Krwotok śródmózgowy - Forum Medycyny Rodzinnej

WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Krwotok śródmózgowy
Magdalena Karwacka,
Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Katedra Neurologii,
Klinika Neurologii Dorosłych,
Akademia Medyczna w Gdańsku
STRESZCZENIE
Krwotoki śródmózgowe stanowią 10–15% wszystkich udarów. Gwałtownie narastające deficyty neurologiczne, a przy dużych krwawieniach szybko rozwijająca się śpiączka to główne objawy krwawienia śródmózgowego. Charakter objawów neurologicznych
zależy od wielkości i topografii krwawienia. Szczególnie narażeni są chorzy z wieloletnim, nieleczonym nadciśnieniem tętniczym. Do innych przyczyn należą: angiopatia
amyloidowa, guzy, stosowanie leków przeciwkrzepliwych, zaburzenia krzepnięcia,
malformacje tętniczo-żylne, naczyniaki jamiste, tętniaki, urazy, wtórne krwawienia do
zawałów niedokrwiennych. Diagnostyka opiera się na badaniach neuroobrazujących
(tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Leczenie jest uzależnione od stanu klinicznego pacjenta oraz od przyczyny krwawienia.
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49–55
słowa kluczowe: krwawienie śródmózgowe, nadciśnienie tętnicze
WSTĘP
gowego
Terminem krwotok śródmózgowy określa
tętniaki, choroby krwi, na przykład mało-
się ostre lub podostre krwawienie do mózgu
płytkowość, białaczka, hemofilia i krwawie-
spowodowane pęknięciem naczynia wsku-
nia pourazowe. U młodych dorosłych częsty-
tek uszkodzenia śródbłonka naczyń kapilar-
mi przyczynami są nadciśnienie tętnicze, al-
nych, zaburzeń krzepnięcia lub w wyniku
kohol i narkotyki. W średnim i starszym wie-
wzrostu ciśnienia tętniczego. Częstość wy-
ku krwawienie śródmózgowe zwykle ma
stępowania krwotoków śródmózgowych
związek z nadciśnieniem tętniczym, angio-
ocenia się na 10–20 przypadków na 100 000 [1].
patią amyloidową, guzami mózgu, malfor-
W Stanach Zjednoczonych występuje 70 000
macją naczyniową, tętniakami, a także zmia-
przypadków udaru krwotocznego rocznie
nami zapalnymi w naczyniach mózgowych.
(10–15% wszystkich udarów) [2]. Chory
Do czynników predysponujących należą tak-
z udarem krwotocznym jest przeciętnie
że otyłość oraz cukrzyca.
są:
malformacje
naczyniowe,
o 10 lat młodszy od chorego z udarem nie-
W przypadku krwotoków spowodowa-
dokrwiennym. Najbardziej zagrożeni są cho-
nych nadciśnieniem tętniczym częstym źró-
rzy z wieloletnim, nieleczonym nadciśnie-
dłem krwawienia są naczynia przeszywające,
niem tętniczym, choć przyczyny krwawienia
zaopatrujące jądra podstawy, wzgórze i pień
śródmózgowego zmieniają się w ciągu życia.
mózgu (tętnice soczewkowo-prążkowiowe)
U dzieci przyczynami krwawienia śródmóz-
oraz przyśrodkowe odgałęzienia tętnicy
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49–55
Chory z udarem
krwotocznym jest
przeciętnie o 10 lat
młodszy od chorego
z udarem
niedokrwiennym
Adres do korespondencji:
lek. Magdalena Karwacka
Klinika Neurologii Dorosłych
Akademii Medycznej w Gdańsku
ul. Dębinki 7, 80–212 Gdańsk
tel.: (058) 349–23–00,
faks: (058) 349–23–20
e-mail: [email protected]
Copyright © 2008 Via Medica
ISSN 1897–3590
49
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Do typowych wczesnych
objawów odczuwanych
przez prawie połowę
chorych należą
silne bóle głowy
podstawnej [3, 4]. Krwawienia te dotyczą
mięci obrażenia w obrębie twarzoczaszki po-
najczęściej jąder podstawy, wzgórza, mostu
winny budzić podejrzenie istnienia krwoto-
i móżdżku. W ostatnim czasie w wyniku sku-
ku pourazowego i uzasadnić odpowiednie
tecznego leczenia nadciśnienia zmniejszyła
postępowanie diagnostyczne.
się liczba krwawień o typowej lokalizacji, zaś
Większość krwotoków śródmózgowych
zwiększyła się liczba krwotoków płatowych,
w przebiegu nadciśnienia rozwija się w cza-
które są spowodowane skazami krwotoczny-
sie 30–90 minut, podczas gdy krwotoki spo-
mi, angiopatią amyloidową i guzami.
wodowane
antykoagulacyj-
nym mogą narastać przez dłuższy czas (na-
łane skazą krwotoczną, przerzutami, zapa-
wet do 24–48 godzin). Jeśli krwawienie usta-
leniem naczyń lub posocznicą.
nie, to najczęściej się nie powtarza. Wyjątek
Na uwagę zasługuje fakt, iż 5–10% guzów śródczaszkowych powoduje krwawie-
Wielkość
i umiejscowienie krwiaka
śródczaszkowego
decydują o rokowaniu
leczeniem
Krwawienia mnogie są najczęściej wywo-
stanowią pacjenci z amyloidozą, u których
mogą wystąpić kolejne krwawienia.
nie śródczaszkowe, które często jest pierw-
W ciągu 24 godzin makrofagi zaczynają
szym objawem nowotworu mózgu [4, 5]. Do
fagocytować krwiak. Po upływie 1–6 miesię-
nowotworów, które najczęściej dają prze-
cy krwiak zostaje wchłonięty z pozostawie-
rzuty do ośrodkowego układu nerwowego
niem szczelinowatej, pomarańczowej jamy
i powodują krwawienie śródmiąższowe
wyścielonej blizną glejową i zawierającymi
należą: rak oskrzeli, czerniak, rak kosmów-
hemosyderynę makrofagami.
kowy, rak jasnokomórkowy nerek oraz rak
tarczycy.
Samoistny krwotok mózgowy powstaje
przeważnie pod wpływem aktywności fizycz-
Krwotoki pourazowe umiejscawiają się
nej. Do typowych wczesnych objawów od-
zwykle w biegunach czołowych bądź skro-
czuwanych przez prawie połowę chorych
niowych i towarzyszą im zwykle krwotoki
należą silne bóle głowy. Należy pamiętać, że
podtwardówkowe (ryc. 1). Wywiad dotyczą-
w przebiegu udaru niedokrwiennego bóle
cy okoliczności zachorowania (uraz twarzo-
głowy występują tylko u 5–15% pacjentów.
czaszki), a u pacjentów z zaburzeniami pa-
W 20–30% przypadków krwawienia bóle
głowy są umiarkowane. Ogniskowe objawy
neurologiczne mogą wystąpić bez utraty
przytomności i klinicznie mogą być nie do
odróżnienia od udaru niedokrwiennego.
U 9% pacjentów występują napady padaczkowe, a wymioty u 30% chorych. Do wymiotów dochodzi głównie podczas przebicia do
układu komorowego lub w przypadku wzrostu ciśnienia śródczaszkowego [6].
Wysoka, wczesna śmiertelność, w granicach 40–50% w masywnych krwotokach
mózgowych, związana jest głównie z wgłobieniem (wskutek narastania ciśnienia śródczaszkowego oraz obrzęku okołoogniskowego) i ponownym krwawieniem [6, 7]. Gdy
ognisko krwotoczne jest większe niż 60 ml
niemal zawsze dochodzi do zgonu. Wielkość
i umiejscowienie krwiaka śródczaszkowego
Rycina 1. Krwiak śródmózgowy
50
decydują o rokowaniu [8]. Krwiaki nadnawww.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
miotowe i większe niż 5 cm, a także podna-
OBJAWY
miotowe większe niż 3 cm mają złe rokowa-
W przypadku krwiaków w okolicy skorupy
nie. Rokowanie odległe u pacjentów z krwia-
najbardziej charakterystyczny jest przeciw-
kiem śródmózgowym jest lepsze niż w uda-
stronny niedowład połowiczy. Objawy mogą
rze niedokrwiennym, gdyż objawy uszkodze-
narastać stopniowo, początkowo może to być
nia układu nerwowego w krwotoku mózgo-
tylko niedowład mięśni twarzy i zaburzenia
wym najczęściej zmniejszają się w większym
mowy. Następnie może dojść do osłabienia
stopniu niż w przypadku udaru niedokrwien-
kończyny górnej i dolnej oraz zwrotu gałek
nego obejmującego podobny obszar mózgu
ocznych w stronę ogniska. Niedowład może
(tab. 1).
stopniowo narastać, a napięcie mięśniowe
Tabela 1
Przyczyny krwotoków mózgowych [4, 6, 9, 10]
t Przewlekłe nadciśnienie tętnicze
t Tętniak
t Malformacje naczyniowe
Malformacje tętniczo-żylne
Naczyniaki jamiste
Teleangiektazje włośniczkowe
Naczyniaki żylne
t Kruchość naczyń
Angiopatia amyloidowa
Choroby zapalne tętnic i żył
t Skazy krwotoczne
Leki przeciwkrzepliwe (antagoniści witaminy K, heparyna, leki hamujące agregację płytek)
Leki fibrynolityczne
Małopłytkowość
Hemofilia
Białaczka
Anemia aplastyczna
Plamica małopłytkowa
Choroby wątroby
Powikłania leczenia trombolitycznego
Stan nadmiernej fibrynolizy
Hipofibrynogemia
t Narkotyki
t Zakrzepy zatok i żył
t Infekcyjne zapalenie wsierdzia, zakażone zatory, zatory w posocznicy, tętniaki mikotyczne
t Uraz czaszkowo-mózgowy
Pierwotne krwawienie do ognisk stłuczenia
Urazy kleszczowe (aplastyczna)
Oderwanie naczynia krwionośnego
Krwawienia wtórne (krwotoki Dureta)
Opóźniony udar pourazowy
t Krwawienia do istniejących wcześniej zmian
Guzy, przerzuty
Ziarniniaki
t Zawał krwotoczny, ukrwotocznienie zawału
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49–55
51
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
t Różne rzadsze przyczyny
Migrena
Ostre nadciśnienie tętnicze w rzucawce, pheochromocytoma
Kłębuszkowe zapalenie nerek
Leki wazopresyjne
Po endarektomii tętnicy szyjnej
Podczas arteriografii
Podczas bolesnego badania urologicznego
Jako późne powikłanie niedrożności tętnicy szyjnej
W przebiegu niedotlenienia
Wady o charakterze potworniaków
Opryszczkowe zapalenie mózgu
Krwotoczne zapalenie mózgu
Tularemia
Wąglik
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Zatrucie jadem kiełbasianym
Po nadmiernym wysiłku fizycznym
Przy ostrych bólach
Przy narażeniu na oziębienie
Przy zatorach tłuszczowych
Krwawienie nadnamiotowe po operacji w tylnej jamie czaszki
Po zamknięciu przetoki tętniczo-żylnej
U pacjentów
z zaburzeniami postawy
ciała i objawami
dysmetrii, u których
występują bóle głowy
i wymioty należy szybko
wykonać tomografię
komputerową
lub rezonans
magnetyczny głowy
początkowo może być obniżone lub gwałtow-
ocznych do dołu i ku środkowi, co daje wra-
nie wzrastać, występuje wówczas sztywność
żenie patrzenia na czubek nosa, może wystą-
i kończyny przyjmują ułożenie wyprostne [11].
pić nierówność źrenic ze zniesieniem reak-
Przy masywnych krwotokach, w których ma
cji na światło lub skośne ustawienie gałek
miejsce kompresja górnej części pnia mózgu,
ocznych (oko po stronie przeciwnej do nie-
rozwija się śpiączka. Towarzyszą jej: głęboki,
dowładu zwrócone ku dołowi i przyśrodko-
nieregularny lub przerywany oddech, rozsze-
wo), homolateralny zespół Hornera, zniesie-
rzenie i sztywność homolateralnej źrenicy,
nie konwergencji, porażenie spojrzenia ku
obustronny objaw Babińskiego oraz sztyw-
górze oraz oczopląs refrakcyjny.
ność odmóżdżeniowa.
Miejsce krwawienia
pozwala na określenie
prawdopodobnej etiologii
52
W przypadku krwotoku do mostu docho-
Niedowład lub porażenie połowicze ze
dzi do szybkiego pojawienia się śpiączki, po-
znacznie nasilonymi połowiczymi zaburze-
rażenia czterokończynowego oraz sztywności
niami wszystkich rodzajów czucia są charak-
odmóżdżeniowej. Źrenice są wąskie, szpilko-
terystyczne dla krwotoku wzgórzowego.
wate (1 mm), lecz reaktywne. Upośledzone są
Afazja, często z zachowaną zdolnością po-
odruchowe, poziome ruchy gałek ocznych,
wtarzania słów, występuje w przebiegu krwo-
wywołane skręceniem głowy (objaw lalki).
toku do dominującego (lewego) wzgórza,
Często występują hiperwentylacja, znaczne
zaś mutyzm w niektórych przypadkach krwo-
nadciśnienie i nadmierna potliwość. Zwykle
toku do wzgórza niedominującego [11].
w ciągu kilku godzin dochodzi do zgonu.
Mogą się również pojawić jednoimienne
Do typowych objawów krwotoków
ubytki pola widzenia. Często krwiaki rozsze-
móżdżkowych należą: nudności, wymioty,
rzające się w kierunku środkowego śródmóz-
bóle głowy w okolicy potylicznej i zawroty
gowia mogą być przyczyną zbaczania gałek
głowy. W obrazie klinicznym dominują zawww.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
burzenia postawy ciała i chodu. Zwykle to-
— krwotok do płata ciemieniowego powo-
warzyszy im ataksja kończyn i oczopląs.
duje bóle głowy w przedniej okolicy skro-
Krwotoki móżdżkowe nie wywołują zwykle
niowej oraz przeciwstronne, połowicze
zaburzeń przytomności, niedowładów lub
osłabienie czucia.
zaburzeń czucia. Mimo narastania objętości
U ponad połowy pacjentów z krwoto-
krwiaków móżdżkowych objawy kliniczne
kiem płatowym występują wymioty i sen-
mogą nie ulegać ewolucji aż do momentu
ność, drgawki pojawiają się rzadko.
ucisku na pień mózgu, kiedy gwałtownie
Dla lokalizacji ogniska krwotocznego
narastają objawy ciasnoty śródczaszkowej.
istotne znaczenie mają objawy oczne.
Należy wobec tego pamiętać, że u pacjentów
W krwotoku do skorupy gałki oczne zbaczają
z zaburzeniami postawy ciała i objawami
w stronę przeciwną do porażenia, w krwoto-
dysmetrii, u których występują bóle głowy
ku wzgórzowym gałki zbaczają ku dołowi,
i wymioty należy szybko wykonać tomografię
źrenice są wąskie (2–3 mm) ze śladową re-
komputerową (CT, computed tomography)
akcją na światło. W krwotokach do mostu
lub rezonans magnetyczny głowy (MRI,
upośledzone są odruchowe ruchy gałek
magnetic resonance imaging)!
ocznych do boków, źrenice są bardzo wąskie
Często występuje porażenie skojarzone-
(< 1 mm), reaktywne. W krwotokach
go spojrzenia w bok, w stronę ogniska krwo-
móżdżkowych gałki oczne mogą zbaczać do
tocznego, przymusowe zbaczanie gałek
boku, w stronę przeciwną niż ognisko, przy
ocznych w stronę przeciwną lub porażenie
braku porażenia kończyn.
Badanie CT wykrywa
krwiaki powyżej 1 cm
homolateralne nerwu odwodzącego. Rzadziej pojawiają się: przymusowe przymyka-
DIAGNOSTYKA
nie jednego oka, szybkie ruchy gałek ocznych
W rozpoznaniu różnicowym krwotoków nie-
w dół z powolnym powrotem do góry oraz
zwykle istotne są dane z wywiadu i badań
skośne ustawienie gałek ocznych. U niektó-
neuroobrazujących. Ważny jest pomiar ciś-
rych pacjentów występuje niewielki, homola-
nienia tętniczego i oznaczenie parametrów
teralny niedowład twarzy z osłabieniem od-
układu krzepnięcia. W badaniu CT mózgu
ruchu rogówkowego. Dysfagia i dyzartria nie
szczególnej uwagi wymaga ocena układu
są objawami częstymi. Może wystąpić śpiącz-
warstw i odmienności wysycenia miąższu.
ka (w przypadku ucisku na pień mózgu).
Miejsce krwawienia pozwala na określenie
Objawy krwotoku płatowego narastają
prawdopodobnej etiologii. Badanie CT wy-
w ciągu kilku minut i zależą od jego umiej-
krywa krwiaki powyżej 1 cm. Często niewi-
scowienia:
doczne są w tym badaniu naczyniaki jamiste,
— przy lokalizacji w płacie potylicznym
malformacje naczyniowe, rozsiane zmiany
pojawiają się ból wokół oka po tej samej
pourazowe. Po 2–4 tygodniach gęstość
stronie oraz niedowidzenie połowicze
skrzepniętej krwi zaczyna się zmniejszać
jednoimienne;
i krwiak staje się izodensyjny. Utrzymuje się
— krwotok okolicy skroniowej objawia się bó-
jednak nadal efekt masy i obrzęk mózgu.
lem w okolicy ucha lub do przodu od ucha.
U niektórych pacjentów widoczny jest pier-
Może również wystąpić częściowe niedo-
ścień wzmocnienia kontrastowego. W przy-
widzenie jednoimienne. Krwotok zlokali-
padkach obrazów CT budzących wątpliwość
zowany w lewym płacie skroniowym mani-
co do przyczyny krwawienia, należy wykonać
festuje się objawami afazji „płynnej”;
badanie MRI. Nietypowa lokalizacja, niere-
— krwotok do płata czołowego wywołuje
gularny kształt oraz nieproporcjonalnie
przeciwstronny niedowład połowiczy
duży obrzęk wokół krwiaka nasuwają podej-
i bóle głowy w okolicy czołowej;
rzenie krwawienia do guza. Cytokiny wy-
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49–55
U pacjentów
z krwotokiem
śródmózgowym
często występuje
zespół wzmożonego
ciśnienia czaszkowego,
dlatego należy unikać
wykonywania
nakłucia lędźwiowego
53
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Celem leczenia oraz
poprawy krążenia
mózgowego jest
zapobieganie
ponownemu krwawieniu
oraz obniżenie
wzmożonego ciśnienia
śródczaszkowego
dzielane przez komórki nowotworowe zabu-
stępczego bądź wspomaganego. Leczenie
rzają funkcjonowanie bariery krew–mózg
diuretykami osmotycznymi powinno być
i powodują powstanie obrzęku wazogenne-
wdrożone w wypadku wyraźnych objawów
go [12]. U młodych osób należy podejrzewać
wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego
anomalię naczyniową i wykonać angio-CT
z zaburzeniami świadomości. Skuteczność te-
lub angio-MRI, a w dalszej kolejności angio-
rapeutyczna leków przeciwobrzękowych
grafię naczyń mózgowych.
w leczeniu krwiaków śródmózgowych jest na-
W diagnostyce różnicowej krwiaków
śródmózgowych z guzami mózgu można
dal niepotwierdzona. Stosowanie profilaktyki
przeciwpadaczkowej jest sprawą dyskusyjną.
wykorzystać SPECT (single photon emission-
Krwotoki podnamiotowe poprzez bezpo-
99mTc-
średni ucisk na pień mózgu prowadzą zwykle
-MIBI . Badanie to uwidacznia zwiększony
do zaburzeń świadomości, natomiast w wyni-
wychwyt znacznika przez tkankę nowotwo-
ku ucisku wodociągu oraz przebicia krwi do
rową [5]. Etiologię krwawienia nie zawsze
komory czwartej mogą wywołać wodogłowie
udaje się ustalić. Chorzy powinni być wów-
ostre. Po usunięciu krwiaka lub po wykona-
czas poddani ocenie neuroradiologicznej po
niu drenażu można dzięki odbarczeniu uzy-
kilka miesiącach od krwawienia, aby unik-
skać szybką poprawę stanu chorego. Wskaza-
nąć przeoczenia istniejącej patologii. U pa-
niem do leczenia operacyjnego są krwiaki
cjentów z krwotokiem śródmózgowym czę-
o średnicy ponad 3–4 cm. Leczenie operacyjne
sto występuje zespół wzmożonego ciśnienia
powinno być brane pod uwagę, jeśli pojawią
czaszkowego, dlatego należy unikać wyko-
się objawy móżdżkowe i śpiączka.
-computed tomography) z użyciem
nywania nakłucia lędźwiowego.
Nie udowodniono, aby leczenie operacyjne krwiaków nadnamiotowych było bar-
Wskazaniem
do leczenia operacyjnego
są krwiaki o średnicy
ponad 3–4 cm
54
LECZENIE
dziej efektywne niż leczenie zachowawcze.
Leczenie krwotoków śródmiąższowych jest
U niektórych pacjentów wykonuje się kra-
wciąż sprawą kontrowersyjną [4, 9, 12, 13].
niotomię celem obniżenia ciśnienia śród-
Nadal nie została udowodniona wyższość le-
czaszkowego. Metoda ta bywa stosowana
czenia neurochirurgicznego nad zachowaw-
w przypadku krwawienia do półkuli niedo-
czym. Celem leczenia jest, obok poprawy krą-
minującej w celu ratowania życia. Leczenie
żenia mózgowego, przede wszystkim zapo-
neurochirurgiczne powinno być także zasto-
bieganie ponownemu krwawieniu oraz obni-
sowane u pacjentem z wtórnym pogorsze-
żenie wzmożonego ciśnienia śródczaszkowe-
niem stanu świadomości i nasileniem obja-
go. Ważne są: obserwacja pacjenta, kontrola
wów ogniskowych.
stanu neurologicznego, ciśnienia tętniczego,
Alternatywą dla kraniotomii, która jest
EKG, gospodarki wodno-elektrolitowej
leczeniem obciążającym, jest endoskopowa
i kwasowo-zasadowej. Leczenie zachowaw-
ewakuacja krwiaka. Metoda ta w porówna-
cze powinno zabezpieczyć podstawowe funk-
niu z tradycyjną doprowadziła do redukcji
cje życiowe i korygować wszelkiego rodzaju
śmiertelności oraz zmniejszenia objawów
zaburzenia. W przypadku pogorszenia się sta-
uszkodzenia układu nerwowego. Jeszcze
nu pacjenta, kiedy może wystąpić niebezpie-
mniej inwazyjną metodą jest stereotaktycz-
czeństwo zachłyśnięcia oraz przy wzroście
na ewakuacja krwiaka (przeprowadzana
ciśnienia śródczaszkowego istnieją wskazania
pod kontrolą CT głowy) z drenażem, po
do przejściowego stosowania oddechu za-
miejscowej fibrynolizie [13, 14].
www.fmr.viamedica.pl
Magdalena Karwacka, Mariusz Siemiński,
Walenty Michał Nyka
Krwotok śródmózgowy
PIŚMIENNICTWO
1.
Broderick J.P., Brott T., Tomisck T., Auster G., Mil-
8.
Huster G. Volume of intracerebral hemorrhage.
hemorrhages in blacks as compared with whites.
A powerful and easy-to-use predictor of 30-day
N. Engl. Med. 1992; 326: 733–736.
2.
Shaya M., Dubey A., Berk C. i wsp. Factors influencing outcome in intracerebral: a simple, reliable, and accurate method to grade intracerebral hemorrhage. Surg. Neurol. 2005; 63: 343–
–348.
3.
4.
2004; 21–23: 473–478.
10. Victor M., Ropper A. Neurologia Adamsa i Victora. Wydawnictwo Czelaj, Lublin 2003; 236–238.
morrhage growth in patients with intracerebral
Tomonaga M. Cerebral blood flow and clinical
hemorrhage. Stroke 1997; 28: 1–5.
outcome in patients with thalamic hemorrhages:
Mumenthaler M., Mattle H. Neurologia. Urban
a comparison with nutaminal hemorrhages.
Minutoli F., Angileri F.F., Cosentiono S. i wsp.
99m Tc-MIBI
SPECT in gistuinguishing neoplastic
J. Nucl. Med. 2003; 44: 1566–1573.
J. Neurol. Sci. 1996; 144: 191–197.
12. Tung G.A., Julius B.D., Rogg J.M. MRI of intracerebral
hematoma: value of vasogenic edema ratio for predicting the cause. Neuroradiology 2003; 45: 357–362.
13. Zuccarello M., Brott T., Derex L. i wsp. Early sur-
Qureshi A.I., Tuhrim S., Broderick J.P., Batjer H.H.,
gical treatment for supratentorial intracerebral
Hondo H., Hanley D.F. Spontaneous intracerbral
hemorrhage: a randomized feasibility study.
hemorrhage. N. Engl. J. Med. 2001; 344: 1450–
–1460.
7.
Lehmann-Horn F., Ludolph A. Neurologia. Diagnostyka i leczenie. Urban and Partner, Wrocław
11. Tanaka A., Yoshinaga S., Nakayama Y., Kimura M.,
from nonneoplastic intracerebral hematoma.
6.
mortality. Stroke 1993; 24: 987–993.
9.
Brott T., Broderick J., Kothari R. i wsp. Early he-
and Partner, Wrocław 2003; 270–276.
5.
Broderick J.P., Brott T.G., Duldner J.E., Tornisck T.,
ler R. The risk of subarachnoid and intracerebral
Stroke 1999; 30: 1833–1839.
14. Teernstra O.P.M, Evers S.M.A.A., Lodder J. i wsp.
Davis S.M., Broderick J., Hennerici M. i wsp. He-
Stereotactic treatment of intracerebral hemato-
matoma growth is a determinant of mortality and
ma by means of a plasminogen activator. A mul-
poor outcome after intracerebral hemorrhage.
ticenter randomized controlled trial (SICHPA).
Neurology 2006; 66: 1175–1181.
Stroke 2003; 34: 968–974.
Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 49–55
55