Dowód z zeznań świadka nieletniego

Transkrypt

Jolanta Pyszczyńska-Piotrowska
„ Dowód z zeznań świadka nieletniego”
Jolanta Pyszczyńska-Piotrowska „ Dowód z zeznań świadka nieletniego”
Uniwersytet Warszawski Centrum Nauk Sądowych, Warszawa 2008[ fragment pracy
dyplomowej ]
Podkreślić należy, że model przesłuchiwania pokrzywdzonych do 15 roku życia
został ściśle unormowany wart. 158a kpk. Przypis ten dotyczy sprawo przestępstwa
określone w rozdziałach XXV i XXVI kodeksu karnego.
W odniesieniu do tej grupy świadków, jakimi są osoby poniżej 15 roku życia
ustawodawca wprowadził zasadę zawartą wart. 171 § 3 kpk :jeżeli osoba
przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę
możliwości
,przeprowadzone
w
obecności
przedstawiciela
ustawowego
lub
faktycznego opiekuna, chyba ze dobro postępowania stoi temu na drodze.
Następną regulacją jest art. 360 § 3kpk Sąd może wyłączyć jawność całości
albo części rozprawy, jeżeli jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania
świadka, który nie ukończył 15 lat.
Powyższe artykuły odnoszą się do określonej grupy przestępstw i dotyczy
świadków - osób poniżej 15 lat.
Zatem osoby w przedziale wieku po ukończeniu 15 lat, a przed ukończeniem
17 lat już tym regulacjom nie podlegają.
Te osoby chronią przepisy art. 316 § 3 kpk, czy też 192 § 2 kpk.
Jednak te przepisy w praktyce nie chronią świadków, którzy ukończyli 15 lat,
a nie mają skończonych 17 lat , przed ponownym lub kolejnym przesłuchaniem .
Zważyć przy tym należy, że nie odbiera się przyrzeczenia od osób, które nie
ukończyły 17 lat (art. 189 pkt l kpk).
Czy zatem przesłuchanie osób w przedziale wieku od 15 do 17 lat nie wymaga
regulacji?
Czy można takie osoby traktować jako już dojrzałe emocjonalnie i na równi
Prokuratura Okręgowa w Kielcach
http://www.prokuratura.kielce.pl/-ikategoria-37_39.html
5
z dorosłymi?
Analiza praktyki dostarcza przykładów, że w zakresie kwestionowania i oceny zeznań
świadków nieletnich popełniane są błędy. Podstawowym uchybieniem czy to Sądu, czy
też Prokuratury jest automatyczne traktowanie tych zeznań, w szczególności złożonych
przez świadków w przedziale wiekowym od 15 do 17 lat.
W praktyce nie uważa się ich już za dzieci l przeważnie stosuje się kryteria jak
wobec dorosłych.
Natomiast ciekawy model dotyczący głównie świadków nieletnich prezentują
niemieccy uczeni H. Szewczyk i E. Liittmann (Marten 1990, s. 200-20 l) 7
Wyróżnili oni 7 kryteriów oceny zeznań:
- ocena okresu poprzedzającego wypowiedź procesową
- analiza zachowań niewerbalnych
- zachowania związane z zeznaniami
- sposób odtwarzania
- konstrukcja zeznania
- wewnętrzna budowa zeznania
- stałość zeznań.
Słusznie zauważa E. Gruza 8 , że katalog kryteriów oceny wiarygodności zeznań
nie stanowi wyczerpującego wyliczenia.
Jednak nie ulega wątpliwości, że kryteria takie są bardzo przydatne dla biegłych
przy opiniowaniu zwłaszcza w sprawach o molestowanie seksualne nieletnich.
7.
Marten z.: Wstęp do psychologii sądowej ,Wydawnictwo U.Ś., Katowice 1990, s.200-201
8.
Ewa Gruza: Kryteria oceny wiarygodności zeznal\ dzieci -artykul-dzieckoswiadek.pl
6
Wielokrotnie zeznania świadka nieletniego są jedynym bezpośrednim dowodem
popełnienia czynu. Od wartości tego zeznania zależy z jednej strony przyszłość
oskarżonego, zaś z drugiej - ochrona dobra pokrzywdzonego.
Rozdział II:
Walor dowodowy zeznań świadka nieletniego –
zarys teoretyczny
W procesie karnym najważniejsze znaczenie ma zasada prawdy.
Zasada ta ściśle wiąże się z zasadą bezpośredniości.
Budowa całego procesu jest tak ułożona, aby realizowała dyrektywę, zgodnie,
z którą podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia
faktyczne.9
Często kluczowym dowodem są zeznania świadka nieletniego.
Nieletni może występować w procesie w charakterze świadka z uwagi na to, że
był na miejscu zdarzenia lub w jego pobliżu, poczynił spostrzeżenia co do przebiegu
zajścia i jest w stanie je odtworzyć.
Po drugie nieletni może występować w charakterze świadka i pokrzywdzonego.
Ta podwójna rola świadka nieletniego rodzi trudności w ocenie jego zeznań.
I tak kiedy dzieci są ofiarami przemocy fizycznej lub psychicznej w większości
przypadków ich kondycja fizyczna, stwierdzone urazy, poziom rozwoju fizycznego,
stan higieny oraz warunki, w których żyją stanowią w sposób bezpośredni lub pośredni
o dowodach ich skrzywdzenia.
Dotyczy to również sytuacji podejrzenia o wykorzystywanie seksualne.
Fizyczne dowody kontaktów seksualnych z dziećmi lub nieletnimi stanowią wówczas
dowody krzywdy. 10
9
. A. Wesołowska: Zmiany kodyfikacji karnych w zakresie przepisów dotyczących ochrony prawnej małoletnich-art. dzickoswiadek.pl
10.
M.Sajkowska: Wprowadzenie: Przesłuchanie dzieci -ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki -art. internet
7
Najczęściej dowód uzyskany z zeznań nieletniego jest jedynym dowodem
mogącym odtworzyć przebieg zdarzenia.
Stąd państwa europejskie przyjmują modele ochrony nieletnich, a w
szczególności w wieku dziecięcym w trakcie postępowania karnego.
Najbardziej wszechstronną pomoc, zwłaszcza dzieciom oferuje Szwecja poprzez
zapewnienie na koszt państwa adwokata jako specjalnego pełnomocnika prawnego.
Osoba ta nie tylko reprezentuje interesy dziecka, ale także opiekuje się mm podczas
procedur dochodzeniowych jeżeli domniemanym sprawcą przestępstwa jest bliski
krewny małoletniej ofiary.11
W Polsce stale ulega poprawie system ochrony dzieci (przyjazne pokoje
przesłuchań, pomoc psychologiczna).
Ta idea ochrony praw nieletnich świadków, a w szczególności dzieci świadków
świadczy o konieczności zapewnienia nieletnim pokrzywdzonym jak największych
gwarancji, aby zminimalizować stres związany z przesłuchaniem oraz odtwarzaniem
często bolesnych przeżyć.
Ochrona praw świadka nieletniego jest potrzebna, bowiem zeznam a świadka
złożone w odpowiednich warunkach i z zachowaniem form procesowych oraz
odpowiednio ocenione są pełnowartościowym materiałem dowodowym i niekiedy są
nieomal wyłączną lub zasadniczą podstawą rozstrzygnięć procesowych. 12
Z procesowego punktu widzenia zarówno prokuratura, jak też sądy darzą
zaufaniem świadka, gdyż jest to dowód bezpośredni. To świadek odtwarza to co
widział, zapamiętał.
Jednak wiele czynników natury subiektywnej wpływa na kształtowanie zeznań.
11
.. M.Sajkowska : Wprowadzenie: Przesłuchanie dzieci -ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki - art.intemet
12
. Ewa Gruza: Kryteria oceny wiarygodności zeznań dzieci -artykul-dzieckoswiadek.pl
8
Psychologowie nie zgłębili jeszcze wszystkich tajników ludzkiej pamięci, lecz są
zgodni co do tego, że proces pamięciowy składa się z 3 etapów: kodowania,
przechowywania i odzyskiwania (wydobywania) informacji.
Na dokładność procesu kodowania wpływa wiele czynników takich jak: czas
obserwowania zdarzenia, warunki w jakich zostało ono zakodowane oraz stopień
koncentracji uwagi.
Każda osoba koduje to samo zdarzenie w różny sposób.13
Pamięć bywa zawodna, dotyczy to dzieci i dorosłych.
W procesie karnym jak już wspomniano czysto kluczowym dowodem są
zeznania nieletnich świadków, którzy również pełnią rolę pokrzywdzonych.
Szczególnej staranności i wiedzy wymaga ustalenie czy nieletni świadkowie są
wiarygodnymi świadka, czy też przejawiają podatność na sugestie.
"Najbardziej wyraźna i powszechna spośród związanych z wiekiem różnic w
jakości zeznań ujawnia się wtedy, gdy stosujemy test swobodnego odtwarzania, czyli
prosimy osobę przesłuchiwana, aby opowiedziała - bez dodatkowych pytań - wszystko
co pamięta, na przykład "Opisz wszystko, co widziałeś” 14
Jak wynika z literatury dzieci starsze i dorośli podają wówczas więcej
informacji. Istotne jest to, że informacje te są zgodne z prawdą.
Jako kolejny element wiarygodności zeznań świadka nieletniego można opisać
stałość jego zeznań i wewnętrzną ich spójność.
13.
John E.B. Myers : Dziecko jako świadek -art. internet
14.
John E.B. Myers : Dziecko jako świadek -art. Internet
9
Dodatkowo stałość zeznania wzmacnia wartość dowodową wówczas, gdy
odnosi się do pobocznych, ramowych okoliczności działania oraz gdy opisy dotyczą
szczegółów nie powiązanych ze sobą w całości.
Waga cechy stałości wzrasta, gdy zeznania są składane w szybkim tempie i mają
zróżnicowaną formę, lecz zgodną treść co wyklucza tzw. wyuczenie.15
Cechą wiarygodności są też kompleksy uzupełnień, które są przedstawiane w rozproszeniu,
obrazują różne etapy zdarzenia, a zatem me mogły być wcześniej przygotowane. Zeznania
nieszczere zawierają najczęściej wyłagodzone dane, a w kolejnych przesłuchaniach są coraz
bardziej upraszczane, skracane.16
Kolejną cechą wiarygodności zeznań jest nadmierność wyrażania uczuć, którą sprawdzić
można porównując uczucia towarzyszące opisowi własnych i cudzych przeżyć.
Jednak najtrudniejszym problemem jest rozpoznanie wiarygodności zeznań świadka
nieletniego dotyczących przestępstw seksualnych.
Rozpoznanie wiarygodnego zeznania możliwe jest wówczas na podstawie wystąpienia
opisu odpowiadającego danemu typowi przestępstwa, czyli odtworzenie kompleksu zachowań,
którego nie można znać bez rzeczywistego przeżycia. 17
Podnieść przy tym należy, że cechy zachowania sprawców są wtedy uzależnione od wieku
ofiary.
13.
Ewa Gruza: Kryteria oceny wiarygodności zeznań dzieci -artykul-dzieckoswiadek.pl
16.
17.
10
Można tu wymienić powtarzające się zachowania dorosłych sprawców:
- w wykorzystaniu młodzieży szkolnej zwiększa się liczba zbliżeń seksualnych
związanych z rozmowami, np. uświadamiającymi o tematyce medycznej, podczas których
podejmowane są działania seksualne,
- u młodzieży w wieku poprzedzającym dojrzewanie przestępstwom seksualnym
towarzyszy bardziej indywidualny stosunek, często mający charakter uwodzenia erotycznego.18
W ustaleniu, czy nieletni był ofiarą wykorzystania seksualnego najczęściej
korzysta się z opinii biegłych psychologów. Organy procesowe w praktyce oczekują od
biegłego psychologa niekiedy tylko na podstawie udziału w przesłuchaniu,
rozstrzygnięcia co do wiarygodności zeznań małoletniego świadka pokrzywdzonego.
Nierzadko wypowiedzenia się co do samego zaistnienia faktów mających
charakter molestowania seksualnego i wskazania sprawcy takich zachowań. W tych
sytuacjach wzrasta zagrożenie spadku aktywności i efektywności w poszukiwaniu
innych dowodów przestępstw.
19
W sprawach, w których skrzywdzone dziecko zostało przesłuchane z udziałem
biegłego celem ekspertyzy winno być dostarczenie organowi procesowemu informacji,
które pozwolą mu na ocenę zeznań świadka i umożliwią poczynanie ustaleń, czy
dziecko było ofiarą seksualnego wykorzystania.
18
Amtzen F.: Psychologia zeznalI świadków, PWN, Warszawa 1989, s.124 i nast.
J .Biedemlan: Oczekiwania organu procesowego wobec biegłego psychologa w sprawach kamych - art. "Dziecko krzywdzone" nr 4(21)
2007
19
11
Jerzy Biedermann
20
uważa, że biegły psycholog w końcowych wnioskach
opinii powinien rozstrzygnąć czy warunki dokonywania przez świadka spostrzeżeń i
jego indywidualne właściwości umożliwiają mu zrelacjonowanie zdarzeń, czy zeznania
te są adekwatne do jego wieku i poziomu intelektualnego, czy me stwierdza się
wystąpienia czynników mogących powodować zniekształcenie Jego zeznań oraz czy
świadek ujawnia symptomy charakterystyczne dla dzieci wykorzystywanych seksualnie
(Jaśkiewicz - Obydzińska, Wach 2005).21
Zatem od biegłego należy w szczególności oczekiwać wnioskowania, czy
badany świadek nieletni wykazuje objawy specyficzne dla wykorzystania seksualnego.
Negatywnie należy ocenić zlecanie opinii z rutynowymi pytaniami do biegłego psychologa o
"zdolność świadka do spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń" (art.192§2 kpk), czy
też skłonności świadka do konfabulacji.
Zdecydowanie trafniejszymi pytaniami odnośnie zeznań złożonych przez nieletnich
świadków, byłoby pytanie, czy świadek (nieletni, dziecko) "przeżyło doświadczenia związane z
wykorzystaniem seksualnym?"22
Oceniając walor dowodowy zeznań świadka nieletniego warto również poruszyć problem podatności
na sugestie.
W literaturze termin sugestia definiowany jest jako proces (wpływania) lub jako bodziec
(za pomocą którego dokonuje się wpływu).23
Podatność na sugestię , sugestybilność to określenie cechy człowieka , odnoszącej się do
łatwości , z jaką u danej osoby można spowodować zmianę sądów, opinii, zachowań.
20
J .Biedemlan: Oczekiwania organu procesowego wobec biegłego psychologa w sprawach kamych - art. "Dziecko krzywdzone" nr 4(21)
2007
21
Jaśkiewicz -Obydz.ińskaT.,Wach E. : "Ekspertyza psychologiczna małoletnich ofiar przemocy seksualncj ,,,referat przedstawiony
na konferencji "Dziecko-ofiara przemocy seksualnej w procesie karnym" -24 wrzcsień 2005 Gdańsk
22
J.Biedemlan: Oczekiwania organu procesowego wobec biegłego psychologa w sprawach karnych - art. "Dziecko krzywdzone" nr 4(21) 2007
23
Zielona -Jenek : Podatność na sugestię dziecka- zarys teoretyczny- art.dzieckoswiadek.pl
12
Nie istnieje prosta zbieżność między wiekiem a podatnością na sugestie. Błędne byłoby twierdzenie,
że czterolatek jest bardziej podatny na sugestię niż czterdziestolatek.24
Zależy to od licznych czynników sytuacyjnych, rozwojowych i osobowościowych.
Przyjmuje się generalnie, że małe dzieci są bardziej podatne na sugestie niż dzieci starsze i
dorośli.
Gary Melton
25
uważa, że "wiek w pewnym stopniu wiąże się z podatnością na sugestię,
jednak prawdopodobnie ów związek zachodzi rzadziej niż dotąd zakładano".
Uczestnictwo z danym zdarzeniu - a nie tylko bierne przyglądanie się z boku może zmniejszać przydatność na sugestie, dlatego, że w umyśle uczestnika zdarzenia
wytwarza się mocniejszy ślad pamięciowy.
Ann Tobej i Gail Godman (1962) zauważyli 26, że "uczestnictwo może zarówno
wzmacniać wspomnienia dzieci dotyczące danego zdarzenie jak i zwiększać odporność
na sugestię" (s. 792)
Podnieść przy tym należy, że w czasie przesłuchania świadka nieletniego
należy używać pytań otwartych, a nie sugerujących.
Jednak w praktyce nie sposób uniknąć całkowicie pytań sugerujących.
Tu istnieje poważny dylemat.
Przy zadawaniu pytań sugerujących powstaje ryzyko uzyskania błędnych
informacji. Jeśli jednak przesłuchujący będzie bezwzględnie unikał takich pytań, to
dzieci wykorzystane seksualnie mogą być pozbawione ochrony.
Zatem należy zawsze oszacować koszty i korzyści wynikające z zadawania
pytań sugerujących, starając się ograniczyć ich liczbę.27
24
John E.B. Myers : Dziecko jako świadek -art. internet
25
Melton G.B.i inni: Empirical research on child maltreatment and the law ."Journal of Clinical Child Psychology"1995, s.59
26
. Tobey A. E., Goodman ,G. S.: Chidren5 eyewitness memory: Effects of participation and forensic context.
"Child Abuse & Neglect " 1962, s.792
27
. John E.B. Myers : Dziecko jako świadek -art. internet
13
Powyższa argumentacja tylko w zarysie porusza problemy związane z
uzyskaniem dowodu z zeznań świadka nieletniego. Proces wydobywania informacji z
pamięci takiego świadka nakłada na organ procesowy konieczność podnoszenia
kwalifikacji i wiedzy w tym zakresie.
Bowiem zbyt wiele czynników natury subiektywnej ma wpływ na kształtowanie
się zeznań świadka nieletniego i jedynie ich znajomość może uchronić przed błędną
oceną wiarygodności samego świadka, jak też składanych przez niego zeznań.
Z drugiej strony nieletni świadkowie mają prawo do godnego i dostosowanego
do ich poziomu rozwoju traktowania przez system prawny. W tym zakresie szczególnej
ochrony wymagają dzieci.
W związku z tym profesjonalizm ze strony organu procesowego niewątpliwie
sprzyjać będzie obiektywizacji oceny dowodu z zeznań świadka nieletniego w procesie
karnym.
14

Dowód z zeznań świadka nieletniego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ethan Frome

świadkowie - Sąd Okręgowy Warszawa

Pobierz plik

Studium opiniowania sądowo-psychologicznego

Dziecko jako świadek w procesie karnym

Wiarygodność zeznań świadków

Oświadczenie o niekaralności

Oświadczenie o nie sporządzaniu sprawozdań finansowych