załącznik nr 2 do uchwały - POS

Transkrypt

ZAŁĄCZNIK NR 2
DO UCHWAŁY NR………………………….
INSTYTUT GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I MIESZKALNICTWA
03-728 WARSZAWA, UL. TARGOWA 45
OPIS STANU ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE
Warszawa – Kielce
czerwiec 2011 r.
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE
Autorzy opracowania:
Prof. UJK dr hab. Tadeusz Ciupa
Doc. dr Tadeusz Biernat
Dr Roman Suligowski
Dr Anna Fogel
Dr Przemysław Stolarz
2
Zawartość
1.
Położenie, ludność i gospodarka .................................................................................................................. 4
2.
Budowa geologiczna ..................................................................................................................................... 6
3.
Rzeźba terenu ............................................................................................................................................... 7
4.
Gleby i grunty antropogeniczne .................................................................................................................. 9
5.
Topoklimat i warunki aerosanitarne ........................................................................................................ 11
6.
Wody............................................................................................................................................................ 13
a)
Wody powierzchniowe...................................................................................................................... 13
b)
Wody podziemne ............................................................................................................................. 19
c)
Zagrożenia środowiska wodnego ......................................................................................................... 21
7.
Bioróżnorodność ......................................................................................................................................... 23
8.
Ochrona przyrody ...................................................................................................................................... 28
9.
Zabytki i walory kulturowo-krajobrazowe .............................................................................................. 35
2.
WYKAZ WYKORZYSTANYCH OPRACOWAŃ I PUBLIKACJI ..................................................... 36
3
STAN ŚRODOWISKA MIASTA KIELCE ORAZ POTENCJALNE
ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI
PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU TJ. NOWEGO PROGRAMU
OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA KIELCE
Niniejszy opis stanu środowiska miasta Kielce jest wynikiem prac nad „Prognozą
oddziaływania na środowisko” opracowaną dla „Programu ochrony środowiska miasta
Kielce”. W efekcie trwającej procedury strategicznej oceny oddziaływania na
środowisko dla POŚ miasta Kielce podjęto decyzję o włączeniu opisu stanu środowiska
miasta także do dokumentu POŚ.
1.
Położenie, ludność i gospodarka
Kielce są miastem o powierzchni 109,45 km2 położonym w środkowej części
województwa świętokrzyskiego, stanowiąc siedzibę jego władz administracyjnych a także
powiatu ziemskiego i grodzkiego. Graniczą z 7 gminami wiejskimi.
Według danych statystycznych GUS w dniu 31.12.2010 r. miasto zamieszkiwało 197 257
osób, co w rankingu miast polskich lokowało je na 17 pozycji. Średnia gęstość zaludnienia
wynosiła tu wówczas 1802,3 osoby/km2. Dynamikę zachodzących procesów urbanizacyjnych
w cyklu wieloletnim odzwierciedlają w pewnym stopniu zmiany liczby mieszkańców. I tak, w
1950 r. Kielce zamieszkiwało 63 tys. osób, a w 1964 r. – już 100 tys. Największy przyrost
liczby mieszkańców a zatem także infrastruktury komunalnej i mieszkaniowej następował od
połowy lat 70-tych aż do 1992 roku – od 150 tys. do 214 tys. osób. Od tego roku notuje się
systematyczne zmniejszanie stałej liczby mieszkańców miasta. Tendencja ta utrzyma się
prawdopodobnie w najbliższych latach. Prognozuje się, że w 2025 roku liczba mieszkańców
Kielc będzie wynosiła jedynie 177,4 tys. (Prognoza demograficzna… 2004). Prognoza
demograficzna z 1999 r. była zbyt optymistyczna, bowiem zakładała, że liczba mieszkańców
Kielc będzie rosła aż do 2015 roku osiągając 211,4 tys. (Strategia rozwiązywania
problemów…, 2004). Przyczyny zmniejszania się liczby stałych mieszkańców są złożone i
należy ich upatrywać m.in. w pogarszającej się sytuacji materialnej młodych małżeństw, w
trudnościach z zatrudnieniem, w braku właściwej polityki prorodzinnej itd. Dalszą tego
konsekwencją jest wyraźny spadek dzietności kobiet, a także postępujący odpływ migracyjny
ludności miejskiej – zjawisko suburbanizacji, migracji zagranicznych oraz migracji młodych
ludzi, zwłaszcza z wyższym wykształceniem do innych miast.
Od połowy XIX w. do czasów dzisiejszych – funkcja Kielc jako ośrodka miejskiego
ulegała zmianom. Początkowo rozwój miasta następował dzięki funkcjonowaniu
Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego a następnie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Funkcja ta była dominująca do końca lat 80-tych, tj. momentu zapoczątkowania zmian
ustrojowych, a w konsekwencji restrukturyzacji, zmiany profilu produkcyjnego a w wielu
przypadkach upadłości przedsiębiorstw przemysłowych. Od tego czasu obserwuje się proces
kształtowania nowych funkcji miasta z dominującą – handlową, a w dalszej kolejności
4
przedsiębiorstw z branży budownictwa oraz przetwórstwa przemysłowego, które są jednak
stosunkowo małe bowiem tylko niewielki ich odsetek zatrudnia powyżej 250 osób (Strategia
rozwoju… 2006). W strukturze zatrudnienia mieszkańców Kielc utrzymuje się wysoki
poziom zatrudnienia w sektorze publicznym tj. administracji, edukacji, ochronie zdrowia,
szkolnictwie wyższym, bankowości itp. W ostatnich latach wizerunek miasta kształtują
prężnie działające Targi Kielce, będące wiceliderem na polskim rynku targowym.
Współcześnie bardzo istotne znaczenie dla rozwoju miasta ma dynamicznie rozwijające się
szkolnictwo wyższe. Kielce stają się coraz większym ośrodkiem edukacyjno-naukowym
i kulturalnym, bowiem funkcjonuje tu 14 wyższych uczelni, w tym 4 państwowe (Uniwersytet
Humanistyczno-Przyrodniczy i Politechnika Świętokrzyska oraz dwie filie) i 10 prywatnych.
W 2009 r. kształciło się na nich 46,6 tys. studentów, co stanowiło aż 23,6% stałych
mieszkańców miasta. Jeszcze wyższy udział procentowy zanotowano w 2004 roku – 27,8%
(http://www.stat.gov.pl/bdl). W tym miejscu warto jednak dodać, że z infrastruktury miejskiej
Kielc okresowo, zwłaszcza w roku akademickim i szkolnym, może korzystać nawet o
kilkadziesiąt tysięcy więcej niż wynika to z ww. statystyk i należy to brać pod uwagę w
strategii rozwoju miasta a także w programach ochrony środowiska.
Szczegółowa analiza jakości życia mieszkańców Kielc została przedstawiona w ujęciu
kartograficznym i tekstowym w postaci atlasu (Dzwonkowska i in., 2009).
Kielce są siedzibą firm z rodzimym kapitałem m.in. Kolportera, Cersanitu, Barlinka, Echa
Investment. Wszystkie ww. podmioty podnoszą koniunkturę gospodarczą regionu,
dynamizują kontakty biznesowe i są atrakcyjną wizytówką Kielc i Kieleckiego Obszaru
Metropolitalnego (Kielecki Obszar.. 2010). Znaczącym wydarzeniem, które zapewne
zdynamizuje rozwój gospodarczy miasta, jest umieszczenie Kielc na liście metropolii w
najważniejszym długookresowym – krajowym dokumencie strategicznym, dotyczącym
zagospodarowania przestrzennego (Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
2030…, 2011).
Zmiany w strukturze gospodarowania na terenie Kielc mają swoje odzwierciedlenie
w kształtowaniu zagrożeń środowiska przyrodniczego a w dalszej konsekwencji również
polityki ekologicznej. Szeroko pojęty postęp technologiczny i wykorzystanie alternatywnych
źródeł energii sprzyja poprawie stanu środowiska, jednakże skokowy przyrost liczby
pojazdów samochodowych, a zatem i ruchu, niesie nowe problemy i wyzwania mające na
celu ograniczenie zanieczyszczeń komunikacyjnych i hałasu. Niezwykle istotne znaczenie dla
poprawy stanu środowiska miasta miało oddanie do użytku w 1984 r. obwodnicy – drogi S7.
Przejęła ona ruch kołowy o charakterze tranzytowym na kierunku Warszawa-Kraków (DK7),
w dużej części związany z uciążliwym transportem surowców skalnych i produktów
przemysłu cementowo-wapienniczego. Obecnie, na terenie miasta Kielce, w trakcie realizacji
jest budowa drogi szybkiego ruchu S74 łączącej Sulejów i Nisko, na odcinku Kielce –
Cedzyna (6,8 km).
Wskazane wyżej zmiany ustrojowe i gospodarcze przyczyniły się pośrednio do sposobu
gospodarowania odpadami. W tym czasie postęp technologiczne wytwarzania różnorodnych
jednorazowych opakowań, w połączeniu ze zwiększoną dostępnością do produktów i
rosnącym standardem życia, wywierały wpływ na aktualną strukturę i masę wytwarzanych
odpadów na terenie miasta. Łączna masa zebranych odpadów komunalnych w ostatnich 4
latach (2007-2010) zmieniała się od 64,2 tys. t (2009) do 73,5 tys. t (2008), a w ich strukturze
dominowały odpady opakowaniowe – 22,8% ogółu (w tym papier i tektura – 40,7%, szkło –
25,5%) oraz odpady budowlane – 46,6%. Istotnym problemem, który w Kielcach jest
rozwiązywany we właściwym kierunku, jest znaczący wzrost w tym okresie odsetka masy
odpadów komunalnych zebranych selektywnie – od 2,9% w 2007 r. do 19,7% w 2010 r.
5
(Ankieta… 2011). Zwiększał się także wówczas odsetek mieszkańców miasta objętych
zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych – od 85% (2007 r.) do 89%
(2009 r.).
2.
Budowa geologiczna
Na omawianym obszarze wyróżnić można struktury i utwory należące do trzonu
paleozoicznego Gór Świętokrzyskich (Filonowicz 1967a, b; 1973a, b; 1980). Struktury
paleozoiczne wykształcone są w postaci antyklin (dymińskiej, kieleckiej, szydłówkowskiej i
niewachlowskiej) i synklin (bolechowickiej, kieleckiej, szydłówkowskiej, niewachlowskiej i
miedzianogórskiej) o kierunkach WNW – ESE. Pocięte są one gęstą siecią uskoków oraz
dwoma nasunięciami (Studencki 2006). Te nieciągłe dyslokacje często stanowią drogę
migracji roztworów zawierających rozpuszczone związki, a wśród nich mogą się znajdować
szkodliwe dla zdrowia ludzi pierwiastki promieniotwórcze (Kowalski 1995). W strefach
niektórych uskoków na terenie miasta (okolice Karczówki, Grabiny i Dalni) i w bezpośrednim
jego sąsiedztwie stwierdzono podwyższoną koncentrację naturalnych izotopów
promieniotwórczych (Kowalski 1995; Kowalski, Olszak 2003; Jaśkowski i in. 2007, 2008).
We współczesnych badaniach geologicznych obszaru świętokrzyskiego, zwraca się uwagę
na przejawy aktywności tektonicznej w Padole Kielecko-Łagowskim. W granicach miasta
aktywizowane są neotektonicznie, paleozoiczne jednostki blokowo-fałdowe zarówno w
synklinie kieleckiej, jak i w antyklinie dymińskiej. Jednym z przejawów neotektonicznej
aktywności podłoża są trzęsienia ziemi, które zostały tu zarejestrowane m.in. w 1837 oraz
1932 roku (Janczewski 1932; Kowalski 1995, 1996; Hojny-Kołoś 2002). Kielce mają być
objęte monitoringiem pod względem sejsmologicznym i to przy zastosowaniu
najnowocześniejszych technologii. Stacje sejsmologiczne mają być zlokalizowane na
Karczówce, w Dyminach oraz w bezpośrednim sąsiedztwie miasta (Promnik, Sitkówka, Góra
Domaniówka pod Masłowem).
Z geologicznego punktu widzenia interesującą cechą tego obszaru jest występowanie skał
osadowych reprezentujących wszystkie okresy ery paleozoicznej. W przeszłości były one
intensywnie eksploatowane na terenie miasta (Filonowicz 1967, 1970; Zaręba 1977;
Rubinowski 1979), co stanowiło przez kilka wieków podstawę rozwoju gospodarczego
(eksploatacja i przetwórstwo surowców mineralnych (rud żelaza, miedzi i ołowiu) oraz
surowców skalnych). Pomimo tego, że obecnie eksploatacja ta nie jest już prowadzono, to jej
skutki wywarły wyraźne piętno w krajobrazie przyrodniczym i kulturowym miasta a także w
jego układzie przestrzennym – stanowiąc nieraz bariery w rozwoju (Opracowanie
fizjograficzne… 1990).
Bezpośrednio na skałach litych zalegają osady związane
ze zlodowaceniami
plejstoceńskimi i są to gliny zwałowe, piaski wodnolodowcowe – częściowo deluwialne oraz
piaski i żwiry rzeczne (wypełniające niższe części dolin Bobrzy, Silnicy i Sufragańca). Do
osadów eolicznych należą piaski eoliczne zlokalizowane są w międzyrzeczu Sufragańca i
Bobrzy oraz płaty lessów w Paśmie Posłowickim. Osady holoceńskie, w postaci piasków i
mułków rzecznych i torfów, występują w dolinach wszystkich rzek.
Litologia utworów powierzchniowych, która decyduje o nośności gruntów ma zasadnicze
znaczenie dla budownictwa. Najkorzystniejsze warunki gruntowe występują w obrębie
wychodni skał starszego podłoża oraz piasków i glin czwartorzędowych o dużej miąższości.
Średnio korzystne warunki geotechniczne związane są z glinami zwałowymi, piaskami i
deluwiami gliniasto-rumoszowymi w położeniu stokowym i zboczowym. W dnach dużych
jak i małych dolin występują grunty o znacznej ściśliwości, plastyczne, które pod
6
obciążonymi fundamentami mogą powodować znaczne osiadania (Cywicki 1990a, b).
Lokalizacja obiektów budowlanych na tych terenach wymaga specjalnych zabiegów,
zwiększając m.in. kosztochłonność.
3.
Rzeźba terenu
Zróżnicowanie morfologiczne terenu miasta związane jest z budową geologiczną
starszego podłoża, jego tektoniką, działalnością lądolodu a współcześnie z procesami erozji i
akumulacji – zwłaszcza rzecznej a także z intensywną działalnością człowieka. Problematyka
ta była przedmiotem kilku publikacji i opracowań naukowych (Filonowicz 1967b, 1973b,
Radłowska 1967, Gilewska 1972, Ciupa 2008a, 2009a).
Miasto położone jest w zachodniej części szerokiego Padołu (Doliny) KieleckoŁagowskiego o urozmaiconej rzeźbie, wynikającej m.in. z występujących tu wzniesień Pasma
Kadzielniańskiego oraz Grzbietu Szydłówkowskiego. Miasto obramowane jest pasmami
górskimi: od strony północnej – Dąbrowskim a od południa – Dymińskim i Posłowickim. W
ich obrębie stoki posiadają dość duże nachylenia, przekraczające 10o a lokalnie 15o, stanowiąc
jednocześnie destymulantę rozwoju przestrzennego miasta. Jednocześnie warunkują one
istotnie szybkość obiegu wody w granicach miasta – szczególnie w obrębie obszarów
zabudowanych.
Bardzo charakterystycznym i istotnym elementem rzeźby Kielc są przełomowe odcinki
dolin Silnicy, Sufragańca, Bobrzy i Lubrzanki, wykształcone w obrębie ww. pasm górskich,
ich rola w przestrzennym rozwoju miasta będzie omówiona w dalszej części rozdziału.
Powyżej nich wytworzyły się równiny akumulacyjne, które są często podmokłe i
współcześnie nadbudowywane osadami biogeniczno-mineralnymi (Sołtysik 2002; Ciupa
2009a).
Zachodnia część miasta położona jest w obrębie rozległego kotlinowatego obniżenia
zwanego Doliną Białogońską, gdzie znajduje się węzeł hydrograficzny, utworzony przez
rzeki Bobrzę, Sufraganiec i Silnicę. Cały ten obszar, mający tendencje do obniżania, jest
współczesnym basenem sedymentacyjnym, o czym świadczą występujące w jego podłożu
kilkudziesięciometrowej miąższości plejstoceńskie utwory zastoiskowe a na głębokości kilku
metrów – grunty organiczne (namuły i torfy) (Zaręba 1977, Ciupa 2009a).
Wskazany „amfiteatralny” układ głównych form rzeźby terenu wraz z przełomami
warunkuje przebieg wielu zjawisk przyrodniczych, osadniczych, komunikacyjnych i
społeczno-gospodarczych. Do tych pierwszych można zaliczyć zróżnicowanie topoklimatu,
kształtowanie warunków aerosanitarnych, spływu powierzchniowego i odpływu rzecznego
oraz migracji organizmów żywych. We wszystkich fazach rozwoju Kielc widoczny był
związek między jego przestrzennym zasięgiem a ukształtowaniem terenu. W pierwszej fazie
(do lat 80-tych XIX w.) osadnictwo koncentrowało się na terenach wyniesionych i stokowych
o niewielkim nachyleniu, gdzie warunki środowiskowe były najkorzystniejsze. Drugi etap
rozwoju przestrzennego Kielc związany był z wybudowaniem linii kolejowej w 1885 roku i
wkraczaniem zabudowy miejskiej w dolinę Silnicy oraz najniżej położone części Padołu
Kielecko-Łagowskiego. Trzeci etap (po II wojnie światowej) wiązał się z wkraczaniem
osadnictwa i zabudowy przemysłowej na tereny o mniej korzystnych warunkach
morfologiczno-gruntowych tj. w dna dolin rzecznych, na kulminacje wzniesień i stoki o
dużych nachyleniach (Zaręba 1977). W efekcie ww. uwarunkowań istnieją pewne utrudnienia
w rozwoju ciągłej zabudowy miasta i z tego względu powstało szereg odizolowanych
dzielnic. Z kolei przełomy są wykorzystywane przez rzeki jak również przez człowieka
(Ciupa 2009a). Tędy biegną główne, wylotowe szlaki komunikacyjne Kielc (m.in. przełom
7
Bobrzy – droga i linia kolejowa w kierunku Krakowa, przełom Silnicy w Dąbrowie – droga w
kierunku Warszawy).
Bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego Kielc odgrywają doliny
rzeczne, szczególnie Silnicy, a także Bobrzy, Sufragańca i Lubrzanki, odwadniając obszar
miasta w kierunku południowym.
Wraz z wodą odprowadzany jest ładunek zanieczyszczeń, wytwarzanych w obrębie
miasta. Problem ten szczegółowo został omówiony w pracach T. Ciupy (2001; 2002; 2003;
2005; 2006a, b, c; 2008b,c; 2009a). Poniżej zwrócono jednak uwagę na pewne problemy
związane z funkcjonowaniem koryta rzeki Silnicy w różnych jej odcinkach. Do zbiornika
retencyjnego jest ono na ogół naturalne, a tylko fragmentarycznie uregulowane (głębokości
do 1,5 m, brzegi miejscami umocnione płytami betonowymi). Istotnym problemem jest
nadsypywanie i zabudowywanie terasy zalewowej skutkujące zmniejszaniem przekrojów
poprzecznych pojemności łożyska powodziowego, a w konsekwencji wzrostem amplitudy
stanów wody w korycie i występującym tam coraz częściej podtopieniom (Biernat, Ciupa
2003). W odcinku przełomowym przez Pasmo Szydłówkowskie, gdzie występują bardzo
trudne dla budownictwa warunki litologiczno-morfologiczne, a miejscami stoki schodzą
nawet bezpośrednio do koryta rzecznego, dolina Silnicy zachowała stan seminaturalny.
Silnica, wpływając do zbiornika retencyjnego zwanego Zalewem Kieleckim, akumuluje w
dużym tempie transportowany materiał klastyczny (do 200 ton/rok) budując deltę (Ciupa
2009). Powoduje to konieczność okresowego bagrowania zbiornika wodnego. Poniżej zapory
w centrum Kielc charakter koryta Silnicy zmienia się. Jest proste, uregulowane, z wysokimi
umocnionymi brzegami (od 1,4 do 3,5 m). Powierzchnia przekrojów poprzecznych jest
przystosowana do wysokich przepływów. Taka jego geometria powoduje, że przy niskich
stanach woda płynie tam cienką warstwą, co w połączeniu ze słabym zacienieniem przyczynia
się do silnego nagrzania wody, której temperatura jest wyższa o 12-15oC niż w odcinkach
naturalnych (Ciupa 2006d). Progi korekcyjne i betonowe umocnienia brzegów
uniemożliwiają procesy erozyjne. Uregulowane koryto i duże spadki nie sprzyjają również
występowaniu akumulacji. Na ponad 4-kilometrowym odcinku poniżej zapory koryto Silnicy
pełni jedynie w transporcie fluwialnym funkcję tranzytową. Wysokie brzegi sprawiają, że
dość rzadko dochodzi tam do wystąpienia wody z brzegów. Występują liczne mosty i kładki,
z których część w ostatnich latach została przebudowana. Są tu również progi korekcyjne,
wyloty rur kanalizacji burzowej, rynny powierzchniowego odprowadzania nadmiaru wód itd.
Poniżej centrum Kielc koryto Silnicy ma umocnienia kamienne lub z darni. Na tym odcinku
występuje w nim intensywna akumulacja materiału pochodzącego z obszaru miasta. W
szerokim korycie łachy przybrzeżne tworzą „wewnątrzkorytową pseudoterasę zalewową” o
szerokości 1-3 m i wysokości 0,2-0,5 m, która jest zalewana i nadbudowywana przy
podwyższonych stanach wody (Ciupa 2007b). Narastanie łach powoduje zmniejszenie
przekroju poprzecznego koryta i wzrost wysokości stanów wody. Łachy okresowo są
erodowane i bagrowane, ale bardzo szybko ponownie akumulowane powstają w tych samych
odcinkach koryta. Jest to efektem m.in. zmniejszania się spadków na tym odcinku
i przeciążenia rzeki transportowanym materiałem, który, szczególnie w sezonie zimowym,
spłukiwany jest z posypywanych piaskiem dróg i chodników. Łachy w okresie wegetacyjnym
szybko porastają roślinnością przechwytującą w znacznej części materiał wleczony i
transportowany w zawiesinie podczas wezbrań (Ciupa 2005, 2006e, 2007a, 2008, 2010b). W
odcinku ujściowym Silnicy, gdzie brak jest sztucznych umocnień brzegów, obserwuje się
bardzo intensywne procesy erozji bocznej i dennej. W konsekwencji prowadzi to do
rozcinania brzegów i niebezpiecznego pogłębiania dna koryta wyciętego w utworach ilastych,
stanowiących warstwę izolacyjną zbiornika wód podziemnych. Problematyka ta była
przedmiotem kilku prac T. Ciupa (2001, 2009a).
8
Na obszarze zurbanizowanym Kielc występują różnorodne i najczęściej trwałe
antropogeniczne formy rzeźby związane z zabudową miejską. Polegają one głównie na
zniwelowaniu i zmianie wysokości terenu, zmianie nachyleń oraz kształtu stoków i zboczy
dolin, w tym starasowaniu. Plany przestrzennego zagospodarowania przewidują pod
inwestycje coraz to nowe obszary, co sprawia, że zabudowa wkracza na tereny o coraz
większych spadkach. Powoduje to wzrost powierzchni nieprzepuszczalnych i dalszą
rozbudowę systemu szybkiego drenażu. W centrum Kielc pierwotna rzeźba została całkowicie
przeobrażona, a na ich obrzeżu stopień zmian sięga kilkudziesięciu procent ogólnej
powierzchni. Na pozostałych terenach nie przekracza on kilku procent. W wyniku
odkrywkowej eksploatacji surowców mineralnych powstały wyrobiska i hałdy, których
strome stoki są modelowane przez ruchy masowe i procesy erozyjne (Rodzik i in. 2008;
Ciupa 2009a). Do innych form antropogenicznych, widocznych w krajobrazie miasta a
jednocześnie stwarzających różnorodne problemy, należą podcięcia i nasypy drogowe. W
obrębie tych pierwszych pojawiają się zerwy ziemne i spełzywanie, które niszczą
infrastrukturę komunikacyjną. W ich strefie, na skutek uplastycznienia gruntu i pojawiających
się wycieków, deformowane są chodniki i nawierzchnie dróg, a zimą stają się dodatkowo
niebezpieczne ze względu na zamarzającą – w ich strefie wodę pochodzącą z wysięków.
Rowy poprowadzone wzdłuż tych podcięć wypełnianie są w krótkim czasie materiałem
osadowym. Nasypy drogowe również są intensywnie modelowane przez wyżej wymienione
procesy, a jednocześnie przegradzając doliny i obniżenia przyczyniają się ograniczenia
spływu wód i przepustowości ekologicznej, niezależnie od istnienia mostów i przepustów
drogowych. Ruchy masowe, w tym osuwiska, zerwy ziemne, odpadanie występują w głównie
obrębie nieczynnych kamieniołomów (Wietrznia, Ślichowice, Kadzielnia itd.), które są często
rekultywowane i zagospodarowywane a ściany zabezpieczane przed tego typu procesami np.
w ramach działalności Geoparku Kielce. Procesy te występują także w obrębie skarp, podcięć
drogowych oraz w przełomowych odcinkach rzek: Silnicy i Bobrzy. Przestrzenny obraz
występowania osuwisk przedstawiono w Atlasie Geologiczno-Inżynierskim Kielc (2010) oraz
w opracowaniu B. Jaśkowskiego i in. (2008).
4.
Gleby i grunty antropogeniczne
Na obszarze Kielc stan zachowania naturalnych typów gleb jest bardzo zróżnicowany. W
obrębie centralnej części miasta pokrywa glebowa została zdegradowana i dominują tu grunty
antropogeniczne – 38,5% (urbanoziemy, industroziemy, kulturoziemy), a na pozostałych
obszarach zachowały się gleby wyraźnie nawiązujące swymi właściwościami do skały
macierzystej i uwarunkowań naturalnych (autogeniczne, litogeniczne, hydrogeniczne
bagienne i pobagienne, semihydrogeniczne oraz napływowe). Szczegółową ich
charakterystykę, w tym rozkład przestrzenny i bonitację omówiła A. Świercz (2005, 2009).
Gleby i grunty antropogeniczne w kontekście ich wpływu na procesy infiltracji i spływu
powierzchniowego zaprezentował T. Ciupa (2009a). Znaczne zróżnicowanie gleb oraz
gruntów antropogenicznych warunkuje dużą przestrzenną zmienność przepuszczalności
podłoża. Jej rodzaje, z uwzględnieniem rzeźby i użytkowania terenu, określono na podstawie
Mapy Hydrograficznej Polski (Biernat i in. 2004a, b). W Kielcach występuje duża
przestrzenna zmienność wszystkich klas przepuszczalności (6) a w obrębie obszaru
zurbanizowanego dominuje przepuszczalność zróżnicowana. Występujące duże powierzchnie
zajęte są tereny przemysłowe i budownictwo mieszkaniowe, sieć komunikacyjną a także
kamieniołomy i hałdy (m.in. Ślichowice, Kadzielnia, Wietrznia).
Powszechnym zjawiskiem obserwowanym w glebach na terenach zurbanizowanych jest
wysoka koncentracja metali ciężkich. Podstawowym ich źródłem jest mokry opad
9
atmosferyczny1, co nie wyklucza innych źródeł o lokalnym zasięgu. Charakterystyczną cechą
miasta jest nasilony ruch kołowy i związana z tym emisja znacznej ilości zanieczyszczeń do
atmosfery w tym metali ciężkich pochodzącymi ze spalania paliw samochodowych, a także
oddziaływanie stacji paliw i obiektów infrastruktury transportowej. Inną sferą działalności
ludzkiej, nierozerwalnie związaną z obszarami miejskimi, jest produkcja energii cieplnej,
która w Kielcach oparta jest głównie na węglu kamiennym. Lotne popioły emitowane do
atmosfery są wielokrotnie bogatsze w metale ciężkie niż węgiel, z którego powstały. Do
metali tych należą: ołów, kadm, cynk, rtęć, miedź itd. W rejonie Kielc istotnym źródłem
zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi jeszcze do niedawna były również pobliskie
cementownie. Z przeprowadzonych badań wynika, że koncentracja tych pierwiastków
w glebach Kielc mieści się - w większości wypadków, w granicach zawartości najczęściej
notowanych w glebach Polski. Przeciętne zawartości metali ciężkich na terenie Kielc są
jednak wyższe od zawartości stwierdzonej na przykład w glebach aglomeracji warszawskiej.
Według L. Lenartowicza (1994) przyczyną tego są paleozoiczne skały macierzyste
zawierające większą ilość pierwiastków śladowych. W przypadku dwóch metali ciężkich (Hg
i Mo) ich koncentracje były tak niskie, że znalazły się poniżej granicy detekcji zastosowanej
metody analitycznej. Analizując średnie koncentracje pozostałych metali ciężkich na
przełomie XX i XXI w. stwierdzono pewne prawidłowości w przestrzennym ich
występowaniu: 1. tereny osiedlowe – najwyższe średnie koncentracje chromu, żelaza i niklu;
2. tereny wzdłuż tras komunikacyjnych – najwyższe średnie koncentracje kobaltu, miedzi,
ołowiu i cynku; 3. ogrody działkowe – najwyższe średnie koncentracje arsenu i manganu; 4.
tereny zieleni miejskiej – najniższe średnie koncentracje manganu i niklu; 5. tereny rolnicze –
najniższe średnie koncentracje arsenu, kobaltu, chromu, miedzi, żelaza, ołowiu i cynku. To
przestrzenne zróżnicowanie średnich koncentracji dziewięciu metali ciężkich na terenie Kielc
nawiązuje dość wyraźnie do charakteru działalności gospodarczej i sposobu użytkowania
terenu (Ciupa, Biernat 1999, 2000; Ciupa 2009a). Stwierdzone koncentracje nie są na ogół
wysokie, a jedynie w pojedynczych próbach pobranych wzdłuż tras komunikacyjnych
udokumentowano przekroczenia norm, zwłaszcza ołowiem i cynkiem (Ciupa, Biernat 2006).
Podobne koncentracje i rozkład przestrzenny wykazała A. Świercz (Szulczewska i in. 2009)
prowadząc badania kilka lat później.
Gleby Kielc uległy silnej alkalizacji wywołanej wieloletnią akumulacją pyłów
emitowanych z cementowni w Nowinach, Małogoszczy i Trzuskawicy, co wykazała A.
Świercz (2005). Konsekwencją nadmiaru wapnia w glebie się były zmiany gatunkowe roślin
naczyniowych, porostów a nawet degradacja siedlisk. Miało to jednak też pewne pozytywne
skutki w kształtowaniu wartości pH wód powierzchniowych w granicach od 6,5 do 8,5 a to
pozwala zaliczyć je do mało agresywnych (Ciupa 2009a). Ponadto wysokie wartości pH nie
sprzyjają procesowi wymywania metali ciężkich z osadów, co w przypadku Silnicy
stwierdziła E. Bezak-Mazur (1996).
Innym rodzajem zanieczyszczenia gleb są chlorki sodu, wapnia i magnezu stosowane od
dawna do zimowego utrzymania dróg (Ciupa 2006c, 2009a, b). Sole te migrują z wodami do
gleb a następnie są absorbowane przez rośliny powodując ich choroby (np. chloroza
międzyżyłkowa) (Ocena wpływu soli…2010).
Gleby na terenach zurbanizowanych mają podstawowe znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania ekosystemu (m.in. kształtowanie mikroklimatu, warunków sanitarnych,
zdolności retencyjnych). Istotną przesłanką ochrony gleb na obszarach miejskich jest
zachowanie funkcji estetycznych przestrzeni, bezpośrednio związanych z różnorodnością
1
Opad mokry jest to woda opadająca z atmosfery w postaci ciekłej (deszcz) bądź stałej (śnieg/lód) (PN-ISO
5667-8: 2003, Jakość wody, pobieranie próbek, część8: Wytyczne dotyczące pobierania opadu mokrego).
10
biologiczną - percepcja otaczającego nas krajobrazu jest integralnym czynnikiem
decydującym o jakości życia. Monotonny krajobraz miejski, pozbawiony istotnego udziału
zasobnych w wodę powierzchni czynnych biologicznie, tworzy nieprzyjazne człowiekowi
"pustynie urbanizacyjne", powodujące poczucie dyskomfortu, zakłócenia relacji społecznych,
ograniczające możliwości rekreacji, a poprzez interakcję tych czynników bezpośrednio
oddziałujących na stan zdrowia populacji. Obszary takie są w powszechnym odczuciu
odbierane jako "zapylone i pozbawione powietrza" - a istnieje bezpośredni związek tego stanu
rzeczy z jakością siedlisk glebowych, w których funkcjonują obszary zielone. W okresie
letnim, przy gęstej zabudowie, mieszkańcy osiedli wyraźnie odczuwają dyskomfort związany
z wyższymi temperaturami powietrza, w porównaniu ze skupiskami, gdzie siedliska dobrych
gleb o wysokiej pojemności wodnej zachowano z przeznaczeniem pod obiekty zieleni
i powierzchnie rekreacyjne. Gleby te i związana z nimi różnorodna gatunkowo roślinność
mają zdolność akumulowania ciepła łagodząc ekstrema termiczne osiedli (Stuczyński, Fogel,
Jadczyszyn, Ochrona gleb na terenach zurbanizowanych, 2008). Ich ochrona, a zwłaszcza
gruntów organicznych, jest niezwykle ważna dla zachowanie różnorodności biologicznej.
Tymczasem przeprowadzona w 2009 roku nowelizacja ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o
ochronie gruntów rolnych i leśnych (2009) spowodowała wyłączenie jej działania w
odniesieniu do gruntów stanowiących użytki rolne położone w granicach miasta.
5.
Topoklimat i warunki aerosanitarne
Warunki klimatyczne Kielc były przedmiotem kilku opracowań (Kupczyk, Pielacińska,
1992; Suligowski 2007, 2008; Ciupa 2009a). Dotyczyły one jednak głównie warunków
pluwialnych i termicznych, a przeprowadzano je w oparciu o dane pochodzące z odległej o
ok. 8 km – od centrum Kielc stacji meterorologicznej IMGW w Sukowie. Charakterystyki te
jednak nie odzwierciedlają specyfiki topoklimatu Kielc, który jest bardzo zróżnicowany
przestrzennie i uwarunkowany zagospodarowaniem terenu i jego morfologią. Zróżnicowanie
topoklimatyczne miasta z uwzględnieniem szeregu parametrów przedstawił G. Żarnowiecki
(2002), J.L. Olszewski i in. (2003) oraz autorzy „Opracowania fizjograficznego…”
(Szulczewska i in. 2009). Ten pierwszy autor wykazał również związek sytuacji
synoptycznych ze wskaźnikiem umieralności mieszkańców Kielc (Żarnowiecki 1998).
Obszar Kielc, podobnie jak i wielu innych miast, charakteryzuje się podwyższoną
temperaturą powietrza, stanowiąc na tle terenów sąsiednich „wyspę ciepła”, z uwagi na
intensywne nagrzewanie się powierzchni asfaltowych, betonowych, metalowych i innych. Ma
to swoje konsekwencje meteorologiczne, hydrologiczne i bioklimatyczne. W tym pierwszym
przypadku, zdaniem T. Ciupy (2009a), największy ich wpływ odzwierciedla się w
kształtowaniu wzmożonych procesów konwekcyjnych skutkujących wzrostem częstości i
intensywnymi opadów burzowych o charakterze nawalnym i ulewnym, w centralnej części
miasta. W dobowym rozkładzie opadów wyraźnie zaznacza się ich maksimum w godzinach
popołudniowych i wieczornych. Zarówno w rozkładzie wartości średnich, jak i
maksymalnych widoczne są wyższe wartości opadu w godzinach 17.00–21.00. Ma to swoje
konsekwencje hydrologiczne, bowiem opady te wywołują wezbrania występujące w
godzinach popołudniowych i wieczornych, a zagadnienia te szczegółowiej będzie
zaprezentowane w rozdziale poniżej (Ciupa 2009a). Podobne problemy związane z
przestrzenną i czasową zmiennością wysokości opadów atmosferycznych stwierdzono na
obszarze Poznania, Warszawy i innych dużych miast.
Położenie morfologiczne miasta Kielc, o którym była mowa w rozdziale 4.3., oraz jego
układ przestrzenny sprzyjają tworzeniu się zastoisk powietrza atmosferycznego wraz
zanieczyszczeniami. Potwierdzają to wyniki badań G. Żarnowieckiego i G. Szałacha (2001)
11
oraz prowadzonych w ramach biomonitoringu (Jóźwiak, Jóźwiak 2010). Wskazują oni na np.
na wyjątkowo wysokie wartości wskaźnika ciszy atmosferycznej, który określa intensywność
wentylacji miasta, a w Kielcach osiąga aż 15,5% dni w roku. Zjawisko to sprzyja także
powstawaniu mgieł inwersyjnych jednocześnie utrudniając pionową wymianę powietrza. W
tych sytuacjach synotycznych, w powiązaniu z istniejącą emisją zanieczyszczeń
pochodzących z lokalnych emitorów (zakłady przemysłowe, ciepłownia, kotłownie
osiedlowe, paleniska domowe, komunikacja), dochodzi do pogorszenia stanu aerosanitarnego,
pogłębianego szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Stan czystości powietrza atmosferycznego uległ w ostatnich 20 latach wyraźnej poprawie,
na co wskazują wyniki prowadzonych badań monitoringowych i naukowych (Starzyk-Brach
1990, Olszewski i in. 1995, Żarnowiecki 2000, WIOŚ 2003-2009). Obszerne zestawienie
materiałów dokumentacyjnych i publikacji na ten temat zawierają, wykonane w ostatnich
latach na zlecenie Urzędu Miasta, opracowania dotyczące problematyki związanej ze stanu
środowiska przyrodniczego Kielc, w tym warunków aerosanitarnych (Rybka i in. 2004,
Program ochrony powietrza… 2007, Szulczewska i in. 2009). Warunki te, za ostatnie 5 lat,
zostały również ocenione w Raporcie WIOŚ (2010) wykonanym na mocy art. 88 ustawy
Prawo ochrony środowiska (2008) oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska (2009). W
związku z wymienionymi przepisami klasyfikacja jakości powietrza w Kielcach dotyczy
jedynie kryterium ochrony zdrowia. W świetle otrzymanych wyników z czterech punktów
monitoringu, strefa miasta Kielce w zakresie stężenia dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla
(CO), ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd) i niklu (Ni) – znajduje się w klasie 1; dwutlenku
azotu (NO2) i benzenu (C6H6) – w klasie 2; natomiast zawartości pyłu zawieszonego PM10,
benzo(a)pirenu w pyle PM10 (BaP) i ozonu O3 – w klasie 3 (WIOŚ 2010). W raporcie…
(Chmura i in. 2010) dotyczącym inwentaryzacji źródeł emisji na terenie miasta Kielce
stwierdzono (wykazując to na: mapach, w zestawieniach tabelarycznych i wykresach)
zmniejszenie całkowitego ładunku pyłu zawieszonego PM10 w 2009 r. w stosunku do
wartości z 2005 r. określonych w Programie ochrony powietrza …(2007).
Obecnie źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie miasta Kielce,
odpowiedzialnym za przekroczenia poziomu dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu
zawieszonego PM10, jest emisja z zakładów energetyki, kotłowni i palenisk indywidualnych
(do 60 %). Duże znaczenie ma również emisja komunikacyjna, szczególnie w centrum miasta
(do 50 %) (Szulczewska i in. 2009). Pewne znaczenie mają również zanieczyszczenia
przenoszone z terenów sąsiednich, np. z rejonu Sitkówki-Nowiny (Olszewski i in. 1995,
Rybka i in. 2004). Istotny wpływ na stan czystości powietrza ma wtórne unoszenie się
zanieczyszczeń pyłu z powierzchni terenu, szczególnie z powierzchni dróg – w długich
okresach bezopadowych z silnymi wiatrami.
Badania porostów, jako biowskaźników do oceny zanieczyszczenia powietrza, wykonano
w 2010 roku (Jóźwiak, Jóźwiak 2010) wykazały, że największe obciążenia środowiska ze
strony metali ciężkich, w ujęciu hierarchicznym, są następujące: Zn-Pb-Cu-Cr-Cd.
Zagrożenia wynikają również ze strony stężenia siarki i wielopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych (WWA). Zanieczyszczenia te wykazują również duże zróżnicowanie
przestrzenne, ale ich stężenia są największe w rejonach najintensywniejszego ruchu
samochodowego.
Badania mikrobiologiczne, zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji
w powietrzu na terenie Kielc przeprowadzano w latach 2005-2008, w różnych sytuacjach
pogodowych i 40 punktach pomiarowych (Królikowska i in. 2008; Królikowska, Kaca 2006,
2007; Kwinkowski i in. 2007). Wykazały one, że powietrze atmosferyczne Kielc jest
generalnie czyste pod względem mikrobiologicznym, a jedynie lokalnie i sezonowo
12
odnotowano zwiększoną obecność endotoksyn w stężeniu nie zagrażającym zdrowiu (w
tunelu pod dworcem PKP). Najwyższa oznaczona wartość stężenia endotoksyn w powietrzu
była ponad 10-krotnie niższa od proponowanego najwyższego dopuszczalnego stężenia dla
mieszkań i biur. Badane powietrze atmosferyczne nie zawierało grzybów w ilości
przekraczającej dopuszczalne normy. Poziom stężenia pyłków roślin również nie odbiega
znacząco od norm.
Mieszkańcy Kielc, podobnie jak każdego miasta, narażeni są na negatywne skutki
oddziaływania hałasu, pochodzącego z różnych źródeł i zmiennego w cyklu dobowym.
Problem ten od wielu lat dostrzegany jest przez władze miasta a także WIOŚ, czego
odzwierciedleniem są liczne ekspertyzy i opracowania archiwalne (Ekspertyza 2003, 2004;
Plan akustyczny … 2000; Praca zbiorowa... 1998, 1999, 2000a, b, c; Sprawozdania…2004;
Borkowski, Głocki 2010). Dopuszczalne normy natężenia hałasu, określone w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska (2007) są w wielu miejscach Kielc przekraczane.
Głównym źródłem zanieczyszczenia akustycznego jest transport drogowy wzdłuż głównych
arterii komunikacyjnych miasta (DK73, DK74 i DK7), ulic łączących centrum z dzielnicami
mieszkalnymi (Warszawska, Krakowska, Jagiellońska, Grunwaldzka i Ściegiennego) oraz
ulic w samym centrum (Aleja IX Wieków Kielc, Czarnowska, Żytnia, Żelazna, Ogrodowa,
Seminaryjska) – zróżnicowany w cyklu dobowym i tygodniowym (Borkowski, Głocki 2010).
Zasięg ponadnormatywnego oddziaływania hałasu w środowisku zależy od
zagospodarowania terenu wokół dróg. Drogi osiedlowe oraz drogi drugorzędne nie powodują
uciążliwości akustycznej (Olszewski 2006).
Hałas towarzyszy także liniom kolejowym: nr 8 (Warszawa – Kraków) i nr 61 (Kielce –
Częstochowa), szczególnie w bliskim sąsiedztwie (w ciągu dnia) a w godzinach nocnych –
w zależności od sytuacji synoptycznej na znacznie większym obszarze. Punktowymi źródłami
hałasu, ale już o mniejszej uciążliwości są obiekty przemysłowe, handlowe a okresowo także
rozrywkowe, m.in.: amfiteatr Kadzielnia, muszla koncertowa w parku miejskim oraz stadion
KS. Korona Kielce (Ekspertyza… 2004; Olszewski 2006).
Kolejnym rodzajem zanieczyszczenia powietrza jest promieniowanie elektromagnetyczne,
którego źródła są różnorodne – liniowe i punktowe. Stanowią je: linie przesyłowe energii
elektrycznej 110kV, stacje transformatorowe, stacje nadawcze i przekaźnikowe (radiowe i
telewizyjne), nadajniki systemów monitorowania alarmów, stacje bazowe telefonii
komórkowej (Jaśkowski i in. 2009), radiotelefony bazowe oraz nadajniki radioamatorów. Ich
liczba rośnie w szybkim tempie, proporcjonalnym do wzrostu zapotrzebowania na energie
elektryczną, usługi telefonii komórkowej i radiokomunikacji. Problem ten został
zasygnalizowany już w 2004 roku w Programie Ochrony Środowiska… (Rybka i In. (2004).
Należy jednak zauważyć, że w związku wejściem w życie ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o
wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych wpływ gmin na lokalizację, gabaryty
oraz rozwiązania techniczne w zakresie sieci telekomunikacyjnej został znacząco ograniczony
(zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy nie jest dopuszczalne ustanawianie zakazów albo
uniemożliwianie lokalizacji inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli
inwestycja taka jest zgodna z przepisami odrębnymi).
6.
Wody
a)
Wody powierzchniowe
Kielce położone są w dorzeczu Nidy, w dwóch zlewniach IV rzędu, tj. rzeki Bobrzy i
Lubrzanki. W zlewni Bobrzy przebiegają działy wodne V rzędu – zlewni jej dopływów, tj.
Sufragańca i Silnicy a w zlewni Lubrzanki – Zajączkowskiej Strugi. Na obszarze miasta
13
znajdują się również izolowane zagłębienia bezodpływowe chłonne, pochodzenia
antropogenicznego i ewapotranspiracyjne. Znajdują się one głównie w obrębie dużych
kamieniołomów (np. Ślichowice, Kadzielnia i Wietrznia) a także mniejszych wyrobisk
(Biernat i in. 2004a, b).
Główne rzeki Kielc, tj. Bobrza i Lubrzanka, płynące na obrzeżach miasta charakteryzują
się znacznymi sezonowymi wahaniami poziomu wody, dochodzącymi do 2,0-2,5 m.
Zlewnia Bobrzy
Największymi lewostronnymi dopływami Bobrzy w granicach administracyjnych miasta
są Silnica i Sufraganiec ze swym dopływem – Potokiem Sufragańczyk. Silnica jest główną
rzeką, przepływającą przez Kielce (długość na terenie miasta ok. 17,0 km). W km 8,3 jej
biegu znajduje się zbiornik wodny – Zalew Kielecki. Poniżej niego rzeka ta płynie w
sztucznie uregulowanym i częściowo wybetonowanym korycie. Silnica ma charakter rzeki
podgórskiej, charakteryzuje się dużymi spadkami w profilu podłużnym i dużą zmiennością
przepływów. Sufraganiec płynie wzdłuż północno-zachodnich obrzeży miasta (długość na
terenie miasta ok. 14,0 km). Znaczą część zlewni zajmują tereny podmiejskie pokryte luźną
zabudową, gruntami ornymi i łąkami.
Zlewnia Lubrzanki
Na terenie miasta biorą początek niektóre dopływy Lubrzanki: Zajączkowa Struga i
Zagórka (ciek z okolic Nowego Folwarku) oraz Chodcza – wypływająca z południowych
stoków Pasma Posłowickiego i uchodząca poza jego granicami do Czarnej Nidy. Zlewnia
Chodczy obejmuje obszar pomiędzy zlewniami Bobrzy i Lubrzanki w południowej części
odwadniając m.in. osiedle Dyminy.
Na obszarze miasta brak jest naturalnych zbiorników wodnych, a jedynie występują
sztuczne. Największe z nich to: zbiornik w Mójczy (o powierzchni 12,5ha), Zalew Kielecki
(9,1 ha), a także zespół osadników przy Elektrociepłowni na Gruchawce w Kielcach. Ponadto
na terenie miasta znajdują się: Staw w Parku Miejskim na Silnicy oraz oczka wodne na
terenie kamieniołomów Wietrznia, Biesak-Białogon i okresowo Kadzielnia i Ślichowice. W
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jako inwestycję
priorytetową wskazano budowę zbiornika na rzece Sufraganiec z ujęciem wody dla EC
„Kielce”.
Tereny okresowo podmokłe występują w dolinie Bobrzy, na obszarze byłego Stawu
Białogońskiego w węźle hydrograficznym rzek Bobrzy, Silnicy i Sufragańca, lokalnie w
dolinie Sufragańca, Potoku Sufragańczyk oraz Chodczy (Biernat i in. 2004 a, b). Staw
Białogoński istniał do 1993 roku, do momentu przerwania grobli przez powodziowe wody
Bobrzy (Kupczyk i in. 1994).
Analiza hydrologiczna wód powierzchniowych, opracowywana na podstawie obserwacji
i pomiarów z dwóch posterunków obserwacyjnych IMGW (na Bobrzy w przekroju Słowik –
lata 1961 – 2000 i na Lubrzance w Cedzynie – 1971-1989 i posterunków monitoringu
lokalnego Urzędu Miasta w Kielcach (Silnica – Dąbrowa, Piaski, Jesionowa, Pakosz,
Białogon; Sufraganiec – Niewachlów, Pietraszki – w latach 1993-2006) wykazała, że istnieje
bardzo duże przestrzenne i czasowe zróżnicowanie wielkości odpływu oraz czasu
koncentracji fal wezbraniowych (Kupczyk i in. 1994; Ciupa 1998-2006; 2009a, c, d). Autorzy
Ci wykazali, że największy odpływ występuje w marcu (Bobrza i Lubrzanka) oraz w kwietniu
(Silnica i Sufraganiec) – wynik roztopów wiosennych i opadów deszczu. Drugorzędne
maksimum na wszystkich rzekach występuje w lipcu i spowodowane jest opadami letnimi.
14
Najniższe średnie wartości miesięczny współczynnik przepływu na Bobrzy i Lubrzance
osiąga we wrześniu, a na Silnicy i Sufragańcu w sierpniu. Na rytm odpływu Silnicy, a także
częściowo Sufragańca ma wpływ charakter użytkowania ich zlewni. Silnica przepływa przez
tereny zurbanizowane Kielc, a Sufraganiec na znacznym odcinku przez strefę podmiejską.
Występują tu tereny o nieprzepuszczalnych powierzchniach i rozbudowanej sieci drenażowej
oraz hydrotechnicznej. Powoduje to zachwianie naturalnych proporcji pomiędzy infiltracją i
spływem powierzchniowym, a to z kolei przyspieszenie odpływu powierzchniowego z tych
obszarów. Duża niestabilność i dynamika przepływów Bobrzy i Lubrzanki wynika głównie z
uwarunkowań naturalnych a Silnicy i częściowo Sufragańca wielokierunkowych zaburzeń
antropogenicznych (m.in. tereny zurbanizowane, zrzuty wód burzowych, zbiorniki retencyjne,
itd.).
Zasobność wodną zlewni określa średnia roczna wartość współczynnika odpływu
jednostkowego. Współczynnik ten znacznie większe wartości osiąga w zlewni Silnicy i
Sufragańca (odpowiednio q = 7,5 dm3/s·km2, q = 8,0 dm3/s·km2) niż w zlewni Bobrzy i
Lubrzanki (q = 6,1 dm3/s*km2 i q = 6,4 dm3/s·km2) (Ciupa 2009a).
Dla Kielc szczególnie istotna jest znajomość cech hydrologicznych rzeki Silnicy,
przepływającej przez centrum miasta oraz Sufragańca – odwadniającego zachodnie dzielnice.
W okresie 1998-2001 średnie roczne przepływy Silnicy wzrastały do profilu Piaski (0,150
m /s), a następnie ulegały zmniejszeniu na odcinku Zalewu Kieleckiego osiągając poniżej
niego tylko 0,131 m3/s. Zbiornik ten, pomimo tego, że nie jest duży (V=170 000 m3) to
zmienia istotnie obieg wody w tej części zlewni Silnicy powodując spłaszczenie fal
wezbraniowych, wzrost parowania a także infiltrację wody (na skutek podpiętrzenia) w terasy
nadzalewowe (Ciupa 2003).
3
Od profilu Jesionowa (poniżej Zalewu) do profilu Pakosz wzrost średnich rocznych
przepływów był prawie trzykrotny. Tak duży wzrost przepływów nie wynika tylko z
przyrostu powierzchni zlewni, ale przede wszystkim z dodatkowego zasilania
antropogenicznego licznymi kanałami dochodzącymi do Silnicy, a także z bardzo dużego
udziału odpływu powierzchniowego dochodzącego prawie do 85-90% w okresie
intensywnych opadów deszczu. Kanałami odpływa również woda pochodząca
z niekontrolowanych zrzutów komunalnych i przemysłowych. Na odcinku od przekroju
Pakosz do przekroju Białogon (odcinek ujściowy) średnie roczne przepływy Silnicy
zmniejszają się o około 50 dm3/s. Ucieczka wód rzecznych spowodowana jest przede
wszystkim lejem depresyjnym jaki się utworzył wokół ujęć wód podziemnych na Białogonie.
Średnie roczne przepływy Silnicy (1998-2001) w odcinku ujściowym (0,298 m3/s) są o wiele
mniejsze od przepływów Sufragańca (0,587 m3/s), co wynika zapewne z licznych
wspomnianych zaburzeń, a nie tylko z niewielkich różnic powierzchni ich zlewni na korzyść
tej drugiej. Znaczące też są zapewne straty na parowanie wody z koryta Silnicy, bowiem
przez cały rok prowadzi ona wody znacznie cieplejsze niż Sufraganiec (Ciupa 2009a).
W górnych częściach obydwu zlewni, o niewielkiej antropopresji, wysokość fal
wezbraniowych jest stosunkowo mała, czas reakcji rzeki na opad wydłużony, a zmienność
przepływów dość wyrównana. Zupełnie odmienny charakter przepływów obserwuje się
w środkowym i dolnym odcinku Silnicy, tj. na obszarze zurbanizowanym. W tej części zlewni
przeważają nieprzepuszczalne powierzchnie dróg, placów, dachów uniemożliwiające
infiltrację wód opadowych oraz kanały odprowadzające w szybkim tempie wody nawet z
obszarów położonych blisko działów wodnych. Opady deszczu, nawet o wysokości 2-3
mm/15 min., powodują natychmiastowy wzrost stanów wody o 15-20 cm (Ciupa 2010a).
Powoduje to bardzo dużą nieregularność przepływów i prędkości. Duża częstotliwość tych
procesów sprawia że takie odcinki rzeki Silnicy w centrum i poniżej narażone są na
15
zintensyfikowane oddziaływanie energetyczne wód płynących a to przyczynia się do
niszczenia umocnień brzegowych i infrastruktury hydrotechnicznej (Ciupa 2009a, e).
Czas koncentracji fal wezbraniowych (o wysokości 1,5-2,5 m) jest na ogół znacznie
krótszy od jednej godziny (Ciupa 2009a, c). W sytuacjach powodziowych ogranicza to
niezwykle możliwość reakcji służb kryzysowych w ochronie życia i mienia mieszkańców
miasta.
Na obszarze Kielc katastrofalna powódź, jaka może się zdarzyć w bliżej nieokreślonym
terminie, przy obecnym stanie zagospodarowania den dolin, w tym infrastruktury
hydrotechnicznej, może spowodować olbrzymie szkody materialne, ekologiczne, społeczne i
inne. Do wystąpienia takiej powodzi w Kielcach może się przyczynić: wzrost powierzchni
nieprzepuszczalnych (ulice, place, dachy itp.), co sprzyja formowaniu się gwałtownego
spływu powierzchniowego; zabudowa terenów zalewowych den dolinnych, co powoduje
eliminowanie obszarów naturalnej retencji; szybki spływ wody systemem kanalizacji
burzowej, co przyczynia się do gwałtownego wzrostu stanów wody w korytach rzecznych;
niewystarczająca przepustowość jeszcze niektórych mostów i przepustów, co może
powodować podpiętrzanie wód powodziowych, a nawet zniszczenie mostów, wraz
z infrastrukturą towarzyszącą (różnego rodzaju przewody, rury z gazem, wodą itp.);
niedostateczne zabezpieczenie wałami przeciwpowodziowymi (Biernat, Ciupa 2007). W
sytuacji nowych inwestycji drogowych przebiegających w głębokich wykopach, jak np.
fragment drogi ekspresowej S74 (węzeł na skrzyżowaniu ul. Świętokrzyskiej z Aleją
Solidarności) pojawia się nieznany dotąd, ale możliwy do wystąpienia problem. Istniejący tu
system kanalizacji burzowej nie jest w stanie odprowadzić wód po opadach ulewnych i
nawalnych, które mogą zalać drogę w wykopie spływając po powierzchni dróg krzyżujących
się z nimi. Takie przypadki miały miejsce do tej pory po każdym intensywniejszym opadzie
deszczu. Zatem pilnym zadaniem jest zwiększenie wydolności systemu odwodnienia
powierzchniowego dróg w tym obszarze.
Rozmiary potencjalnych strat i zagrożeń można znacznie ograniczyć, a nawet częściowo
wyeliminować, wykorzystując współczesne osiągnięcia techniczne, organizacyjne i prawne.
Wyznaczenie stref ochronnych przed powodzią wiąże się ściśle z ryzykiem wystąpienia
katastrofalnego wezbrania, ale także z ryzykiem strat związanych z ograniczeniem
działalności człowieka w obszarach zagrożonych. Rodzą się przy tym konflikty między
chęcią swobodnego zagospodarowania tych terenów, a planem ochrony dla zapewnienia
bezpieczeństwa (Biernat, Ciupa 2007).
Problem zagrożenia powodziowego w Kielcach jest dostrzegany przez władze miasta od
wielu lat, co znalazło swój wyraz w kilku opracowaniach (Kupczyk i in. 1993-1996; Biernat i
in. 2007a,b,c,d; Drożdżal i in. 2009). Ich efektem było wyznaczenie terenów zalewowych na
obszarze miasta, o zadanym prawdopodobieństwie wystąpienia, a w przypadku tych ostatnich
– map ryzyka powodziowego, które mogą stanowić niezbędną pomoc w podejmowaniu
decyzji w czasie akcji ratowniczej, w sytuacjach kryzysowych. Największy obszar zagrożony
powodziami znajduje się w węźle hydrograficznym na Białogonie, wyznaczony przez dwa
niezależne zespoły ekspertów (nie zostały one jednak uwzględnione w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego).
Groźnym zjawiskiem obserwowanym na terenie Kielc (np. przy ul Warszawskiej,
Krakowskiej, itd.) jest zasypywanie terasy zalewowej i wznoszenie na tych terenach
budynków. Takie działania powodują zmniejszenie przepływowych przekrojów poprzecznych
dolin, a to z kolei w sytuacji kryzysowej zwiększa zagrożenie (Biernat, Ciupa 2003).
Bardzo istotnym i pilnym problemem w Kielcach jest przedsięwzięcie systemowych
działań zmierzających do zmniejszenia spływu powierzchniowego w całej zlewni Silnicy, a
16
zwłaszcza w centrum miasta, m.in. poprzez rygorystyczną kontrolę wzrostu powierzchni
nieprzepuszczalnych.
Pożądane jest opracowanie strategii ograniczenia ryzyka na wypadek powodzi. Szereg
działań zmierzających do zmniejszenia zagrożenia powodziowego zostało już
zrealizowanych, bowiem przebudowano kilka mostów i kładek, zwiększając ich
przepustowość oraz powstał kanał ulgi przy przepuście pod ul. Krakowską obok Kadzielni.
Skutkiem nadmiernego spływu powierzchniowego, pojawiającego się podczas
krótkotrwałych opadów – ulewnych i nawalnych, jest przeciążenie systemu kanalizacyjnego,
który nie radzi sobie z dużą ilością wody. Szybkie odprowadzanie wód deszczowych przez
systemy kanalizacji powinno zostać zweryfikowane i konieczne jest przyjęcie reguł
zagospodarowania wód deszczowych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Docelowo chodzi o zaproponowanie takiego systemu obiegu wody na terenach miejskich, aby
był on zbliżony jak najbardziej do naturalnego (Cebula 1998). Można to osiągnąć poprzez
zmniejszenie spływu powierzchniowego wód opadowych i doprowadzenie możliwie jak
największej części wody deszczowej do bezpośredniego wsiąkania w grunt. Alternatywą
wobec infiltracji wód deszczowych w grunt może być ich retencjonowanie w specjalnie do
tego przygotowanych zbiornikach i przeznaczenie tych wód do praktycznego wykorzystania.
W procesie zagospodarowania terenów miejskich należy stosować proprzyrodnicze
rozwiązania dotyczące ochrony ekosystemów rzecznych przed presją cywilizacji, co
zwiększyłoby bezpieczeństwo dla mieszkańców miasta Kielce (Ciupa, Biernat 2004).
Problem jest tak pilny, że w 2010 roku opracowano kompleksową koncepcję
zagospodarowania wód deszczowych w Kielcach (Woźniak i in. 2010).
Nieodzownym elementem sytemu jest stworzenie jednolitej bazy danych obejmującej
wyniki pomiarów, zestawień, obliczeń i raporty. Pozwoliłoby to w sposób zorganizowany
podejmować decyzje na etapie projektowania, eksploatacji urządzeń oraz w sytuacjach
kryzysowych.
Innym, ale również ważnym, zagadnieniem dotyczącym wód płynących w Kielcach jest
ich stan czystości. Najbardziej zagrożone są wody powierzchniowe na obszarze
zurbanizowanym, gdzie do Silnicy, Sufragańca, Bobrzy, Chodczy i Lubrzanki zrzucane są
okresowo systemem kanalizacji burzowej głównie wody opadowe wraz z zanieczyszczeniami
komunikacyjnymi a także pojawiają się nieraz „dzikie” zrzuty ścieków bytowogospodarczych.
Na przełomie XX i XXI w. (1998-2003) funkcjonował lokalny monitoring jakości wód
powierzchniowych, w systemie comiesięcznych pomiarów kilkunastu wskaźników, na terenie
miasta Kielce (Silnica – 4 przekroje, Sufraganiec – 2, Zagórka –1, Chodcza – 2). Wyniki tych
badań wskazywały, że wody najlepszej jakości prowadził Sufraganiec, przy czym ich klasa
pogarszała się w kierunku ujścia, podobnie jak wzdłuż profilu podłużnego Silnicy, gdzie
poniżej centrum miasta najczęściej stwierdzano wody pozaklasowe (NON), według
obowiązującej wówczas (do 2004 roku) klasyfikacji jakości wód powierzchniowych (Ciupa,
Wójcik 1998-2003). O tak niskiej jakości wód decydowały przeważnie związki chemiczne
pochodzące ze ścieków bytowo-gospodarczych (przekroczenia norm stężenia azotu
azotynowego, fosforu, fosforanów i miana Coli). Jakość wód obniżały również duże stężenia
detergentów anionowych, fenoli, a w kilku przypadkach także metali ciężkich (Bezak-Mazur
i in. 2001). Potwierdzało to wyniki wcześniejszych badań i obserwacji terenowych, że tego
typu ścieki spływają kanałami burzowymi do koryta Silnicy na odcinku od Zalewu do
Pakosza. Duże koncentracje związków biogennych w wodach badanych rzek były przyczyną
m.in. zakwitów glonów (np. w Zalewie Kieleckim), a także nadmiernego wzrostu roślinności
wodnej w korytach i w strefie przybrzeżnej. Potwierdzają to późniejsze wyniki badań
17
J. Czerwik-Marcinkowskiej (2008). Badania fizyko-chemiczne wód wykonane w styczniu
2011r., w strefie plaży i przystani Zalewu Kieleckiego, wykazały że miały miejsce
przekroczenia kilku wskaźników m.in. paciorkowców kałowych (enterokoków) i bakterii z
grupy Coli, w tym typu kałowego (Pobieranie i wykonywanie analiz próbek… 2011).
Zdecydowanie najniższej jakości wody prowadziła rzeka Chodcza, która była i jest nadal
w zasadzie „otwartym kanałem ściekowym” (powyżej i poniżej ulicy Ściegiennego). Szerszą
charakterystykę stanu czystości wód Chodczy zawiera „Ekspertyza w zakresie oceny stanu,
zagrożeń i ochrony środowiska wód płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na
tle katastrów w granicach miasta Kielce” (Ciupa T., Biernat T., Suligowski R., 2010). Warto
dodać, że w odcinku ujściowym (p-pk. Zastawie) WIOŚ w 2009 roku stwierdził
umiarkowany i słaby stan (potencjał) ekologiczny tej rzeki (Janiszewska 2010). Wyniki te
jednak w żaden sposób nie odzwierciedlają stanu czystości tej rzeki powyżej i poniżej ulicy
Ściegiennego, tj. w granicach miasta. Brak badań fizykochemicznych na tym odcinku nie
oznacza braku zanieczyszczeń, które można określić organoleptycznie.
Kielce na tle obszarów sąsiednich stanowią „słoną wyspę” bowiem w zimie obserwuje się
tu znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych głównie chlorkiem sodu. Bowiem sól
zmieszana z piaskiem jest wykorzystywana do zimowego utrzymania dróg. Rowy przydrożne
i kanały odprowadzają wówczas wody o zasoleniu sięgającym 0,5% (Ciupa 2006c, 2009).
Analiza koncentracji ww. związków chemicznych wykazała silny związek z charakterem
użytkowania zlewni cząstkowych, a to pozwoliło przedstawić przestrzenny obraz wskaźników
zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie miasta w postaci kartogramów i zestawień
tabelarycznych, w odniesieniu do pól jednostkowych o powierzchni 1km2 (Jóźwiak i in.
2010).
W celu porównania aktualnego stanu czystości środowiska wodnego z ukazanymi w
Raporcie wskaźnikowym i innych wcześniejszych opracowaniach należy dysponować
bieżącymi pomiarami i wynikami. Wyniki takie można uzyskać jedynie poprzez reaktywację
monitoringu jakości wód płynących w newralgicznych punktach miasta, a takie były
zlokalizowane w systemie poprzedniego projektu (Ciupa, Prażak 2001). Warto zaznaczyć, że
wyniki badań monitoringowych wód powierzchniowych (w zakresie ilościowym i
jakościowym) doprowadziły do przestrzennego i czasowego rozpoznania, m.in. ich stanu i
czystości. Wymiernym efektem tych badań było podejmowanie przez władze miasta decyzji o
budowie kolejnych oczyszczalni wód deszczowych.
Aktualnie w ramach monitoringu jakości wód powierzchniowych prowadzonego przez
WIOŚ na terenie miasta istnieją dwa punkty pomiarowo-kontrolne, zlokalizowane w
ujściowych odcinkach rzeki Silnicy (0,9 km) oraz Sufragańca (0,2 km). Warto dodać, że na
rzekach Bobrzy (4,5 km) i Chodczy (2,0 km) punkty pomiarowo-kontrolne jakości ich wód
prowadzone są w profilach poza granicami miasta. Wyniki tych badań przedstawione są już
zgodnie z nowym systemem jakości wód jako tzw. jednolite części wód (JCW), zgodnie z
koniecznością dostosowania prawa polskiego do przepisów i wymagań Ramowej Dyrektywy
Wodnej Rady Europy (2000; Rozporządzenie … 2004; Ustawa… 2001). W 2009 roku
stwierdzono, że Silnica i Bobrza charakteryzowały się słabym stanem i potencjałem
ekologicznym, natomiast Sufraganiec i Lubrzanka – umiarkowanym. Ponadto stwierdzono
umiarkowany stan ekologiczny Chodczy. W latach 2007-2009, jednolita część wód zlewni
Silnicy oraz Czarnej Nidy od Pierzchnianki do Morawki z Lubrzanką (od Zalewu Cedzyna
do ujścia) posiadały zły stan chemiczny. W tym samym okresie pozostałe cieki nie podlegały
wymienionej klasyfikacji.
Wyniki analizy stanu czystości wód Silnicy wskazują na konieczność dalszej rozbudowy
oczyszczalni wód burzowych i rozbudowy kanalizacji sanitarnej, a także identyfikację i
18
likwidację dzikich zrzutów ścieków komunalno-bytowych, a sporadycznie i przemysłowych,
do kanalizacji deszczowej. Aktualnie na terenie miasta funkcjonuje ponad 20 takich
oczyszczalni wód deszczowych, a ich liczba sukcesywnie się powiększa. Odbiornikiem wody
z większości z nich jest rzeka Silnica (16), Bobrza (3), a Sufraganiec (1). Ścieki komunalne z
Kielc kierowane są do dużej oczyszczalni ścieków w Sitkówce (na południe od granic miasta)
oraz częściowo do oczyszczalni FABET w Dyminach (w dolinie Chodczy). Z uwagi na długi
transport wód zanieczyszczonych do oczyszczalni niezbędna jest dbałość o szczelność
systemu kanalizacji, bowiem wody te przerzucane są nad głównym zbiornikiem wód
podziemnych, zaopatrującym w wodę pitną około 65% mieszkańców miasta.
Prace nad problemem identyfikacji miejsc zrzutów ścieków (legalnych i nielegalnych),
z zastosowaniem metodyki kartowania ekohydrologicznego cieków, przeprowadzono w
zlewni rzeki Chodczy w 2010 r. (Ciupa i in. 2010), a konieczne jest wykonanie takich
ekspertyz dla pozostałych cieków w obrębie miasta.
b)
Wody podziemne
Warunki hydrogeologiczne w obrębie miasta Kielce, z uwagi na złożoną budowę
geologiczną, są wyjątkowo skomplikowane, ale dobrze rozpoznane (Herman 1997;
Machowska, Kos 2006). Problem ten znalazł odzwierciedlenie w licznych publikacjach i
opracowaniach archiwalnych. Wyjątkowość tego zagadnienia wynika z faktu, że pod miastem
rozciągają się dwa szczelinowo-krasowe zbiorniki wód podziemnych z poziomów: górno- i
środkowodewońskiego (GZWP 417 oraz GZWP 418). Ten pierwszy ma wyznaczone obszary
najwyższej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO) (Prażak 1994), bowiem znaczna jego
powierzchnia położona jest pod centralną częścią Kielc i z niego pochodzi woda, w którą
zaopatrywana jest ponad połowa mieszkańców 200-tysięcznego miasta (Kleczkowski 1990;
Prażak 1994, 1997a, b; Kleczkowski i in. 1994; Rybka i in. 2004; Kos, Machowska 2006;
Herman, Młyńczak, 2006). Drugi zbiornik zaś, obejmujący jedynie południowo-wschodni
kraniec miasta (w rejonie gdzie Chodcza opuszcza jego granice) nie ma jeszcze opracowanej
pełnej dokumentacji hydrogeologicznej, chociaż jest on tu eksploatowany dwoma ujęciami
(Górka, Biedroński 2009).
Strefy ochronne są wyznaczone również wokół ujęć wód podziemnych i mają charakter
ochrony bezpośredniej, natomiast teren ochrony pośredniej ustanowiono tylko dla trzech ujęć
komunalnych (Kielce-Białogon – nr 51, Pakosz-Stadion – nr 56 i Kielce-Dyminy – nr 1036 i
1037) (Rozporządzenie Dyrektora… 2005; Decyzja Wojewody… 1994, 1997). W związku z
tym, że w strefach tych istnieje zwiększone zagrożenie wód podziemnych, wprowadzono w
nich dodatkowe ograniczenia w zakresie zabudowy terenu i lokalizacji zrzutów ścieków.
Strefa ochrony pośredniej dla ujęć w Białogonie obejmuje obszar o powierzchni 634,6 ha (w
granicach miasta), w pozostałych ujęciach wyznaczają ją koła o promieniu od 44 m do 245 m.
Szczególnie duży wpływ miasto wywiera na pierwszy poziom wód gruntowych,
zasilający źródła, a miejscami ujmowany studniami kopanymi. Na problem ten zwrócili
uwagę Biernat i in. (2004 a, b) i Ciupa i in. (2009). Ostatnio przeprowadzone badania stanu
fizyko-chemicznego wód źródlanych na terenie Kielc potwierdziły te wnioski, bowiem w
obszarach o silnej antropopresji (źródło przy ul. Piaski) wykazano przekroczenia w zakresie
azotanów, manganu, a także obecność bakterii z grupy Coli. W innych źródłach na terenie
miasta, położonych poza strefą intensywnej antropopresji, przekroczeń tych nie wykryto
(Badania jakości prób wody…2010-2011).
Kielce wywierają wielokierunkową antropopresję również na wody podziemne, co
znalazło wyraz w pracach J. Prażaka i in. (2005, 2007) oraz Opracowaniu ekofizjograficznym
19
miasta Kielce ... (Szulczewska i in. 2009). Autorzy do podstawowych zagrożeń ilościowych
zaliczają:
•
wpływ zabudowy terenu na warunki hydrogeologiczne i jakość wód (zwiększenie
odpływu powierzchniowego kosztem infiltracji wód opadów atmosferycznych)ł
•
obniżenia zwierciadła wód podziemnych w lejach depresji dużych ujęć i
odwadnianych kopalń. W granicach miasta istnieją dwa duże
leje depresji
wytworzone na skutek eksploatacji ujęć wód w rejonie Białogonu i Dymin. Obniżenie
zwierciadła wody w ujętych warstwach wodonośnych wynosi tam od kilku do
kilkudziesięciu metrów. Efektem hydrologicznym jest wyjątkowe ubóstwo
naturalnych wypływów (w tym źródeł). Dużo groźniejszym zjawiskiem jest
zmniejszanie się przepływu zanieczyszczonej rzeki Silnicy, która na odcinku Pakosz –
Białogon traci średnio rocznie 18% wody. Zjawisko to nasila się szczególnie w latach
kiedy prowadzone jest bagrowanie koryta Silnicy, mające na celu jego udrożnienie
(Ciupa 2009);
•
lokalnych podtopień terenu w rejonie studni wyłączanych z eksploatacji (np. studnia
komunalna przy ul. Leszczyńskiej po 2004). Zjawisko to mogłoby mieć również
miejsce na Białogonie, w przypadku rezygnacji tam z eksploatacji ujęcia komunalnego
Kielce-Białogon.
Podatność wód podziemnych na przenikanie do nich zanieczyszczeń w obrębie miasta jest
zróżnicowana przestrzennie i uzależniona od uwarunkowań geologicznych oraz rodzajów
piętra wodonośnego (Młyńczak, Wiktorowicz 2010). Najbardziej podatne, a jednocześnie
najbardziej zanieczyszczone, są wody poziomu piętra czwartorzędowego. Odporność na
migrację zanieczyszczeń do głębiej położonych zbiorników wód podziemnych, w poziomach
przedczwartorzędowych, uwarunkowana jest lokalną miąższością i przepuszczalnością
pokrywy czwartorzędowej. Na przeważającej powierzchni jest ona bardzo mała (czas
przesiąkania infiltrujących wód opadowych <25 lat) lub jest jej brak (czas przesiąkania
infiltrujących wód opadowych <5 lat). Lokalnie jest ona średnia (czas przesiąkania 25-100
lat) lub duża (czas przesiąkania >100 lat). Te ostatnie na szczęście występują w dnie doliny
rzeki Silnicy i Sufragańca izolując na znacznych odcinkach przepływające zanieczyszczone
wody – zwłaszcza tej pierwszej, od zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski i in. 1994;
Prażak 1994; Kos, Machowska 2006; Herman, Młyńczak, 2006). Stwierdzone zmniejszające
się wartości przepływu wody w ujściowym odcinku Silnicy (o 18%) mogą jednak wskazywać
na zróżnicowanie miąższości i składu frakcjonalnego osadów izolujących GZWP na tym
odcinku biegu rzeki.
Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów, które stwarzają potencjalne zagrożenie
zanieczyszczeniem wód podziemnych. Ich ewidencję, głównie pod kątem zanieczyszczenia
GZWP 417, prowadzono począwszy od 1990 roku (Rybka, Prażak 1990; Rybka, Kościelniak
1992; Rybka 1992; Kleczkowski i in. 1994; Prażak 1994; Sokolińska, Kowalik 1994; Prażak i
in. 2005). Efektem tych prac były podjęte działania związane z ich rozpoznaniem, a następnie
likwidacją niektórych. Jednakże ciągle powstają nowe uciążliwe inwestycje. Szczegółowe
zestawienie tego typu obiektów zamieszczone jest w załączniku do Opracowania
ekofizjograficznego ... (Szulczewska i in. 2009). Zanieczyszczenia wód podziemnych
pochodzą w dużej części z tych samych źródeł co wód powierzchniowych, a to zagadnienie
omówione szczegółowiej w podrozdziałach 4.6.1 i 4.6.3.
Mimo dużego zagrożenia użytkowych pięter wodonośnych ujmowane wody podziemne
mają jeszcze stosunkowo dobrą jakość zarówno fizykochemiczną, jak i bakteriologiczną. Nie
20
są one poddawane procesowi uzdatniania oraz dezynfekcji. Woda z ujęć na Białogonie
posiada II klasę czystości, z wyjątkiem dwóch studni (nr 1 i 7 – III klasa). W pozostałych
ujęciach na terenie miasta jest to klasa II, a jedynie woda ze studni przy ulicy Wojska
Polskiego została zaliczona do III klasy (Jakość wód…., 2011).
W 2009 roku podjęto także badania warunków hydrogeologicznych pod kątem oceny
zasobów wód termalnych i leczniczych (Barbacki i in. 2009). Pierwsze wyniki nie wykazały
w strefie rozpoznania występowania wód o temperaturze powyżej 60oC. Autorzy opracowania
sugerują, że zasoby tych wód istnieją w strefie uskokowej kontaktu skał syluru i dewonu, na
głębokości ok. 2000 m. Potwierdzenie tej hipotezy wymagałoby jednak wykonania otworu
wiertniczego.
c)
Zagrożenia środowiska wodnego
Zagrożenia środowiska wodnego, wynikające z działalności gospodarczej generującej
różnego rodzaju zanieczyszczenia, pogrupowano na: punktowe, liniowe i obszarowe. Do tej
pierwszej grupy zaliczono m.in.: składowiska surowców i ich skupiska (przemysłowych,
rolniczych, leśnych), składowiska i stacje paliw (stałych, płynnych, gazowych) (Siejka 1990),
składowiska odpadów np. przemysłowych (chemicznych) w Górkach Szczukowskich.
Charakterystyczną cechą rozkładu przestrzennego lokalizacji punktowych ognisk
zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska wodnego jest ich duża gęstość na obszarze miasta w
stosunku do terenów bezpośrednio przylegających do jego granic. W okresach intensywnych
opadów deszczu, z niektórych wymienionych obiektów – zależnie od ich rodzaju, mogą
tworzyć się odcieki wód zawierające różne związki chemiczne m.in. azotu, fosforu,
węglowodorów, kwasów organicznych, chlorków (Ciupa 2009b; Ciupa i in. 2005).
Istotne zagrożenie dla środowiska wodnego mają również zrzuty ścieków komunalnych
i mieszanych, których na samym obszarze Kielc jest kilkanaście. Szczególnie obciążonymi,
wodami zanieczyszczonymi pochodzącymi ze zrzutów, są rzek Silnica, Chodcza i Bobrza,
które przyjmują również zanieczyszczenia komunikacyjne z terenu miasta. Rzeki te,
przenoszące różnorodne zanieczyszczenia, przepływają przez obszary chronione (ChęcińskoKielecki Park Krajobrazowy, Cisowsko-Orłowiński PK, Kielecki OCHK). Ogniskiem
zanieczyszczeń mogą być także zrzuty z oczyszczalni ścieków.
Do zagrożeń środowiska wodnego można zaliczyć także przemysłowe emitory gazów i
pyłów oraz skupiska źródeł niskiej emisji. Należą one do obiektów punktowych, ale ich
oddziaływanie jest obszarowe i ma charakter zewnętrzny lub lokalny.
Poważnym liniowym źródłem zanieczyszczeń wód są drogowe szlaki komunikacyjne.
Zanieczyszczenia te tworzą głównie produkty spalania, ścierania – opon, tarcz, klocków
hamulcowych, powierzchni dróg, a także substancje służące do zimowego utrzymania dróg
(Ciupa 2006c, 2009a). Z wyżej wymienionych źródeł, a także wtórnego zapylenia powietrza
dochodzi do imisji i kumulacji w glebie toksycznych związków chemicznych, które
częściowo są wypłukiwane a częściowo migrują wraz wodą do strefy saturacji.
Lokalnymi źródłami zanieczyszczeń wód podziemnych, m.in. związkami fosforu, azotu,
potasu, są cmentarze (por. Żychowski 2008).
W zasięgu terenów uszczelnionych następuje nienaturalnie wysoki spływ
powierzchniowy. Odpływ ten odbywa się systemem kanalizacji deszczowej, dróg i rynien
powierzchniowego odprowadzania. Ten pierwszy na wielu odcinkach nie jest przystosowany
do odbioru tak dużej objętości wód i staje się tam niedrożny (Kupczyk i in. 1998).
Modelowanie określające relację wykładniczą między udziałem terenów uszczelnionych a
21
maksymalnym odpływem jednostkowym na terenie Kielc przeprowadził T. Ciupa (2009,
Jóźwiak i in. 2010). Interpretacja tego związku pozwala prognozować zmiany tego drugiego
w miarę dalszego wzrostu intensywności zagospodarowania, a jego charakter wykładniczy
wskazuje, że nawet niewielki wzrost powierzchni uszczelnionych będzie wywoływał
znaczący przyrost odpływu. Koncepcję zagospodarowania wód deszczowych dla miasta
Kielce, w tym niewydolności sieci odwadniającej, szeroko zaprezentowano w opracowaniu R.
Woźniak i innych (2010). W procesie tym wraz z wodą do wód powierzchniowych, z dużą
łatwością dostają się różnorodne zanieczyszczenia do koryt rzecznych (Ciupa 2006c, 2009).
Zróżnicowana wielkość ładunków zanieczyszczeń, obliczona dla poszczególnych kolektorów
w granicach Kielc, wskazuje na potrzebę a także kolejność budowy następnych
podczyszczalni wód deszczowych (Woźniak i in. 2010).
Nie bez znaczenia pozostają również dzikie wysypiska śmieci (niewielkie, choć liczne
i rozproszone – nieraz zlokalizowane w dolinach), z których następuje wymywane
zanieczyszczeń do pierwszego poziomu wodonośnego lub rzek.
Ponadto zanieczyszczenia do wód powierzchniowych mogą przedostawać
sporadycznie ze szlaków turystycznych i migrować wzdłuż niektórych ich odcinków.
się
Na obrzeżach miasta może dochodzić do zanieczyszczenia wód wynikającego
z nieuporządkowanej gospodarki wodnościekowej. Na terenach nieposiadających kanalizacji,
przy istniejącej jednocześnie sieci wodociągowej, ścieki z gospodarstw domowych odpływają
najczęściej wprost do gruntu, rowów i rzek.
Eksploatacja wód podziemnych a także wielokierunkowe przeobrażenia rzeźby terenu
związane z działalnością człowieka przyczyniły się powstania dwóch rozległych lejów
depresyjnych. Zasięg pierwszego obejmuje środkową część miasta, a jego granica wyraźnie
nawiązuje do zasięgu południowej części GZWP417 a drugi rozciąga się w południowej
części miasta (Prażak i in. 2005, 2007).
W obrębie miasta możliwe jest również zanieczyszczenie środowiska wodnego
spowodowane nieszczelnościami i awariami systemu kanalizacji, bowiem znaczna część
urządzeń sieci kanalizacyjnej jest wyeksploatowana wieloletnim użytkowaniem (np. w 2005
r. wiek powyżej 30 lat posiadało 42,6% tych urządzeń). Trudności w wykrywaniu tego typu
nieszczelności mogą w konsekwencji doprowadzić do zanieczyszczenia zbiorników wód
podziemnych. Duże zagrożenie istnieje również w rejonie ujęcia Kielce-Białogon, gdzie
przebiega główny kolektor sanitarny z Kielc do oczyszczalni ścieków w Sitkówce-Nowiny
(Plan wodny 2001a, b; Szulczewska 2009) a także droga kołowa i linia kolejowa KielceKraków.
Reasumując należy stwierdzić, że w przypadku braku realizacji zadań określonych w
Programie Ochrony Środowiska miasta Kielce dojdzie do pogłębiania się problemów
dotyczących środowiska wodnego tj.:
–
–
–
–
–
–
–
wzrostu spływu powierzchniowego;
wzrostu zagrożenia powodziowego;
ograniczenia przepustowości mostów i kładek, a także drożności koryt rzecznych
na niektórych odcinkach;
pogorszenia się stanu czystości wód płynących, stojących oraz podziemnych;
wzrostu częstości awarii i wyeksploatowania sieci kanalizacji sanitarnej, deszczowej,
urządzeń hydrotechnicznych i konsekwencji z tym związanych;
pogłębiania i rozszerzania zasięgów istniejących lejów depresyjnych;
zmian w przebiegu sieci rzecznej;
22
Najważniejsze działania dotyczące ochrony wód powierzchniowych i podziemnych
powinny koncentrować się m.in. na:
– rozbudowie sieci kanalizacji sanitarnej;
– ograniczeniu spływu powierzchniowego po opadach burzowych wraz z rozdzieleniem
ścieków opadowych od komunalnych;
– modernizacji i rozbudowie kanalizacji deszczowej;
– budowie oczyszczalni i podczyszczalni ścieków komunikacyjnych;
– zwiększeniu małej retencji wód powierzchniowych;
– prowadzeniu jedynie niezbędnych regulacji koryt rzecznych i systematycznym
konserwowaniu istniejących urządzeń hydrotechnicznych;
– z zachowaniem nienaruszalności lokalnych ekosystemów i naturalnych terenów
zalewowych;
– zapewnieniu swobodnego przepływu wód w dnach dolin rzecznych w strefach
przebiegu nasypów drogowych;
– stworzeniu nowego systemu monitoringu ilościowo-jakościowego wód: opadowych,
spływu powierzchniowego i rzecznych;
– ograniczeniu składowania odpadów i organizowania składowisk na obszarach
nieposiadających naturalnej izolacji poziomów wodonośnych;
– przestrzeganiu zasad eksploatacji ujęć wód.
Ranking wielu problemów do rozwiązania i zadań do wdrożenia, w zakresie poprawy
stanu środowiska wodnego, został nakreślony w Celach i zadaniach polityki ekologicznej
miasta (Rybka i in. 2004).
7.
Bioróżnorodność
Wyjątkowo duże zróżnicowanie uwarunkowań przyrodniczych miasta Kielce przyczyniło
się do wytworzenia tu bogactwa naturalnych oraz półnaturalnych zespołów i zbiorowisk
roślinnych z towarzyszącymi im zbiorowiskami wykazującymi cechy pośrednie. Ich
szczegółowy wykaz i rozmieszczenie przestrzenne zostało przedstawione w opracowaniu
ekofizjograficznym pod redakcją B. Szulczewskiej i in. (2009).
Z przeprowadzonej analizy wynika, że w granicach administracyjnych Kielc dominują
zbiorowiska synantropijne (siedliska ruderalne związane z zabudową oraz segetalne –
zbiorowiska chwastów polnych). Znaczący udział mają również zespoły roślinności
murawowej i ziołoroślowej związane z dolinami rzecznymi. Duże znaczenie ekologiczne i
krajobrazowe spełniają zbiorowiska leśne, których powierzchnia w 2003 roku wynosiła
20,3% a w 2009 r. wzrosła do 21,1% ogólnej powierzchni miasta. Lasy zajmują ogółem
2367,5 ha, w tym niestanowiące własności Skarbu Państwa – 471,2 ha (19,9%).
W obrębie lasów, otaczających obszary zabudowane Kielc z trzech stron tj. od południa i
północy a także od zachodu, wyróżnia się 5 klas fitocenoz. Lasy te stanowią jedynie
niewielkie fragmenty większych kompleksów znajdujących już poza jego granicami
administracyjnymi, ale wywierającymi pozytywny wpływ na funkcjonowanie systemu
przyrodniczego całego miasta. Zarówno w granicach miasta jak i na terenach sąsiednich
zdecydowanie przeważają lasy ochronne. Pozyskanie drewna odbywa się jedynie z lasów
prywatnych (177 m3 w 2009 r.) (http://www.stat.gov.pl/bdl). Od 2004 roku nie prowadzono
w granicach miasta nowych zalesień i odnowień. Na terenach wyłączonych z użytkowania
rolniczego obserwuje się powiększanie terenów zalesień samoistnych i pojawianie się nowych
stanowisk gatunków rzadkich i chronionych.
23
Stopień i charakter degradacji lasów jest uwarunkowany w znacznej mierze ich
przestrzennym rozmieszczeniem. Najmniejsze zagrożenia występują w zwartym kompleksie
leśnym w południowej części miasta. Na pozostałym obszarze nie tworzą one już tak
zwartych powierzchni i są narażone na oddziaływanie niskiej emisji zanieczyszczeń oraz linii
kolejowych i dróg kołowych (zanieczyszczenia komunikacyjne, wzrost wilgotności gruntu
powyżej nasypów i przepustów drogowych w dolinach, przeszkody terenowe dla zwierząt), a
to obniża ich odporność na antropopresję oraz zagrożenia biotyczne i abiotyczne.
Duża zawartość wapnia w glebie ekosystemów leśnych, wynikająca z wieloletniej
depozycji pyłów przemysłu cementowo-wapienniczego, doprowadziła do ich alkalizacji a to z
kolei wywołało ograniczenia w przyroście sosny oraz rozwoju wrzosowisk. W ostatnich
latach obserwuje się korzystny trend polegający na stopniowej regeneracji siedlisk (Świercz
2005).
Penetracja człowieka (kradzież drzewa, kłusownictwo, zbieractwo, zaśmiecanie,
uszkodzenia mechaniczne drzewostanu i runa leśnego, pożary) występują w lasach na całym
obszarze, ale jej skala jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości kompleksów leśnych.
Dodatkowo może ona wynikać z niezorganizowanego ruchu turystycznego (głównie
świątecznego). Do zagrożeń biotycznych należy zaliczyć choroby drzew, ataki szkodników,
patogeniczne grzyby oraz zwierzynę, powodującą zgryzanie młodych drzew.
Na terenie Kielc, zgodnie z Dyrektywą Siedliskową z 1992 roku (92/43/EWG z dnia 21
maja 1992 r.) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2001, 2005) stwierdzono
występowanie 29 siedlisk przyrodniczych chronionych. Do najcenniejszych zaliczono
murawy kserotermiczne, murawy bliźniczkowe, mszary, sosnowy bór bagienny, łęg
topolowy, łęg wierzbowy, niżowy łęg jesionowo-olszowy, podgórski łęg jesionowy i
ciepłolubne dąbrowy (Szulczewska i in. 2009).
Tab. 1. Chronione siedliska przyrodnicze występujące na terenie Kielc (Szulczewska i
in. 2009):
Kod9
Natura
2000
Fitosocjologiczne identyfikatory siedlisk (wg Matuszkiewicz 2001)
2330
zespół (Ass.) Spergulo vernalis-Corynephoretum - murawy szczotlichowe
3150
związek (All.) Potamion, Nymphaeion – starorzecza i naturalne eutroficzne
zbiorniki wodne
zespóły (Ass.) Lemnetum gibbae, Spirodeletum polyrhizae, Lemnetum trisulcae
3270
rząd (O.) Bidentetalia tripartiti – zalewane muliste brzegi rzek
4030
rząd (O.) Calluno-Ulicetalia - suche wrzosowiska
6210(*)
klasa (Cl.) Festuco-Brometea - murawy kserotermiczne
6230*
rząd (O.) Nardetalia - murawy bliźniczkowe
6410
związek (All.) Molinion caerulae – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
6510
związek (All.) Arrhenatherion elatioris – niżowe i górskie świeże łąki
użytkowane
ekstensywnie
7110*
rząd (O.) Sphagnetalia magellanici – mszary
7140
klasa (Cl.) Scheuchzerio-Caricetea fuscae – torfowiska przejściowe i
24
trzęsawiska
7150
związek (All.) Rhynchosporion albae - obniżenia na podłożu torfowym
7230
zespół (Ass.) Caricetum lasiocarpae – mechowisko z turzycą nitkowatą
8210
zespół (Ass.) Asplenietum trichomano-rutae-murariae – zespoły zanokcicowe
9110
podzwiązek (SubAll.) Luzulo-Fagenion – kwaśne buczyny
9150
zespół (Ass.) Cephalanthero rubrae-Fagetum – nadbałtycka buczyna
storczykowa,
zbiorowisko Fagus sylvatica-Cruciata glabra – małopolska buczyna
storczykowa
9170
zespół (Ass.) Tilio cordatae-Carpinetum betuli - grąd subkontynentalny
91D0*
zespół (Ass.) Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris - sosnowy bór bagienny
91E0*
zespół (Ass.) Populetum albae – łęg topolowy, Salicetum albo-fragilis – łęg
wierzbowy, Fraxino-Alnetum – niżowy łęg jesionowo-olszowy, Carici
remotae-Fraxinetum – podgórski łęg jesionowy
91I0*
rząd (O.) Quercetalia pubescenti-petraeae – ciepłolubne dąbrowy
91P0
zespół (Ass.) Abieteteum polonicum – wyżynny jodłowy bór mieszany
91T0
zespół (Ass.) Cladonio-Pinetum - sosnowy bór chrobotkowi
* oznacza: siedliska priorytetowe
(*) oznacza: priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków
Na obszarze miasta występuje cały szereg gatunków flory: rzadkich, zagrożonych i
ginących (156) (Bróż, Durczak, 1978; Bróż, Maciejczak, 1991, 2004; Bróż i in. 1990;
Maciejczak 1983, 1995, 2008; Maciejczak, Bróż 1987). Ich wykaz i analizę występowania w
obrębie Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu przedstawił A. Przemyski i in. (2009).
Wśród nich 119 zostało uwzględnionych na regionalnej „czerwonej liście”, a 37 gatunków
uznano za ginące, rzadkie lub zagrożone w skali całego kraju (Zarzycki, Szeląg 2006).
Ponadto udokumentowano istnienie 75 gatunków objętych ochroną prawną. Z kolei J.
Łuszczyński (1993) wykazał przestrzenne zróżnicowanie grzybów na tle środowiska
przyrodniczego Kielc.
Zgodnie z danymi zawartymi w opracowaniu ekofizjograficznym miasta Kielce należy
wskazać na następujące, rzadkie i podlegające szczególnej ochronie gatunki roślin:
1. Skrzypy - Equisetum variegatum (skrzyp pstry),
2. Paprotniki - Ophioglossum vulgatum (nasięźrzał pospolity), Dryopteris cristata
(nerecznica grzebieniasta) [PCLR]
3. Okrytonasienne - Cypripedium calceolus (obuwik pospolity), Epipogium aphyllum
(storzan bezlistny), Scorzonera purpurea (wężymord stepowy), Pulsatilla vernalis
(sasanka wiosenna), Pulsatilla pratensis (sasanka łąkowa), Pulsatilla patens (sasanka
otwarta), Malaxis monophyllos (wyblin jednolistny), Iris sibirica (kosaciec
syberyjski), Gladiolus imbricatus (mieczyk dachówkowaty), Epipogium aphyllum
(storzan bezlistny), Corallorhiza trifida (żłobik koralowy), Cimicifuga europaea
(pluskwica europejska), Cerasus fruticosa (wiśnia karłowata), Carlina acaulis
(dziewięćsił bezłodygowy), Carex limosa (turzyca bagienna), Carex davalliana
(turzyca Davalla), Allium ursinum (czosnek niedźwiedzi)
25
Występowanie gatunków roślin objętych ochroną gatunkową skoncentrowane jest
głównie na zachodnich i południowo – zachodnich obrzeżach Kielc.
Rolę wód powierzchniowych w procesie zwiększania bioróżnorodności, w tym
zwiększenia gatunków flory i fauny, zaprezentowała J. Czerwik-Marcinkowska (2008).
Autorka wykazała istnienie, w biotopach wodnych Kielc, 187 taksonów okrzemek, 111 –
zielenic oraz 36 – sinic. Do najcenniejszych biotopów wodnych zaliczyła doliny cieków:
Bobrzy, Silnicy (do Zalewu Kieleckiego), Sufragańca i Lubrzanki oraz „Szmaragdaowe
Jeziorko” na Kadzielni, jak również użytek ekologiczny położony na północ od rezerwatu
przyrody Wietrznia.
Przeprowadzona analiza siedliskowa oraz rozmieszczenia gatunków chronionych i
zagrożonych pozwoliła wydzielić, a jednocześnie potwierdzić, przestrzenne występowanie
najcenniejszych przyrodniczo obszarów na terenie Kielc. Należą do nich zalesione fragmenty
Pasm - Kadzielniańskiego, Posłowickiego, Zgórskiego i Dymińskiego oraz dolin rzecznych
(okolice węzła hydrograficznego Bobrzy, Sufragańca i Silnicy w Dolinie Białogońskiej, rejon
Gruchawki).
Obszerną charakterystykę fauny Kielc przeprowadzono w odniesieniu do rezerwatów
przyrody, wybranych wzniesień uznanych za cenne przyrodniczo (Telegraf, Brusznia, Dalnia,
Grabina, Szydłówka i Świnia Góra), dolin rzecznych i terenów zieleni miejskiej (IchniowskaKorpula 2005a,b; Wypiórkiewicz 2005; Barga-Więcławska 2006; Bąk 2006). W
opracowaniach tych wykazano przestrzenny obraz występowania wybranych gatunków
owadów, ślimaków, małży, płazów, gadów, ptaków i ssaków.
Wyniki badań ichtiofaunistycznych wód powierzchniowych Kielc (Silnica, Sufraganiec,
Zajączkowa Struga, Zalew Kielecki) przedstawiono w „Raporcie z badań monitoringowych
ryb…” (Nowak, Popek 2010). Zidentyfikowano w nich 20 gatunków ryb, w tym karpiowate,
okoniowate, kozowate, ciernikowate, przylgowate, szczupakowate i miętusowate. Wśród nich
stwierdzono 5 gatunków chronionych, 3 narażone na wyginięcie i 4 gatunki bliskie
zagrożenia. Dodatkowo stwierdzono obecność minoga ukraińskiego (gatunek rzadki w
wodach Polski, objęty ochroną i wpisany na Polską czerwoną listę w kategorii gatunków
zagrożonych wyginięciem) i raka. W świetle przeprowadzonych badań monitoringowych
stwierdzono zaskakująco wysoką bioróżnorodność ichtiofauny kieleckich cieków i
zbiorników. Przebadane ryby nie wykazywały przekroczeń zawartość metali ciężkich, które
mieszczą się w normach Unii Europejskiej.
Spośród występujących na terenie Kielc gatunków płazów należy wskazać na
występowanie na terenie a terenie piaszczystych uskoków Karczówki nielicznego na terenie
Polski gatunku ropuchy paskówki (Bufo calamita). Gady reprezentowane są przez główne
gatunki występujące w Polsce, z tym, że, jak wynika z opracowania ekofizjograficznego, na
skałkach wśród roślinności kserotermicznej na zboczu Góry Stokowej odłowiono 1 osobnika
gniewosza plamistego (Coronella austriaca). Gniewosz jest gatunkiem objętym ochroną
czynną i strefową 100/500m.
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na wyniki ostatnich badań gatunków ptaków na
terenie Kielc, które wykazały niezwykłe ich bogactwo. Zdaniem P. Wilniewczyca,
koordynatora 6-letniego projektu badań nt. „Ptaki Kielc”, występuje tu 221 gatunków ptaków,
w tym 129 lęgowych (http://wiadomosci.ekologia.pl/rosliny-i-zwierzeta/kieleckieptaki,7883.html). Stwierdzona tu liczba gatunków jest porównywalna do znacznie większych
powierzchniowo miast europejskich. Jak wynika ze wskazanych tam badań wynika, że na
terenie Kielc stwierdzono takie rzadkie gatunki ptaków jak muchołówka mała (Ficedula
parva), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), pliszka górska (Motacilla cinerea) oraz zniczek
(Regulus ignicapilla). W budce lęgowej na jednej z posesji gniazduje bardzo rzadka
26
muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis). Z kolei na terenie Elektrociepłowni Kielce
ornitolodzy odkryli podróżniczka (Luscinia svecica), który silnie związany jest z mokradłami.
Ptak ten zanika w Polsce i jego gniazdowanie na terenie miasta jest ewenementem.
Niezwykle cennym przyrodniczo fragmentem Kielc jest dolina Bobrzy w dzielnicy
Pietraszki. Z uwagi na różnorodność siedlisk, na obszarze wielkości zaledwie 200 m na 200 m
łęgu z olchą i topolą gniazduje jedna piąta wszystkich gatunków lęgowych Polski. Teren ten
jest również miejscem występowania rzadkich ssaków – m.in. darniówki zwyczajnej (Pitymus
subterraneus).
Biorąc pod uwagę uwarunkowania faunistyczne, do obszarów uznanych za cenne
przyrodniczo w przypadku Kielc w opracowaniu ekofizjograficznym zaliczono: Górę
Telegraf, Górę Brusznię, Górę Dalnię, Górę Grabina, Górę Szydłówkę i Świnią Górę.
Aktualnie, fragment północnej części miasta, wchodzi w skład międzynarodowego
obszaru węzłowego (31M – Świętokrzyski) Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET Polska.
W miejskim systemie przyrodniczym, pomimo silnej antropopresji w jej centralnej części,
można wyodrębnić lokalne korytarze i węzły ekologiczne, które dają schronienie i
umożliwiają migrację gatunków, osobników, a nawet pól genowych. Rolę korytarzy spełniają
doliny wraz z rzekami oraz zalesione pasma górskie, zaś węzłów – obszary m.in. Doliny
Białogońskiej, przełomu rzeki Bobrzy, rejonu zbiornika wodnego w Mójczy na Lubrzance.
Zachowaniu dobrego stanu ekologicznego ww. terenów sprzyja fakt objęcia ich różnymi
formami ochrony prawnej, o czym będzie mowa poniżej.
Jednak do głównych barier w funkcjonowaniu korytarzy ekologicznych należą istniejące
drogi o dużym natężeniu ruchu. Przede wszystkim jest to droga wojewódzka 762 Kielce –
Małogoszcz. Drugim miejscem o podobnym znaczeniu jest droga krajowa nr 73 Kielce
Morawica.
Jednocześnie warto podkreślić, że ta stosunkowo bogata szata roślinna i fauna Kielc
podlega wielu wyżej już omówionym zagrożeniom środowiska przyrodniczego (Przemyski
2009). Przejawiać się to może, zwłaszcza w przypadku braku realizacji Programu Ochrony
Środowiska, następującymi konsekwencjami:
– "grądowieniem”, tj. przekształcaniem się niektórych, bardziej wilgotnych siedlisk
leśnych w lasy grądowe;
– „lądowieniem” – zanikaniem niewielkich zbiorników wodnych, podmokłości, łąk,
torfowisk;
– „jałowieniem” siedlisk i ubożeniu florystycznym na skutek zmian w
zagospodarowaniu w tym zaniku pasterstwa i łąkarstwa;
– wprowadzaniem gatunków obcych siedliskowo, co wpływa negatywnie na całe
zbiorowisko roślinne i gleby;
– eutrofizacją – na skutek nienaturalnie wysokiej dostawy substancji biogenicznych do
wód, gleb a także ubogich siedlisk.
Zagrożenia te można częściowo eliminować i ograniczać poprzez:
– ochronę siedliskową, tj. zachowanie siedliska przyrodniczego w jakim dany gatunek,
czy grupa gatunków występuje;
– ochronę czynną;
– ekstensywną działalność człowieka (spasanie, wykaszanie, prześwietalnie drzew);
– zachowanie odpowiednich warunków klimatyczno-edaficznych.
27
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że skuteczność podejmowanych działań będzie
możliwa tylko wówczas, gdy będą one prowadzone zgodnie z zasadami zrównoważonego
rozwoju, przy równoczesnym podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców i
prowadzeniu edukacji wśród uczniów.
8.
Ochrona przyrody
Miasto Kielce, na tle innych miast polskich, liczących powyżej 100 tys. mieszkańców,
wyróżnia się bardzo dużym udziałem terenów chronionych (ok. 51%), zajmując pod tym
względem czołowe miejsce w kraju (w 2005 roku – drugie po Koszalinie,
(http://wirtualnabydgoszcz.pl/obszary_chronione.html). Znajdują się tu: Chęcińsko-Kielecki
Park Krajobrazowy, Chęcińsko-Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, Kielecki Obszar
Chronionego Krajobrazu, 5 rezerwatów przyrody, 47 pomników przyrody (łączna liczba
chronionych drzew pomnikowych 127), 1 zespół przyrodniczo krajobrazowy, 2 stanowiska
dokumentacyjne,1 użytek ekologiczny. Formy ochrony przyrody zajmują większość terenów
niezabudowanych w obrębie miasta (Maksymiuk, Papińska 2005a,b).
Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy (Ch-KPK) –
pierwszy w Europie park
geologiczny, został powołany przez wojewodę kieleckiego w dniu 02.12.1996 r. (Dz. Urz.
Woj. Kieleckiego Nr 52, poz. 202), a obecnie podstawą prawną jego funkcjonowania jest
Rozporządzenie wojewody świętokrzyskiego (2005a). Oprócz aspektów geologicznych
ochronie podlegają zbiorowiska roślinne, w tym: lasy (37,7% powierzchni Ch-KPK), łąki i
pastwiska oraz zespoły i zbiorowiska muraw bliźniczkowych i murawy kserotermiczne. Park
składa się z dwóch części zajmujących w granicach miasta powierzchnię 21,07 km2
(Szulczewska i in. 2009, Świercz 2010).
Rezerwaty przyrody zajmują na terenie miasta głównie obszary poeksploatacyjne,
ukazując walory geologiczne (4 - przyrody nieożywionej) i krajobrazowe (1) (tab. 2).
Tab. 2. Rezerwaty przyrody
Lp Nazwa
Podstawa prawna
(typ ochrony)
powołania
1.
Ślichowice
Zarządzenie ML
im.
Jana z dn. 18. 06. 1952
Czarnockiego (ścisła) r.
2.
Karczówka
Zarządzenie ML
(częściowa)
z dn. 27. 04. 1953
r.
Zarządzenie ML
3.
Kadzielnia
(częściowa)
z dn. 26. 01. 1962
r.
4.
Wietrznia
Rozp. Wojewody
im. Zbigniewa
nr 45/1999
Rubinowskiego
z dn. 4. 11. 1999 r.
(częściowa)
5.
Biesak-Białogon
Rozp. Wojewody
(częściowa)
nr 6/2004
z dn. 14. 04. 2004
r.
Powierzchni
a (ha)
Nr ewid.
Plan
ochrony
0,55
Nr WKP: 001
brak
27,29
Nr WKP: 004
jest
0,6
Nr WKP: 030
brak
17,95
Nr WKP: 066
brak
13,09
Nr WKP: 045
jest
Źródło: Szulczewska i in. (2009)
28
Warto podkreślić fakt, że trzy rezerwaty nie posiadają zatwierdzonego planu ochrony, w
tym najstarszy z nich (1952 r.) z ochroną ścisłą.
Obszary NATURA 2000, obejmujące fragmenty miasta Kielce, zostały utworzone
decyzją Komisji Europejskiej – nr K(2010) 9669 z dnia 10.1.2011 r. w sprawie przyjęcia – na
mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających
znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny. Są to:
I.
Dolina Bobrzy (PLH260014) – fragment doliny (Wilniewczyc i in. 2009;
http://natura2000.gdos.gov.pl);
Siedliska objęte ochroną, w ramach sieci Natura 2000 występujące na terenie miasta
Kielce:
1. Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi;
2. Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z
Nympheion;
3. Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion
fluitantis;
4. Zalewane muliste brzegi rzek;
5. Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);
6. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z
istotnymi stanowiskami storczyków;
7. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion);
8. Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne
(Convolvuletalia sepium);
9. Niżowe i górskie świeźe łąki uźytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);
10. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea);
11. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum);
12. Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio
uliginosi-Pinetum, Pino);
13. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetum albae, Alnenion);
Gatunki objęte ochroną:
1. Ptaki – błotniak stawowy (Circus aeruginosus), błotniak łąkowy (Circus
pygargus), kropiatka (Porzana porzana), derkacz (Crex crex), brodziec leśny
(Tringa glareola), lelek zwyczajny (Caprimulgus europaeus), zimorodek
zwyczajny (Alcedo atthis), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), dzięcioł czarny
(Dryocopus martius), skowronek borowy (Lullula arborea), pokrzewka jarzębata
(Sylvia nisoria), dzierzba gąsiorek (Lanius collurio) [wymieniono tylko gatunki
objęte w Polsce ochroną prawną, jednocześnie wymienione w załączniku nr I do
Dyrektywy Ptasiej UE);
2. Ssaki – bóbr europejski (Castor fiber), wydra europejska (Lutra Lutra);
3. Płazy – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina
bombina);
4. Ryby – minóg strumieniowy (Lampetra planeri), koza (Cobitis taenia);
29
5. Bezkręgowce – trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), czerwończyk nieparek
(Lycaena dispar), przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia);
6. Rośliny – sasanka otwarta (Pulsatilla patens), dzwonecznik wonny (Adenophora
lilifolia).
Ogółem stwierdzono tu występowanie 13 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I
Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących łącznie ponad 37% obszaru. Do najcenniejszych i
dobrze zachowanych w skali kraju należą murawy kserotermiczne, łąki o różnym stopniu
wilgotności oraz starorzecza. Na różnego typu murawach kserotermicznych występuje
wiele rzadkich, chronionych i zagrożonych w skali kraju gatunków roślin, np. Cerasus
fruticosa, Scorzonera purpurea, Gentiana cruciata, G.ciliata. Na uwagę zasługuje także
Pulsatilla vernalis (sasanka wiosenna) gatunek zamieszczony w Polskiej Czerwonej
Księdze Roślin, występujący na Górze Bruszni, G. Marmurek i G. Stokowej.
Stwierdzono także wystąpienie dwóch gatunków z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej
- Adenophora liliifolia, notowanego na G. Bruszni, G.Marmurek i G. Stokowej oraz
Pulsatilla patens podawany z Góry Bruszni. Ostoja jest niezbędna dla zachowania dwóch
wyżej wymienionych gatunków, a zwłaszcza nielicznej, ale znajdującej się na
południowym kresie występowania w Polsce - populacji sasanki otwartej Pulsatilla
patens.
W wodach ostoi występują jedne z najlepiej zachowanych i najliczniejszych populacji
minoga strumieniowego (Lampetra planeri) (NT) w woj. świętokrzyskim. Gatunkiem
częstym jest koza (Cobitis taenia) oraz inne chronione gatunki ryb: strzebla potokowa
(Phoxinus phoxinus), kleń (Leciscus cephalus), jelec (Leuciscus leuciscus). Znacząca w
skali regionu jest populacja ważki trzepli zielonej (Ophiogomphus cecylia), zapełniająca
lukę geograficzną w występowaniu gatunku na obszarze G. Świętokrzyskich. Z dwóch
wymienianych w II Załączniku Dyrektywy 92/43/EWG motyli na uwagę zasługują
izolowane stanowiska motyla przeplatki aurinii (Euphydryas aurinia).
Występujące tu zróżnicowane warunki ekologiczne związane z ukształtowaniem terenu,
charakterem utworów geologicznych i warunkami hydrologicznymi oraz obecność
wapieni i dolomitów dewońskich pozwoliła na wykształcenie się cennych muraw
kserotermicznych na których występują rzadkie gatunki ślimaków Cecilioides acicula,
Chondrula tridens i Helix lutescens.
Bogactwo i stan zachowania siedlisk przekłada się na bardzo wysoką różnorodność
biologiczną zwierząt. W ostoi wykazano dziesiątki chronionych gatunków owadów i
mięczaków, w tym wiele rzadkich, np.: strzępotek soplaczek (Coenonympha tullia) (VU),
modraszek alkon (Maculinea Aldon) (VU), górówka medea (Erebia aethiops) (VU), Trox
hispidus (EN), szklarka zielonawa (Nesovitrea petronella) (NT), Polyphylla fullo,
Psammobius asper, Ampedus pomonae. Bardzo wysoka jest różnorodność ptaków - w
jednym z płatów zadrzewień łęgowych przystępuje do lęgów 1/5 gatunków krajowych.
Należy podkreślić, że Dolina Bobrzy stanowi ważny korytarz ekologiczny o randze
krajowej. Ostoja posiada także znaczne walory krajobrazowe.
II.
Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie (PLH260041) – fragmenty Pasm Posłowickiego i
Zgórskiego (Buszko i in. 2001; http://natura2000.gdos.gov.pl).
Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie
30
Siedliska objęte ochroną:
1. Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi;
2. Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea,
Isoëto-Nanojuncetea;
3. Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami
ramienic Charetea;
4. Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z
Nympheion, Potamion;
5. Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae);
6. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z
istotnymi stanowiskami storczyków;
7. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion);
8. Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne
(Convolvuletalia sepium);
9. Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris);
10. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea);
11. Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis;
12. Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania;
13. Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion);
14. Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion);
15. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum);
16. Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllisAcerion pseudoplatani);
17. Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio
uliginosi-Pinetum, Pino);
18. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetum albae, Alnenion);
19. Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum);
20. Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae);
21. Wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum);
22. Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać PeucedanoPinetum).
Gatunki objęte szczególną ochroną:
1. Ptaki z załącznika I do dyrektywy Ptasiej: bąk zwyczajny (Botaurus stellaris),
czapla biała (Egretta alba), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian biały (Ciconia
ciconia), łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus), trzmielojad (Pernis apivorus),
błotniak stawowy (Circus aeruginosus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina),
derkacz (Crex crex), puszczyk uralski (Strix uralensis), lelek zwyczajny
(Caprimulgus europaeus), zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis), kraska (Coracias
garrulus), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), dzięcioł czarny (Dryocopus
martius), dzięcioł średni (Dendrocopos medius), skowronek borowy (Lullula
arborea), świergotek polny (Anthus campestris), pokrzewka jarzębata (Sylvia
nisoria), muchołówka mała (Ficedula parva), muchołówka białoszyja (Ficedula
albicollis), dzierżba gąsiorek (Lanius collurio), trznadel ortolan (Emberiza
hortulana). Pozostałe gatunki chronione zagrożone lokalnie/regionalnie: czapla
31
2.
3.
4.
5.
6.
siwa (Ardea cinerea), łabędź niemy (Cygnus olor), cyranka (Anas querquedula),
tracz nurogęś (Mergus merganser), wodnik zwyczajny (Rallus aquaticus), łyska
(Fulica atra), sieweczka rzeczna (Charadrius dubius), czajka (Vanellus vanellus),
bekas kszyk (Gallinago gallinago), słonka zwyczajna (Scolopax rusticola),
krwawodziób (Tringa totanus);
Ssaki – wymienione w załączniku do Dyrektywy siedliskowej: mopek
(Barbastella barbastellus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), nocek duży
(Myotis myotis), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra);
Płazy i gady – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina
bombina);
Ryby – minóg strumieniowy (Lampetra planeri);
Bezkręgowce – poczwarówka zwężona (Vertigo angustior), poczwarówka
jajowata (Vertigo moulinsiana), skójka grubo skorupowa (Unio crassus), trzepla
zielona (Ophiogomphus cecilia), modraszek telejus (Maculinea teleius),
czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia),
zatoczek łamliwy (Anisus vorticulus);
Rośliny – sasanka otwarta (Pulsatilla patens), dzwonecznik wonny (Adenophora
lilifolia).
Obszar o wysokiej różnorodności biologicznej: zidentyfikowano tu 25 rodzajów siedlisk
z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 2 gatunki z załącznika II tej Dyrektywy.
Flora roślin naczyniowych obejmuje prawie 1200 gatunków, w tym 112 podlegających
ochronie (96 ochrona całkowita, 16 ochrona częściowa). Występuje tu aż 212 gatunków
uznawanych za ginące i zagrożone w regionie i kraju. Obszar ten wchodzi w ciąg
ekologiczny siedlisk na wapiennych i krasowych od Staszowa do Przedborza. Znajdują
się tu też liczne stanowiska rzadkich bezkręgowców (motyle) oraz zimowiska nietoperzy.
Unikatem są występujące tu płaty bardzo dobrze wykształconych świetlistych dąbrów
(zwłaszcza okolice Małogoszczy), a także cenne florystycznie łąki trzęślicowe.
Regionalnym unikatem są płaty nawapiennych buczyn ze storczykami nawiązujących do
siedliska 9150.
Obszar wyróżnia charakter hydrogeologiczny związany z położeniem w widłach dwóch
rzek. Ma on charakter niecki, w której zachodzą procesy torfotwórcze. Zaznacza się
zbliżony do naturalnego skład roślinności. Teren położony jest na utworach
węglanowych. Silne uwodnienie obszaru wyraża się obecnością drobnych oczek
wodnych o charakterze torfianek a także głębszych zbiorników wodnych o naturalnych
sprzyjających warunkach ekologicznych dla występowania zarówno gatunków
mięczaków z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Vertigo moulinsiana, Anisus
vorticulus) jak i innych rzadkich im towarzyszących gatunków mięczaków (np Anodonta
cygnea). Na terenie obszaru stanowiska ma także Unio crassus. Obszar ma też wyjątkowe
walory geologiczne i geomorfologiczne oraz historyczno-kulturowe.
Warto dodać, że utworzona na mocy powyższego dokumentu Ostoja Wierzejska
(PLH260035) (fragment Pasma Masłowskiego z Górą Wierzejską położona jest bezpośrednio
na północ od granic administracyjnych miasta (wspólna granica na dwóch krótkich
odcinkach) (Gwardjan, Bidas 2009; http://natura2000.gdos.gov.pl.) Teren ten obejmuje
głównie kwaśne buczyny i wyżynny jodłowy bór mieszany.
32
Chęcińsko-Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (Ch-KOChK) - istnieje od 2005
roku. Znajduje się on na obszarze byłej otuliny Ch-KPK (Rozporządzenie Nr 75/2005
Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 r., zmiana - Rozporządzenie Nr 5/2009
Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 28 stycznia 2009 r.), obejmując południowo-zachodnią
część miasta. Jego zadaniem jest ochrona różnorodności biologicznej ekosystemów łąkowych
i torfowiskowych, naturalnych fragmentów obszarów mokradłowych oraz cennych
elementów przyrody nieożywionej (Rozporządzenie Nr 83/2005 Wojewody Świętokrzyskiego
z dnia 14 lipca 2005r., zmiana - Rozporządzenie Nr 13/2009 Wojewody Świętokrzyskiego z
dnia 28 stycznia 2009 r.)
Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (KOChK) został utworzony na podstawie decyzji
Rady Miejskiej w Kielcach w 2006 r. (Uchwała Nr LXVI/1262/2006 Rady Miejskiej w
Kielcach z dnia 27 lipca 2006 roku w sprawie ustanowienia Kieleckiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu), a zaktualizowany w dniu 23 lipca 2009 r. (Uchwała Nr
XXXIX/921/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie wyznaczenia
Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu) oraz uchwałą Sejmiku Województwa
Świętokrzyskiego z 2010 r. (Uchwała NR XLI/729/10 Sejmiku Województwa
Świętokrzyskiego z dnia 27 września 2010 r. w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu) Jego aktualna powierzchnia wynosi 38,65 km2. Ma on na celu,
pomimo silnej antropopresji, ochronę zachowanych jeszcze cennych elementów przyrody
ożywionej i nieożywionej, stanowiąc korytarze ekologiczne w dolinach Bobrzy, Sufragańca,
Silnicy oraz Lubrzanki a także w obrębie Grzbietu Szydłówkowskiego (Przemyski i in. 2009).
Jednocześnie należy podkreślić fakt, że integralną część KOChK stanowi 14 parków i
terenów zieleni, których udział w ogólnej powierzchni wynosi 3,37%. W dokumencie
powołującym do istnienia KOChK uzyskały one miano „parków miejskich i skwerów”. Ich
sumaryczna powierzchnia osiąga ok. 130 ha, co daje 6,5 m2 na 1 mieszkańca miasta. Miejskie
tereny zieleni są ważnym elementem wyznaczania jakości życia w mieście, służą
mieszkańcom jako tereny rekreacji, sportu i wypoczynku i są pod tym względem
nieporównywalnie intensywniej wykorzystywane niż pozostałe tereny KOChK. Z tego też
względu w obrębie niektórych parków została przeprowadzona inwentaryzacja i wycena
dendroflory i roślinności towarzyszącej (Stachurski i in. 2008a, b, 2010, ).
Pomniki przyrody – 47 pomników przyrody (łączna liczba chronionych drzew
pomnikowych 127) - 38 ustanowionych uchwałą Rady Gminy (Uchwała Rady Miejskiej w
Kielcach Nr XXIX/673/2008 z dnia 30 października 2008r. w sprawie ustanowienia
pomników przyrody) i 9 rozporządzeniem Wojewody (Zarządzenie Wojewody Kieleckiego
Nr 26/86 z dnia 24 grudnia 1986r. w sprawie uznania za pomniki przyrody zm.
Rozporządzenie Wojewody Kieleckiego Nr 8/93 z dnia 12 sierpnia 1993r. w sprawie uznania
za pomniki przyrody). Wszystkie z nich, mimo różnego stanu zdrowotnego (od złego do
bardzo dobrego) stanowią cenne dziedzictwo przyrodnicze, także pod względem wartości
przeliczanej na jednostki pieniężne (Ocena stanu wybranych drzew …2007). Ich rola
społeczna i zdrowotna jest także ogromna co uzasadnia ekonomiczną potrzebę ochrony.
Użytek ekologiczny stanowi 1 obiekt, położony na północ od rezerwatu przyrody
Wietrznia – o powierzchni 1 ha, tj. „Oczko Wodne” zwane „Gliniankami” (Dz. Urz. Woj.
Święt. z dn. 25.02.2002r., Nr 23, poz. 291, nr. rej. U-067), gdzie obowiązują ogólnie przyjęte
zakazy dla tej formy ochrony.
Stanowiska dokumentacyjne – na terenie miasta znajdują się obecnie dwa obiekty:
–
„Odsłonięcie skalne u podnóża Góry Hałasa”-– funkcjonujący od 30.10.2008 r.
(Uchwała Nr XXIX/674/2008 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 30 października 2008
33
r. w sprawie uznania za stanowisko dokumentacyjne), a obejmujący formacje skalne
piaskowca ordowickiego, na kontakcie z serią osadów środkowego kambru,
–
„Odsłonięcia skalne na Górze Słonecznej”- – istniejący od 19.XI.2009 r. (Uchwała Nr
XLIII/1032/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie
ustanowienia stanowiska dokumentacyjnego „Odsłonięcie skalne na Górze
Słonecznej”),
obejmujący wychodnie wapieni dewońskich z pozostałościami
odkrywkowych wyrobisk po ich wydobywaniu.
„Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Grabina – Dalnia” utworzony mocą Uchwały Rady
Miasta, z dnia 19 października 2009 r. (Uchwała Nr XLI/999/2009 Rady Miejskiej w
Kielcach z dnia 19 października 2009 r.), obejmuje grzbietowe partie tych wzniesień. Celem
ochrony jest zachowanie reliktów świętokrzyskiego górnictwa kruszcowego oraz odsłonięć
skał paleozoicznych ze stanowiskami paleontologicznymi i elementami rzeźby krasowej.
Zasady funkcjonowania ww. form ochrony wraz z określonymi zakazami wynikają z
zapisów Ustawy o ochronie przyrody (2004) i nie ma prawnej możliwości ich modyfikacji.
Tak duża powierzchnia, a także różnorodność i ilość funkcjonujących obszarów oraz
obiektów chronionych - zlokalizowanych wokół centrum miasta wpływa korzystnie na stan
jego środowiska przyrodniczego, w tym na warunki życia mieszkańców. Obszary prawnie
chronione nie są jednak wolne od różnych zagrożeń, o których była mowa we wcześniejszych
rozdziałach, bowiem na ich terenie prowadzona jest działalność gospodarcza, a obowiązujący
katalog zakazów jedynie przyczynia się do dążenia, natomiast w przyszłości osiągnięcia tam
zrównoważonego ich rozwoju.
Granice wyodrębnionych na terenie miasta obszarów chronionych mogą ulegać zmianom
w celu poprawy zarządzania i respektowania zakazów wynikających z zapisów Ustawy o
ochronie przyrody (2004). Przykładowo – Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje
swym zasięgiem zarówno tereny stosunkowo słabo przekształcone antropogenicznie –
pełniące funkcje korytarzy ekologicznych, jako biocentra różnorodności gatunkowej flory i
fauny (np. fragmenty doliny rzek, wzniesień) , obejmujące głównie strefę krajobrazową (A),
oraz tereny silniej przekształcone: urządzonej zieleni miejskiej, cmentarze, ogrody działkowe
(strefa B), tereny rolne (C), parków (P)2. W przypadku obiektów położonych w strefach A, B
i P obowiązują jednolite zasady ochrony czynnej, tymczasem specyfika ich charakteru i
użytkowania wymusza odrębny sposób zarządzania nimi, w tym postępowania w zakresie
respektowania zasad ochrony. Jedynie dla strefy C ustalono inne zasady czynnej ochrony
ekosystemów (Uchwała Nr XLI/999/2009 Rady Miejskiej w Kielcach z dnia 19 października
2009 r.). Zatem nasuwa się wniosek, że dla każdej strefy z osobna powinny być ustalone
odrębne przepisy regulujące tam zakres ochrony i możliwości zarządzania oraz
gospodarowania. Zdaniem Szumacher i Ostaszewskiej (2010) parki miejskie cieszą się
uznaniem mieszkańców głównie ze względów użytkowych bowiem są często miejscem ich
wypoczynku, rekreacji, obserwacji przyrodniczych. Autorki te podkreślają, że docenianie –
2
Zgodnie z uchwałą o utworzeniu KOChK wprowadzono podział na strefy:
A- tereny dolin rzecznych i cieków wodnych, narażone na zalewanie wielkimi wodami oraz pełniące funkcje
korytarzy ekologicznych pomiedzy obszarami chronionymi.
B- tereny ekosystemów leśnych , muraw i zarośli kserotermicznych , istniejącej i planowanej do urządzenia
zieleni miejskiej, cmentarzy i ogrodów działkowych.
C- tereny rolne, tereny istniejącej i planowanej zabudowy, rekreacji , sportu i wypoczynku wraz z zielenią
towarzyszącą.
P- parki.
34
przez coraz większą liczbę mieszkańców, użytkowej roli parków jest bardzo istotne w
momencie prowadzonych dyskusji społecznych na temat ochrony zieleni miejskiej przez
zabudowaniem. Parki o prawidłowej strukturze nie tylko pełnią funkcję społeczną, ale także
ekologiczną. Zatem tego typu zaangażowanie mieszkańców może stać się skutecznym
argumentem w procesie zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej.
Z przedstawionego przeglądu form ochrony przyrody wynika, że wiele z nich dotyczy
tego samego obszaru. Szczególne znaczenie w porządkowaniu informacji dotyczących
obowiązujących nakazów i zakazów powinien odgrywać MSIP, umożliwiający identyfikację
reżimu ochronnego dla danego obszaru, wynikającego z różnych podstaw ochrony.
9.
Zabytki i walory kulturowo-krajobrazowe
Jednym z atutów decydujących o jakości życia mieszkańców Kielc jest sprzężenie
krajobrazu kulturowego z naturalnym. Cechą charakterystyczną lokalizacji walorów
kulturowych w przestrzennym obrazie Kielc jest wyraźna koncentracja zabytków architektury
i budownictwa oraz krajobrazów z nimi związanych w obrębie centrum miasta. Występują tu
najcenniejsze obiekty o znaczeniu ogólnopolskim i regionalnym, do których należą m.in.:
Pałac Biskupów Krakowskich z odbudowanym ogrodem włoskim, bazylikowy kościół
katedralny NMP, zespół kościoła p.w. św. Wojciecha (1763 r.), zespół pałacyku Zielińskich,
układ przestrzenny i architektura pl. Wolności (II poł. XIX w), zabudowa ul. Sienkiewicza od
pl. Moniuszki do ul. Paderewskiego (XIX-XX w.), hotel „Bristol”. Obiekty te, tworzące
miejski układ urbanistyczny, objęte są strefą ochrony konserwatorskiej. Cenne zabytki
występują również w innych częściach miasta, m.in. na Karczówce (zespół pobernardyński) i
Białogonie (zespół kościoła par. p.w. Przemienienia Pańskiego, zespół przemysłowy) a także
obiekty sakralne w Dąbrowie i w Zagórzu. Innymi obiektami dziedzictwa kulturowego są
stanowiska archeologiczne (huty miedzi i ołowiu oraz ślady osadnictwa). Wykaz obiektów na
terenie Kielc, wpisanych do rejestru zabytków, przedstawiono w opracowaniach „Obiekty
nieruchome woj. świętokrzyskiego… (2007), Mirowskiego (2000-2004), a także
Szulczewskiej i in. (2009) oraz w Uchwale Rady Miasta dotyczącej powołania KOChK
(2009).
Charakterystycznym elementem krajobrazu Kielc są widoczne z różnych miejsc wieże
zabytkowych kościołów zlokalizowanych na wzgórzach. Obiekty te cieszą się szczególnym
zainteresowaniem mieszkańców miasta oraz turystów. Jednakże warto wspomnieć, że w
krajobrazie kulturowym Kielc - uwzględniającym układ przestrzenny, formę oraz funkcje
zabudowy, architekci krajobrazu wyróżniają pięć typów obszarów: śródmiejskie, miejskie,
miejskie powstałe z podmiejskich, podmiejskie powstałe z wiejskich oraz obszary powstałe
„na surowym korzeniu” (Szulczewska i in. 2009). W opracowaniu tym zidentyfikowano
dominanty: budujące historyczną sylwetkę miasta, zaburzające otwarcia widokowe ze starego
miasta oraz szczególnie agresywne w krajobrazie. Interesująca jest również analiza ekspozycji
widokowej miasta, która umożliwiła przedstawienie na mapie zasięgów obszarów szczególnie
eksponowanych w krajobrazie. Dodatkowo wskazano tu punkty widokowe wraz z głównymi
kierunkami otwarć widokowych. Wskazano także obszary miasta, które są eksponowane z
punktów widokowych. Autorzy opracowania ekofizjograficznego (Szulczewska i in. 2009)
wskazują również na zmiany w krajobrazie, jakie zaszły na przestrzeni ostatnich
kilkudziesięciu lat, podkreślając fakt, że najcenniejsze tereny śródmiejskie zostały dobrze
zachowane, z czytelnym układem urbanistycznym, dominantami krajobrazowymi i stylową
architekturą. Pozostałe obszary miasta uległy silnym przekształceniom w wyniku wymiany
substancji architektonicznej, zwłaszcza od połowy lat 70-tych XX w. Dobrze wpisane w
krajobraz miasta są tereny zabudowy jednorodzinnej oraz tereny podmiejskie. Krajobraz
35
miasta tworzą również tereny produkcyjno-usługowe powstałe na tzw. „surowym korzeniu”,
w których koncentrują się dominanty szczególnie agresywne. Odmienny krajobraz tworzą
tereny otwarte, wykorzystywane głównie do celów rekreacyjnych (tereny zieleni, sportowe,
wody powierzchniowe, lasy, ogródki działkowe a nawet tereny użytkowane rolniczo).
Związane są one głównie z dominantami przyrodniczymi krajobrazu miasta, tj. dolinami rzek,
wzniesieniami i pasmami górskimi (Stawicki 1998).
Zabytki Kielc – skoncentrowane głównie w centralnej części miasta, podobnie jak i inne
elementy krajobrazu kulturowego poddane są wielokierunkowej antropopresji ze strony
czynników opisanych w poprzednich rozdziałach. Zagrożenia zabytków wynikają z ich
lokalizacji względem uciążliwych obiektów, będących źródłem emisji pyłów i gazów, hałasu
oraz wibracji, prac ziemnych, zasolenia a także intensywnej i różnorodnej penetracji
człowieka i zwierząt. Zagrożenia zabytków wynikają także z nadmiaru wody pochodzącej ze
spływu powierzchniowego a także odpływu rzecznego. Szczególnie dotyczy to obniżeń terenu
– w rejonach podtopień w centrum miasta oraz dolin Bobrzy i Silnicy – w zasięgu wód
powodziowych.
2.
1.
WYKAZ WYKORZYSTANYCH OPRACOWAŃ I PUBLIKACJI
Ankieta dotycząca gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy (lata 2007-2010),
2011, Arch. UM Kielce
2.
Atlas Geologiczno-Inżynierski Kielc, 2010, PIG O/Świętokrzyski, Kielce
3.
Badania jakości prób wody pobranej ze źródlisk zlokalizowanych na terenie Miasta Kielce,
2010-2011, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/pl/materialy_informacyjne_i_oceny/badania_jakosci_prob_wody_po
bran)
4.
Barbacki A., Bujakowski W., Graczyk S., Hołojuch G., Kasztelewicz A., Klityński W.,
Kotowski T., Kępińska B., Pająk L., Stefaniuk M., Tomaszewska B., Wojdyła M., 2009,
Ocena warunków geologicznych Kielc pod katem energetycznych i leczniczych zasobów wód
podziemnych (termalnych i leczniczych) niezbędnych dla podjęcia decyzji o ewentualnym ich
wykorzystaniu i uwzględnieniu w bilansie energetycznym oraz dokumentach rozwoju miasta.
Arch. UM Kielce
5.
Barga-Więcławska J., 2006, Ocena dynamiki zmian środowiska przyrodniczego Kielc
na podstawie występowania ślimaków i małży z uwzględnieniem charakteru biotopu, liczby
gatunków i liczby osobników, jako elementów wskaźnikowych stanu środowiska. Arch. UM
Kielce
6.
Bąk J., 2006, Owady jako element równowagi środowiska przyrodniczego Kielc i element
wskaźnikowy stanu środowiska; dynamika zmian, problemy, występowanie i obszary
zasługujące na ochronę – na podstawie analizy występowania chronionych gatunków motyli
(Lepidoptera) i trzmieli (Hymenoptera). Arch. UM Kielce
7.
Bezak-Mazur E., 1996, Badania aluwiów rzeki Silnicy. Arch. UM Kielce
8.
Bezak-Mazur E., Widłak M., Ciupa T., 2001, A Speciation Analysis of Aluminium in the
River Silnica. Polish Journal of Enviromental Studies, Vol. 10, No. 4 (2001), s.263-267
9.
Biernat T., Ciupa T., 2007, Koncepcja i metoda opracowania oraz możliwości wykorzystania
„Atlasu obszarów zalewowych doliny rzeki Silnicy (Kielce)”. W: Kostrzewski A., Szpikowski
J. (red.), 2007, Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy ekstremalne w
środowisku geograficznym. Wyd. UAM w Poznaniu, s. 69-79.
36
10.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2003, Ekspertyza hydrologiczna w zakresie skutków
uszczuplenia terenów zalewowych w wyniku realizacji zabudowy doliny rzeki Silnicy. Kielce,
Arch. UM Kielce
11.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2007a, Atlas zasięgu obszarów zalewowych w dolinie
rzeki Silnicy wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%. 2006. Wyd. Geoprojekt
Kielce, Arch. UM Kielce
12.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007b, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Sufraganiec wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%.
2006. Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. UM Kielce
13.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007c, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Bobrzy wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%. 2006.
Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. Miasta Kielce
14.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., Olearczyk D., 2007d, Atlas zasięgu obszarów
zalewowych w dolinie rzeki Lubrzanki wodami o prawdopodobieństwie 0,5%, 1% i 10%.
2006. Wyd. Geoprojekt Kielce, Arch. UM Kielce
15.
Biernat T., Ciupa T., Suligowski R., 2004, Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1:50 000
arkusz M-34-42-C Sitkówka-Nowiny. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.
16.
Biernat T., Ciupa T., Suligowski R., 2004, Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1:50 000
arkusz M-34-42-A Kielce. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.
17.
Biernat T., Ciupa T., Eliasiewicz R., 2003, Ekspertyza hydrologiczna w zakresie skutków
uszczuplenia terenów zalewowych w wyniku realizacji zabudowy doliny rzeki Silnicy, Arch.
UM Kielce
18.
Borkowski B., Głocki K., 2010, Opracowanie wyników ciągłego monitoringu, ul. Ogrodowa,
ul. Sandomierska, ul. Warszawska. Arch. UM Kielce
19.
Bróż E., Durczak K., 1978, Interesujące oraz rzadkie gatunki roślin naczyniowych
w zachodniej części Pasma kadielniańskiego w Górach Świętokrzyskich. Studia Kieleckie, nr
2, s.7-16
20.
Bróż E., Maciejczak B., 1991, Niektóre nowe oraz rzadkie i zagrożone gatunki roślin
naczyniowych w florze miasta i strefy podmiejskiej Kielc. Fragm. Flor. Geobot., nr 36, s.171179
21.
Bróż E., Maciejczak B., 2004, Ocena dynamiki zmian przyrodniczych w dolinach rzek w i ich
sąsiedztwie na terenie miasta Kielce jako element monitoringu przyrodniczego w realizacji
zasady ekorozwoju i docelowego zarządzania środowiskiem. Arch. Inst. Biologii, UJK,
Kielce.
22.
Bróż E., Maciejczak B., Molendowska D., Molendowski T., 1990, Rośliny naczyniowe pasm:
Posłowickiego, Dymińskiego i Zgórskiego, w Górach Świętokrzyskich (na obszarze miasta
i strefy podmiejskiej Kielc. Studia Kieleckie, nr 3-4, s.43-80.
23.
Buszko J., Jaros R. , Przemyski A., Solon J., Gwardjan M., Bidas M., Wilniewczyc P., BargaWięcławska J., 2001, Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie. W: Natura 2000. Standardowy formularz
danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających kryteria
obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Arch.
Ministerstwa Środowiska, Warszawa
24.
Cebula J., 1998, Problemy kanalizacji deszczowej w dolinach rzek Silnicy i Sufragańca.
W: Problemy ochrony przestrzeni dolin rzecznych Silnicy i Sufragańca. Wyd. KTN, Kielce
25.
Chmura U., Kosielski M., Kuczer J., Kuczer M., Lochno A., Pietrusiak J., Smolczyk A.,
Zaborowska K., 2010, Raport dla miasta Kielce - Inwentaryzacja źródeł emisji do powietrza
atmosferycznego w związku z potrzebą aktualizacji baz danych dotyczących stanu i ochrony
powietrza atmosferycznego m.in. dla potrzeb integracji systemów gromadzenia
37
i przetwarzania danych o środowisku w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej. Arch.
UM Kielce
26.
Ciupa T., 1998-2006, Raporty z badań hydrologicznych wód powierzchniowych w zlewni
Silnicy i Sufragańca. Arch. UM Kielce
27.
Ciupa T., 2001, Funkcjonowanie systemu fluwialnego Silnicy i Sufragańca w strefie miejskiej
Kielc. W: Karczewski A., Zwoliński Z. (red.) Funkcjonowanie geoekosystemów
w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych. Monitoring – ochrona – edukacja, s.103113
28.
Ciupa T., 2002, Erozja, transport i akumulacja w korytach rzecznych obszaru
zurbanizowanego (Kielce). W: Banasik K. (red.) Erozja Gleb i Transport Rumowiska
Rzecznego. IGiPZ PAN, Zakopane, s. 29-38.
29.
Ciupa T., 2003, Procesy fluwialne w zlewni o wysokim stopniu urbanizacji na przykładzie
Kielc. Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska SGGW, Warszawa, XII,
z. 1(26), s. 24-34
30.
Ciupa T., 2003, Wpływ miejskiego zbiornika wodnego na procesy hydrologiczne i fluwialne
w rzece Silnicy (Kielce). VII Ogólnopolska Konferencja Limnologiczna, nt. Naturalne
i antropogeniczne przemiany jezior. Jodłowy Dwór, 9-11 października 2003 r., Instytut
Geografii AŚ, Polskie Towarzystwo Limnologiczne, Kielce, s. 79-88.
31.
Ciupa T., 2005, Wpływ użytkowania na transport zawiesiny w małych zlewniach
na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz
(red.), Współczesna ewolucja rzeźby Polski. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków,
19-22 września 2005. IGiGP UJ Kraków, s. 77-84.
32.
Ciupa T., 2006a, Rola użytkowania terenu w kształtowaniu transportu materiału
rozpuszczonego w małych rzekach na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Góry
Świętokrzyskie). W: Kostrzewski A., Czerniawska J. (red.), 2006, Przemiany środowiska
geograficznego Polski Północno-Zachodniej. Bogucki Wyd. Naukowe, UAM Poznań, s. 177184.
33.
Ciupa T., 2006b, Transport zawiesiny podczas różnych typów wezbrań w zurbanizowanej
zlewni rzeki Silnicy i rolniczo-leśnej Sufragańca (Góry Świętokrzyskie). W: Kostrzewski A.,
Szpikowski J. (red.), 2007, Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy
ekstremalne w środowisku geograficznym. Wyd. UAM Poznań, s. 81-96.
34.
Ciupa T., 2006c, Wpływ użytkowania na transport chlorków i sodu w małych zlewniach na
przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: Krzysztofiak L. (red.), 2006, Funkcjonowanie
i monitoring geoekosystemów Polski w warunkach narastającej antropopresji. Wyd. Biblioteki
Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 297-307.
35.
Ciupa T., 2006d, Temperatura wód i występowanie zjawisk lodowych na rzekach
odwadniających zlewnie o różnym sposobie użytkowania na przykładzie Silnicy i Sufragańca
(Góry Świętokrzyskie). W: A. Richling, B. Stojek, M. Strzyż, I. Szumacher., A. Świercz
(red.), Regionalne studia ekologiczno-krajobrazowe, cz. 1, 1. Badania nad krajobrazem, 2.
Struktura i funkcjonowanie systemów przyrodniczych. Problemy Ekologii Krajobrazu, t. XVI,
s. 381-390
36.
Ciupa T., 2006e, Transport zawiesiny podczas różnych typów wezbrań w zurbanizowanej
zlewni rzeki Silnicy i rolniczo-leśnej Sufragańca (Góry Świętokrzyskie). W: A. Kostrzewski,
J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy
ekstremalne w środowisku geograficznym. Bogucki Wyd. Nauk, Poznań, s. 81-96
37.
Ciupa T., 2007a, Rola powierzchni zakrytych i systemu drenażu deszczowego na terenach
zurbanizowanych w kształtowaniu transportu fluwialnego na przykładzie zlewni Silnicy
i Sufragańca (Kielce). W: Smolska E., Giriat D. (red.), 2007, Rekonstrukcja dynamiki
38
procesów geomorfologicznych – formy rzeźby i osady. Wyd. UW WGiSR, Warszawa, s. 91103
38.
Ciupa T., 2007b, Wpływ obszaru zurbanizowanego na zmiany systemu korytowego i transport
zawiesiny na przykładzie rzeki Silnicy i Sufraganiec (Kielce). W: Ludwikowska M. Wiatrak
M. (red.), 2007, Różnorodność środowiska geograficznego Gór Świętokrzyskich. Wyd. IG
AŚ, Kielce, s. 11-33
39.
Ciupa T., 2008, Rola użytkowania w kształtowaniu obszarów dostawy sedymentu do koryt
w zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry Świętokrzyskie). Landform Analysis, Vol. 9, s. 75-78
40.
Ciupa T., 2008a, Influence of urbanisation on the runoff exemplified on the Silnica and
Sufraganiec catchments (Kielce, Poland). W: W. Chełmicki, J. Siwek (eds.) Hydrological
extremes in small basins. Euromediterranean Network of Representaive and Experimental
Basins. Jagiellonian University Institute of Geography and Spatial Management, Cracow,
p. 85-89
41.
Ciupa T., 2008b, Rola użytkowania w kształtowaniu obszarów dostawy sedymentu do koryt w
zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry Świętokrzyskie). Landform Analysis vol. 9, Wyd. SGP,
Poznań, s. 75-78
42.
Ciupa T., 2008c, Wpływ częstotliwości pomiarów transportu fluwialnego na określenie jego
wielkości i dynamiki podczas wezbrań w zlewniach o zróżnicowanym użytkowaniu na
przykładzie rzeki Silnicy i Sufraganiec (Kielce). Przegląd Naukowy – Inżynieria
i Kształtowanie Środowiska, SGGW, XVII, z. 2 (40), Warszawa, s. 117-126.
43.
Ciupa T., 2009a, Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych
zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy (Kielce). Wyd. UJK Kielce
44.
Ciupa T., 2009b, Rola zagospodarowania terenu, w tym urbanizacji, na koncentrację
głównych jonów w wodach rzeki Silnicy i Sufragańca (Kielce). Warszawa, Ochrona
Środowiska i Zasobów Naturalnych, Warszawa, nr 38, s. 44-53
45.
Ciupa T., 2009c, Parametry fal wezbrań deszczowych kształtowanych w warunkach
zróżnicowanego zagospodarowania terenu na przykładzie zlewni Sufragańca i Silnicy (Góry
Świętokrzyskie). W: R Bogdanowicz, F. Fac-Beneda (red.), Zasoby i ochrona wód - obieg
wody i materii w zlewniach rzecznych. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk,
s. 280-288
46.
Ciupa T., 2009d, The hydrological effects of urbanization exemplified by the Silnica and
Sufraganiec river catchments (Kielce, Poland). Folia Geogr., Seria Geogr.-Phys., Vol. XL,
s. 5-25.
47.
Ciupa T., 2009e, Wpływ uszczelnienia zlewni na sezonowe zróżnicowanie odpływu rzecznego
na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A.T. Jankowski, D. Absalon, R. Machowski,
M.Ruman (red.), Przeobrażenia stosunków wodnych w warunkach zmieniającego się
środowiska. Wyd. WNoZ UŚ, Sosnowiec 93-103
48.
Ciupa T., 2010a, Znaczenie zagospodarowania terenu w kształtowaniu opadu efektywnego
na przykładzie zlewni Sufragańca i Silnicy (Kielce). W: D. Wrzesiński (red.), Odpływ rzeczny
i jego regionalne uwarunkowania. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, UAM, Poznań, s. 47-59
49.
Ciupa T., 2010b, Rola obszaru zurbanizowanego w kształtowaniu transportu fluwialnego
podczas wezbrań roztopowych na przykładzie zlewni Silnicy i Sufragańca (Kielce). W: A.
Magnuszewski (red.), Hydrologia w ochronie i kształtowaniu środowiska, t. 2, nr 69,
Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, Warszawa, s. 275-283
50.
Ciupa T., Biernat T. 2006, Metale ciężkie w wierzchniej warstwie gleb miasta Kielce. W: A.
Kostrzewski, J. Czerniawska (red.) Przemiany środowiska geograficznego Polski północnozachodniej. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań
39
51.
Ciupa T., Biernat T., 1999, Zanieczyszczenia metalami ciężkimi i substancjami
ropopochodnymi wierzchniej warstwy gleb miasta Kielce. Arch. UM Kielce
52.
Ciupa T., Biernat T., 2000, Zanieczyszczenia metalami ciężkimi i substancjami
ropopochodnymi wierzchniej warstwy gleb miasta Kielce (wiosna 2000 r.). Arch. UM Kielce
53.
Ciupa T., Biernat T., 2004, Zagrożenie powodziowe na terenie Kielc i wyznaczenie obszarów
zalewowych. W: Jażdżewska I., (red.) Zróżnicowanie warunków życia ludności w mieście.
XVII konwersatorium Wiedzy o Mieście. Wyd., Uniwersytetu Łódzkiego, s. 301-312
54.
Ciupa T., Biernat T., 2006, Metale ciężkie w wierzchniej warstwie gleb miasta Kielce.
W: Kostrzewski A., Czerniawska J. (red.), Przemiany środowiska geograficznego Polski
Północno-Zachodniej. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s. 195-202
55.
Ciupa T., Biernat T., Suligowski R., 2010, Ekspertyza w zakresie oceny stanu, zagrożeń
i ochrony środowiska wód płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na tle
katastrów w granicach miasta Kielce. Arch. UM Kielce
56.
Ciupa T., Prażak J., 2001, Funkcjonowanie monitoringu wód powierzchniowych
i podziemnych miasta Kielce. W: Jóźwiak M., Kowalkowski A. (red.), Zintegrowany
monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów
z uwzględnieniem zanieczyszczenia powietrza. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kielce,
s. 321-326
57.
Ciupa T., Rokicki B., Rybka A., 2005, Ocena zanieczyszczenia chlorkami i substancjami
ropopochodnymi wód rzeki Silnicy przepływającej przez zurbanizowany obszar Kielc oraz
działania rewitalizacyjne. W: Flakowa R., Zenisowa Z. (red.), 2005, Nove trendy
v hydrogeochemii. Hydrogrochemia, Bratislava, s. 180-185
58.
Ciupa T., Wójcik I., 1998-2003, Badania jakości wód powierzchniowych w zlewni Silnicy
i Sufragańca. Raporty z badań. Arch. UM Kielce
59.
Cywicki R., 1990a, Budowa geologiczna i charakterystyka przydatności gruntów
dla budownictwa. W: Opracowanie Fizjograficzne Ogólne do miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, Geoprojekt, Kielce, s. 12-28
60.
Cywicki R., 1990b, Mapa geologiczno – gruntowa. W: Opracowanie Fizjograficzne Ogólne do
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, Geoprojekt, Kielce
61.
Czerwik-Marcinkowska J., 2008, Glony i sinice wód słodkich i wybranych środowisk
lądowych miasta Kielce. Arch. UM Kielce
62.
Decyzja Wojewody Kieleckiego w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody
podziemnej Pakosz-Stadion, 1994, znak: OS.I-6210/183/93 z dnia 1.03.1994 r.
63.
Decyzja Wojewody Kieleckiego w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody
podziemnej Kielce-Dyminy, znak: OS.I-6210/81/97 z dnia 30.04.1997 r.
64.
Drożdżal E., Grabowski M., Kondziołka K., Olbracht J., Piórecki M., Radoń R., Ryłko A.,
2009, Mapy ryzyka powodziowego - projekt pilotażowy w zlewni Silnicy. Gospodarka
Wodna, nr 1
65.
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z 22.7.1992)
66.
Dzwonkowska K., Ciupa S., Kisiel J., Średnicki M., Kłykocińska A., Leszczyńska I., Obrębski
P., 2009, Atlas jakości życia w mieście Kielce. Arch. UM Kielce
67.
Ekspertyza uciążliwości akustycznej w trakcie odbywających się masowych imprez
rozrywkowych w Kielcach: w amfiteatrze "Kadzielnia" przy Al. Legionów, muszli
koncertowej w parku miejskim im. Stanisława Staszica oraz w obiektach sportowych
miejskiego ośrodka sportu i rekreacji (dawniej obiekty KS "Błękitni") oraz możliwości
ograniczenia hałasu emitowanego w trakcie odbywających się masowych imprez
40
rozrywkowych w Kielcach w amfiteatrze "Kadzielnia" przy Al. Legionów oraz muszli
koncertowej w parku miejskim im. Stanisława Staszica, 2004, Arch. UM Kielce
68.
Ekspertyza uciążliwości akustycznych tras komunikacyjnych na wytypowanych odcinkach
ulic w Kielcach wraz z analizą możliwości ich ograniczenia, 2003, EKKOM Sp. z o.o.,
Kraków
69.
Filonowicz P., 1967a, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Morawica,
PIG, Warszawa
70.
Filonowicz P., 1967b, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000
arkusz Morawica, PIG, Warszawa
71.
Filonowicz P., 1973a, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Kielce, PIG,
Warszawa
72.
Filonowicz P., 1973b, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000
arkusz Kielce, PIG, Warszawa
73.
Filonowicz P., 1980, Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, B – mapa bez utworów
czwartorzędowych, Wyd. Geol., Warszawa
74.
Gilewska S., 1972, Wyżyna Kielecka. W: Geomorfologia Polski T.1, Klimaszewski M. (red.),
PWN, Warszawa, s. 291-339
75.
Górka J., Biedroński G., 2009, Program prac dla przeprowadzenia badań w celu opracowania
dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku
z ustanawianiem obszarów ochronnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 418
Gałęzice-Bolechowice-Borków. ProGeo. Arch. PIG Kielce
76.
Gwardjan M., Bidas B., 2009, Ostoja Wierzejska. W: Natura 2000. Standardowy formularz
danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających kryteria
obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Arch.
Ministerstwa Środowiska, Warszawa (http://natura2000.gdos.gov.pl)
77.
Herman G., 1997, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Morawica (851). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach.
78.
Herman G., Młyńczak T., 2006, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000.
Pierwszy poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika. Ark. Morawica 851). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach
79.
Hojny-Kołos M., 2002, Trzęsienia ziemi w Polsce w latach 1000 - 1995, Mapa Inst. Geofizyki
PAN, Warszawa.
80.
http://natura2000.gdos.gov.pl
81.
http://wiadomosci.ekologia.pl/rosliny-i-zwierzeta/Kieleckie-ptaki,7883.html
82.
http://wirtualnabydgoszcz.pl/obszary_chronione.html
83.
http://www.stat.gov.pl/bdl
84.
Ichniowska-Korpula B., 2005a, Dokumentacja dynamiki zmian występowania płazów
(Amphibia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie.
Arch. UM Kielce
85.
Ichniowska-Korpula B., 2005b, Dokumentacja dynamiki zmian występowania gadów
(Reptilia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Arch.
UM Kielce
86.
Jakość wód podziemnych miasta Kielce, 2011, Arch. Wodociągów Kieleckich, Kielce
87.
Janczewski E., 1932, Ruchy sejsmiczne zauważone w Polsce w lutym 1932 roku. Posiedz.
Nauk. IG, t. 30. s. 70-72
41
88.
Janiszewska M. (red.), 2010, Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód powierzchniowych w
województwie świętokrzyskim w roku 2009. Kielce
89.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I. J., 2008, Wykorzystanie anomalii zawartości izotopów
238U, 232Th i 40K oraz naturalnego promieniowania elektromagnetycznego do wyznaczania
przebiegów uskoków tektonicznych. Landform Analysis, Vol. 9, s. 351-356
90.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., Zawada K.
2007. Dokumentacja dla obszaru Kielc w obrębie dyslokacji tektonicznej badania zawartości
izotopów promieniotwórczych – uranu, toru, potasu oraz badania promieniowania
elektromagnetycznego przy przesyłowych liniach elektromagnetycznych wysokiego napięcia
110 i 220 kV. Arch. UM Kielce
91.
Jaśkowski B., Kasprzyk A., Olszak I., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., 2009,
Dokumentacja badań naukowych nad zawartością izotopów promieniotwórczych – uranu,
toru, potasu i radonu na zdrowie ludzi… oraz promieniowania elektromagnetycznego. Arch.
UM Kielce
92.
Jóźwiak M., Ciupa T., Jóźwiak M., Kiczor P., Kościółek A., Kozłowski R., Prażak J.,
Skrobacki Z., Wróblewski H., 2010, Raport wskaźnikowy w zakresie zarządzania
środowiskiem i zrównoważonym rozwojem miasta Kielce dla potrzeb opracowania programu
ochrony środowiska przy wsparciu miejskiego systemu informacji przestrzennej (GIS). Arch.
UM Kielce
93.
Jóźwiak M.A., Jóźwiak M., 2010, Ocena zanieczyszczenia powietrza w Kielcach w 2010 roku
na podstawie biomonitoringu jako elementu monitoringu przyrodniczego w realizacji
ekorozwoju oraz zarządzania środowiskiem miasta. Arch. UM Kielce
94.
Kielecki Obszar Metropolitalny. Statystyczne Vademecum Samorządu, 2010, WUS Kielce
95.
Kleczkowski A.S. (red.), 1990, Mapa głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)
w Polsce wymagających szczególnej ochrony. AGH, Kraków
96.
Kleczkowski A.S., Adamczyk A.F., Haładus A., 1994, Koncepcja ochrony zbiornika (GZWP
417) zawierająca wskazania co do form jego ochrony wraz z wyszczególnieniem zakresu
zakazów, nakazów i sposobów użytkowania terenu na obszarze wydzielonych stref
ochronnych zbiornika. AGH, Kraków
97.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 - projekt z 25 stycznia 2011 roku,
2011, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa
98.
Koślacz R., Suligowski R., Kupczyk E., Szymanek B., Daszkiewicz J., Jendo J., Kasprzyk
A., Kukla J., Czerwik–Marcinkowska J., Noworyta A., Szlufik A., 2006, Program małej
retencji dla województwa świętokrzyskiego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko.
Arch. UW, Kielce
99.
Kowalski B.J., 1995, Przejawy młodej aktywności tektonicznej w Dolinie KieleckoŁagowskiej w Górach Świętokrzyskich i jej wpływ na układ sieci wodnej. Przegląd
Geologiczny, 43, s. 307-316
100.
Kowalski B.J., 1996, Powierzchniowe procesy egzogeniczne a tektoniczna aktywność uskoku
środkowej Lubrzanki w Górach Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, 44, s. 49-54
101.
Kowalski B.J., Olszak I.J., 2003, Dodatnie anomalie izotopów promieniotwórczych 238U,
232Th, 40K w strefie paleozoicznego uskoku mójczańskiego w Górach Świętokrzyskich.
Przegląd Geologiczny, nr 51, s. 492-497
102.
Królikowska K., Kaca W., 2006, Analiza mikrobiologiczna powietrza m. Kielce wraz
z analizą endotoksyn w powietrzu. Arch. UM Kielce.
103.
Królikowska K., Kaca W., 2007, Analiza mikrobiologiczna powietrza m. Kielce. Arch. UM
Kielce
42
104.
Królikowska K., Kwinkowski M., Kaca W., 2008, Analiza mikrobiologiczna powietrza oraz
zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce, Arch.
UM Kielce
105.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., 1998, Przyrodnicze podstawy naturalnej regeneracji rzeki
antropogenicznie przekształconej W: A. Magnuszewski., U. Soczyńska (red.), Hydrologia
u progu XXI wieku. Konferencja hydrologiczna, Mądralin k. Warszawy, 24-27.1996 , s. 167180
106.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Kasprzyk A., Suligowski R., 1994, Zasoby wodne dorzecza
Nidy. WSP Kielce
107.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Kasprzyk A., Suligowski R., 1993-1996, Studium
ekohydrologiczne rzek Bobrzy Silnicy. Arch. UM Kielce
108.
Kupczyk E., Biernat T., Ciupa T., Lenartowicz L., Prażak J., 1994, Możliwość
zagospodarowania rejonu Stawu Białogońskiego w świetle badań przeprowadzonych badań
hydrogeologicznych, hydrologicznych i geochemicznych. Arch. UW Kielce
109.
Kupczyk E., Pielacińska B., 1992, Struktura opadów atmosferycznych w Kielcach.
W: Wybrane zagadnienia gospodarki wodnej w systemie zlewni województwa kieleckiego.
Wyd. KTN, Kielce
110.
Kwinkowski M., Jankowska-Błaszczuk M., Piwowarczyk R., Kaca W., 2007, Analiza
zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce. Arch.
UM Kielce.
111.
Lenartowicz L.,1994, Atlas geochemiczny Kielc 1:50 000. Kielce, PIG
w Kielcach
112.
Łuszczyński J., 1993, Grzyby na tle zróżnicowania środowiska przyrodniczego Kielce. Arch.
Inst. Biologii, UJK, Kielce.
113.
Machowska K., Kos M., 2006, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000.
Pierwszy poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika. Ark. Kielce 815). PIG
O/Świętokrzyski w Kielcach
114.
Maciejczak B., 1983, Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne Kielc, SkarżyskaKamiennej i Starachowic. Arch. Wydz. Biologii, UŁ, Łódź
115.
Maciejczak B., 1995, Szata roślinna Karczówki i terenów przyległych wzgórz. W: Olszewski
J.L. (red.) Karczówka. Wyd. KTN, Kielce, s.107-118
116.
Maciejczak B., 2008, Resources and distribution of pteridophytes in the area of Kielce
(Poland). W: Szcześniak E., Gola E., (eds.) club mosses, horsetails and ferns in Plandresources and protection. Pol. Bot. Soc & Inst. Of Plant Biol., UWr., Wrocław, s.117-125
117.
Maciejczak B., Bróz E., 1987, Analiza flory roślin naczyniowych doliny rzeki Silnicy
na obszarze miasta i strefy podmiejskiej Kielc, Studia kieleckie, nr 4, s. 35-62
118.
Maksymiuk Z., Papińska E., 2005a, Mapa Sozologiczna w skali 1:50 000 arkusz M-34-42-A
Kielce. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie
119.
Maksymiuk Z., Papińska E., 2005b, Mapa Sozologiczna w skali 1:50 000 arkusz M-34-42-C
Sitkówka-Nowiny. Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie
120.
Mirowski R., 2000-2004, Świętokrzyski album. Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji
Zabytków w Kielcach, część I-V, Kielce
121.
Młyńczak T., Wiktorowicz B., 2010, Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski
1:50000 ark. Chęciny. Pierwszy poziom wodonośny – wrażliwość na zanieczyszczenie i
jakość wód. Arch. PIG, Kelce.
O/Świętokrzyski
43
122.
Nowak M., Popek W., 2010, Raport z badań monitoringowych ryb, minogów i raków
występujących
w
rzekach
miasta
Kielce,
Arch.
UM
Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/raport_kielce_ichtiofauna.pdf)
123.
Nowelizacja ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, 2009, Dz.
U. z dnia 21 lipca 2009 r., Nr 115 poz. 967
124.
Obiekty nieruchome woj. świętokrzyskiego wpisane do rejestru zabytków (stan z dnia
10.07.2007 r.). Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach
125.
Ocena stanu wybranych drzew – pomników przyrody rosnących w granicach miasta, na
gruntach gminy Kielce i skarbu państwa wraz z wyceną elementów środowiskowych, w tym
gruntu z drzewem, 2007, Arch. UM Kielce
126.
Ocena wpływu soli stosowanych do odladzania jezdni na przydrożne drzewa na terenie miasta
Kielce, 2010, Arch. UM Kielce (http://www.um.kielce.pl/pl/materialy_informacyjne_i_oceny)
127.
Olszewski H., 2006, Badania akustyczne w obszarach uprzemysłowionych i rejonach
obiektów uciążliwych w Kielcach. Arch. UM Kielce
128.
Olszewski J.L., Żarnowiecki G., Predygier K., Szałach G., 2003, Wstępne wyniki badań
bioklimatu terenów rekreacyjnych Kielc w sezonie wiosennym [w:] Postępy w badaniach
klimatycznych i bioklimatycznych, Prace Geograficzne nr 188, PAN IGiPZ, Warszawa
129.
Olszewski J.L., Żarnowiecki G., Rogóż M., 1995, Opad pyłu na Kielecczyźnie w latach 19751992. Rocznik Świętokrzyski, Seria B - Nauki Przyrod., Kielce, t. 22, s. 23-42
130.
Opracowanie fizjograficzne ogólne do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
miasta Kielc, 1990, Z. Masternak (red.), Geoprojekt, Kielce
131.
Plan akustyczny miasta Kielc, 2000, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce
– plan akustyczny pomiarów na terenie woj. Kieleckiego, W.S.S.E. Kielce
132.
Plan wodny miasta Kielce, 2001a, Etap I – Identyfikacja stanu i problemów gospodarki
wodnej. Główny Instytut Górnictwa, Katowice
133.
Plan wodny miasta Kielce, 2001b, Etap II – Plan działań w zakresie gospodarki wodnej.
Główny Instytut Górnictwa, Katowice
134.
PN-ISO 5667-8, 2003, Jakość wody, pobieranie próbek, część 8: Wytyczne dotyczące pobierania
opadu mokrego. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa
135.
Pobieranie i wykonywanie analiz próbek ścieków deszczowych z oczyszczalni wód
deszczowych, kolektorów kanalizacji deszczowej, Zalewu Kieleckiego i cieków wodnych na
terenie miasta Kielce - sprawozdanie z badań, 2011, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/analiza_probek.pdf)
136.
Praca zbiorowa, 1998, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Linia kolejowa
relacji Warszawa – Kraków w granicach województwa świętokrzyskiego. WIOŚ Kielce
137.
Praca zbiorowa, 1999, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Odcinki ulic
w rejonie szpitali w Kielcach. 1998 r. WIOŚ Kielce
138.
Praca zbiorowa, 2000a, Badania natężenia ruchu i opracowanie wyników na skrzyżowaniach
ulic w Kielcach, PROEKO, Warszawa
139.
Praca zbiorowa, 2000b, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan
akustyczny 1999 r., WIOŚ Kielce
140.
Praca zbiorowa, 2000c, Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Linia kolejowa
relacji Kielce – Częstochowa w granicach województwa świętokrzyskiego. 1999 r. WIOŚ
Kielce
141.
Prażak J., 1994, Dokumentacja hydrogeologiczna (RE) Kielce, w tym GZWP 417 Kielce.
Arch. PIG O/Świętokrzyski, Kielce
44
142.
Prażak J., 1997a, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Kielce (815). Arch. PIG
O/Świętokrzyski, Kielce
143.
Prażak J., 1997b, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000. Ark. Piekoszów (814). PIG
O/Świętokrzyski, Kielce
144.
Prażak J., Janecka-Styrcz K., Kos M., Kowalczewska G., Machowska K., Młyńczak T.,
Wróblewska E., 2005, Wskazanie możliwości pozyskania dla miasta Kielce wód kopalnianych
z obszaru Gałęzice – Bolechowice – Borków wraz z określeniem wpływu odwodnieni
górniczych na zasoby komunalnych ujęć wód podziemnych Kielc na podstawie badań
modelowych. Arch. PIG O/Świętokrzyski, Kielce
145.
Prażak J., Janecka-Styrcz K., Kos M., Młyńczak T., 2007, Studium ochrony wód
podziemnych w rejonie ulic Posłowickiej i Nastole w Kielcach. Arch. PIG O/Świętokrzyski,
Kielce
146.
Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, 2004, GUS, Warszawa
147.
Program ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego, 2007, tom 1, Kielce –
miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA”
Sp. Z o.o., Gdańsk
148.
Przemyski A., Piwowarski B., Sitarz A., Woźniak I., Przemyski P., 2009, Siedliska
Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Arch. UM Kielce
149.
Radłowska C., 1967, Elementy rzeźby podczwartorzędowej w Górach Świętokrzyskich,
Przeg. Geogr. 39, 3.
150.
Ramowa Dyrektywa Wodna Unii Europejskiej w sprawie Polityki Wodnej, 2000, Official
Journal of the European Communities, nr 2000/ 60/EC, I. 327
151.
Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008, Współczesne
przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień
(red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Wyd. IGiGP UJ, Kraków, s. 165-228
152.
Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie nr 5/2005
z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody podziemnej
Kielce-Białogon, gmina Kielce, powiat kielecki (Dz. U. Wojewody Świętokrzyskiego Nr 220
z dnia 14 września 2005 r., poz. 2010)
153.
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia
rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 94, poz. 795)
154.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. 2004, Nr 168, poz. 1764)
155.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie
wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 92, poz.1029)
156.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826)
157.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny
poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5, poz. 31)
158.
Rozporządzenie wojewody świętokrzyskiego nr 45/1999 z dnia 4. 11. 1999 r. w sprawie
powołania rezerwatu przyrody Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego
159.
powołania rezerwatu przyrody Biesak-Białogon
45
160.
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego Nr 156, poz.
1936, zm. nr 5/2009 wojewody świętokrzyskiego, z dnia 18.01.2009 r.)
161.
Chęcińsko- Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
162.
Rubinowski Z., 1979, Odsłonięcia geologiczne Kielc i okolic oraz problemy ich ochrony
i zagospodarowania. Prace Muzeum Ziemi PAN, z. 29, Warszawa
163.
Rybka A., 1992, Aneks nr 1 do projektu I – rozpoznawanie stanu czystości gruntu i wód
podziemnych w rejonie obiektów stwarzających potencjalne zagrożenie jakości wód
podziemnych. PG w Kielcach
164.
Rybka A., Ciupa T., Biernat T., Łoboda H., Guzera E., Szczygieł I., Lipska K., GiełżeckaMądry D., Wójtowicz J., Rokicki B., 2004, Program ochrony środowiska dla miasta Kielce.
Cz. 1. Arch. UM Kielce
165.
Rybka A., Ciupa T., Biernat T., Łoboda H., Szczygieł I., Lipska K., Giełżecka-Mądry D.,
Wójtowicz J., Rokicki B., 2004, Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – część 1.
Kielce, Arch. UM Kielce
166.
Rybka A., Kościelniak S., 1992, System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego Kielc
w Białogonie. Sprawozdanie nr 1 i 2 z prac sozologicznych w zakresie rozpoznawania stanu
czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów stwarzających potencjalne zagrożenie
dla jakości wód podziemnych. Arch. PG w Kielcach
167.
Rybka A., Prażak J., 1990, System ochrony ujęcia komunalnego Kielc w Białogonie. I. Projekt
rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów stwarzających
potencjalne zagrożenie jakości wód podziemnych. II. Program wstępnych prac
hydrogeologicznych dla potrzeb sterowania eksploatacją ujęcia komunalnego Kielc
w Białogonie w celu jego ochrony przed skażeniem. PG Kielce, PIG O/Świętokrzyski
w Kielcach
168.
Siejka R., 1990, Dokumentacja badań geologicznych dla oceny wpływu Zakładu Naftowego
CPN Białogon na jakość wód podziemnych w Dolinie Białogońskiej. Arch. PG w Kielcach
169.
Sokolińska Z., Kowalik J., 1994, System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego
w Białogonie. Aktualizacja danych sozologicznych zestawionych w „Sprawozdaniu
w zakresie rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów
stwarzających potencjalne zagrożenie jakości wód podziemnych na obszarze Kielce-Północ.
Arch. PG w Kielcach
170.
Sołtysik R. 2002, Geneza mokradeł Gór Świętokrzyskich i Niecki Nidziańskiej, Prace Inst.
Geogr. AŚ, Kielce, nr 9
171.
Sprawozdania z pomiarów hałasu na drogach wojewódzkich i krajowych w latach 2000-2003,
2004, WIOŚ Kielce
172.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2008a, Ocena
stanu wybranych drzew – pomników przyrody rosnących w granicach miasta, na gruntach
gminy Kielce i skarbu państwa wraz z wyceną elementów środowiskowych, w tym gruntu
z drzewem. Arch. UM Kielce
173.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2008b,
Kompleksowa wycena środowiskowa Lasu komunalnego „Stadion” w Kielcach, drzewostanu
wraz z gruntem, z uwzględnieniem analizy glebowo-roslinnej. Arch. UM Kielce
174.
Stachurski M., Rogalska R., Stachurska E., Suligowski R., Toborowicz K., 2010, Waloryzacja
przyrodnicza Parku im. Stanisława Staszica oraz Parku im. Adolfa Dygasińskiego w Kielcach
wraz z wyceną środowiskową dendroflory i roślinności towarzyszącej, gruntu
46
z drzewostanem, z uwzględnieniem wymiany gazowej roślinności, 2010, Arch. UM Kielce
(http://www.um.kielce.pl/gfx/kielce/files/srodowisko/park_dygasinskiego.pdf)
175.
Starzyk-Brach P., 1990, Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w 1989 r.
na podstawie pomiarów na terenie woj. Kieleckiego, W.S.S.E. Kielce.
176.
Stawicki H., 1998, Kształtowanie krajobrazu dolin rzek Silnicy i Sufragańca, ocena stanu
aktualnego i propozycje do planu zagospodarowania przestrzennego. W: E. Kupczyk (red.)
Problemy ochrony przestrzeni dolin rzecznych. Wyd. KTN, Kielce.
177.
Strategia rozwiązywania problemów społecznych miasta Kielce, 2004, Arch. MOPR, Kielce
(www.bip.kielce.pl/cliparts/strategia/MOPR/str017_022.doc)
178.
Strategia rozwoju miasta Kielce na lata 2007-2020. Kielce ambitne miasto liderów, 2006,
Arch. UM Kielce
179.
Stuczyński T, Fogel P, Jadczyszyn J, Ochrona gleb na terenach zurbanizowanych, Urbanista
2008, Nr 11.
180.
Studencki M., 2006, Mapa zaburzeń tektonicznych na terenie Kielc w skali 1:25 000
z uwzględnieniem wpływu dyslokacji nieciągłych na budowle i zdrowie mieszkańców. Arch.
PIG O/Świętokrzyski, Kielce
181.
Suligowski R., 2007, Opady deszczu o dużym natężeniu w Kielcach (1961-2000). W: Sołtysik
R., Suligowski R. (red.) Rola geografii fizycznej w badaniach regionalnych. t. I, Nauki
geograficzne w badaniach regionalnych, Kielce, s. 223-230
182.
Suligowski R., 2008, Związek natężenia opadu, czasu trwania i okresu powtarzalności
w Kielcach. W: Czamara, M. Wiatkowski (red.) Ochrona przeciwpowodziowa oraz
ograniczanie zagrożenia powodzią, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 211-228
183.
Szulczewska B., Cieszewska A., Giedych R. (red.), 2009, Opracowanie ekofizjograficzne
wykonane na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta Kielce. Arch. UM Kielce.
184.
Szumacher I. Ostaszewska K., 2010, Funkcje parków śródmiejskich w opinii przyrodników
i użytkowników – przyczynek do dyskusji. Problemy Ekologii Krajobrazu, XXVII, s. 491-494
185.
Świercz A. (red.) 2010, Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Wyd.
UJK Kielce
186.
Świercz A. 2009, Gleby. W: B. Szulczewska, A. Cieszewska, R. Giedych (red.), Opracowanie
ekofizjograficzne wykonane na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce. Arch. UM Kielce
187.
Świercz A., 2005, Analiza procesów glebowych i przekształceń roślinnych w zalkalizowanych
siedliskach leśnych regionu świętokrzyskiego. Komitet „Człowiek i Środowisko” przy
Prezydium PAN, Zesz. Nauk. 39, Warszawa-Kielce
188.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2008, Nr XXIX/673/2008 z dnia 30 października 2008 r.
w sprawie ustanowienia pomników przyrody
189.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach Nr XXIX/674/2008 z dnia 30 października 2008 r. w
sprawie uznania za stanowisko dokumentacyjne „Odsłonięcie skalne u podnóża Góry Hałasa”
190.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009a, Nr XXXIX/921/2009 z dnia 23 lipca 2009 r.
w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
191.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009b, Nr XLIII/1032/2009 z dnia 19 listopada 2009 r.
w sprawie ustanowienia stanowiska dokumentacyjnego „Odsłonięcia skalne na Górze
Słonecznej”
192.
Uchwała Rady Miejskiej w Kielcach, 2009c, Nr XLI/999/2009 z dnia 19 października 2009r.
w sprawie ustanowienia „Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Grabina – Dalnia”.
47
193.
Uchwała Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego Nr XL/700/10 z dnia 9 sierpnia 2010 r.
w sprawie ustanowienia planu ochrony Chęcińsko - Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
194.
Uchwała NR XLI/729/10 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 27 września 2010 r.
w sprawie wyznaczenia Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
195.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 92 poz. 880,
z późn. zm.)
196.
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.
150, z późn. zm.)
197.
Ustawa Prawo wodne z dnia 21 lipca 2001r (Dz. U. nr 115, poz. 1229, z późn. zm.)
198.
Wilniewczyc P., Gwardjan M., Bidas M., Przybylski M., Kaczkowski Z., Cieśla M.,
Piwowarczyk R., Barga-Więcławska J., 2009, Dolina Bobrzy. Natura 2000. Standardowy
formularz danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spełniających
kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym dla Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO).
Arch. Ministerstwa Środowiska, Warszawa
199.
WIOŚ, 2003-2010, Wyniki oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref w województwie
świętokrzyskim. Kielce
200.
Woźniak R., Ziółkowski L., Ślizewski B., Szwagrzyk M., Kramarczyk M., 2010, Koncepcja
zagospodarowania wód deszczowych dla miasta Kielce. CONECO–BCE. Kraków
201.
Wypiórkiewicz J., 2005, Dokumentacja dynamiki występowania ssaków w środowisku
przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie. Arch. UM Kielce.
202.
Zaręba K., 1977, Charakterystyka środowiska geograficznego obszaru miasta Kielc. Rocznik
Świętokrzyski. Nr 5, Kielce, s. 33-58
203.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 26. 01. 1962 r. w sprawie
uznania za rezerwat przyrody (M.P. 1962 nr 30 poz. 134)
204.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 18. 06. 1952 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody
(M.P. 1952 nr 57 poz. 888)
205.
Zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 27. 04. 1953 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody
(M.P. 1953 nr 42 poz. 509)
206.
Zarzycki K., Szeląg Z., 2006, Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z.,
Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Inst. Bot.
im. W. Szafera PAN, Kraków, s. 11-20
207.
Żarnowiecki G., 2000, Pył zawieszony w Kielcach. Studia Kieleckie. Ser. Geolog.-Geograf. 4,
Kielce.
208.
Żarnowiecki G., 2002, Zróżnicowanie bioklimatu Kielc w sezonie letnim. Regionalny
Monitoring Środowiska Przyrodniczego, KTN, Kielce, nr 3, s. 109–116
209.
Żarnowiecki G., Szałach G., 2001, Zróżnicowanie warunków biotopoklimatycznych
w Kielcach. Wrocław Ossol., Dok. Geogr., IGiPZ PAN, z. 23, s. 119-129
210.
Żarnowiecki G., 1998, Umieralność w Kielcach na tle warunków synoptycznych. Rocznik
Świętokrzyski. Seria B - Nauki Przyrodnicze, KTN, Kielce, nr 25, s. 121-133
211.
Żychowski J., 2008, Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko
przyrodnicze. Wyd. Nauk. Akademii Pedagogicznej, Kraków
48

załącznik nr 2 do uchwały - POS

Transkrypt

Podobne dokumenty

"Kaprys" Sklep Spozywczo-Przemyslowy, Kielce

podziękowanie - Weekendowe Malowanie

Ankieta - Nowe Kilece 2.0

Generuj PDF - Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego

Szukam pracy jako opiekunka do dziecka

Fryzjer damski- szkoła policealna Żak!

Siatkarskie Ośrodki Szkolne w województwie

Adres siedziby: ul. Szymanowskiego 3/58 25

Program – Forum Finanse i Podatki dla Przedsiębiorcy

Najem długoterminowy Potrzebujesz więcej informacji?