16. Czy obecna oferta funduszu i warunki korzystania z niej odpowiadają przedsiębiorcom?
Jeśli nie, to jakie potrzeby w obszarze związanym z Państwa ofertą zgłaszają
przedsiębiorcy?
P17. Jak przedsiębiorcy oceniają Państwa ofertę i warunki uzyskania wsparcia? Czy któreś
elementy związane z procesem aplikowania są dla nich szczególnym utrudnieniem?
Które elementy uznają za najbardziej uciążliwe?
P18. Jakie Pana/i/ zdaniem są powody korzystania przez przedsiębiorców z oferty funduszu
– brak możliwości uzyskania finansowania wśród innych instytucji (np. banków),
prostsze procedury, bardziej przyjazny i elastyczny personel, niższy koszt finansowania
etc.
P19. Czy zdaniem przedsiębiorców w ofercie funduszu brakuje jakichś instrumentów? Jeśli
tak to jakich i jak duże jest zainteresowanie nimi?
P20. Jak dużą część klientów stanowią klienci „powracający”? Czy korzystają oni ze wsparcia
Państwa funduszu, bo nie są w stanie pozyskać finansowania komercyjnego, czy też są
tego inne powody (jakość obsługi, niższe koszty, większa elastyczność)?
P21. Czy z kolei klienci po pozyskaniu pożyczki/poręczenia zaczynają pozyskiwać środki
w instytucjach komercyjnych?
157
Załącznik 2
P22. Czy wśród Państwa klientów są przedsiębiorcy prowadzący działalność innowacyjną?
Jeśli tak, to czy mają oni jakieś szczególne potrzeby? Czy dysponujecie Państwo
specjalną ofertą dla takich firm?
P23. Jakie sektory gospodarki reprezentują klienci Pana/i/ funduszu? Czy ta struktura
odzwierciedla strukturę gospodarki regionu?
P24. Proszę wyróżnić i krótko sportretować podstawowe grupy klientów Pana/i/ funduszu?
OCENA DOSTĘPNOŚCI FINANSOWANIA DLA FIRM SEKTORA MŚP Z TERENU PODKARPACIA
P25. Jak Pan/i/ generalnie ocenia dostępność finansowania dla sektora MŚP na terenie
Podkarpacia?
•
•
•
•
•
•
Czy dostęp do finansowania jest łatwiejszy/trudniejszy, niż w innych
województwach? Z czego to wynika i w czym to się przejawia?
Jak wygląda oferta instytucji inżynierii finansowej w województwie
podkarpackim?
Jakich instrumentów wsparcia brakuje, jeśli chodzi o dostęp do finansowania
dłużnego. Dlaczego Pan/i/ tak uważa? Co należałoby zrobić w tej kwestii?
Czy są jakieś grupy, które mają szczególnie utrudniony dostęp do finansowania?
Jeśli tak, to jakie są to grupy i co można zrobić, żeby im pomóc?
Czy Pana/i/ zdaniem powinny zostać stworzone specjalne schematy wsparcia dla
takich grup? Jeśli tak, to jakie powinny być warunki na jakich powinny
funkcjonować? Czy z Państwa punktu widzenia powinny one mieć jakieś
szczególne parametry?
(moderator – w przypadku Podkarpackiego Funduszu Poręczeń Kredytowych
Sp. z o.o. dodatkowo dopytać: jakie praktyczne znaczenie ma pozyskane przez
Fundusz reporęczenie Banku Gospodarstwa Krajowego?).
P26. Jakie zasadnicze czynniki, Pana/i/ zdaniem, utrudniają przedsiębiorcom i osobom
rozpoczynającym działalność gospodarczą dostęp do finansowania dłużnego?
•
Jak można im przeciwdziałać?
P27. Jak Pan/i/ ocenia ofertę banków? W jakim stopniu jest ona dostosowana do potrzeb
przedsiębiorców?
•
•
Co głównie przeszkadza, Pana/i/ zdaniem, przedsiębiorcom w dostępie
do finansowania bankowego?
Jakie działania można podjąć, aby ewentualnie te bariery usunąć?
P28. Jak ocenia Pan/i/ obecną sytuację sektora funduszy pożyczkowych/poręczeniowych
w Polsce i w regionie?
P29. Jakie są obecnie główne problemy związane z prowadzeniem działalności takiej jak
działalność Państwa funduszu i jak można je rozwiązywać?
P30. Proszę oszacować możliwość zwiększenia akcji pożyczkowej/poręczeniowej Pana/i/
funduszu, przy zachowaniu należytych procedur bezpieczeństwa:
•
•
w okresie 2 lat,
w okresie 5 lat,
158
Załącznik 2
•
(moderator – w przypadku w przypadku Podkarpackiego Funduszu Poręczeń
Kredytowych Sp. z o.o. dodatkowo dopytać: jaki ma na to wpływ posiadane przez
Fundusz reporęczenie Banku Gospodarstwa Krajowego?).
P31. Czy według Pana/i/ wiedzy na terenie regionu dostępne są instrumenty finansowania
o charakterze inwestycyjnym, tj. na fundusze zalążkowe (tzw. [ang.] seed capital) oraz
fundusze wysokiego ryzyka (venture capital)? Czy jest zapotrzebowanie na tego typu
finansowanie – wśród MŚP, w tym wśród klientów Państwa funduszu.
WSPARCIE UZYSKANE W RAMACH DZIAŁANIA 1.1 SCHEMAT A RPO WP
P31. Proszę skrótowo powiedzieć czego dotyczy realizowany przez Państwa projekt i jak
dotąd przebiega jego realizacja? (moderator – w przypadku Podkarpackiego Funduszu
Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. dodatkowo dopytać: czy poręczenia udzielane w
ramach RPO objęte są mechanizmem reporęczenia, na jakich zasadach?).
P32. Jak Pan/i generalnie ocenia wsparcie udzielone Pana/i/ funduszowi w ramach działania
1.1 Wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości, schemat A: Wsparcie kapitałowe
funduszy? Czy – z obecnej perspektywy – jakieś jego elementy mogły być inaczej
zaprojektowane? Jeśli tak, to jakie?
P33. Proszę scharakteryzować proces uzyskania przez Pana/i/ fundusz wsparcia w ramach
Działania 1.1. RPO WP.
•
•
Jak Pan/i/ ocenia warunki konkursowe i obecnie współpracę z Urzędem
Marszałkowskim?
Które elementy zasad przyznawania i wykorzystywania wsparcia budzą Państwa
wątpliwości i dlaczego?
P34. Czy jakieś rozwiązania i procedury związane z systemem finansowania i rozliczania
projektów wymagają z Państwa punktu widzenia zmian? Które? Jakich zmian?
P35. Czy Pana/i/ zdaniem IZ jest pomocna w wyjaśnianiu ewentualnych wątpliwości
związanych z realizacją i rozliczaniem projektu?
P36. Czy są jakieś elementy, które można poprawić/usprawnić we wzajemnej współpracy?
Jeśli tak, to jakie?
P37. Czy uczestniczyliście Państwo w jakichś spotkaniach informacyjnych, konsultacjach czy
szkoleniach dotyczących realizacji i rozliczania projektu?
•
•
Kto organizował te spotkania/konsultacje/szkolenia?
Jak je Państwo oceniacie i czy były one przydatne? Czy pomogły rozjaśnić jakieś
Państwa wątpliwości?
P38. Czy przydatna byłaby dla Państwa możliwość udziału w jakichś szkoleniach dotyczących
realizacji i rozliczania projektu? Jakie tematy szkoleń byłyby dla Państwa interesujące?
EFEKTY DZIAŁANIA 1.1. SCHEMAT A RPO WP
P39. Jak wyglądałaby obecna sytuacja i oferta Państwa funduszu, gdyby nie wsparcie
w ramach działania 1.1?
P40. Czy oferta Państwa funduszu, w stosunku do okresu sprzed realizacji projektu
w ramach Działania 1.1., uległa istotnym zmianom? Jeśli tak, to jakim?
159
Załącznik 2
P41. Czy zasady udzielania poręczeń (prowizje, oprocentowanie, maksymalne wielkości
pożyczek i poręczeń) są zróżnicowane dla różnego rodzaju przedsięwzięć (cele
obrotowe vs. inwestycyjne, tworzenie miejsc pracy)? Jak to wyglądało przed realizacją
projektu?
P43. Jak Pan/i/ myśli, jakie są efekty pozyskania przez przedsiębiorców z Pana/i/ funduszu
pożyczki/poręczenia? Jak wyglądałaby sytuacja przedsiębiorców, gdyby fundusz nie
otrzymał wsparcia z działania 1.1. RPO WP?
P44. Jak wpływa pozyskanie pożyczki lub poręczenia na wiarygodność przedsiębiorców
wobec innych instytucji finansowych (banków, towarzystw leasingowych)?
P45. (dla FPK) Czy Pana/i/ zdaniem dzięki realizacji projektu w ramach działania 1.1
fundusze poręczeniowe stały się w większym niż wcześniej stopniu, partnerem dla
banków? Czy zwiększona kapitalizacja funduszy doprowadzi do uproszczenia i większej
automatyzacji warunków współpracy (wspólna dokumentacja, przekazanie części
zadań wykonywanych dotąd przez fundusz bankowi)?
P46. Czy Pana/i/ zdaniem wsparcie zapewnione w ramach działania 1.1 zwiększyło
znajomość oferty funduszy wśród przedsiębiorców?
KONTYNUACJA DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH
P47. Czy wsparcie takie jak w działaniu 1.1 powinno być kontynuowane? Jeśli tak, to w jakiej
formie?
P48. Jak Pan/i/ ocenia obecne programy wspierające fundusze (np. w Inicjatywie JEREMIE)?
P49. Czy w kolejnym okresie programowania powinny zostać przewidziane środki na
finansowanie instrumentów inżynierii finansowej?
•
•
•
Czy powinno to być realizowane w sposób zbliżony do Inicjatywy JEREMIE, czy też
do tych obowiązujących w ramach RPO WP?
Na jakie instrumenty powinny Pana/i/ zdaniem zostać przewidziane środki?
Jakie Pan/i/ dostrzega wady i zalety rewolwingowego mechanizmu wspierania
pośredników finansowych?
Moderator – to już wszystkie moje pytania. Czy jest jeszcze coś, o czym chciał/a/by Pan/i/
powiedzieć, jeśli chodzi o kwestię wspierania instrumentów inżynierii finansowej
w województwie podkarpackim.
DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ
160
Załącznik 2
Karta danych ilościowych o sytuacji funduszy (dla prowadzącego wywiad)
Moderator – zebrać dane (po zakończeniu wywiadu, ewentualnie w drodze korespondencji
mailowej – w tym przypadku należy przybliżyć respondentowi kategorie danych
i odpowiadające im interpretacje).
Dane na koniec czerwca 2011:
Fundusze
pożyczkowe
Fundusze
poręczeniowe
Kapitał funduszu (w tys. zł.)
Σ
Σ
Liczba pożyczek / poręczeń udzielonych w I poł
2011 r.
Σ
Σ
ρ RPO
ρ RPO
Σ
Σ
ρ RPO
ρ RPO
Σ
Σ
ρ RPO
ρ RPO
Σ
Σ
ρ RPO
ρ RPO
Kategoria danych
− w tym udzielonych w ramach wsparcia
z Działania 1.1 Schemat A, RPO WM
Wartość pożyczek / poręczeń udzielonych w I poł
2011 r.
− w tym udzielonych w ramach wsparcia
z Działania 1.1 Schemat A, RPO WM
Liczba obsługiwanych (aktualnych) pożyczek /
poręczeń (ogółem)
− w tym udzielonych w ramach wsparcia
z Działania 1.1 Schemat A, RPO WM
Wartość obsługiwanych (aktualnych) pożyczek /
poręczeń (ogółem)
− w tym udzielonych w ramach wsparcia
z Działania 1.1 Schemat A, RPO WM
Aktualna liczba obsługiwanych klientów
Σ
ρ RPO
Σ
ρ RPO
− w tym: mikro
Σ
ρ RPO
Σ
ρ RPO
− w tym: małych
Σ
ρ RPO
Σ
ρ RPO
− w tym: średnich
Σ
ρ RPO
Σ
ρ RPO
− w tym: innych
Σ
ρ RPO
Σ
ρ RPO
Rozkład pożyczek / poręczeń z uwagi na sektor
działalności klienta (szacunkowo, %)
RPO – jeśli dotyczy
Poręczenia / pożyczki udzielone w okresie 2010-2011 – w przypadku
odrębności rozkładu, uwzględnić RPO i pozostałe (poza RPO)
− produkcja
Σ
Σ
− usługi
Σ
Σ
− handel
Σ
Σ
− budownictwo:
Σ
Σ
Rozkład pożyczek / poręczeń z uwagi cel /
przeznaczenie (szacunkowo, %)
Uwagi
Sumować do 100%
Poręczenia / pożyczki udzielone w okresie 2010-2011 – w przypadku
odrębności rozkładu, uwzględnić RPO i pozostałe (poza RPO)
− sfinansowanie inwestycji
Σ
Σ
− finansowanie potrzeb obrotowych
Σ
Σ
− finansowanie potrzeb inwestycyjno-
Σ
Σ
obrotowych
161
Sumować do 100%
Załącznik 2
Fundusze
pożyczkowe
Fundusze
poręczeniowe
Σ
Σ
ρ RPO
ρ RPO
Opisać tendencję w
stosunku do roku
2010
Wymogi (generalne) w zakresie ukierunkowania
branżowego
Σ
Σ
Opis
Wymogi w zakresie ukierunkowania branżowego
w ramach RPO
ρ RPO
ρ RPO
Opis
Wymogi (generalne)w zakresie ukierunkowania
co do celu / przeznaczenia (kapitał inwestycyjny,
kapitał obrotowy, kapitał inwestycyjno-obrotowy)
Σ
Σ
Opis
ρ RPO
ρ RPO
Opis
-
-
Opis
Kategoria danych
Wartość strat w I poł. 2011 r.
Wartość strat w I poł. 2011 r. (w ramach RPO)
Wymogi w zakresie ukierunkowania co do celu /
przeznaczenia (j.w.) w ramach RPO
Liczba pracowników funduszu, obsługujących
działalność na terenie województwa
podkarpackiego
Liczba banków współpracujących (fundusze
poręczeniowe)
Uwagi
W woj.
podkarpackim
162
Załącznik 2
Scenariusz IDI z przedstawicielami banków
Firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego przeprowadza badanie ewaluacyjne pn. „Rola instrumentów
inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie
podkarpackim”.
Celem głównym badania jest ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach RPO WP
w zakresie instrumentów inżynierii finansowej, jak również wyznaczenie założeń dla
przyszłego ukierunkowania wsparcia w ramach perspektywy finansowej lat 2014-2020.
Bardzo prosimy o wyrażenie zgody na nagrywanie rozmowy. Transkrypcja naszej rozmowy
będzie wykorzystywana wyłącznie dla celów niniejszego badania. W opracowaniach z badań,
ewentualne cytaty prezentowane będą bez powiązania z konkretną osobą/instytucją.
WPROWADZENIE
P1.
Na początku proszę powiedzieć, jaka jest Pana/i/ funkcja i czym się Pan/i/ zajmuje.
•
P2.
Jaka jest Pana/i/ rola w kredytowaniu i obsłudze sektora MŚP?
Wiedza o działaniu 1.1. RPO WP Schemat A.
•
Czy słyszał/a/ Pan/i/ o tym Działaniu?
•
Czy wśród klientów Pana/i/ Banku są podmioty korzystające z oferty funduszy
pożyczkowych lub poręczeniowych dokapitalizowanych w ramach tego
Działania?
DOSTĘPNOŚĆ FINANSOWANIA MŚP W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
P3.
Jak Pan/i/ generalnie ocenia dostępność mikro, małych i średnich firm do finansowania
na terenie województwa podkarpackiego? Czy dostęp do finansowania jest
łatwiejszy/trudniejszy, niż w innych województwach? Z czego to wynika i w czym to się
przejawia?
P4.
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju sieci banków w regionie?
P5.
•
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju (gęstość sieci, stopień kapitalizacji) sieci
banków? Czy jest ona wystarczająca, a jeśli nie to jakie są podstawowe braki?
•
Czy oferta banków jest wystarczająca z punktu widzenia przedsiębiorców? Jeśli
nie, to jakich uzupełnień wymagałaby?
•
Z czego wynika taki, a nie inny rozwój sieci?
•
Jaka jest rola banków spółdzielczych?
•
Czy w segmencie finansowania mikroprzedsiębiorstw jest jakaś konkurencja dla
banków? Jaka?
Czy Pana/i/ zdaniem województwo podkarpackie ma swoją specyfikę – jaką?
•
Jakie są podstawowe różnice w stosunku do innych województw – wielkość akcji
kredytowej, średnia wielkość kredytów, ryzyko kredytowania?
•
Czy w ogóle w województwie jest pole do zwiększania akcji kredytowej? Pod
jakimi warunkami i jakiego wsparcia by wymagało?
163
Załącznik 2
•
Jak kształtują się trendy w zakresie kredytowania sektora MŚP w województwie –
czy widoczne są istotne zmiany? (moderator – w okresie ok. 3-5 lat, zwrócić
uwagę na okres kryzysu finansowego, sprawy ryzyka, wielkości akcji kredytowej
zagrożonej / w sytuacji nieregularnej).
INSTRUMENTY INŻYNIERII FINANSOWEJ NA PODKARPACIU
P6.
P7.
P8.
Chciałbym teraz porozmawiać o ofercie funduszy poręczeniowych w regionie:
•
Czy zna Pan/i/ ofertę funduszy poręczeniowych w województwie podkarpackim?
•
Czy oferta funduszy poręczeniowych jest wystarczająca z punktu widzenia
przedsiębiorców? Jeśli nie, to jakich uzupełnień wymagałaby?
•
Czy Pana/i/ Bank współpracuje z jakimiś funduszami poręczeniowymi? Jeśli tak,
to jaka jest skala tej współpracy? Jaka jest tego przyczyna?
•
Czy Pana/i/ zdaniem istnieje możliwość/potrzeba poszerzenia współpracy
podkarpackich banków z funduszami poręczeniowymi?
•
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju (gęstość sieci, stopień kapitalizacji) funduszy
poręczeniowych? Czy jest ona wystarczająca, a jeśli nie to jakie są podstawowe
braki?
Chciałbym teraz porozmawiać o ofercie funduszy pożyczkowych w regionie:
•
Czy zna Pan/i/ ofertę jakichś funduszy pożyczkowych?
•
Jak Pan/i/ ocenia stopień rozwoju (gęstość sieci, stopień kapitalizacji) funduszy
poręczeniowych? Czy jest ona wystarczająca, a jeśli nie to jakie są podstawowe
braki?
•
Czy oferta funduszy poręczeniowych jest wystarczająca z punktu widzenia
przedsiębiorców? Jeśli nie, to jakich uzupełnień wymagałaby?
•
Czy funkcjonowanie tego typu funduszy stanowi konkurencję dla sektora
bankowego? (moderator – na tym tle dopytać, czy – z drugiej strony – jest pole
do współpracy oraz czy bank byłby nią zainteresowany?).
Chciałbym teraz porozmawiać o ofercie nowoczesnych instrumentów finansowania
działalności inwestycyjnej, tj. funduszy zalążkowych (seed capital) oraz funduszy
wysokiego ryzyka (venture capital).:
•
P9.
Czy w regionie działają w ogóle takie fundusze. Jak Pan/i/ ocenia ich ofertę? Czy
przedsiębiorcy z Podkarpacia potrzebują tego typu wsparcia, dlaczego?
Jakie, Pana/i/ zdaniem działania powinny być prowadzone, aby najmniejszym
przedsiębiorcom ułatwić dostęp do finansowania?
P10. Czy wśród najmniejszych przedsiębiorców jest Pana/i/ zdaniem nadal obawa przed
korzystaniem z finansowania bankowego?
•
Jak bardzo jest ona powszechna?
•
Jak ją można przezwyciężać? (moderator – dopytać, jakie konkretne działania
podejmuje jednostka reprezentowana przez respondenta?)
P11. Czy Państwa bank:
164
Załącznik 2
•
Kredytuje firmy rozpoczynające działalność gospodarczą? Pod jakimi warunkami?
•
Ma specjalną ofertą dla firm innowacyjnych? Z jakim zainteresowaniem spotyka
się ta oferta? (moderator – dopytać o różnice w stosunku do typowych
produktów).
P12. Jak Pan/i/ ocenia kondycję finansową przedsiębiorców ubiegających się o finansowanie
w Państwa banku? Czy widoczne są w tej mierze jakieś tendencje – jakie?
P13. Czy w kolejnym okresie programowania powinny zostać przewidziane środki na
finansowanie instrumentów inżynierii finansowej? Czy powinno to być realizowane
w sposób zbliżony do Inicjatywy JEREMIE, czy też w innym kształcie? Na jakie
instrumenty powinny Pana/i/ zdaniem zostać przewidziane środki?
Moderator – to już wszystkie moje pytania. Czy jest jeszcze coś o czym chciał/a/by Pan/i/
powiedzieć, jeśli chodzi o kwestię dostępności źródeł finansowania dla mikro, małych
i średnich firm w województwie podkarpackim?
DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ
165
Załącznik 2
Scenariusz IDI z przedstawicielami przedsiębiorców
Firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego przeprowadza badanie ewaluacyjne pn. „Rola instrumentów
inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie
podkarpackim”.
Celem głównym badania jest ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach RPO WP
w zakresie instrumentów inżynierii finansowej, jak również wyznaczenie założeń dla
przyszłego ukierunkowania wsparcia w ramach perspektywy finansowej lat 2014-2020.
Bardzo prosimy o wyrażenie zgody na nagrywanie rozmowy. Transkrypcja naszej rozmowy
będzie wykorzystywana wyłącznie dla celów niniejszego badania. W opracowaniach z badań,
ewentualne cytaty prezentowane będą bez powiązania z konkretną osobą/instytucją.
WPROWADZENIE
P1.
Proszę opowiedzieć kilka słów o Pana/i/ firmie, profilu działalności, rynku, na którym
Państwo działacie. Jak obecnie wygląda ogólna sytuacja rynkowa firmy?
P2.
Czy przed skorzystaniem z pożyczki/poręczenia korzystaliście Państwo z finansowania
zapewnianego przez sektor bankowy? Czy z pozyskiwaniem tego finansowania wiązały
się jakieś trudności? Jakie?
P3.
Czy korzystaliście także Państwo z innych form finansowania zewnętrznego? Jakich i na
jakich warunkach? Co o nich Państwo sądzicie?
P4.
Jak oceniacie Państwo dostępną na rynku ofertę finansową dla takich firm jak Wasza?
Czy jest ona wystarczająca?
P5.
Czy Pana/i/ zdaniem dostęp do finansowania jest w regionie łatwiejszy/trudniejszy, niż
w innych województwach? Z czego to wynika i w czym to się przejawia?
P6.
Czy firma ubiegała się o dotację, w tym ze środków UE (moderator – rozróżnić:
wsparcie z RPO i programów krajowych)? Z jakim rezultatem? Jakie są plany Pana/i/
firmy w tym zakresie?
OFERTA FUNDUSZU
P7.
Co skłoniło firmę do skorzystania z oferty funduszu pożyczkowego/poręczeniowego?
Czy rozważaliście Państwo alternatywne źródła finansowania, np. kredyt bankowy,
środki własne, pożyczka u rodziny, tzw. kredyt technologiczny (działanie 4.3 PO IG),
inne? Dlaczego? (moderator – dopytać o każde z wymienionych źródeł).
P8.
Jakie szczegółowe czynniki zdecydowały o skorzystaniu z oferty tego konkretnego
funduszu? (moderator – dopytać: bliskość biura funduszu, koszty finansowania,
elastyczne podejście do klienta, dobra reputacja wśród przedsiębiorców, inne?)
P9.
Skąd dowiedział/a/ się Pan/i/ o ofercie funduszu (Moderator – dopytać – inni
przedsiębiorcy, bank, rodzina, spotkanie informacyjne)?
P10. Jak generalnie ocenia Pan/i/ ofertę funduszu? Czy jest ona dostosowana do potrzeb
takich przedsiębiorców jak Pan/i/? Jakie jej elementy wymagałyby ewentualnych
zmian?
P11. Czy w ofercie funduszu brakowało/brakuje elementów, przydatnych z punktu widzenia
takich firm jak Wasza? Jakich?
166
Załącznik 2
P12. Czy fundusz oferował Państwu również inne wsparcie (doradcze, informacyjne,
szkoleniowe). Jeśli tak, to czy z niego skorzystaliście i jak je Państwo oceniacie?
P13. Czy Pana/i/ zdaniem działalność tego typu funduszy jest potrzebna? Dlaczego?
P14. Czy słyszeliście Państwo o ofercie innych funduszy tego typu, a także innych
(moderator - dopytać odpowiednio: FP lub FPK, fundusze zalążkowe - seed capital,
funduszy wysokiego ryzyka - venture capital)?
PROCES UBIEGANIA SIĘ O POŻYCZKĘ/PORĘCZENIE
P15. W jaki sposób przebiegał proces ubiegania się o pożyczkę/poręczenie? Które jego
elementy okazały się najtrudniejsze, najbardziej czasochłonne, kosztowne? Jak długo
trwał cały proces?
P16. Czy wymogi formalne (zakres wymaganych informacji, wypełnienie wniosku
o pożyczkę/poręczenie, inne dokumenty) były dla Państwa trudne do spełnienia?
Dlaczego? Co Pana/i/ zdaniem należałoby zmienić w procesie ubiegania się
o pożyczkę/poręczenie.
P17. Czy zdawał sobie Pan/i/ sprawę, że wsparcie udzielane jest ze środków publicznych, w
tym pochodzących z UE? Czy został/a/ Pan/i o tym poinformowany?
EFEKTY DZIAŁANIA
P18. Na jakie cele zostało przeznaczone pozyskane finansowanie? Jakie miało ono skutki dla
sytuacji Państwa firmy oraz perspektyw rozwojowych?
P19. Jak rozwijałaby się Pana/i/ firma, gdyby niepozyskane finansowanie? Czy możliwe
(realne) było zaspokojenie potrzeb finansowych w podobnej skali w inny sposób?
P20. Czy fakt pozyskania finansowania miał wpływ na stosunek do Pana/i/ firmy instytucji
finansowych (banków, towarzystw leasingowych)? Jaki?
P21. Czy zamierzacie korzystać z oferty tego typu (FP, FPK) funduszy w przyszłości? Czy
zamierzacie korzystać z oferty innych typów instrumentów finansowania działalności
inwestycyjnej, tj. funduszy zalążkowych (seed capital) oraz funduszy wysokiego ryzyka
(venture capital). Dlaczego?
P22. Czy w ostatnich kilku latach w Pana/i/ firmie wystąpiła sytuacja, że z powodu
niedostatecznego finansowania nie było możliwe przeprowadzenie istotnych
inwestycji? O jakie przedsięwzięcia chodziło? Jakiego rodzaju finansowania
poszukiwano i z jakich powodów nie zostało ono pozyskane? Proszę krótko opisać
wszystkie sytuacje odmowy udzielenia firmie finansowania.
Moderator – to już wszystkie moje pytania. Czy jest jeszcze coś o czym chciał/a/by Pan/i/
powiedzieć, jeśli chodzi o kwestię dostępności źródeł finansowania dla mikro, małych
i średnich firm w województwie podkarpackim?
DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ
167
Załącznik 2
Scenariusz IDI – przedstawiciel Banku Gospodarstwa Krajowego (Departament
Instrumentów Inżynierii Finansowej)
Firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Podkarpackiego przeprowadza badanie ewaluacyjne pn. „Rola instrumentów
inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w województwie
podkarpackim”.
Celem głównym badania jest ocena dotychczas podejmowanych działań w ramach RPO WP
w zakresie instrumentów inżynierii finansowej, jak również wyznaczenie założeń dla
przyszłego ukierunkowania wsparcia w ramach perspektywy finansowej lat 2014-2020.
(Moderator – podkreślić:) W kontekście tak ustalonego celu badania ważne jest dla nas
uwzględnienie doświadczeń i perspektyw Inicjatywy JEREMIE, w ramach której
(w określonych województwach) BGK występuje w roli Menadżera Funduszu Powierniczego.
Bardzo prosimy o wyrażenie zgody na nagrywanie rozmowy. Transkrypcja naszej rozmowy
będzie wykorzystywana wyłącznie dla celów niniejszego badania. W opracowaniach z badań,
ewentualne cytaty prezentowane będą bez powiązania z konkretną osobą/instytucją.
WPROWADZENIE
P1.
Na początek proszę krótko powiedzieć, jaka jest Pana/i/ funkcja w Departamencie
Instrumentów Inżynierii Finansowej BGK i czym się Pan/i/ zajmuje. (Moderator –
ustalić doświadczenia respondenta w zakresie wdrażania Inicjatywy JEREMIE –
stopień zaangażowania, rodzaje instrumentów, w jakich województwach,
odpowiedzialność; uzupełniająco: doświadczenia w zakresie wdrażania Działania 1.2
PO RPW).
CHARAKTERYSTYKA INICJATYWY JEREMIE
P2.
BGK pełni obecnie rolę Menadżera Funduszu Poręczeniowego w województwach,
w których realizowana jest Inicjatywa JEREMIE.
•
•
•
•
•
W których województwach Inicjatywa JEREMIE jest już w fazie wdrażania? Jakie
jest zaawansowanie realizacji Inicjatywy? (moderator – koncentracja
na województwach, w których BGK jest Menadżerem Funduszu Powierniczego;
dopytać – ocena stopnia zaawansowania).
Jakie instrumenty finansowe zaoferowano już pośrednikom finansowym? Jakie
czynniki zdecydowały o wyborze określonych instrumentów? W jakim stopniu
decyzje w tej sprawie wynikały z:
−
ustaleń określonych już na etapie wyboru Menadżera Funduszu?
−
ustaleń określonych po wyborze Menadżera Funduszu? (moderator –
w tym przypadku – dopytać o rolę konsultacyjną / doradczą BGK).
Jak można oceniać zainteresowanie pośredników finansowych oferowanym
wsparciem? (moderator – w miarę możliwości w przekroju poszczególnych
województw i instrumentów finansowych).
Czy pośród pośredników finansowych korzystających z mechanizmu wsparcia
występują jednostki z innego województwa niż rodzime? Jeśli nie, to z czego to
wynika? (kwestie formalne, czy raczej niskie zainteresowanie?
Jak przedstawiają się wyniki wykorzystywania wsparcia po stronie pośredników
finansowych? Czy element ten podlega monitoringowi ze strony Menadżera
168
Załącznik 2
Funduszu? Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób określane są wskaźniki
wykorzystania wsparcia przez pośredników finansowych?
OGÓLNE DOŚWIADCZENIA Z DOTYCHCZASOWEJ REALIZACJI INICJATYWY JEREMIE
P3.
Jakie są dotychczasowe najważniejsze doświadczenia, wynikające z realizacji
Inicjatywy JEREMIE? W zakresie:
procesu wyłaniania Menadżera Funduszu (konkurencji innych podmiotów, zainteresowanych
pełnieniem tej funkcji, przebiegu i czasu w zakresie rozstrzygnięć proceduralnych),
współpracy z władzami samorządowymi (bieżącej, w okresie wdrażania Inicjatywy JEREMIE
w województwie),
organizacji i przeprowadzania konkursów o wsparcie dla pośredników finansowych.
(Moderator – pytać o ww. doświadczenia w przekroju województw, identyfikując
ewentualne sytuacje problemowe, ich genezę oraz sposoby rozwiązania kwestii
problematycznych).
P4.
Uwzględniając doświadczenia wynikające z realizacji Inicjatywy JEREMIE, jaka jest
Pana/i/ ocena:
•
•
P5.
Jakie Pana/i/ zdaniem czynniki decydują o zróżnicowanym stopniu realizacji
Inicjatywy JEREMIE w poszczególnych województwach? (wewnętrzne, zewnętrzne)
(moderator – co sprzyja, a co stanowi ograniczenie, realizacji Inicjatywy JEREMIE?).
•
P6.
mocnych i słabych stron tego mechanizmu oraz
zagrożeń związanych z jego wdrażaniem?
Jakie Pana/i/ zdaniem są warunki, które decydują o sprawnej realizacji
Inicjatywy JEREMIE w województwie?
Jaka jest Pana/i/ opinia na temat Inicjatywy JEREMIE, w porównaniu do tzw.
tradycyjnych systemów wspierania pośredników finansowych na poziomie
regionalnym? (moderator – dążyć do oceny efektywności tych mechanizmów).
DOŚWIADCZENIA DOTYCZĄCE WSPÓŁPRACY Z POŚREDNIKAMI FINANSOPWYMI
P7.
Jakie Pana/i/ zdaniem płyną generalne wnioski z przeprowadzanych konkursów dla
pośredników finansowych? (moderator – szczególnie w kontekście zainteresowania
wykorzystywaniem wsparcia, udostępnianego w ramach JEREMIE?).
P8.
Czy wsparcie pozyskiwane przez pośredników (np. dodatkowa zdolność pożyczkowa)
przekłada się na tworzenie przez nich nowych produktów (np. ukierunkowanych
branżowo, przeznaczonych dla określonych segmentów klientów, niosących
określoną wartość dodaną, odróżniająca te produkty od stosowanych standardowo)?
Jeśli nie, to dlaczego? Jeśli tak, to jakie można wskazać tu przykłady?
P9.
Jakie instytucje reprezentują najczęściej pośrednicy finansowi, korzystający
z mechanizmu JEREMIE?
•
P10.
Czy w gronie pośredników występują jednostki bankowe; jeśli nie – dlaczego?
Jeśli tak – sprecyzować jakie, gdzie, w ramach jakiego instrumentu?)
Jak określane są warunki wykorzystywania wsparcia przez pośredników finansowych?
•
Jaki jest stopień szczegółowości umów wsparcia?
169
Załącznik 2
•
•
P11.
Czy istnieje możliwość negocjowania warunków i zasad wykorzystywania
wsparcia, czy raczej mają one wyraz obowiązującego standardu?
Czy w tym zakresie można mówić o zróżnicowaniu pomiędzy województwami?
Jakie są najważniejsze grupy problemów, które sygnalizują pośrednicy finansowi –
w sferze praktycznego wykorzystywania pozyskanego wsparcia? (moderator –
zwrócić uwagę na standard umowy, po jego przełożeniu na poziom relacji pośrednik
finansowy – klient).
P12. Jakie są najważniejsze problemy, pojawiające się na linii BGK – pośrednik finansowy
(korzystający z Inicjatywy JEREMIE)?
•
•
Co stanowi podstawę tych problemów?
W jaki sposób są one rozwiązywane?
PLANY ZAANGAŻOWANIA BANKU GOSPODARSTWA KRAJOWEGO JAKO MENADŻERA
FUNDUSZY POWIERNICZYCH W PRZYSZŁOŚCI
P13.
Czy BGK jest zainteresowany pełnieniem roli Menadżera Funduszu Powierniczego
w przyszłości (moderator: zakładając rewolwingowy charakter Inicjatywy, czy też
uruchamianie mechanizmów podobnego typu). Dlaczego tak, dlaczego nie?
P14. Jakie wskazania można sformułować wobec władz samorządu terytorialnego,
zainteresowanego wspieraniem instrumentów inżynierii finansowej w postaci
Inicjatywy JEREMIE lub podobnego mechanizmu?
Moderator – to już wszystkie moje pytania. Czy jest jeszcze coś o czym chciał/a/by Pan/i/
powiedzieć, jeśli chodzi o kwestię wspierania instrumentów inżynierii finansowej w skali
regionalnej.
DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ
170
Załącznik 3
Załącznik 3.
Kwestionariusz wywiadów CATI wśród przedsiębiorców
A1.
Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego firma PAG Uniconsult
realizuje badanie pt. Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb
finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Wyniki badania posłużą władzom
regionalnym do kształtowania polityki ułatwiania dostępu do różnych instrumentów finansowych
np. kredytów, czy pożyczek. Dlatego też udział Państwa firmy w tym badaniu jest niezmiernie
ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut, jest anonimowy i koncentrował się będzie
wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zwrotnego. Czy mógłbym/mogłabym
prosić o połączenie z osobą odpowiedzialną w firmie za podejmowanie strategicznych decyzji w
zakresie korzystania z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z ….. ANKIETER
DĄŻYMY DO WYWIADU Z: • Właścicielem/Współwłaścicielem/Prezesem/Członkiem Zarządu •
Dyrektorem generalnym • Dyrektorem finansowym.
1. Wywiad
2. Umówienie
3. Odmowa
Jeśli odpowiedź 3 => zaznaczyć, podziękować i zakończyć wywiad.
W1.
Czy Pana/i/ firma w chwili obecnej prowadzi czynną działalność, tzn. czy w ciągu ostatnich 6
miesięcy osiągnęła przychód z działalności gospodarczej?
2. Tak
1. Nie
Jeśli odpowiedź 1 (Nie) => podziękować zakończyć wywiad.
Jeśli odpowiedź 2 (Tak) => przejść do M1.
M1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) firmy.
Na początek proszę powiedzieć, ile osób, wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) firmie?
1. Tylko Pan(i)
2. 2-9
3. 10-49
4. 50-249
5. 250 lub więcej
6. Odmowa odpowiedzi
Jeśli odpowiedź 4, 5 lub 6 => podziękować i zakończyć wywiad.
M2.
Proszę o podanie roku założenia Pana(i) firmy. 9998 - odmowa odpowiedzi, 9999 - nie wiem trudno
powiedzieć.
171
Załącznik 3
M3.
Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń. Proszę ocenić, na ile każde z nich odnosi się do sytuacji Pana(i)
firmy.
Na ile zgadza się Pan/i/, bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) firma:
4.Zdecydowanie 3. Raczej się
się zgadzam
zgadzam
2. Raczej się nie
zgadzam
1. Zdecydowanie się 9.(NIE CZYTAĆ)
nie zgadzam
Nie
wiem/trudno
powiedzieć
1. prowadzi działalność innowacyjną
2. okresowo odczuwa brak płynności
finansowej (gotówki)
3. jest w dobrej kondycji finansowej
4. odczuwa bardzo silną konkurencję
5. dynamicznie się rozwija
6. sytuacja firmy od dłuższego czasu
pozostaje bez zmian
7. odczuwa niekorzystny wpływ późnego
dokonywania płatności przez kontrahentów
8. odczuwa poważne problemy we
współpracy z bankami
9. ma problemy w rozwoju, ze względu na
trudności w pozyskaniu finansowania
M4
Czy w ciągu ostatnich trzech lat Pana(i) firma składała wniosek o dofinansowanie z funduszy
europejskich?
1. Tak
2. Nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
M5 Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (składali wniosek)
Czy zostało Państwu przyznane dofinansowanie z funduszy unijnych?
1. Tak
2. Nie
3. Jeszcze nie wiadomo: wniosek w trakcie oceny
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
172
Załącznik 3
M6. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (otrzymali dofinansowanie)
W ramach jakiego programu operacyjnego i jakiego działania otrzymali Państwo dofinansowanie z
funduszy unijnych? ANKIETER: DOPYTAĆ O DZIAŁANIE, ZANOTOWAĆ. Jeżeli firma otrzymała kilka
dotacji, zapisać dane dotyczące wszystkich.
M7 -Wiele mówi się o zastąpieniu dotychczasowych dotacji dla firm ze środków europejskich
finansowaniem o charakterze zwrotnym – np. pożyczkami, poręczeniami, czy też wejściami
kapitałowymi (venture capital). Czy biorąc pod uwagę sytuację Pana/Pani firmy był/a/by
Pan/i skłonny/a rozważyć w przyszłości skorzystanie z takiego finansowania o charakterze
zwrotnym?
4. Zdecydowanie tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Zdecydowanie nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 3 lub 4
M7A. Co by Pana/ią najbardziej zachęciło do skorzystania z takiego finansowania o
charakterze zwrotnym, porównując ewentualną przyszłą ofertę do finansowania obecnie
dostępnego? (możliwość wyboru do 2 odpowiedzi)
Rotacja 1-5
1. Niższe od obecnego oprocentowanie kredytu/pożyczki.
2. Niższe niż obecnie opłaty (prowizje, opłaty za rozpatrzenie wniosku).
3. Znacznie bardziej, niż obecnie uproszczone procedury.
4. Mniejsze wymogi dotyczące zabezpieczeń.
5. Analiza wyników finansowych nie tylko na podstawie oficjalnych dokumentów, ale
faktycznej sytuacji firmy.
6. Inne warunki, jakie? ……………….
7. Nie czytać: Trudno powiedzieć
M8. A jak Pan/i ocenia obecną zyskowność swojej firmy, biorąc pod uwagę zysk jako źródło
rozwoju firmy?
5. Jest bardzo wysoka
4. Jest wysoka
3. Jest przeciętna
2. Jest niska
1. Jest bardzo niska
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
173
Załącznik 3
F1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności
prowadzonej przez Pana(i) firmę.
Jak Pan(i) uważa, czy w przypadku prowadzenia takiej firmy jak Państwa ogólnie rzecz biorąc warto
korzystać z kredytów lub pożyczek?
4. Zdecydowanie tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Zdecydowanie nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2.
Jak ważna jest w Pana(i) ocenie możliwość pozyskania finansowania zwrotnego, takiego jak
pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy:
5. ma kluczowe znaczenie
4. ma istotne znaczenie
3. ma przeciętne znaczenie
2. ma niewielkie znaczenie
1. nie ma znaczenia
9. (Nie czytać): nie wiem, trudno powiedzieć
F3. Przedstawię teraz kilka stwierdzeń, dotyczących specyfiki prowadzenia działalności
gospodarczej w województwie podkarpackim.
ROTACJA
1. Przedsiębiorcy na Podkarpaciu często korzystają z kredytów i pożyczek.
2. Wiele firm w regionie ukrywa swoje prawdziwe dochody.
3. Bankom nie zależy na finansowaniu najmniejszych firm.
4. Możliwości pozyskania finansowania dłużnego w regionie w ciągu ostatnich 10 lat
znacznie się poprawiły.
5. Bardzo trudno uzyskać informacje o finansowaniu zwrotnym oferowanym przez
instytucje nie będące bankami.
6. Władze samorządowe na poziomie regionalnym i lokalnym prowadzą wiele działań
mających ułatwić dostęp do finansowania zwrotnego.
4. Zdecydowanie się zgadzam
3. Raczej się zgadzam
2. Raczej się nie zgadzam
1. Zdecydowanie się nie zgadzam
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
174
Załącznik 3
F4.
Czy z Pana(i) wiedzy i doświadczenia wynika, że firmie takiej jak Pańska bardzo trudno byłoby
pozyskać kredyt lub pożyczkę przekraczającą jakąś określoną kwotę?
1. Tak – jaka to mniej więcej kwota? ……………..
2. Nie
3. (Nie czytać): Trudno powiedzieć
F4a.
Czy napotykaliście Państwo na jakieś przeszkody w pozyskiwaniu finansowania o charakterze
zwrotnym np. kredytów i pożyczek?
1. Tak
2. Nie
3. Nie byliśmy zainteresowani pozyskiwaniem takiego finansowania.
4. (Nie czytać): Trudno powiedzieć
F4b. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie pozyskiwania
finansowania zwrotnego? Ankieter: Zaznaczyć wskazane przeszkody. Możliwość wskazania więcej
niż jednej odpowiedzi
1. Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych
2. Znaczny stopień skomplikowania dokumentacji potrzebnej do pozyskania finansowania
3. Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz pożyczkowy
4. Zbyt wysoki koszt finansowania(oprocentowanie, prowizja)
5. Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie
6. Zbyt skomplikowane procedury
7. Niedostosowanie procedur instytucji finansowych do specyfiki i warunków działalności Państwa
firmy
8. Brak wiedzy na temat dostępnych źródeł finansowania
9. Zbyt krótki czas działalności firmy
10. Nieatrakcyjny dla instytucji finansującej przedmiot działalności
11. Oficjalne wyniki finansowe, nie odzwierciedlające faktycznej zyskowności firmy.
12. Żadne z powyższych
175
Załącznik 3
F4c. Pytanie zadawane, jeśli w F4a odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy Pana(i) firma napotyka na jakieś inne problemy, trudności, przeszkody związane
z pozyskiwaniem finansowania zwrotnego? Ankieter: zapisać nie więcej niż 3 najważniejsze
przeszkody.
F5.
Czy Pana(i) firma w ostatnich 2 latach korzystała lub choćby była zainteresowana skorzystaniem
z instrumentów finansowych, takich jak: Uwaga: pytać o każdy z wymienionych poniżej
instrumentów. Jeżeli firma była zainteresowana, dopytać: Czy podjęli Państwo próbę uzyskania
takiego dofinansowania? Jeśli tak, czy udało się je Państwu uzyskać?
UWAGA, jeśli dana firma w ciągu ostatnich 2 lat ubiegała się o dany typ finansowania zarówno
skutecznie, jak i bezskutecznie (np. „dwa razy występowaliśmy o kredyt, raz nam odmówiono, a
raz go otrzymaliśmy”) bierzemy pod uwagę finansowanie, które udało się otrzymać.
1. Nie
2. Tak, ale nie
podejmowali
Państwo próby
uzyskania takiego
finansowanie
3. Tak, ale nie udało się
uzyskać takiego
finansowania
4. Tak, pozyskali Państwo
takie finansowanie
1. Kredyt bankowy
2. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
3. Pożyczka od rodziny / znajomych
4. Leasing
5. Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
7. Gwarancja bankowa
8. Faktoring
9. Fundusze kapitałowe(venture capital)
F5a. Pytać zadawane tylko jeśli w F5 wszędzie udzielono odpowiedzi nie
Dlaczego Pana(i) firma nie była zainteresowana tymi instrumentami? ANKIETER: DOKŁADNIE
ZANOTOWAĆ.
176
Załącznik 3
F5a. Pytamy o te instrumenty, dla których w F5 wskazano odpowiedź 3(tak, ale nie udało
nam się go uzyskać)
Dlaczego Pan(i) zdaniem nie udało się Państwu uzyskać takiego finansowania jak… (NIE czytać
odpowiedzi; możliwość wskazania do 3 odpowiedzi)
1. Strata lub 2. Brak
zbyt niskie
zabezpieczeń
zyski z
prowadzonej
działalności
gospodarczej
3. Brak
zdolności
kredytowej /
pożyczkowej
4. Zbyt duża 5. Brak
kwota
środków u
finansowania, rodziny
jak na
sytuację
naszej firmy
1. Kredyt
bankowy
2. Pożyczka z
funduszu
pożyczkowego
3. Pożyczka od
rodziny /
znajomych
4. Leasing
5. Poręczenie
udzielone przez
fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie
udzielone przez
osoby znajome
lub spośród
rodziny
7. Gwarancja
bankowa
8. Faktoring
9. Fundusze
kapitałowe(ven
ture capital)
177
6. Niechęć
rodziny /
znajomych do
pożyczania /
poręczania
7.
Sezonowość
prowadzonej
działalności
gospodarczej
8. Zbyt duże 9. Inne
10. Trudno
powody,
ryzyko
powiedzieć
związane z
jakie? ………….
finansowanie
m takich firm
jak nasza
Załącznik 3
F5b. Pytamy tylko o te instrumenty, dla których w F5 zostało wskazane 2 (tak, ale nie podjęto
próby)
Dlaczego, choć byliście Państwo zainteresowani, nie podjęliście Państwo próby, aby finansowania
uzyskać… (NIE czytać odpowiedzi; możliwość wskazania do 3 odpowiedzi)
1. Zbyt
2. Brak
wysoki
zabezpiecz
koszt
eń
finansowan
ia np.
prowizja,
oprocento
wanie
3. Brak
zdolności
kredytowej
/
pożyczkow
ej
4. Zbyt
5.
6. Brak
skompliko Długotrwał środków u
ei
rodziny
wany
wniosek/d skompliko
okumentac wane
ja
procedury
niezbędna
do
pozyskania
finansowan
ia
1. Kredyt
bankowy
2. Pożyczka z
funduszu
pożyczkowego
3. Pożyczka od
rodziny /
znajomych
4. Leasing
5. Poręczenie
udzielone przez
fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie
udzielone przez
osoby znajome
lub spośród
rodziny
7. Gwarancja
bankowa
8. Faktoring
9. Fundusze
kapitałowe(vent
ure capital)
178
7. Niechęć
rodziny /
znajomych
do
pożyczania
/
poręczania
11. Inny
8.
9. Okazało 10. brak
12. Trudno
Sezonowoś się, że nie możliwości powód,
powiedzieć
pozyskania jaki? ……….
ć
było
prowadzon potrzeby precyzyjnyc
ej
korzystania h
działalności z
informacji
gospodarcz zewnętrzne o
go
szczegółac
ej
finansowan h oferty
ia
Załącznik 3
F6. Pytamy tylko o te instrumenty, dla których w F5 zostało wskazane 3 (tak, nie udało się
nam się go uzyskać)
Ubiegali się Państwo o finansowanie, ale go Państwo nie dostali. O jakiego rzędu kwoty się
Państwo ubiegali, jeśli chodzi o… Możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. ANKIETER:
jeżeli firma w ciągu ostatnich 2 lat ubiegała się kilkukrotnie o różne kwoty, w miarę możliwości
zaznaczyć przedziały odpowiadające wszystkim kwotom
12.(NIE CZYTAĆ) Nie
wiem/odmowa
11. Powyżej 3 milionów złotych
10. Powyżej 2 milionów złotych,
ale nie więcej, niż 3 miliony
złotych
9. Powyżej 1 miliona złotych,
ale nie więcej, niż 2 miliony
złotych
179
8. Powyżej 500 tys., ale nie
więcej, niż 1 mln. zł.
9. Fundusze
kapitałowe(venture
capital)
7. Powyżej 200 tys., ale nie
więcej, niż 500 tys. zł.
5. Poręczenie
udzielone przez
fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie
udzielone przez
osoby znajome lub
spośród rodziny
7. Gwarancja
bankowa
8. Faktoring
6. Powyżej 100 tys., ale nie
więcej, niż 200 tys. zł.
2. Pożyczka z
funduszu
pożyczkowego
3. Pożyczka od
rodziny / znajomych
4. Leasing
5. Powyżej 50 tys., ale nie
więcej niż 100 tys. zł.
4. Powyżej 20 tys., ale nie
więcej niż 50 tys. zł.
3. Powyżej 10 tys., ale nie
więcej niż 20 tys. zł.
2. Powyżej 5 tys., ale nie więcej
niż 10 tys. zł.
1. Nie więcej niż 5 tys. zł.
1. Kredyt bankowy
Załącznik 3
F7. Pytamy tylko o te instrumenty, dla których w F5 zostało wskazane 4 (tak, uzyskaliśmy)
Czy ostatnim razem, kiedy uzyskali Państwo finansowanie, uzyskali je Państwo w takiej kwocie, o jaką
się Państwo ubiegali? (Jeśli chodzi o…)
2. Tak
1. Nie
1. Kredyt bankowy
2. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
3. Pożyczka od rodziny / znajomych
4. Leasing
5. Poręczenie udzielone przez fundusz
6. Poręczenie udzielone przez osoby znajome
lub spośród rodziny
7. Gwarancja bankowa
8. Faktoring
9. Fundusze kapitałowe(venture capital)
F7a. Pytamy tylko o te instrumenty, dla których w F7 zostało wskazane 1 (nie)
W jakim przedziale mieściła się kwota, o którą się Państwo ubiegali? Tylko JEDNA ODPOWIEDŹ
12.(NIE CZYTAĆ) Nie
wiem/odmowa
11. Powyżej 3 milionów złotych
10. Powyżej 2 milionów złotych,
ale nie więcej, niż 3 miliony
złotych
9. Powyżej 1 miliona złotych,
ale nie więcej, niż 2 miliony
złotych
8. Powyżej 500 tys., ale nie
więcej, niż 1 mln. zł.
180
7. Powyżej 200 tys., ale nie
więcej, niż 500 tys. zł.
5. Poręczenie
udzielone przez
fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie
udzielone przez
osoby znajome lub
spośród rodziny
7. Gwarancja
bankowa
8. Faktoring
6. Powyżej 100 tys., ale nie
więcej, niż 200 tys. zł.
2. Pożyczka z
funduszu
pożyczkowego
3. Pożyczka od
rodziny / znajomych
4. Leasing
5. Powyżej 50 tys., ale nie
więcej, niż 100 tys. zł.
4. Powyżej 20 tys., ale nie
więcej niż 50 tys. zł.
3. Powyżej 10 tys., ale nie
więcej niż 20 tys. zł.
2. Powyżej 5 tys., ale nie więcej
niż 10 tys. zł.
1. Powyżej 2 tys., ale nie więcej
niż 5 tys. zł.
1. Kredyt bankowy
Załącznik 3
W jakim przedziale mieściła się kwota, o którą się Państwo ubiegali? Tylko JEDNA ODPOWIEDŹ
12.(NIE CZYTAĆ) Nie
wiem/odmowa
11. Powyżej 3 milionów
złotych
12.(NIE CZYTAĆ) Nie
wiem/odmowa
7. Powyżej 200 tys., ale nie
więcej, niż 500 tys. zł.
10. Powyżej 2 milionów
złotych, ale nie więcej, niż 3
miliony złotych
9. Powyżej 1 miliona złotych,
ale nie więcej, niż 2 miliony
złotych
8. Powyżej 500 tys., ale nie
więcej, niż 1 mln. zł.
11. Powyżej 3 milionów złotych
10. Powyżej 2 milionów złotych,
ale nie więcej, niż 3 miliony
złotych
9. Powyżej 1 miliona złotych,
ale nie więcej, niż 2 miliony
złotych
8. Powyżej 500 tys., ale nie
więcej, niż 1 mln. zł.
6. Powyżej 100 tys., ale nie
więcej, niż 200 tys. zł.
5. Powyżej 50 tys., ale nie
więcej, niż 100 tys. zł.
181
7. Powyżej 200 tys., ale nie
więcej, niż 500 tys. zł.
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
4. Powyżej 20 tys., ale nie
więcej, niż 50 tys. zł.
1. Z całą pewnością nie
6. Powyżej 100 tys., ale nie
więcej, niż 200 tys. zł.
2. Raczej nie
3. Powyżej 10 tys., ale nie
więcej, niż 20 tys. zł.
2. Powyżej 5 tys., ale nie
więcej, niż 10 tys. zł.
1. Nie więcej, niż 5 tys. zł.
3. Raczej tak
5. Powyżej 50 tys., ale nie
więcej, niż 100 tys. zł.
4. Powyżej 20 tys., ale nie
więcej niż 50 tys. zł.
3. Powyżej 10 tys., ale nie
więcej niż 20 tys. zł.
2. Powyżej 5 tys., ale nie więcej
niż 10 tys. zł.
1. Powyżej 2 tys., ale nie więcej
niż 5 tys. zł.
9. Fundusze
kapitałowe(venture
capital)
F8. Pytamy tylko o te instrumenty, dla których w F5 zostało wskazane 4 (tak, uzyskaliśmy)
W jakim przedziale mieści się kwota, na którą opiewał(a/o) uzyskany(a/e) przez Państwa…
1. Kredyt bankowy
2. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
3. Pożyczka od rodziny / znajomych
4. Leasing
5. Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
6. Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
7. Gwarancja bankową
8. Faktoring
9. Fundusze kapitałowe(venture capital)
P1.
Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji?
4. Z całą pewnością tak
Załącznik 3
P2.
Czy Pana(i) firma planuje ubiegać się w najbliższej przyszłości o jakiekolwiek finansowanie
zwrotne ze źródeł zewnętrznych na jakikolwiek cel?
4. Z całą pewnością tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Z całą pewnością nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P3. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie
instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy
8. Poręczenie udzielone przez osoby znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Fundusz kapitałowy (venture capital)
12. Inne źródło, jakie? …………….
13. Jeszcze Państwo nie wiedzą
P4. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Jak Pan(i) ocenia, czy łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. ?
4. Bardzo łatwo 3. Dosyć łatwo 2. Dosyć trudno 1. Bardzo
5. Nie czytać: Nie
Pokazują się tylko źródła finansowania
trudno
wiem / trudno
wskazane w P3
powiedzieć
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
182
Załącznik 3
Jak Pan(i) ocenia, czy łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. ?
4. Bardzo łatwo 3. Dosyć łatwo 2. Dosyć trudno 1. Bardzo
5. Nie czytać: Nie
Pokazują się tylko źródła finansowania
trudno
wiem / trudno
wskazane w P3
powiedzieć
8. Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Fundusz kapitałowy (venture capital)
B1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec chciałem(am) zadać pytania dotyczące banku, w którym Państwa
firma ma swój podstawowy rachunek.
W jakim banku Pana firma ma swój podstawowy rachunek bankowy
Ankieter – zapisać nazwę banku
B2.
Jak Pan(i) ocenia ofertę tego banku?
5. Bardzo dobrze
4. Dobrze
3. Średnio
2. Źle
1. Bardzo źle
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
B3.
Czy oferta tego banku powinna Pana(i) zdaniem zostać wzbogacona o jakieś nowe produkty czy
usługi skierowane do takich firma jak Pana(i)?
1. Tak – jakie? ……………………………………..
2. Nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
B4.
Czy oferta Pana/i banku obejmuje usługi bankowości elektronicznej (internetowy dostęp do
rachunku)?
1. Nie, bank nie dysponuje taka ofertą.
2. Tak, bank oferuje korzystanie z bankowości elektronicznej
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
183
Załącznik 3
B5.
Jak często korzystają Państwo z usług bankowości elektronicznej tego banku?
1. Wcale nie korzystamy.
2. Korzystamy dość rzadko
3. Czasami korzystamy
4. Często korzystamy
5. Bardzo często korzystamy
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
B6.
W przybliżeniu jak często musi Pan (lub Pana/i pracownik) musi odwiedzać siedzibę swojego banku?
1. Raz na rok
2. Raz na pół roku
3. Raz na kilka miesięcy
4. Raz na miesiąc
5. Kilka razy w miesiącu
6. Raz na tydzień
7. Kilka razy w tygodniu
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
B7.
Jak dużo czasu zajmuje Panu/i luba Pana/i pracownikowi dotarcie z siedziby firmy do oddziału
banku?
1. Kilka minut
2. Kilkanaście minut
3. Kilkadziesiąt minut
4. Godzinę
5. Kilka godzin
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
B8.
Zadawane, jeżeli B7 > 1
Czy pewne oddalenie od siedziby banku jest z punktu widzenia Pana/i firmy istotnym problemem?
1. Nie jest to żaden istotny problem.
2. Jest to pewien, jednak niewielki problem.
3. Jest to problem o przeciętnym znaczeniu.
4. Jest to problem o poważnym znaczeniu
5. Jest to problem o bardzo poważnym znaczeniu
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
To już wszystkie moje pytania. PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADANIU i
ZAKOŃCZYĆ WYWIAD
184
Załącznik 4
Załącznik 4.
Kwestionariusze wywiadów CATI wśród przedsiębiorców, którzy skorzystali z
pożyczek lub poręczeń udzielonych przez projektodawców w ramach Działania 1.1
Schemat A RPO WP
Informacje z bazy:
Nazwa firmy
Nazwa funduszu
Miasto siedziby funduszu
Rodzaj wsparcia: Pożyczka/Poręczenie
Rok udzielenia poręczenia/pożyczki (FPK/FP)
Wysokość pożyczki/poręczenia
A. Kwestionariusz dla przedsiębiorców korzystających z pożyczek
A1.
Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego firma PAG Uniconsult
realizuje badanie pt. Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb
finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim.
Według naszych informacji skorzystaliście Państwo z pożyczki udzielonej przez
__________________ (nazwa instytucji + miasto), w wysokości ________ w ____ roku
(pociągnąć z bazy, uwaga na braki danych)
Chciał(a)bym porozmawiać z Panem(ią) na temat Państwa doświadczeń ze skorzystaniem z
pożyczki. Bardzo zależy nam na poznaniu Pana(i) doświadczeń i opinii w tym względzie. Pana(i)
głos jest dla nas niezmiernie ważny.
Wywiad nie jest długi, potrwa około 20 minut, jest anonimowy i koncentrował się będzie wokół
tematyki związanej z dostępem do finansowania zwrotnego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o
połączenie z (pociągnąć nazwisko z bazy, jeśli będzie) ______
ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z OSOBĄ, KTÓRA BEZPOŚREDNIO BYŁA ZAANGAŻOWANA W
UBIEGANIE SIĘ O POŻYCZKĘ/PORĘCZENIE:
• Właścicielem/Współwłaścicielem/Prezesem/Członkiem Zarządu
• Dyrektorem generalnym
• Dyrektorem finansowym
1. Wywiad
2. Umówienie
3. Odmowa
Jeśli odpowiedź 3 => zaznaczyć, podziękować i zakończyć wywiad.
185
Załącznik 4
M1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) firmy.
Na początek proszę powiedzieć, ile osób, wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) firmie?
1. Tylko Pan(i)
2. 2-9
3. 10-49
4. 50-249
5. Powyżej 249
6. Odmowa odpowiedzi
M2.
Proszę o podanie roku założenia Pana(i) firmy. 9998 - odmowa odpowiedzi, 9999 - nie wiem trudno
powiedzieć.
M3.
Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń. Proszę ocenić, na ile każde z nich odnosi się do sytuacji Pana(i)
firmy.
Na ile zgadza się Pan/i/, bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) firma:
4.Zdecydowanie 3. Raczej się
się zgadzam
zgadzam
1. prowadzi działalność innowacyjną
2. okresowo odczuwa brak płynności
finansowej (gotówki)
3. jest w dobrej kondycji finansowej
4. odczuwa bardzo silną konkurencję
5. dynamicznie się rozwija
6. sytuacja firmy od dłuższego czasu
pozostaje bez zmian
7. odczuwa niekorzystny wpływ późnego
dokonywania płatności przez
kontrahentów
8. odczuwa poważne problemy we
współpracy z bankami
9. ma problemy w rozwoju, ze względu na
trudności w pozyskaniu finansowania
186
2. Raczej się nie 1.
9.(NIE CZYTAĆ)
zgadzam
Zdecydowanie Nie wiem/trudno
się nie zgadzam powiedzieć
Załącznik 4
M4.
Czy w ciągu ostatnich trzech lat Pana(i) firma składała wniosek o dofinansowanie z funduszy
europejskich?
1. Tak
2. Nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
M5. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (składali wniosek)
Czy zostało Państwu przyznane dofinansowanie z funduszy unijnych?
1. Tak
2. Nie
3. Jeszcze nie wiadomo: wniosek w trakcie oceny
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
M6. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (otrzymali dofinansowanie)
W ramach jakiego programu operacyjnego i jakiego działania otrzymali Państwo dofinansowanie z
funduszy unijnych? ANKIETER: DOPYTAĆ O DZIAŁANIE, ZANOTOWAĆ. Jeżeli firma otrzymała kilka
dotacji, zapisać dane dotyczące wszystkich.
F1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności
prowadzonej przez Pana(i) firmę.
Jak Pan(i) uważa, czy w przypadku prowadzenia takiej firmy jak Państwa ogólnie rzecz biorąc warto
korzystać z finansowania zwrotnego np. kredytów lub pożyczek?
4. Zdecydowanie tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Zdecydowanie nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2.
Jak ważna jest w Pana(i) ocenie możliwość pozyskania finansowania zwrotnego, takiego jak
pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy:
5. ma kluczowe znaczenie
4. ma istotne znaczenie
3. ma przeciętne znaczenie
187
Załącznik 4
Jak ważna jest w Pana(i) ocenie możliwość pozyskania finansowania zwrotnego, takiego jak
pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy:
2. ma niewielkie znaczenie
1. nie ma znaczenia
9. (Nie czytać): nie wiem, trudno powiedzieć
F3.
Czy z Pana(i) wiedzy i doświadczenia wynika, że firmie takiej jak Państwa bardzo trudno byłoby
pozyskać kredyt lub pożyczkę przekraczającą jakąś określoną kwotę?
1. Tak – jaka to mniej więcej kwota? ……………..
2. Nie
3. (Nie czytać): Trudno powiedzieć
F4.
Czy doświadczają Państwo jakichś przeszkód w pozyskiwaniu finansowania o charakterze
zwrotnym?
1. Tak
2. Nie
F5. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie pozyskiwania
finansowania o charakterze zwrotnym? Ankieter: Zaznaczyć wskazane przeszkody. Możliwość
wskazania więcej niż jednej odpowiedzi
1. Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych
2. Znaczny stopień skomplikowania dokumentacji potrzebnej do pozyskania finansowania
3. Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz pożyczkowy
4. Zbyt wysoki koszt finansowania(oprocentowanie, prowizja)
5. Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie
6. Zbyt skomplikowane procedury
7. Niedostosowanie procedur instytucji finansowych do specyfiki i warunków działalności Państwa
firmy
8. Brak wiedzy na temat dostępnych źródeł finansowania
9. Zbyt krótki czas działalności firmy
10. Nieatrakcyjny dla instytucji finansującej przedmiot działalności
11. Żadne z powyższych
188
Załącznik 4
F6. Pytanie zadawane, jeśli w F4 odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy Pana(i) firma napotyka na jakieś inne problemy, trudności, przeszkody związane
z pozyskiwaniem finansowania zwrotnego? Ankieter: zapisać nie więcej niż 3 najważniejsze
przeszkody.
F7.
Z naszych informacji wynika, że w roku (informacja pobierana z bazy) Pana/i/ firma uzyskała
pożyczkę funduszu ____ (nazwa Funduszu)? Czy korzystali wtedy Państwo po raz pierwszy z usług
tego funduszu, czy też już wcześniej korzystali Państwo z udzielanych przez ten fundusz pożyczek
lub poręczeń?
1. Po raz pierwszy
2. Korzystali Państwo wcześniej
3. (nie czytać) Trudno powiedzieć, nie pamiętam
F8.
Czy udzielona pożyczka była poręczona przez fundusz poręczeń kredytowych?
1. Tak – jaki? _______________________(zapisać nazwę).
2. Nie
3. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć, nie pamiętam
F9.
Czy pamięta Pan/i/, jak długo trwał proces udzielenia pożyczki od momentu złożenia pierwszej
wersji wniosku o pożyczkę do momentu jej uzyskania?
1. 1 dzień
2. 2-3 dni
3. 4-5 dni
4. tydzień
5. około 10 dni
6. około 2 tygodni
7. około miesiąca
8. kilka miesięcy
9. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć, nie pamiętam
189
Załącznik 4
F10.
Czy przed uzyskaniem pożyczki z funduszu (nazwa funduszu z bazy) sprawdzali Państwo możliwość
uzyskania kredytu w banku na ten sam cel?
1. tak
2. nie
3. (NIE CZYTAĆ) nie przypominam sobie
F11. Pytanie zadawane, jeżeli F10 = 1
Czy bank był gotowy przyznać Państwu kredyt na ten cel?
1. Tak
2. Nie
3. (NIE CZYTAĆ) nie przypominam sobie
F12. Pytanie zadawane, jeżeli F11 = 2
Czemu bank nie przyznał Państwu kredytu na ten cel?
Nie czytać odpowiedzi. Możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Strata lub zbyt niskie zyski z prowadzonej działalności gospodarczej
Brak zabezpieczeń
Brak zdolności kredytowej / pożyczkowej
Zbyt duża kwota finansowania, jak na sytuację naszej firmy
Sezonowość prowadzonej działalności gospodarczej
Zbyt duże ryzyko związane z finansowaniem takich firm jak nasza
Inne powody, jakie? ………….
Trudno powiedzieć
F13. Pytanie zadawane, jeżeli F11 = 1
Czy skorzystali Państwo z tego kredytu?
1. tak
2. nie
3. (NIE CZYTAĆ) nie przypominam sobie
F14. Pytanie zadawane, jeżeli F13 = 2
Czemu Państwo nie skorzystali z tego kredytu w banku?
Możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Rotacja odpowiedzi.
1. Fundusz pożyczkowy oferował korzystniejsze warunki
2. W banku zaoferowano nam kredyt w niewystarczającej wysokości.
3. W banku zaoferowano nam kredyt na zbyt krótki czas.
4. W banku procedury związane z ubieganiem się kredyt były bardzo skomplikowane
190
Załącznik 4
Czemu Państwo nie skorzystali z tego kredytu w banku?
Możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Rotacja odpowiedzi.
5. W banku czas uruchamiania kredytu mógł być bardzo długi
6. W banku koszty związane z kredytem - oprocentowanie lub inne opłaty - były zbyt
wysokie.
7. Inne, jakie? …………
8. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć, nie pamiętam
F15.
Jak ocenia Pan/i procedury udzielenia pożyczki w funduszu (nazwa funduszu z bazy)?
Inwersja skali 1-5
1. są znacznie bardziej skomplikowane niż w bankach
2. są nieco bardziej skomplikowane niż w bankach
3. są zbliżone do procedur obowiązujących w bankach
4. są nieco mniej skomplikowane niż w bankach
5. są znacznie mniej skomplikowane niż w bankach
9. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć
F16.
Jak ocenia Pan/i wymogi co do dokumentów, niezbędnych do udzielenia pożyczki?
Inwersja skali 1-5
1. są znacznie bardziej przyjazne niż w bankach
2. są nieco bardziej przyjazne niż w bankach
3. są zbliżone do wymogów obowiązujących w bankach
4. są nieco mniej przyjazne niż w bankach
5. są znacznie mniej przyjazne niż w bankach
6. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć
F17.
Jak ocenia Pan/i następujące elementy charakteryzujące jakość współpracy z funduszem w
trakcie procesu pozyskiwania finansowania?
Skala
1. Zdecydowanie dobrze
2. Raczej dobrze
3. Raczej niedobrze
4. Zdecydowanie niedobrze
191
Załącznik 4
Jak ocenia Pan/i następujące elementy charakteryzujące jakość współpracy z funduszem w
trakcie procesu pozyskiwania finansowania?
Skala
5. (Nie czytać) trudno powiedzieć
Elementy-rotacja
a. Dostępność pracowników funduszu
b. Chęć udzielania odpowiedzi na zadane pytania
c. Profesjonalizm udzielanych odpowiedzi
d. Przydatność udzielanych wskazówek
F18.
Czy Pana(i) zdaniem czas poświęcony na przygotowanie wniosku do funduszu, wart był
ostatecznego efektu, czyli pozyskania pożyczki? Inwersja skali 1-4
1. Zdecydowanie tak
2. Raczej tak
3. Raczej nie
4. Zdecydowanie nie
5. (Nie czytać) trudno powiedzieć
F19.
Co sprawiło największe trudności na etapie pozyskiwania finansowania (przygotowania i
złożenia kompletnego wniosku)?
Możliwość zaznaczenia maksymalnie trzech odpowiedzi. Odpowiedź 9 wyklucza pozostałe.
1. Konieczność przygotowania skomplikowanego biznes planu.
2. Konieczność tłumaczenia personelowi funduszu zawartości biznes planu (np.
przyjętych w nim założeń)
3. Konieczność sporządzenia skomplikowanego wniosku o pożyczkę
4. Konieczność drobiazgowego tłumaczenia zawartości wniosku.
5. Brak zrozumienia specyfiki projektu, dla którego poszukiwano finansowania, przez
personel funduszu.
6. Skomplikowane wymogi formalne
oświadczeń i zaświadczeń.
–
konieczność
przedstawienia
licznych
7. Biurokratyczne postępowanie / podejście funduszu do klienta i jego wniosku.
8. Inne – jakie? ________
9. Nie było żadnych trudności
192
Załącznik 4
F20.
Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń, związanych z rezultatami, związanymi z udzieloną
pożyczką. Na ile zgadza się Pan(i), bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że udzielone
finansowanie:
Skala
1. Zdecydowanie się zgadzam
2. Raczej się zgadzam
3. Raczej się nie zgadzam
4. Zdecydowanie się nie zgadzam
5. (Nie czytać) Nie wiem/trudno powiedzieć
Stwierdzenia - rotacja
a. pozwoliło na zwiększenie obrotów naszej firmy
b. pozwoliło na zwiększenie innowacyjności firmy
c. poprawiło naszą reputację w kontaktach z bankami i innymi instytucjami
finansowymi
d. sprawiło, że nie mamy teraz większych problemów w pozyskaniu finansowania
bankowego
e. poprawiło naszą płynność finansową
f. pozwoliło na szybki rozwój naszej działalności
g. pozwoliło zwiększyć liczbę pracowników
h. uchroniło nad przed zwolnieniami pracowników
i.
uchroniło nas przed bankructwem
F21.
Czy poza wsparciem finansowym, podmiot prowadzący fundusz pożyczkowy oferował
Państwu któreś z poniższych usług, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej?
Możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi.
1. Pomoc w przygotowaniu wniosku o pożyczkę
2. doradztwo ogólne
3. pomoc w napisaniu wniosku dotacyjnego
4. szkolenie
5. pomoc prawną
6. pomoc w utworzeniu firmy (dla firm startujących)
7. doradztwo podatkowe
8. pomoc w rozwoju eksportu w firmie
9. inne, jakie….?
193
Załącznik 4
Czy poza wsparciem finansowym, podmiot prowadzący fundusz pożyczkowy oferował
Państwu któreś z poniższych usług, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej?
Możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi.
10. nie oferował
11. (Nie czytać) nie wiem/ trudno powiedzieć
F22. F22 zadawane, jeżeli w F21 zaznaczona choć jedna odpowiedź z zakresu 1-9
Czy udzielone dodatkowe wsparcie odpowiadało na potrzeby Pana(i) firmy?
1. Zdecydowanie tak
2. Raczej tak
3. Raczej nie
4. Zdecydowanie nie
5. (Nie czytać) trudno powiedzieć
F23.
Czy są jakieś elementy, które Pana/i/ zdaniem powinny ulec zmianie w aktualnej ofercie
Funduszu (nazwa funduszu z bazy)
1. Tak
2. Nie
3. (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
F24. Pytanie zadawane, jeżeli w poprzednim pytaniu odp. 1 (powinny być zmiany)
Jakie zmiany Pana(i) zdaniem powinny zostać wprowadzone w ofercie Funduszu?
NIE czytać. Możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi.
1. Zwiększyć maksymalną kwotę udzielanej pożyczki.
2. Wydłużyć termin na jaki są udzielane pożyczki.
3. Zmniejszyć wymagania dotyczące zabezpieczeń.
4. Uprościć dokumentację wymaganą do udzielenia pożyczki.
5. Przyśpieszyć proces udzielania pożyczki.
6. Zapewnić lepszą dostępność na terenie regionu przedstawicielstw funduszu
7. Zapewnić lepszą informację i pomoc przy aplikowaniu o pożyczkę.
8. Oferować produkt: pożyczka wraz z poręczeniem.
9. Zmniejszyć koszty, związane z pożyczkę – jej oprocentowanie i inne opłaty.
10. Inne – jakie? _____________
194
Załącznik 4
F25.
Czy poza pożyczką z funduszu (nazwa funduszu z bazy) Pana(i) firma w ciągu ostatnich
dwóch lat…
2. Tak
1. Nie
9.(nie czytać) Nie
wiem, trudno
powiedzieć
1. Korzystała z kredytu inwestycyjnego
2. Korzystała z kredytu obrotowego
3. Posiadała otwartą linię kredytową w
banku
4. Korzystała z poręczenia udzielanego
przez fundusz poręczeń kredytowych
5. Korzystała z pożyczki udzielonej
przez inny fundusz pożyczkowy
6. Korzystała z gwarancji bankowej
7. Korzystała z leasingu
8. Korzystała z factoringu
9. Korzystała z pożyczki od rodziny /
znajomych
10. Korzystała z poręczenia od rodziny
/ znajomych
11. Pozyskała kapitał z funduszu
kapitałowego (venture capital)
P1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) firmy.
Czy Pana(i) firma planuje dokonanie w najbliższej przyszłości istotnej inwestycji?
4. Z całą pewnością tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Z całą pewnością nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P2.
Czy Pana(i) firma planuje ubiegać się w najbliższej przyszłości o jakiekolwiek finansowanie
zwrotne na jakikolwiek cel?
4. Z całą pewnością tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Z całą pewnością nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
195
Załącznik 4
P3. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie
instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy
8. Poręczenie udzielone przez osoby znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Pozyskanie kapitału od funduszu kapitałowego (venture capital)
12. Inne źródło, jakie? …………….
13. Jeszcze Państwo nie wiedzą
P4. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Jak Pan(i) ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. ?
4. Bardzo
3. Dosyć
2. Dosyć
1. Bardzo
5. Nie
Pytać tylko o instrumenty wskazane w
łatwo
łatwo
trudno
trudno
czytać: Nie
pytaniu poprzednim
wiem /
trudno
powiedzieć
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
8. Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Pozyskanie kapitału z funduszu
kapitałowego (venture capital)
To już wszystkie moje pytania. PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADANIU i ZAKOŃCZYĆ
WYWIAD
196
Załącznik 4
B. Kwestionariusz dla przedsiębiorców korzystających z poręczeń
A1.
Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego firma PAG Uniconsult
realizuje badanie pt. Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb
finansowych przedsiębiorstw w województwie podkarpackim.
Według naszych informacji w ___ (z bazy) roku skorzystaliście Państwo z poręczenia udzielonego
przez __________________ (nazwa instytucji + miasto), w wysokości ________ .
Chciał(a)bym porozmawiać z Panem(ią) na temat Państwa doświadczeń ze skorzystaniem z
poręczenia. Bardzo zależy nam na poznaniu Pana(i) doświadczeń i opinii w tym względzie. Pana(i)
głos jest dla nas niezmiernie ważny.
Wywiad nie jest długi, potrwa około 20 minut, jest anonimowy i koncentrował się będzie wokół
tematyki związanej z dostępem do finansowania zwrotnego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o
połączenie z (pociągnąć nazwisko z bazy, jeśli będzie) ______
ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z OSOBĄ, KTÓRA BEZPOŚREDNIO BYŁA ZAANGAŻOWANA W
UBIEGANIE SIĘ O PORĘCZENIE:
• Właścicielem/Współwłaścicielem/Prezesem/Członkiem Zarządu
• Dyrektorem generalnym
• Dyrektorem finansowym
1. Wywiad
2. Umówienie
3. Odmowa
Jeśli odpowiedź 3 => zaznaczyć, podziękować i zakończyć wywiad.
M1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) firmy.
Na początek proszę powiedzieć, ile osób, wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) firmie?
Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników.
1. Tylko Pan(i)
2. 2-9
3. 10-49
4. 50-249
5. Powyżej 249
6. Odmowa odpowiedzi
M2.
Proszę o podanie roku założenia Pana(i) firmy. 9998 - odmowa odpowiedzi, 9999 - nie wiem trudno
powiedzieć.
197
Załącznik 4
M3.
Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń. Proszę ocenić, na ile każde z nich odnosi się do sytuacji Pana(i)
firmy.
Na ile zgadza się Pan/i/, bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) firma:
4.Zdecydow 3. Raczej się 2. Raczej się 1.
9.(NIE
anie się
zgadzam
nie zgadzam Zdecydowan CZYTAĆ) Nie
zgadzam
ie się nie
wiem/trudno
zgadzam
powiedzieć
1. prowadzi działalność innowacyjną
2. okresowo odczuwa brak płynności
finansowej (gotówki)
3. jest w dobrej kondycji finansowej
4. odczuwa bardzo silną konkurencję
5. dynamicznie się rozwija
6. sytuacja firmy od dłuższego czasu
pozostaje bez zmian
7. odczuwa niekorzystny wpływ późnego
dokonywania płatności przez kontrahentów
8. odczuwa poważne problemy we
współpracy z bankami
9. ma problemy w rozwoju, ze względu na
trudności w pozyskaniu finansowania
M4.
Czy w ciągu ostatnich trzech lat Pana(i) firma składała wniosek o dofinansowanie z funduszy
europejskich?
1. Tak
2. Nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
M5. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (składali wniosek)
Czy zostało Państwu przyznane dofinansowanie z funduszy unijnych?
1. Tak
2. Nie
3. Jeszcze nie wiadomo: wniosek w trakcie oceny
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
198
Załącznik 4
M6. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (otrzymali dofinansowanie)
W ramach jakiego programu operacyjnego i jakiego działania otrzymali Państwo dofinansowanie z
funduszy unijnych? ANKIETER: DOPYTAĆ O DZIAŁANIE, ZANOTOWAĆ. Jeżeli firma otrzymała kilka
dotacji, zapisać dane dotyczące wszystkich.
F1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności
prowadzonej przez Pana(i) firmę.
Jak Pan(i) uważa, czy w przypadku prowadzenia takiej firmy jak Państwa ogólnie rzecz biorąc warto
korzystać z finansowania zwrotnego np. kredytów lub pożyczek?
4. Zdecydowanie tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Zdecydowanie nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2.
Jak ważna jest w Pana(i) ocenie możliwość pozyskania finansowania zwrotnego, takiego jak
pożyczka czy kredyt, dla rozwoju Państwa firmy:
5. ma kluczowe znaczenie
4. ma istotne znaczenie
3. ma przeciętne znaczenie
2. ma niewielkie znaczenie
1. nie ma znaczenia
9. (Nie czytać): nie wiem, trudno powiedzieć
F3.
Czy z Pana(i) wiedzy i doświadczenia wynika, że firmie takiej jak Państwa bardzo trudno byłoby
pozyskać kredyt lub pożyczkę przekraczającą jakąś określoną kwotę?
1. Tak – jaka to mniej więcej kwota? ……………..
2. Nie
3. (Nie czytać): Trudno powiedzieć
199
Załącznik 4
F4.
Czy doświadczają Państwo jakichś przeszkód w pozyskiwaniu finansowania o charakterze
zwrotnym?
1. Tak
2. Nie
F5. Pytanie zadawane, jeśli w poprzednim pytaniu odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie finansowania
pozyskiwania finansowania ze źródeł zewnętrznych? Ankieter: Zaznaczyć wskazane przeszkody.
Możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi
1. Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych
2. Znaczny stopień skomplikowania dokumentacji potrzebnej do pozyskania finansowania
3. Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz pożyczkowy
4. Zbyt wysoki koszt finansowania(oprocentowanie, prowizja)
5. Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie
6. Zbyt skomplikowane procedury
7. Niedostosowanie procedur instytucji finansowych do specyfiki i warunków działalności Państwa
firmy
8. Brak wiedzy na temat dostępnych źródeł finansowania
9. Zbyt krótki czas działalności firmy
10. Nieatrakcyjny dla instytucji finansującej przedmiot działalności
11. Żadne z powyższych
F6. Pytanie zadawane, jeśli w F4 odp. 1 (doświadczają przeszkód)
Czy Pana(i) firma napotyka na jakieś inne problemy, trudności, przeszkody związane
z pozyskiwaniem finansowania zwrotnego? Ankieter: zapisać nie więcej niż 3 najważniejsze
przeszkody.
200
Załącznik 4
F7.
Z naszych informacji wynika, że w roku (informacja pobierana z bazy) Pana/i/ firma uzyskała
poręczenie funduszu ____ (nazwa Funduszu)? Czy korzystali wtedy Państwo po raz pierwszy z usług
tego funduszu, czy też już wcześniej korzystali Państwo z udzielanych przez ten fundusz poręczeń?
1. Po raz pierwszy
2. Korzystali Państwo wcześniej
3. (nie czytać) Trudno powiedzieć, nie pamiętam
F8.
Jaki rodzaj zobowiązania zabezpieczało udzielone Państwu poręczenie?
1. Kredyt inwestycyjny
2. Kredyt obrotowy
3. Pożyczka inwestycyjna
4. Pożyczka obrotowa
5. Inne (jakie?)_____________
F9.
Czy udzielone poręczenie dotyczyło pożyczki udzielonej przez fundusz pożyczkowy?
1. Tak – jaki? _______________________(zapisać nazwę)
2. Nie
3. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć, nie pamiętam
F10.
Czy pamięta Pan/i/, jak długo trwał proces udzielenia poręczenia od momentu złożenia pierwszej
wersji wniosku o poręczenie do momentu jego uzyskania?
1. 1 dzień
2. 2-3 dni
3. 4-5 dni
4. tydzień
5. około 10 dni
6. około 2 tygodni
7. około miesiąca
8. kilka miesięcy
9. (Nie czytać) trudno powiedzieć, nie pamiętam
201
Załącznik 4
F11.
Jak ocenia Pan/i procedury udzielenia poręczenia?
Inwersja skali 1-5
6. są znacznie bardziej skomplikowane niż w bankach
7. są nieco bardziej skomplikowane niż w bankach
8. są zbliżone do procedur obowiązujących w bankach
9. są nieco mniej skomplikowane niż w bankach
10. są znacznie mniej skomplikowane niż w bankach
11. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć
F12.
Jak ocenia Pan/i wymogi co do dokumentów, niezbędnych do udzielenia poręczenia?
Inwersja skali 1-5
7. są znacznie bardziej przyjazne niż w bankach
8. są nieco bardziej przyjazne niż w bankach
9. są zbliżone do wymogów obowiązujących w bankach
10. są nieco mniej przyjazne niż w bankach
11. są znacznie mniej przyjazne niż w bankach
12. (NIE CZYTAĆ) trudno powiedzieć
F13.
Jak ocenia Pan/i następujące elementy charakteryzujące jakość współpracy z funduszem w
trakcie procesu pozyskiwania finansowania?
Skala
1. Zdecydowanie dobrze
2. Raczej dobrze
3. Raczej niedobrze
4. Zdecydowanie niedobrze
5. Nie kontaktowałem się z funduszem poręczeniowym
6. (Nie czytać) trudno powiedzieć
Elementy-rotacja
a. Dostępność pracowników funduszu
b. Chęć udzielania odpowiedzi na zadane pytania
c. Profesjonalizm udzielanych odpowiedzi
d. Przydatność udzielanych wskazówek
202
Załącznik 4
F14.
Czy Pana(i) zdaniem czas poświęcony na przygotowanie wniosku do funduszu, wart był
ostatecznego efektu, czyli pozyskania poręczenia? Inwersja skali 1-4
1. Zdecydowanie tak
2. Raczej tak
3. Raczej nie
4. Zdecydowanie nie
5. (Nie czytać) trudno powiedzieć
F15.
Co sprawiło największe trudności na etapie pozyskiwania finansowania (przygotowania i
złożenia kompletnego wniosku)?
Możliwość zaznaczenia maksymalnie trzech odpowiedzi. Odpowiedź 9 wyklucza pozostałe.
1. Konieczność przygotowania skomplikowanego biznes planu.
2. Konieczność tłumaczenia personelowi funduszu zawartości biznes planu (np.
przyjętych w nim założeń)
3. Konieczność sporządzenia skomplikowanego wniosku o poręczenie
4. Konieczność drobiazgowego tłumaczenia zawartości wniosku.
5. Brak zrozumienia specyfiki projektu, dla którego poszukiwano finansowania, przez
personel funduszu.
6. Skomplikowane wymogi formalne
oświadczeń i zaświadczeń.
–
konieczność
przedstawienia
licznych
7. Biurokratyczne postępowanie / podejście funduszu do klienta i jego wniosku.
8. Inne – jakie? ________
9. Nie było żadnych trudności
F16.
Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń, związanych z rezultatami, związanymi z udzielonym
poręczeniem. Na ile zgadza się Pan(i), bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że udzielone
finansowanie:
Skala
1. Zdecydowanie się zgadzam
2. Raczej się zgadzam
3. Raczej się nie zgadzam
4. Zdecydowanie się nie zgadzam
5. (Nie czytać) Nie wiem/trudno powiedzieć
Stwierdzenia - rotacja
203
Załącznik 4
a. pozwoliło na zwiększenie obrotów naszej firmy
b. pozwoliło na zwiększenie innowacyjności firmy
c. poprawiło naszą reputację w kontaktach z bankami i innymi instytucjami
finansowymi
d. sprawiło, że nie mamy teraz większych problemów w pozyskaniu finansowania
bankowego
e. poprawiło naszą płynność finansową
f. pozwoliło na szybki rozwój naszej działalności
g. pozwoliło zwiększyć liczbę pracowników
h. uchroniło nad przed zwolnieniami pracowników
i.
uchroniło nas przed bankructwem
F17.
Czy poza wsparciem finansowym, podmiot prowadzący fundusz oferował Państwu któreś z
poniższych usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej?
Możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi.
1. Pomoc w przygotowaniu wniosku o udzielenie poręczenia.
2. doradztwo ogólne
3. pomoc w napisaniu wniosku dotacyjnego
4. szkolenie
5. pomoc prawną
6. pomoc w utworzeniu firmy (dla firm startujących)
7. doradztwo podatkowe
8. pomoc w rozwoju eksportu w firmie
9. inne, jakie….?
10. nie oferował
11. (Nie czytać) nie wiem/ trudno powiedzieć
F18. F18 zadawane, jeżeli w F17 zaznaczona choć jedna odpowiedź z zakresu 1-9
Czy udzielone dodatkowe wsparcie odpowiadało na potrzeby Pana(i) firmy?
1. Zdecydowanie tak
2. Raczej tak
3. Raczej nie
4. Zdecydowanie nie
5. (Nie czytać) trudno powiedzieć
204
Załącznik 4
F19.
Czy są jakieś elementy, które Pana/i/ zdaniem powinny ulec zmianie w aktualnej ofercie
Funduszu (nazwa funduszu z bazy)
1. Tak
2. Nie
3. (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
F20. Pytanie zadawane, jeżeli w poprzednim pytaniu odp. 1 (powinny być zmiany)
Jakie zmiany Pana(i) zdaniem powinny zostać wprowadzone w ofercie Funduszu?
NIE czytać. Możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi.
1. Wprowadzić poręczenia wadiów w ramach prawa zamówień publicznych
2. Wprowadzić poręczenia należytego wykonania umowy w ramach prawa zamówień
publicznych.
3. Zwiększyć maksymalną kwotę poręczenia.
4. Zmniejszyć opłaty za udzielenie poręczenia.
5. Uprościć dokumentację wymaganą do udzielenia poręczenia.
6. Przyśpieszyć proces udzielania poręczenia.
7. Zapewnić lepszą dostępność na terenie regionu przedstawicielstw funduszu
8. Zapewnić lepszą informację i pomoc przy aplikowaniu o poręczenie.
9. Zwiększyć liczbę banków współpracujących z funduszami poręczeniowymi
10. Zadbać, by banki/fundusze pożyczkowe oferowały produkty typu: „kredyt/pożyczka
wraz z poręczeniem funduszu poręczeniowego"
11. Inne – jakie?___________
205
Załącznik 4
F21.
Czy poza poręczeniem z funduszu (nazwa funduszu z bazy) Pana(i) firma w ciągu ostatnich
dwóch lat…
2. Tak
1. Nie
9.(nie czytać) Nie
wiem, trudno
powiedzieć
1. Korzystała z kredytu inwestycyjnego
2. Korzystała z kredytu obrotowego
3. Posiadała otwartą linię kredytową w
banku
4. Korzystała z poręczenia udzielanego
przez inny fundusz poręczeń
kredytowych
5. Korzystała z pożyczki udzielonej
przez fundusz pożyczkowy
6. Korzystała z gwarancji bankowej
7. Korzystała z leasingu
8. Korzystała z factoringu
9. Korzystała z pożyczki od rodziny /
znajomych
10. Korzystała z poręczenia od rodziny
/ znajomych
11. Pozyskała kapitał z funduszu
kapitałowego (venture capital)
P1.
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) firmy.
Czy Pana(i) firma planuje dokonanie w najbliższej przyszłości istotnej inwestycji?
4. Z całą pewnością tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Z całą pewnością nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P2.
Czy Pana(i) firma planuje ubiegać się w najbliższej przyszłości o jakiekolwiek finansowanie
zwrotne ze źródeł zewnętrznych na jakikolwiek cel?
4. Z całą pewnością tak
3. Raczej tak
2. Raczej nie
1. Z całą pewnością nie
9. Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
206
Załącznik 4
P3. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie
instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy
8. Poręczenie udzielone przez osoby znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Pozyskanie kapitału z funduszu kapitałowego (venture capital)
12. Inne źródło, jakie? …………….
13. Jeszcze Państwo nie wiedzą
P4. Pytania P3 i P4 zadajemy osobom, które w P2 odpowiedziały 4(tak) lub 3(raczej tak)
Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. ?
4. Bardzo łatwo 3. Dosyć łatwo 2. Dosyć trudno 1. Bardzo
5. Nie czytać:
Pytać tylko o instrumenty wskazane w
trudno
Nie wiem /
pytaniu poprzednim
trudno
powiedzieć
1. Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
2. Kredyt bankowy na cele obrotowe
3. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele inwestycyjne
4. Pożyczka z funduszu pożyczkowego
na cele obrotowe
5. Pożyczka od rodziny / znajomych
6. Leasing
7. Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
8. Poręczenie udzielone przez osoby
znajome lub spośród rodziny
9. Gwarancja bankowa
10. Faktoring
11. Pozyskanie kapitału z funduszu
kapitałowego (venture capital)
To już wszystkie moje pytania. PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADANIU i ZAKOŃCZYĆ WYWIAD
207
Załącznik 5
Załącznik 5.
Dokumenty i opracowania źródłowe
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
„Ekspertyza dotycząca uwarunkowań społeczno – gospodarczych oraz systemu
prawno – instytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w Polsce
Wschodniej”, PAG Uniconsult na zlecenie MRR, 2010.
“SME Access to Finance in Eastern Poland Regions – Evaluation Study”, EIF, 2008.
Przeprowadzenie ewaluacji tematycznej Działania 3.1 PO IG pn. Inicjowanie
działalności innowacyjnej - ocena efektywności i skuteczności Działania 3.1 PO IG,
PAG Uniconsult, 2010.
M. Gajewski, J. Szczucki „Tendencje w zakresie kredytowania sektora MŚP – 20082010”, PARP, Warszawa, maj 2011.
Tamowicz P. „Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na wsparcie inwestorów prywatnych
Ocena trafności i użyteczności działania 3.3 PO IG, na lata 2007-2013, Gdańsk 2009.
Tamowicz P. „Analiza luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie
dostępu przedsiębiorców do zwrotnych instrumentów finansowych w kontekście
realizacji Działania 1.3 Poza-dotacyjne instrumenty wsparcia MŚP w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 20072013 w drodze inicjatywy JEREMIE”, Gdańsk 2008.
Tamowicz P. „Zapotrzebowanie mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)
na finansowanie kapitałem private equity/venture capital (PE/VC)”, Warszawa 2007.
„Analiza potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem
sektora MŚP w województwie podkarpackim”, ARR „MARR” S.A. , Mielec 2011.
Pierwotne badania pilotażowe w zakresie – analiza infrastruktury wsparcia innowacji
w ramach projektu systemowego „Wzmocnienie instytucjonalnego systemu
wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007 – 2013 w województwie
podkarpackim”, Rzeszów 2011.
„Central and Eastern Europe Statistics”, An EVCA Special Paper, lipiec 2011.
„Ewaluacja trafności i efektów realizacji Działania 1.2 Sektorowego Programu
Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”, PAG Uniconsult na zlecenie
MRR, Warszawa 2009.
„Wpływ realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw, lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich
przedsiębiorstw”, PAG Uniconsult, na zlecenie MRR, Warszawa, lipiec 2008.
Świderska J. “Quasi-fundusze venture capital. Publiczne wsparcie innowacyjnych
MSP”, Wydawnictwo Difin, Warszawa, 2008.
De Vincentis P. (red.) “The Guarantee Systems and the SMEs Access to Credit”,
Bancaria Editrice, Rzym 2008.
Bartkowiak B., Flejterski S., Pluskota P. „Fundusze i usługi pożyczkowe dla mikro,
małych i średnich przedsiębiorstw”, Difin, Warszawa 2006.
„Overview of the Microcredit Sector in The European Union”, EMN Working Paper
No. 6, 2010.
„JEREMIE - Joint European Resources For Micro-to-medium Enterprises SME Access
to Finance in Eastern Poland Regions, Evaluation Study”, EIF, 2008 r.
208
Załącznik 4
(18)
(19)
„Badanie rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i
innowacyjności w Polsce. Obszar: Finansowanie zwrotne”, PSDB, Quality Watch, ASM
Centrum Badań i Analiz Rynku, na zlecenie PARP, Warszawa 2010 r.
Raporty o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach,
publikowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.
209