Załącznik 1

Załącznik 1
Opinia Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli i Wychowawców
o zajęciach wychowanie do życia w rodzinie w polskiej szkole
I. Stan za lata 1998-2008
Pragnienie założenia i realizowania dobrej oraz szczęśliwej rodziny należy do kanonu
wysoko cenionych wartości w społeczeństwie polskim. Fakt ten jest odnotowywany i
udokumentowany w wyniku wielu badań.
Zatem słuszne jest, aby przygotowując młode pokolenie do przyszłego dorosłego życia włączyć
do nauczania szkolnego przygotowanie uczniów do pełnienia ról społecznych rodzicielskich, małżeńskich i obywatelskich. Ten ważny cel edukacyjny od 10 lat, jest
realizowany w ramach przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie.
Zajęcia te na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum, ponadgimnazjalnej prowadzone są w
Polsce na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej wykonującego dyspozycję
artykułu 4. ustęp 1 i 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. nr 17 poz. 78 z
późn. zmianami).
Minister Edukacji wydał rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego zajęć
„Wychowanie do życia w rodzinie” (rozporządzenie MEN z dnia 12.08.1999 w sprawie sposobu
nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących „wiedzy o życiu seksualnym człowieka”)
(Dz.U. nr 67 poz. 756 z późniejszymi zmianami).
Wychowanie do życia w rodzinie jest wdrażane od V klasy szkoły podstawowej do klasy
maturalnej włącznie. W każdym roku przewiduje się jednakowy wymiar: po 14 godzin w roku,
w tym po 5 godzin z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców (łącznie kurs wynosi 112
godzin).
Zasadniczym celem wychowania do życia w rodzinie jest stymulowanie rozwoju
zdrowej zintegrowanej osobowości. Założenia, które zostały zapisane w podstawie
programowej to kwantum wiedzy biologicznej, medycznej, seksuologicznej, psychologicznej,
filozoficznej i etycznej o człowieku w jego wielowymiarowej istocie.
Zgodnie z przepisami realizacja treści programowych stanowi spójną całość z pozostałymi
działaniami wychowawczymi i profilaktycznymi szkoły, a w szczególności: wspiera
wychowawczą rolę rodziny, promuje integralne ujęcie ludzkiej seksualności, kształtuje
postawy prorodzinne i prospołeczne.
Zajęcia edukacyjne „Wychowanie do życia w rodzinie” mogą prowadzić nauczyciele, którzy
zdobędą odpowiednie kwalifikacje podczas:
– studiów magisterskich na kierunku „Wychowanie do życia w rodzinie”,
– na studiach podyplomowych tworzonych przy uczelniach wyższych (wymiar 350 godzin),
– na kursach kwalifikacyjnych w Ośrodkach Doskonalenia Nauczycieli (wymiar 270 godzin).
Z ankiety przeprowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w grudniu 2006 roku
wynika, że wymagane kwalifikacje do prowadzania zajęć „Wychowanie do życia w rodzinie”
posiada ponad 28 tyś. nauczycieli, tj. prawie 90% wszystkich uczących.
Twórcy prawa (rozporządzeń) dot. powyższych zajęć mieli na względzie świadomość
odpowiedzialności rodziców za wychowanie dzieci i dlatego wprowadzili obowiązek spotkania
rodziców z uczącym i ewentualnego niewyrażenia przez nich zgody (w formie pisemnej) na
uczestnictwo dziecka w zajęciach.
Są już pierwsze sukcesy wyrażające się zmianą intencji zachowań uczniów pod wypływem
odbytych zajęć. Przeprowadzone badania przez Pracownię Socjologiczną Uniwersytetu
Gdańskiego na terenie woj. pomorskiego a także badania dra Szymona Grzelaka z Warszawy
potwierdzają wzrost wśród młodzieży postaw prorodzinnych i prozdrowotnych.
Od kilku lat nie obserwuje się w Polsce wzrostu ciąż wśród nieletnich; wskaźnik zachorowań
na AIDS jest również od 10 lat stabilny (800-900 przypadków rocznie). Podobnie, wbrew
głoszonym opiniom, nie obserwuje się wyraźnego wzrostu wskaźnika młodzieży podejmującej
inicjację seksualną (badania dra Szymona Grzelaka, prof. Barbary Wojnarowskiej, dr Wiktorii
Wróblewskiej).
Na tle państw Europy Zachodniej, gdzie wprowadzono edukację seksualną w ujęciu
permisywnym, można zauważyć, że polski model wychowania do życia w rodzinie przynosi
dobre rezultaty. Natomiast wieloletnia seksedukacja na Zachodzie nie obniżyła wzrostu aborcji
wśród nieletnich, ani nie przyczyniła się do zmniejszenia zachorowalności na choroby
przenoszone drogą płciową (przykłady państw: Wielkiej Brytanii, Francji, Szwecji i in.).
Nie oznacza to, że obecnie realizowane w polskiej szkole programy nie powinny być
udoskonalane.
II. Europa Zachodnia – przykład sytuacji w Wielkiej Brytanii
Niepowodzenie profilaktyki w dziedzinie seksualności
Wielka Brytania prowadzi permisywną edukację seksualną, opartą na przekazywaniu
biologicznej wiedzy nt. życia seksualnego i motywowaniu do stosowania antykoncepcji. Cała
młodzież w wieku od 11 do 14 lat objęta jest w szkołach edukacją seksualną. Pojawiają się
już nawet pomysły objęcia edukacja seksualną pięciolatków.
Pomimo tego Wielka Brytania ma najwyższy wskaźnik ciąż wśród nieletnich w Europie (26
urodzeń na 1000 kobiet w wieku 15-19 lat). Wiek inicjacji seksualnej obniżył się w latach
dziewięćdziesiątych do 16 lat. Wzrasta także średnia liczba partnerów seksualnych wśród
Brytyjczyków. W ciągu ostatnich 10 lat nastąpił 20-procentowy wzrost ostrych zachorowań na
choroby przenoszone drogą płciową wśród mężczyzn i 56-procentowy wśród kobiet.
Zapadalność na chlamydię przenoszoną drogą płciową wzrosła o 223% od 1996 i wynosi 109
000 zarejestrowanych przypadków.
Ciąże nastolatek to problem, z którym brytyjskie rządy nie mogą sobie poradzić od lat 80.
Mimo wydania, w ciągu ostatnich pięciu lat 165 milionów funtów na edukację seksualną
liczba ciąż wśród nieletnich jest tam najwyższa w Europie (dochodzi do 23%).
W 1999 roku ogłoszono narodowy program walki z problemem ciąż nieletnich. Szkolono
nauczycieli wychowania seksualnego, wprowadzono system bezpłatnych poradni planowania
rodziny, otwarto specjalne gabinety poradnictwa przy szkołach, przekazywano uczennicom
środki antykoncepcyjne i wczesnoporonne, nawet bez pytania o zgodę rodziców.
Przeprowadzone w Wielkiej Brytanii badania potwierdzają wnioski profesora ban Loona –
najmniej ciąż wśród nastolatek zdarza się w religijnych rodzinach, a najwięcej w rodzinach
rozbitych. Wielu nauczycieli nie potrafi mówić o psychologii młodego człowieka i wszystkich
skutkach życia seksualnego, a ogranicza się jedynie do kwestii technicznych. W niektórych
szkołach wykładowcy uczą młodzież technik seksu oralnego jako bardziej bezpiecznego, bo
nieprowadzącego do zapłodnienia. Nauczyciele wyświetlają na lekcjach filmy pornograficzne
(W. Rogacin, R. Gajdziński, Newsweek, 16.10.2005). W efekcie młodociani Brytyjczycy są w
czołówce pod względem aktywności seksualnej: 64% chłopców i 66% dziewcząt rozpoczęło
współżycie seksualne jeszcze przed ukończeniem 18. roku życia. Wśród 15-latek 40% przyznaje,
że ma już za sobą stosunki seksualne.
Doświadczenia Wielkiej Brytanii, gdzie prowadzona od lat permisywna seksedukacja,
nastawiona na promocję antykoncepcji oraz środków wczesnoporonnych doprowadziła do
pogorszenia sytuacji zdrowotnej i społecznej wśród nastolatków jednoznacznie wskazują, że
jedynym skutecznym sposobem zmniejszenia liczby ciąż u nieletnich, zmniejszenia liczby
zakażeń przenoszonych drogą płciową jest promowanie w szkołach abstynencji seksualnej, czyli
konsekwentne realizowanie wychowania do życia w rodzinie w kierunku odpowiedzialnego
rodzicielstwa.
Wpływ zajęć prorodzinnych w polskiej szkole
Realizowane w Polsce od 10 lat zajęcia wychowanie do życia w rodzinie przynoszą dobre
rezultaty. Program, w którym kładzie się na rzetelne informacje dot. miłości i seksualności
oraz wiedzę o braku stuprocentowej antykoncepcji powoduje zmianę przekonań oraz wzrost
intencji wstrzemięźliwości seksualnej (Sz. Grzelak, Profilaktyka ryzykownych zachowań
seksualnych młodzieży. Aktualny stań badań na świecie i w Polsce, Warszawa 2006).
Powstają programy profilaktyki zintegrowanej, tj. łączenie przesłania o abstynencji seksualnej
z profilaktyką antyalkoholową i antynikotynową, np. programy „Wyspa skarbów”, „Pion”,
„Wędrując ku dorosłości”, „Pełnia” i inne.
Badania ewaluacyjne potwierdzają wzrost świadomości o niepożądanych konsekwencjach
współżycia nastolatków i wzrost dojrzałej postawy wobec seksualności.
Inicjacja seksualna wśród polskiej młodzieży ma miejsce zdecydowanie później niż w innych
krajach. Po tym względem jesteśmy na ostatnim (!) miejscu w Europie (W. Wróblewska,
SGH, Warszawa).
Odsetek polskiej młodzieży 15-letniej po inicjacji seksualnej
30
30
24
25
21
20
18,5
17
15
10
10
5
Dziewczęta
13
Chłopcy
9
8
5
0
1990
1994
1998
2002
2007
Źródło: Woynarowska, B. i inni (2004). Inicjacja seksualna i stosowanie prezerwatyw oraz
innych metod zapobiegania ciąży przez młodzież 15-letnią w Polsce i innych krajach,
Ginekologia Polska, 8, s. 622-632.
Nastolatki matkami
Częstość urodzeń wśród polskich nastolatek ulega systematycznemu obniżeniu.
Urodzenia żywe na 1000 kobiet w wieku 15-19 lat (Źródło: Główny Urząd Statystyczny)
35,0
31,5
30,0
32,2
29,3
27,2
25,0
25,5
22,0
20,0
15,0
21,1
19,5
18,7
17,5 17,0
15,9
15,2 14,5
10,0
5,0
0,0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Pomiędzy 1998 a 2000 rokiem liczba urodzeń żywych wśród dziewcząt w wieku 15-19 lat
zmniejszyła się o prawie 10%!
Źródła: Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonywania w roku 2001 Ustawy o planowaniu
rodziny, ochrony płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Warszawa,
lipiec 2002). Informacja GUS, Departament Analiz i Udostępniania Informacji.
Profilaktyka HIV/AIDS i innych chorób przenoszonych drogą płciową w polskiej szkole
Zarówno w programach szkolnych jak i w podręcznikach do zajęć z wychowania do życia w
rodzinie autorzy uwzględniają zagadnienie z obszaru profilaktyki chorób przenoszonych
drogą płciową, w tym AIDS. Wiedza dostosowana do możliwości percepcyjnych uczniów jest
skorelowana z formacją ucznia, kształtowaniem jego osobowości i odpowiedzialności w
sferze seksualnej.
Uczniowie winni otrzymywać rzetelne informacje braku pełnej skuteczności prezerwatywy w
profilaktyce HIV/AIDS. Porównując poziomy zakażeń dla grup korzystających z prezerwatywy,
autorzy otrzymali wskaźnik 80% skuteczności prezerwatywy w ochronie przed zakażeniem
wirusem HIV (Sz. Grzelak, op. cit., s. 101).
Mit o stuprocentowej skuteczności prezerwatyw może być dla młodzieży dużym zagrożeniem
dla zdrowia a nawet życia.
Efektywność rzetelnej edukacji w polskiej szkole (poziom gimnazjum i szkoły
ponadgimnazjalnej) owocuje najlepszymi wynikami (obok Słowacji) na tle krajów
europejskich.
Zakażenie roczne wirusem HIV szacuje się na 1,5-2 tys. rocznie (nie wszyscy zakażeni wiedzą,
że są nosicielami wirusa), a zachorowania od 10 lat utrzymują sie na stabilnym poziomie 700900 przypadków rocznie. Wobec boomu zachorowań w wielu krajkach (np. Rosja, Ukraina,
Francja) wyniki polskie są zadowalające.
Źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Państwowy Zakład Higieny
Założenia i cele zawarte w podstawie programowej wychowania do życia w rodzinie
obowiązującej od roku 1999 ukazują zagadnienia małżeństwa, rodziny i ludzkiej seksualności w
sposób zgodny prawem naturalnym. Z przeprowadzonych w Polsce i innych krajach świata
badań naukowych (Sz. Grzelak, Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży.
Aktualny stan badań na świecie i w Polsce, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa 2006) wynika
jednoznacznie, że dobrze prowadzona edukacja w sprawach ludzkiej płciowości może
doprowadzić do opóźnienia inicjacji seksualnej wśród młodzieży, ukształtowania postawy
szacunku wobec dziewcząt i kobiet oraz uodpornienia młodych na nieprawdziwy obraz ludzkiej
miłości, małżeństwa i rodziny propagowany przez kulturę masową.
Dobrze prowadzone programy profilaktyki zintegrowanej włączone w zajęcia wychowanie do
życia w rodzinie powodują, że nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowej „Edukacji
seksualnej”. Co więcej, nie ma żadnych dowodów naukowych na to, że edukacja seksualna
prowadzona w nurcie liberalnym światopoglądowo:
1) byłaby możliwa do zaakceptowania przez ogół polskich rodziców,
2) okazałaby się skuteczna w przeciwdziałaniu problemom takim jak ciąże nastolatek, zakażenia
chorobami przenoszonymi drogą płciową, czy przemoc seksualna.
Na dzień dzisiejszy mamy polskie badania pokazujące, że wychowanie ku wstrzemięźliwości
seksualnej i wierności może być skuteczne. Skuteczność tę osiąga się jedynie wtedy, gdy
informacje o naturze biologicznych procesów dotyczących seksualności i prokreacji człowieka
zintegruje się z informacjami o rozwoju i kształtowaniu dojrzałej osobowości. Dojrzałość tę
można ukształtować w oparciu o przyjętą filozofię życia, system wartości, samokontrolę i
podmiotowe traktowanie drugiego człowieka. Zatem zasadniczym celem „wychowania do życia
w rodzinie” jest stymulowanie zdrowej, zintegrowanej osobowości, odpowiedzialnej za
urzeczywistnianie stylu życia gwarantującego rozwój młodego człowieka. Stymulowanie i
wspieranie rozwoju osobowości uczniów, obok przekazywania wiedzy jest najwyższym
zadaniem współczesnej edukacji.
Nie ma natomiast żadnych polskich danych potwierdzających skuteczność programów
zachęcających młodzież do korzystania z antykoncepcji. Aby profilaktyka młodzieżowa i
wychowanie w polskiej szkole mogło przynosić lepsze rezultaty w zakresie zapobiegania
problemom młodzieży i zachowaniom ryzykownym (w tym wczesnym kontaktom
seksualnym) należy:
– Zadbać o powszechną realizację zajęć „WdŻwR” w szkołach, gdyż w części placówek zajęcia
nie są jeszcze realizowane, albo w niepełnym wymiarze. Potrzebne jest zwiększenie nadzoru
pedagogicznego.
– Przeznaczyć odpowiednie środki na doszkalanie kadr (zwłaszcza w kierunku podnoszenia
jakości pracy nauczycieli „WdŻwR).
– Przeznaczyć odpowiednie środki na badania ewaluacyjne oceniające skuteczność
programów w zakresie zapobiegania wczesnym kontaktom seksualnym młodzieży i wpływu na
postawy młodzieży wobec miłości, seksualności, małżeństwa i rodziny.
Posiadamy w Polsce dobre programy wychowawcze i profilaktyczne dla młodzieży. Mamy
szkoleniowców . Mamy zespoły badaczy doświadczonych w prowadzeniu badań ewaluacyjnych.
Strona rządowa powinna zadbać o to, by jak najlepiej wykorzystać istniejące zasoby i budować
na tym, co zostało już osiągnięte zarówno w zakresie struktury prawnej, jak zbioru programów,
jak wreszcie kadry przygotowanej do prowadzenia zajęć wychowanie do życia w rodzinie.
Te wartościowe zasoby i osiągnięcia w zakresie wysokiej jakości nowoczesnych programów
plasują nas w czołówce krajów Unii Europejskiej.
Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli i Wychowawców
ul. Mikołajska 17/19, 31-027 Kraków
tel. 012 423 23 24