Rusztowania ochronne

ARTYKUŁ S PON S OROWANY
Rusztowania ochronne
Nowoczesny system ochrony zbiorowej
przed upadkiem z wysokości
A R T Y K U Ł S P ON S O R OWANY
Mgr inż. Piotr Kmiecik, BIS plettac Sp z o.o. – członek PIGR,
Doktorant Politechniki Wrocławskiej
Wykonując prace na wysokości
każdy pracownik powinien posiadać stosowne zabezpieczenia chroniące go przed upadkiem. Statystyki
wypadkowości pokazują, iż rokrocznie na polskich budowach ulega
wypadkom ogromna ilość pracowników, z czego duży udział jest
związany właśnie z pracą na wysokości. Rusztowania ochronne są
przykładem nowoczesnego systemu zabezpieczenia zbiorowego.
W artykule przedstawiono obecne
trendy oraz korzyści ze stosowania
tego typu rusztowań, z omówieniem
wymagań prawnych.
Po raz pierwszy definicja rusztowania ochronnego pojawiła się
w Rozporządzeniu ministra infrastruktury [1]. Aby zrozumieć różnicę pomiędzy rusztowaniem roboczym a rusztowaniem ochronnym,
należy porównać ich definicje:
• „rusztowanie robocze” – ro­zu-­
mie się przez to konstrukcję budowlaną, tymczasową, z której mogą
być wykonywane prace na wysokości, służącą do utrzymywania
osób, materiałów i sprzętu;
a)
• „rusztowanie ochronne” – rozumie się przez to konstrukcję
budowlaną, tymczasową, służącą
do zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości ludzi oraz przedmiotów.
Podstawową różnicą jest więc
przeznaczenie rusztowania – jego
funkcja. W ogólnym przypadku
rusztowanie ochronne pełni funkcję konstrukcji zabezpieczającej
pracowników wykonujących dany
obiekt budowlany, a nie jako środek umożliwiający wykonanie tych
prac.
c) poślizgnięcie, potknięcie się,
upadek osoby z wysokości (na tym
samym poziomie).
Niestety statystyki te nie zmieniają się od kilku lat, a wszystkie
trzy główne przyczyny wypadków
mają bezpośredni związek z pracą
na wysokości. Oczywiste jest więc,
że potrzebne są skuteczniejsze
działania zapewniające ochronę pracowników przed upadkiem
z wysokości.
Statystyki wypadkowości
w budownictwie
Zgodnie z przytaczanym rozporządzeniem [1], do zabezpieczeń stanowisk pracy na wysokości, przed
upadkiem z wysokości, należy stosować środki ochrony zbiorowej,
a w szczególności balustrady, siatki
ochronne i siatki bezpieczeństwa.
Dla dokładniejszego zrozumienia
intencji tego zapisu, przypomnijmy
sobie co oznacza pojęcie środki
ochrony zbiorowej. Są to „środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym
i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy,
będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych
urządzeniach” [4]. Środkiem takim
jest właśnie rusztowanie ochronne. Niestety oprócz cytowanej definicji „rusztowania ochronnego”,
w dalszych przepisach wykonawczych nie znajdziemy wielu informacji na temat zastosowania tego
rozwiązania. W zasadzie jedynym
Analizując dane Głównego Urzędu
Statystycznego [3] łatwo zauważyć, że przyczynami mającymi największy udział w ogólnej liczbie
wypadków są:
a) ześlizgnięcie się, upadek, załamanie czynnika materialnego z góry
(uderzenie poszkodowanego),
b) poślizgnięcie, potknięcie się,
upadek osoby (z wysokości),
b)
Fot. 1. Różnice pomiędzy rusztowaniem
roboczym i ochronnym [2]: a) rusztowanie
robocze, b) rusztowanie ochronne
36
Przesłanki prawne stosowania
rusztowań ochronnych
PRzeg l Ąd bu d owl any 7-8/2009
A R T Y KU Ł S P ONSOROWANY
poślizgni ęcie, potknięcie
się, upadek osoby
z wysokości (na tym samym
poziomie)
rok 2008
rok 2007
poślizgnięcie, potknięcie
się, upadek osoby
(z wysokości)
rok 2006
rok 2005
10,00%
15,00%
20,00%
Rys. 1. Najczęstsze przyczyny wypadków przy pracy – porównanie przyczyn
miejscem, gdzie wspomina się
o rusztowaniach ochronnych jest
§ 7.2 [1]: „Osoba wykonująca roboty na dachu o nachyleniu powyżej
20%, jeżeli nie stosuje się rusztowań ochronnych, jest obowiązana
stosować środki ochrony indywidualnej lub inne urządzenia ochronne”. W związku z tym zapisem
trudno się dziwić, że większość
ludzi kojarzy rusztowania ochronne wyłącznie z robotami dekarskimi, tymczasem mają one znacznie
szersze zastosowanie.
Powody zastosowania rusztowań ochronnych
Każdy kto realizował budowę
nowego obiektu w obszarze śródmiejskim wie, jak trudno jest zachować wymagane rozmiary strefy
niebezpiecznej, w której istnieje
zagrożenie spadania przedmiotów
z wysokości. Zgodnie z przepisami, strefa taka w swym najmniejszym wymiarze liniowym liczonym
od płaszczyzny obiektu budowlanego, nie może wynosić mniej
Fot. 2. Zmniejszenie szerokości strefy niebezpiecznej dzięki zastosowaniu rusztowania ochronnego
PR zeglĄ d bu d ow l an y 7-8/2009
A R T Y K U Ł S P ON S O R OWANY
0,00% 5,00%
ześlizgnięcie się, upadek,
załamanie czynnika
materialnego z góry
(uderzenie
poszkodowanego)
niż 1/10 wysokości, z której mogą
spaść przedmioty, lecz nie mniej
niż 6 m. Dla zachowania podanych
odległości nierzadko należałoby
sporządzać projekt organizacji
ruchu oraz wygradzać na stałe
z ruchu pieszych ciąg komunikacyjny sąsiadujący z budowanym
obiektem, a nawet część jezdni. Jednak istnieje jeszcze jedno
rozwiązanie. Mianowicie zgodnie
z § 21. 3. [1], w zwartej zabudowie miejskiej strefa niebezpieczna może być zmniejszona pod
warunkiem zastosowania innych
rozwiązań technicznych lub organizacyjnych, zabezpieczających
przed spadaniem przedmiotów.
Takim rozwiązaniem jest właśnie
rusztowanie ochronne (fot. 2).
Kolejnym powodem stosowania rusztowań ochronnych jest
zabezpieczenie ludzi pracujących
przy budowie obiektu. Nie zapominajmy, że osoby przebywające
na stanowiskach pracy, znajdujące się na wysokości co najmniej
1 m od poziomu podłogi lub ziemi,
powinny być zabezpieczone przed
upadkiem z wysokości. Oprócz
tego, wszelkie otwory w ścianach
zewnętrznych obiektu budowlanego, których dolna krawędź znajduje się poniżej 1,1 m od poziomu stropu lub pomostu, powinny
być zabezpieczone balustradą.
Zmusza to inwestorów do ponoszenia dodatkowych kosztów
spowodowanych montażem tymczasowych balustrad przy otworach w krawędziach zewnętrznych
obiektu. W przypadku zastosowania rusztowań ochronnych, istnieje
brak konieczności użycia dodatkowych zabezpieczeń jak balustrady ochronne przy otworach ściennych.
Zasadniczym błędem organizacyjnym popełnianym przez menadżerów budowy jest cięcie kosztów
związanych z zastosowaniem środków ochrony zbiorowej. Często tłumaczą oni, że przecież skoro każdy
z pracowników został wyposażony
w środki ochrony indywidualnej,
stanowi to wystarczający środek
ochrony. Jednak wiadomo, iż nic
37
ARTYKUŁ S PON S OROWANY
takie jak np. układanie zbrojenia,
montaż szalunków, betonowanie, murowanie, zabezpieczeni są
na krawędzi obiektu rusztowaniem
ochronnym (fot. 4).
A R T Y K U Ł S P ON S O R OWANY
Podstawowa charakterystyka
techniczna rusztowań ochronnych
Fot. 3. Rusztowanie ochronne – zabezpieczenie otworów w ścianach zewnętrznych obiektu
nie stanowi tak bezpiecznego rozwiązania jak środki ochrony zbiorowej, które wymuszają bezpieczną
pracę każdego pracownika znajdującego się w obrębie danego miejsca zagrożenia. Jest to również
wymóg prawny. Ostatnie zmiany
wprowadzone do przepisów wykonawczych [5], nadają priorytet
sto­sowania środków ochrony
zbiorowej. Każdy pracodawca
po­winien realizować obowiązek
zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną
pracą, właściwą organizację pracy,
stosowanie koniecznych środków
profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.
Obowiązek ten powinien być realizowany na podstawie ogólnych
zasad dotyczących zapobiegania
wypadkom i chorobom związanym z pracą [6], w szczególności
przez m.in.:
– stosowanie nowych rozwiązań
technicznych,
– nadawanie priorytetu środkom
ochrony zbiorowej przed środkami
ochrony indywidualnej.
Rusztowania ochronne zapewniają
minimalizację ryzyka osób wykonujących obiekt budowlany [7].
38
Zgodnie z [8]: „Każdy pracodawca, który zamierza przeprowadzić
tymczasowe prace na wysokości,
powinien wybrać sprzęt zapewniający właściwą ochronę przed
ryzykiem upadku z wysokości.
Zasadniczo środki ochrony zbiorowej zapobiegające upadkowi
zapewniają lepsze zabezpieczenie niż środki ochrony osobistej”.
Idealnym rozwiązaniem podczas
wznoszenia nowego obiektu jest
zastosowanie rusztowań ochronnych. Pracownicy wykonując kolejne prace budowlane na wysokości,
Rusztowania ochronne posiadają następujące cechy charakterystyczne:
• Konstrukcje rusztowań ochronnych powstają sukcesywnie ze
wzno­szonym obiektem. Nastę­pu­je w tym przypadku montaż wieloetapowy, co wiąże się z wcześniejszym opra­cowaniem harmonogramu montażu. Planując ich montaż
trzeba wziąć pod uwagę nie tylko
mobilność brygady montażowej,
ale również to, że poszczególne etapy nie muszą posiadać tak
dużego zakresu robót, jak standardowe rusztowania robocze;
• Są one zwykle wyższe niż wznoszony obiekt. Wymaga to czasami
zastosowania niestandardowego
kotwienia np. za pomocą odciągów z rur mocowanych do stropu obiektu. Pamiętajmy, że konstrukcja rusztowania nie powinna
wystawać poza najwyżej położoną
linię kotew więcej niż 3 m;
• Występuje w tym przypadku brak
konieczności stosowania kom-
Fot. 4. Ochrona pracowników przed ryzykiem upadku z wysokości
PRzeg l Ąd bu d owl any 7-8/2009
A R T Y KU Ł S P ONSOROWANY
Podsumowanie
Dzięki zastosowaniu rusztowań
ochronnych otrzymujemy następujące korzyści:
• Korzyści związane z ochroną
pracy
Rusztowania ochronne jako śro-
dek ochrony zbiorowej pozwalają
na brak konieczności stosowania przez pracowników środków
ochrony indywidualnej zabezpieczających przed upadkiem
z wysokości. Niewątpliwie wpływa to pozytywnie na organizację pracy, pozwalając wykonywać ją efektywniej i bezpieczniej.
Budowa taka staje się budową
bezpieczną, co jest bardzo istotne, zważywszy na przytaczane
wcześniej niechlubne statystyki
wypadkowości związane z pracą
na wysokości. Bezpieczeństwo
zapewnione jest nie tylko pracownikom wykonującym pracę przy
budowie obiektu budowlanego,
lecz również dla osób postronnych
– rusztowanie ochronne stanowi
skuteczną barierę uniemożliwiającą upadek przedmiotów poza
granicę wznoszonego obiektu.
• Korzyści ekonomiczne
Wielu inwestorów uważa, że stosownie rusztowań ochronnych jest
nieekonomiczne, z uwagi na to,
że w początkowym etapie budowy
nie jest jeszcze ono niezbędne
(roboty wykończeniowe – w tym
fasady, zwykle wykonywane są
w końcowej fazie realizacji obiektu),
a trzeba ponosić koszt dzierżawy
takiego rusztowania. Tymczasem
jeżeli porównamy ten koszt z kilkakrotnym montażem rusztowań
roboczych w trakcie wykonywania obiektu, zwykle okazuje się,
że rusztowania ochronne są tańszym rozwiązaniem. Generalny
wykonawca zleca poszczególne
roboty podwykonawcom, a ci
z kolei, niezależnie ponoszą koszt
montażu rusztowań. Często roboty
związane z fasadami są rozdzielone
wśród podwykonawców zajmujących się np. stolarką okienną, okładzinami ścian itp. W konsekwencji
za działania takie (kilkakrotne stawianie rusztowania w tym samym
miejscu), koszt ponosi w pewnej
części również inwestor obiektu.
Dzięki rusztowaniom ochronnym
redukujemy takie koszty. Oprócz
tego występuje brak konieczności
stosowania dodatkowych zabezpieczeń wewnętrznych w obiek-
PR zeglĄ d bu d ow l an y 7-8/2009
cie, np. obarierowanie ochronne
przy otworach zewnętrznych pionowych.
• Korzyści organizacyjne
Rusztowania ochronne są łatwym
sposobem zmniejszenia szerokości strefy ochronnej (niebezpiecznej) w zabudowie śródmiejskiej.
Uzyskujemy również łatwy dostęp
do elewacji obiektu dla wszystkich
branż, w całym okresie realizacji
zadania.
Bibliografia
[1] Rozporządzenie ministra infrastruktury
z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania robót
budowlanych (Dz. U. z 2003 r. Nr 47 Poz.
401)
[2] Rusztowania budowlane. Nowoczesne
systemy rusztowań roboczych. Skrypt
do nauki zawodu montażysty rusztowań.
Polska Izba gospodarcza rusztowań. Poznań
2006
[3] Główny Urząd Statystyczny. Departament
Pracy i Warunków Życia. Monitoring rynku
pracy. Wypadki przy pracy:
– w 2008 r., Warszawa, 2009.03.
– w 2007 r., Warszawa, 2008.03.
– w 2006 r., Warszawa, 2007.03.
– w 2005 r., Warszawa, 2006.03.
[4] Rozporządzenie ministra pracy i polityki
społecznej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy (tekst jednolity, Dz. U. z 2003 r. Nr 169
Poz. 1650)
[5] Rozporządzenie ministra pracy i polityki
społecznej z 6 czerwca 2008 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(Dz. U. z 2008 r. Nr 108 Poz. 690)
[6] Dyrektywa Rady z 12 czerwca
1989 r. w sprawie wprowadzenia środków
w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia
pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG),
(Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989, str. 1; Dz.
Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.
5, t. 1, str. 349)
[7] Rozporządzenie ministra gospodarki,
pracy i polityki społecznej z 30 września
2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas
pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 178 Poz. 1745)
[8] Dyrektywa 2001/45/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 27 czerwca 2001 r.
zmieniająca dyrektywę Rady 89/655/EWG
dotyczącą minimalnych wymagań w zakresie
bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas
pracy (Dz. U. WE L 195 z 19.7.2001, str. 46,
druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu
art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)
A R T Y K U Ł S P ON S O R OWANY
pletu wyposażenia rusztowania.
W związku z tym, że rusztowanie
ochronne nie musi być rusztowaniem roboczym, nie musi ono
posiadać bortnic, kompletu poręczy od strony zewnętrznej (jednak
pamiętajmy, że poręcze stanowią
również rodzaj stężenia poziomego rusztowania). W ogólnym
przypadku, rusztowania ochronne
nie musiałoby również posiadać
podestów i pionów komunikacyjnych – oczywiście przy zastosowaniu odpowiedniego systemu rusztowania, np. rusztowania modułowego (fot. 1). Zasadniczą funkcją
takiego rusztowania jest ochrona pracowników wykonujących
obiekt budowlany i nie musi ono
służyć jako „konstrukcja służąca
do utrzymywania osób, materiałów
i sprzętu”;
• Rusztowania ochronne posiadają zwykle komplet poręczy
wewnętrznych, tj. montowanych
od strony obiektu budowlanego. Uniemożliwiają one upadek
z wysokości pracowników wykonujących obiekt, należy jednak zwrócić uwagę na odległość pomiędzy
nimi a obiektem. Niestety, jeżeli
odległość taka wynosi powyżej
20 cm, istnieje możliwość upadku w przestrzeń pomiędzy rusztowaniem a wznoszonym obiektem.
Wtedy konieczne jest przedsięwzięcie dodatkowych środków
np. dołożenie konsol rozszerzających pomost rusztowania lub
montaż dodatkowego obarierowania w otworach zewnętrznych
obiektu;
• Po uzupełnieniu wyposażenia
(komplet podestów, poręcze, deski
krawężnikowe itp.) rusztowanie
ochronne staje się rusztowaniem
roboczym i można z niego wykonywać prace budowlane.
39