Gruzinski kanon pokutny (155 x 237 mm) (2011) (02b)

Gruzinski kanon pokutny (155 x 237 mm) (2011) (02b)

Kanon pokutny
Galobani sinanulisani
galobani
sinanulisani
daviT
aRmaSenebeli
DAWID IV Budowniczy
Jego Dostojność,
Najwyższy Król Dawid,
syn Jerzego, z woli Naszego Pana,
Król Królów Abchazów,
Kartwelów, Ranów, Kachetyjczyków i Ormian,
Szirwanszach i Szachinszach
całego Wschodu i Zachodu,
Miecz Mesjasza
Autor Kanonu pokutnego
– Galobani sinanulisani
Kanon pokutny
Galobani sinanulisani
galobani
sinanulisani
Z języka starogruzińskiego przełożył
Dawid Kolbaia
WARSZAWA 2011
I
ugalobdiTsa
Zlispiri: wamisyofiTa
romlisaca winaSe
O, Ty,
qed-dadrekil ars yoveli,
muÃli yoveli modrkebis da enaÁ yoveli
Sensa
Ãmobs aRsarebasa (Sdr. esaia,45,24, rom.,14,11; filip.,2,10-11),
meca, sityuao,
aRmsarebelsa momxeden!
przed którym pochyla się każda głowa
i zgina wszelkie kolano,
i sławi Cię każdy język (por. Iz 45,24; Rz 14,11; Flp 2,10-11),
Ty, Słowo,
i na mnie, spowiadającego się, wejrzyj!
xatsa TÂssa mamsgavse (dabad.,1,27)
da sakrvelad grZnobadisa
da gonierisa myofobisad damawese
Senebr
arsTa sityuÀbisa
Cem Sorisca SekrebiTa,
xolo me umadlo geqmen.
stworzyłeś mnie w jedności ze światem
widzialnym i niewidzialnym,
oświeciłeś mnie rozumem
Tobie podobnych istot,
ja zaś
pozostałem niewdzięczny.
bunebiTi raÁ Zalni
Sprzeniewierzyłem się swemu człowieczeństwu,
ara sjulTaebr viÃumien,
msgavsebisagan davakldi da davhbade boroti,
xolo
xilulTa-miersa
gemovnebasa
vrcelad ganuxuen grZnobani.
porzuciłem podobieństwo Twoje
i wydałem na świat zło,
ku wszystkiemu co widzialne, zmysłowe,
zwróciłem niepohamowanie myśli swoje.
qalwulo,braleulTa
Dziewico, wstawiająca się za grzesznikami,
Ty, co Słowo przyoblekłaś w ciało,
otaczając Je światem materialnym,
zabierz ze mnie brzemię bezduszności,
żebym skruszony
upadł na twarz przed Tobą!
Tavsmdebo, romelman sityuaÁ
ganazrqe ÃorciTa da karviTa miwisaÁTa,
sizrqe usasoebisaÁ
ganmZarcuÀ, raÁTa
monanuli Segivrde Sen!
4
Upodobniłeś mnie do obrazu swego (por. Rdz 1,27),
Ty,
5
II
ganZlierdiTsa
Zlispiri: RmerTo,macxovaro Cueno
bunebiTsa raÁ porfirsa
Razem z koroną człowieczeństwa
TÂTmflobelobasa Tana
mefobisaca Saravandni
marwmunen, xolo
me vnebaTa bilwTa
monad mivhyide Tavi,
rameTu `romlisaganca vin
Zleul arn, misdaca damonebul arn”
nagrodziłeś mnie królewskim majestatem,
ja zaś niskim namiętnościom
oddałem się jak niewolnik,
albowiem „Kto przez kogo zwyciężony,
temu też oddany w niewolę” (por. 2 P 2,19).
(2 petre,2,19).
kaenis mkvlelebri cnobaÁ (Sdr. dabad.,4,1-12),
seiTis ZeTa lirwebaÁ (Sdr. dabad.,4,25-26; 6,5),
gmirTa siRodiT mavalobaÁ (Sdr. dabad.,6,4),
xuT-qalaqelTa
Seginebisa mwÂre (Sdr. sibrZn,10,6,dabad.,T. 19)
ufroÁs vamravalwile,
viTarca raÁ aRmarT-msrbolman
mdinereman ukeTurebisaman.
megÂpturi gulmZimobaÁ (Sdr. gamosvl.,1,13-22),
qananelTa CuÀulebani (Sdr. gamosvl.,34,11; 2 Sj. 7,1-2),
msxuÀrplvaÁ nagebTaÁ, zmnaÁ da saxrvaÁ,
kowoli TmaTaÁ
da sxuani, romelTaÁ
Sen hbrZane ara-msgavsebaÁ,
uwarmdebesad movigen
TÂT maT pirmSoTa saxeTasaca.
amisTÂs iyo qalwuli
da Ãorc-qmnaÁ sityÂsaÁ, raÁTa
dedobrivTa oxaTa mier
cxovnden codvilni,
romelTa pirveli,
saSuali da dasasruli,
me var, viTarca ufskruli,
Sesakrebeli bilwebisa RuarTaÁ!
6
Zabójczy Kainowy zamysł (por. Rdz 4,1-12),
pohańbienie synów Seta (por. Rdz 4,25-26; 6,5),
wielką rozpustę (por. Rdz 4,5),
ohydnych mieszkańców pięciu miast (por. Mdr 10,6; Rdz 19,)
wielokrotnie pomnożyłem,
upodobniłem się do potoku zła,
niepohamowanie zmierzam do upadku.
Okrucieństwo Egipcjan (por. Wj 1,13-22),
Kananejskie obyczaje (por. Wj 34,11; 2 Pwp 7,1-2),
i składanie ofiar,
i splatanie kołtunów,
czarowanie, wróżenie
– wszystko co przeczy Twej woli,
przyjąłem ja bluźnierczo,
przewyższając przykłady pohańbienia.
Dlatego było zwiastowanie Dziewicy
i Słowa ucieleśnienie,
ażeby za matczynym wstawiennictwem
zyskali zbawienie grzesznicy
wśród których – ja jestem pierwszy,
i środkowy, i ostatni,
jak otchłań bezdenna
pochłaniająca potok ohydy!
7
III
mesmaasa
Zlispiri: raJams esma
israÀlisa mefeTa
Naśladowałem królów Izraela,
vhbaZevd, garna usjuloTa,
da ravden meZlo, vcsdebode
maRalTa zeda
kumevisa, da warmarTTa aRrevisa mier
da ZalTa cisaTa Tayuaniscemisa
(Sdr. 4,mefeTa,21,3; 2 neStTa,33,3).
lecz tylko w jednym ich bezprawiu,
i jak mogłem, grzeszyłem,
ponad wysokością dymu kadzidlanego,
i z poganami się mieszając (por. Ps 105,35),
pokłoniłem – potędze nieba (por. 4, Krl 21,3; 2Krn 33,3).
(Sdr. fsal.,105,35),
zenaÁsa moZraobisa
asurastanuli zmnobaÁ,
da cTomilTa varskulavTa
da ucTomelTa
krebaÁ da ganyraÁ,
suÀ da bedi da Sobis dRe,
viTar saRmrToTa usmenelman, viCquren.
ellinTa mier ver cnobaÁ
sibrZniT RmrTisaÁTa RmrTisaÁ (Sdr. 1 korinT.,1,21)
da Semoqmedisagan
SeqmnilTa mimarT
cvalebaÁ TayvaniscemisaÁ srul-vyav, raJams
TiToeulisa vnebisa kerpsa vhmsaxure.
amisTÂs RmerT-mamakacebr
moqmed iqmna zeSTa RmerTTaÁ,
raÁTa kacebr uwyodnis
vnebani CuÀnni
da RmrTeebr iÃsnides bralTagan, romelTa
RmrTismSobelad qadagon qalwuli dedaÁ!
8
Asyryjskie przepowiednie
z niebiańskiego koła ruchu,
o schodzeniu się, rozchodzeniu
gwiazd błąkających się i nieruchomych,
wiarę w los i przeznaczenie
już w dniu narodzin,
wszystko to zaprowadziłem u siebie, pospieszyłem się,
nie usłuchawszy boskich nakazów.
W helleńskiej nieświadomości
Świętej Mądrości Bożej (por. 1 Kor 1,21),
w pokłonie Jej dziełu
zamiast samemu Bogu prawdziwemu,
wpadłem, oddając cześć bałwanom,
każdej namiętności swojej niepohamowanie.
Dlatego stał się człowiekiem
Bóg nasz Najwyższy,
ażeby w ludzkiej postaci
doświadczyć naszych cierpień,
w Osobie Boskiej
zbawiać od win tych, którzy wierzą
w Matkę-Dziewicę, Bogurodzicę!
9
IV
RamiTgansa
Zlispiri: Senda aRvimsTob
Sjulni davTrgunen
Rozbiłem tablice przykazań,
wignisa[n]i, da axali bunebiTurT,
da msjulisa Senisa mowame, Sjuli
gonebisaÁ, codvisa
da ÃorcTa Sjulsa davamone.
i prawa człowiecze,
i prawo rozumu,
Twoje prawo potwierdzone,
podporządkowałem grzesznemu ciału.
TiToeulTa
mÃecTagan Sezavebulsa mÃecsa vemsgavse,
mraval-guarsa da mraval-xatsa da
sxua Jam sxuÀbr
xilulsa da mksenarsa
bunebisaebr TiToeulisa (Sdr. gamocx.,13,2; 19,20).
ara SevZrwundi
połączonego z różnych zwierząt,
mającego wiele oczu i różne oblicza
własnej postaci w różnych czasach inaczej widzianej,
odzwierciedlającej naturę każdego
zwierzęcia we mnie zamkniętego (por. Ap 13,2; 19,20).
manglisagan mfrinvalisa,romeli
Sursa sikudilisasa mihÃdis (Sdr. gamocx.,14,14-16),
romelni Cemebr
mimdemad crud fucviden
gansakrTomelsa saxelsa Sensa.
mnie podobnym grożącego śmiercią,
nieustannie kłamliwie przysięgającym (por. Ap 14,14-16)
na Twoje cudowne imię.
amisTÂs sisxlTa
Dlatego przecież z krwi dziewiczej
qalwulebrivTagan Ãorcni RmrTisani
da axali SezavebaÁ, RmerTi da kaci,
da raÁTa ioxdes dedaÁ
Cemebr ganwirviT usaso-qmnilTa!
10
Upodobniłem się do stwora
Nie przestraszyłem się rażenia gromem
zostało ciało Boga objawione
i jego nowa jedność – Boga i człowieka,
ażeby Matka wstawiła się za grzesznikami,
nieszczęsnymi, podobnymi do mnie!
11
V
RaRadyavsa
Zlispiri: danTqmuli RelvaTa
solomonisaÁsa
Nienasycony, jak salomonowy robak (por. Prz 30,15),
wurblisa (Sdr. igavn.,30,15), msgavsad ver-maZRari
sxuaTa soflis kideTa veZieb dapyrobad
da RmrTisa sazRvarTa vabralob
(Sdr. 2 SjulTa,19,14; igavn.,22,28),
viTarca mcireTa da undoTa
Cemisadmi uZRebebisa da gulisTqumisa.
dążyłem do podboju
krańców ziem cudzych,
podług swojej chciwości i żądzy
granicę, pierwotną, ustanowioną przez Boga,
uważałem za małą i znikomą (por. 2 Pwp 19,14; Prz 22,28).
borotad gardavhÃed
sazRvarTa (Sdr. fsal.,73,17; 103,9)
da SevhrTe saxli saxlsa,
da agaraki agaraksa (esaia,5,8), da uuZluresTa
mivhxuÀWe nawili maTi,
da viRuwid umezoblobasa,
viTarmca martoÁ vmkÂdrobdi quÀyanasa zeda.
mbrZol veqmen yovelTa
wesTa sjulisa SenisaTa
da qorwilTa mier xeneSTa vhmZlavre
sawolsa Cemsa (Sdr. fsal.,35,5; ebr.,13,14),
da saxeTa mier borotTa
micemiTa vacodve eri Cemi,
viTarca mefeTa misTa – israeli.
amisTÂs qalwuli
dedaÁ da SobaÁ axali
sityÂsaÁ, raÁTa axali xatyofaÁ
meored misces
codviT ganmryunelTa misTa,
dedobrivTa raÁ
oxaTa brZmediTa
daadnos yoveli nivTi SecodebisaÁ!
12
Naruszyłem zuchwale granice (por. Ps 73,17; 103,9)
i dodawałem dom do domu,
i przyłączałem pole do pola (por. Iz 5,8),
słabym odbierałem ich los,
i jedną pielęgnowałem myśl,
abym nie miał sąsiadów,
żebym tylko ja jeden
zasiedlał całą tę ziemię.
Powstałem przeciwko wszystkim prawom,
grzesznymi złymi uczynkami
znieważyłem łoże swoje (por. Ps 35,5; Hbr 13,14),
dałem zły przykład swemu ludowi,
znieważyłem go, jak Izrael
zniesławił królów izraelskich.
Dlatego pojawiła się Dziewica-Matka
i było nowe narodzenie Słowa,
żeby na nowo stworzyć
oblicze tych, którzy grzechem je zbezcześcili,
ażeby za matczynym wstawiennictwem
przetopić w ogniu skruchy
wszelki przedmiot grzechu!
13
VI
kurTxeul arsa
Zlispiri: yrmaTa babilons
vecxli, viTarca
Znosiłem srebro jak pył (por. Ez 2,8; 1 Tm 6,10; Ps 17,43),
miwaÁ da oqroÁ, viTar TiÃaÁ ubnisaÁ, viunjen
(Sdr. ekl.,2,8; 1 tim.,6,10; fsal.,17,43),
Tayuanis-vec angahrebisa mamonas,
viTar-igi ZuelTa maT _ baals da astartes
da qamoss saZagelsa (Sdr. msaj.,2,13; 3,7; 10,6;
1 mefeTa,12,10; 3 mefeTa, 11,5-7; mefeTa,21,3-7).
zbierałem złoto jak błoto uliczne,
i oddawałem cześć złotemu cielcowi chciwości,
jak kiedyś oddawali cześć Baalowi,
Asztarte i ohydnemu Kemoszowi (por. Sdz 2,13; 3,7; 10,6;
1 Krl 12,10; 3 Krl 11,5-7; Krl 21,3-7).
sityuaÁ wmidaÁ da
Znienawidziłem słowo świątobliwe
bWeTa zeda mamxilebeli moviZulen, xolo
mliqnelTa Zmaculi siverage viTne,
da SemasmenelTani
davitkben zraxvani
da cruni ganvscen msjavrni.
cremlni qurivTani
da obolTa brgunvili tirili ar Seviwyale
(Sdr. fsal.,9,35; fsal.,145,9; iakob.,1,27; 1 tim.,5,3),
ara ganuxuÀn nawlevni moqeneTa,
ufroÁsRa, Sen, qristes,
romeli izrdebi
mcirediTa zrdiTa maTiTa (Sdr. maTe,25,40).
nad sierocym płaczem, jękiem (por. Ps 9,35; Ps 145,9; Jk 1,27; 1 Tm 5,3),
nie otwierałem serca potrzebującym,
a tym samym – Tobie, Chryste,
który pożywiasz się ich skąpym pokarmem (por. Mt 25,40).
amisTÂs SobaÁ
Temu służyło narodzenie
RmrTisaÁ adamianisagan dedakacisa,
raÁTa miwiT SobilTa kacTa cTomasa,
viTarca RmrTisa dedaÁ
dahÃsnides qalwuli
da ioxdes codvilTa!
14
i sędziów demaskatorskich,
a odnosiłem się z uznaniem
do wiarołomstwa pochlebców podstępnych,
z rozkoszą i zadowoleniem
wsłuchiwałem się w rady donosicieli,
i wydawałem wyroki niesprawiedliwe.
Nie litowałem się nad łzami wdowimi,
Pana Boga przez ziemską niewiastę,
żeby Dziewica, jak Matka Boża,
odkupiła przewiny
ludzi na ziemi zamieszkałych,
opiekowała się grzesznikami.
15
VII
akurTxevdiTsa
Zlispiri: Seuwvelman mayualman
eseni vcoden, saxarebisa sjulTa
Złamałem prawa Ewangelii
da mcnebaTa SenTa Sina
mcemelTa raÁ yurmilisa mipyrobasa
da glaxakTaTÂs ganSiSulebasa (Sdr. maTe,5,39; luka,6,29),
da raÁTurTiT ara ficsa
Sen, sjulis-mdebeli Cemi, hbrZanebdi (Sdr. maTe,5,34),
da gulisTqumiT mimxedvelobasa
gansrulebulad mruSebad dasdebi (Sdr. maTe,5,28).
i Twoje przykazania,
wedle których należy nadstawić na cios
krzywdziciela także drugi policzek,
oddać swoje suknie ubogiemu (por. Mt 5,39; Łk 6,29),
a Ty, Władco mój,
zabraniałeś wszelkich przysiąg (por. Mt 5,34)
i sądziłeś cudzołóstwo,
nawet za myśli podporządkowane
cielesnemu pragnieniu (por. Mt 5,28).
daRaTu esreT ganvxrwen yovelni grZnobani
da yovlad xrwnileba viqmen,
garna arave aRvixuen Ãelni,
arca davde sasoebaÁ Cemi (Sdr. fsal.,77,7),
RmrTisa mimarT ucxoÁsa, arca
ucxo-Tesli raÁme sarwmunoebaÁ
sawurTel vyav sulisa, gareSe missa,
romeli maswaves RmrTismetyuelTa SenTa!
da aw, momdrekeli muÃlTa gulisaTaÁ
vÃmob, viTarca sxuaÁ manase (Sdr. 2 neStTa,33,12),
milxine, Ä, meufeo, milxine
da nu warmwymed codvaTa Sina (Sdr. fsal.,27,3),
da nu iÃseneb ZÂrTa CemTa (Sdr. fsal.,78,8),
da nu damsji me quesknelTa Tana,
rameTu Sen xar RmerTi monanulTaÁ,
amaRlebuli zesknels caTa ZalTagan!
16
Choć tak bardzo zniekształciłem swoje zmysły,
choć doszedłem do takiego zniewolenia,
nie odpadłem mimo wszystko
od wiary prawdziwej,
nie liczyłem na innego Boga (por. Ps 77,7)
i nie radowałem duszy swojej
innym wyznaniem,
gdyż tylko za tym podążałem,
czego nauczyłem się od świętych mężów.
A teraz, zginając kolano,
sercem wzywam, jak drugi Manasses: (por. Krn 33,12)
Zmiłuj się nade mną, o Władco,
Zmiłuj się i nie sądź za grzechy (por. Ps 27,3),
nie wspominaj złych uczynków (por. Ps 78,8),
nie skazuj mnie na męki
albowiem Tyś Bogiem skruszonych,
wzniesionym ponad światem
przez anioły niebiańskie.
17
VII
akurTxevdiTsa
18
sakuTrad RmrTismSobelad gqadagebT, uxrwnelo
O, zawsze Dziewico,
qalwulo, da gurwams, viTarmed
pativi xatisa SenisaÁ Sendamo
wiaRmovals, RmrTismetyvelTaebr,
da codvilTa moqcevasa
aniSeb mis mier, viTarca cxad-hyofs
TeatroÁ igi mrCoblTa sofelTaÁ,
sikeTe egÂptisaÁ, Rirsi mariam!
Ciebie, jako Bogurodzicę,
naprawdę wysławiamy
i wierzymy,
iż cześć, oddawana Twemu obliczu,
według świętego nauczania,
przechodzi do Ciebie
i za pośrednictwem tegoż oblicza
nawracasz grzeszników,
jak to poświadcza teatrum dwóch światów,
cuda Egiptu,
czcigodna Maryjo.
19
VIII
adidebdiTsa
Zlispiri: mtÂrTvelman gamouTqumelad
Jami raÁ wulilTa da ÃmelTa
Kiedy nastanie czas
aRmofSÂnvaTaÁ warmodges,
zari mefobisaÁ warÃdes da didebaÁ daSrtes,
Suebani uqm iqmnnen,
yuavilovnebaÁ daWnes (Sdr. 2 petre,3,10),
sxuaman miiRos skiptraÁ,
sxuasa Seudgen spani (Sdr. ioane,5,43),
maSin Semiwyale, msajulo Cemo!
gwałtownych, wzburzonych żywiołów,
kiedy przeminie pora
królewskiego panowania,
kiedy zgaśnie królów majestat,
przeżyją się radości
i pochylą głowę kwiaty (por. 2 P 3,10),
inny podejmie berło,
za innym podąży wojsko (por. J 5,43),
wtedy zmiłuj się nade mną,
o, Sędzio mój!
gan-raÁ-eRos wigni dResa Sina sasjelisasa
(Sdr. gamocx.,20,12)
da me qed-dadrekili warmogidge gankiTxvad,
msajuli marTal sjide (Sdr. gamocx.,19,1),
msaxurTa risxvaÁ qrodis,
marTalni netarebden,
codvilTa hguÀmdes cecxli (Sdr. 2 tim.,2,19; maTe,25,34; 25,41),
maSin Semiwyale, iesu Cemo!
vinaÁTgan aRsaarebiT grZnobad da Sekrebad iwyo
Zuali Zualsa Tana da nawevari nawevarsa,
da ganÃmelTa mohbera
suli kualad-SobisaÁ (Sdr. ezek.,37,7-10; rom.,8,11),
mrwams, viTarmed aRvsebaÁ
srul-yos RmerTman Cem Soris
yovlisave sinanuliT aRdgomisaÁ!
20
Kiedy w dniu Sądu Ostatecznego (por. Ap 20,12)
księga się otworzy,
i ja, zginając kolano,
stanę przed Tobą dla osądzenia,
a Ty, Władco,
będziesz czynić Sąd swój najwyższy (por. Ap 19,1),
kiedy powstanie gniew aniołów Twoich
i sprawiedliwi rozkoszować się będą,
a grzesznicy – w ogień zostaną strąceni (por. 2 Tm 2,19; Mt 25,34; 25,41),
wtedy zmiłuj się nade mną,
o, Jezu mój!
Ufając, iż jak przyrzeczono, On będzie
ożywiać i łączyć
kość z kością, i staw ze stawem,
wierzę,
że prawicą swą
Bóg dokona przywrócenia (por. Ez 37,7-10; Rz 8,11),
całego mego grzesznego jestestwa,
po ukończeniu pokuty!
21
VIII
adidebdiTsa
martio, srulo, sam-mzeo, erT-ciskrovnebao,
Proste, wypełnione,
ganminaTle mxedvelobiTi sulisaÁ, raÁTa
gixilo naTeli
naTliTa uflisaÁTa (Sdr. fsal.,35,10),
suliTa RmrTisaÁTa Ze
gamogÂbrwyinvo maSin dausrulebelTa saukuneTa!
w trzech obliczach niepodzielne,
w trzy słońca wcielone,
rozświetl wzrok ducha mego,
bym mógł światłość zobaczyć
w światłości Boga (por. Ps 35,10),
wtedy duchem Bóstwa zajaśnieje
Syn wieków wieczne czasy!
araÁ uxilavs mzesa qalwuli dedaÁ TÂnier Sensa,
arca Cemoden braleulsa _ naTeli misi,
garna me SeniTa
oxiTa, dedofalo,
vesav xilvad naTelsa
Zisa Senisasa
da naTelsa zeSTa saukuneTasa!
Fresk z północnej ściany klasztoru w Gelati.
Od prawej strony: Król Dawid IV, katolikos Ewdemon Czchetidze,
król Bagrat III, królowa Helena, ich syn – Jerzy II,
książę Bagrat i księżniczka Rusudan.
(fotografia Mirian Kiladze)
22
Słońce nie widziało dotąd Dziewicy Matki,
jawiłaś się nią tylko Ty,
a podobny mnie grzesznik
jeszcze nie pojmował świata Twego,
ja zaś w Twej opiece
pokładam nadzieję, że ujrzę światłości Syna Twego
i świat czasów przedwiecznych!
Fragment rękopisu Kanonu
Fragment rękopisu Kanonu
Wydania
„Kanon pokutny” Galobani sinanulisani
zachował się w piętnastu rękopisach. Trzy pochodzą
z XIII wieku i przechowywane są z numerem
katalogowym – Kekelidze A 85, A 290; Kut. 22,
pozostałe zaś prawdopodobnie z okresu późniejszego
[Kekelidze A 104, 518, 1290, S 149, 182,
1462, 4935, 4947; Kut. 94; RNB. N 28; RNB.
№ 5(25) kolekcje M. Sabinina]. „Kanon pokutny”
napisany jest na bazie siedmiu głosów i składa się
z dziewięciu pieśni (tradycyjne druga pieśń została
opuszczona). Każda część zawiera cztery strofy,
ostatnia dziewiąta – pięć. Tekst w tym wydaniu
został przygotowany na podstawie wydania krytycznego Zuraba Czawczawadze, XII saukunis kartuli
himnografia. (Istoriul literaturuli analizi, wyd.
Merckuli, Tbilisi 1993, s. 3-159; Najnowsze:
Galobani sinanulisani [w] Nateli Kristesi. Sakartwelo,
t. I, wyd. Uniwersytet w Tbilisi, Tbilisi 2003,
s. 514-517. Wcześniejsze, znakomite wydanie
L. Grigolaszwili, Dawit Agmaszenebeli „Galobani
sinanulisani”, wyd. Uniwersytet w Tbilisi, Tbilisi
1975, s. 179-195).
Komentarze i leksykon
Podstawowy, bardzo bogaty komentarz wraz ze
wstępem: Iwane Dżawachiszwili, Kartuli enisa da
mcerlobis istoriis sakitchebi, Tbilisi 1956; Tedo
Żordania, Kronikebi, II, Tyflis, 1897; Szalwa
Nucubidze, Kartuli pilosopiis istoria, II, Tbilisi 1958;
Anton Bagrationi, Ckobilsitkwaoba, gamosacemad
moamzada, gamokwlewa, komentarebi daurto Iwane
Lolaszwilma, Tbilisi 1980; Zurab Czawczawadze,
Dawit Agmaszenebelis agsareba, „Ciskari”, nr 10,
Tbilisi 1984.
24
25
„Król królów, Dawid IV, syn Gruzji, Miecz Mesjasza”
Dawid IV Budowniczy [Bagrationi; gruz. daviT
aRmaSenebeli Dawid Agmaszenebeli], (1073 –1125),
od XIII w. święty kościoła gruzińskiego. Syn króla
Jerzego II (1072–1089), władca zjednoczonej Gruzji
(1089–1125). Zasłynął jako znawca astronomii i astrologii. Interesował się teologiczną literaturą chrześcijańską
oraz muzułmańską. Według arabskich historyków znał
dobrze ich język, prowadził spory z kadim gandżyjskim
o pochodzenie Koranu, wspierał poetów muzułmańskich.
Król Dawid IV w chwili gdy przyjął koronę w 1089 r. liczył
zaledwie szesnaście lat. Pamiętać należy, że w średniowieczu,
przed XII wiekiem, funkcjonowało na tym obszarze wiele
księstw i królestw, mniej lub bardziej zależnych od siebie. Ich
władcy toczyli między sobą wojny; bezustannie wchodzili
we wzajemne sojusze, szybko zresztą zrywane i zastępowane nowymi. Podobnie skomplikowana była sytuacja
administracji kościelnej. Jednym z najważniejszych zadań
polityki wewnętrznej Dawida IV było wzmocnienie władzy
centralnej. Nowy król zamierzał zmusić do posłuszeństwa książęta i duchownych, scentralizować państwową
administrację oraz zreformować armię. W 1103 r. zwołał
Sobór w Ruis-Urbnisi wydając dziewiętnaście ustaleń
prawnych i administracyjnych. Duchowni musieli uznać
autorytet króla w sprawach religijnych i podporządkować się
jego władzy.
Właśnie w tym czasie monastycyzm gruziński nabierał
uniwersalnego charakteru. Klasztory gruzińskie znajdowały
się we wszystkich świętych miejscach (Syria, Palestyna,
Atos, Konstantynopol). Pracowali i tworzyli w nich
gruzińscy tłumacze, pisarze, filozofowie i inni uczeni.
Trzeba podkreślić, że wpływy bizantyjskie nie doprowadziły
do osłabienia tradycji narodowej, lecz przeciwnie, twórczo
ją inspirowały. Dużą rolę w rozwoju filozofii gruzińskiej
i literatury chrześcijańskiej tego okresu odegrali uczeni
sprowadzeni z Grecji, m.in. z monasteru Petriconi (obecnie
Baczkowo w Bułgarii). Jednym z pierwszych przedsięwzięć
26
„Król królów, Dawid IV, syn Gruzji, Miecz Mesjasza”
króla Dawida IV było założenie klasztoru w Gelati (1106 r.).
Historyk królewski napisał o tym miejscu, że to „druga
Jerozolima całego Wschodu, z uwagi na uczenie tego co
wartościowe, z uwagi na bogactwo wiedzy – drugie Ateny,
daleko przewyższające pierwsze w prawie Bożym, kanonie
wszystkich świetności Kościoła”. W tym okresie powstawały
w Gruzji także inne wielkie i dynamicznie rozwijające się
ośrodki oświaty i kultury, jak na przykład Ikalto czy Gremi.
Ich znaczenie dla duchowych dziejów państwa było bezcenne. Głównym przedmiotem nauczania w klasztorach
pozostawała teologia, księgi Nowego i Starego Testamentu,
teksty proroków i apostołów, przekład Psalmów Dawida
oraz zestawienia chronologiczne dotyczące wybitnych władców żydowskich, perskich, rzymskich i bizantyńskich. Poza
tym wykładano historię, filozofię, retorykę, gramatykę,
geometrię, matematykę, astronomię, muzykę i języki obce.
Klasztory były ostoją dla najbardziej znanych i postępowych postaci, takich jak m.in. znany twórca literatury
starogruzińskiej Jan Petrici, czy wybitny duchowny kościoła
gruzińskiego Arsen Ikaltoeli.
Dawid IV zmarł 24 stycznia 1125 r., zostawiając tron
swemu synowi Dymitrowi I (1125-1156). „Tu jest mój
odpoczynek na wieki, tu zamieszkam, gdyż tego pragnąłem”.
Tak zaczynającą się inskrypcję, polecił umieścić przy
wejściu do klasztoru Gelati, gdzie został pochowany.
Na całym Wschodzie uważany był za symbol „Króla
Królów” i „Miecz Mesjasza”.
Wreszcie należy podkreślić zasługi króla Dawida IV dla
rozwoju gruzińskiej hymnografii. To właśnie jemu przynależy oryginalny poetycki utwór – „Kanon pokutny” znany
w Gruzji jako Galobani sinanulisani. Za sprawą tego dzieła,
dołącza on do najwybitniejszych autorów średniowiecznej
epoki m.in. św. Andrzeja z Krety (uważanego za jednego
z najlepszych mówców chrześcijańskich epoki bizantyjskiej)
czy Efrema Syryjczyka (autora wielu pism egzegetycznych,
ascetycznych i liturgicznych).
27
„Król królów, Dawid IV, syn Gruzji, Miecz Mesjasza”
Płyta nagrobna
Warto w tym miejscu przywołać fragment „Kanonu
pokutnego”, gdy król Dawid IV stoi przed Bogiem i prosi
o wybaczenie. Przejmujący jest liryzm tego wyznania. „Kiedy
przeminie pora królewskiego panowania, kiedy zgaśnie
królów majestat, przeżyją się radości i pochylą głowę kwiaty”,
kiedy inny król podejmie berło, kiedy za innym podąży
wojsko, kiedy pozostanie sam wobec swego sędziego – Boga.
Wtedy, ten wybitny władca, który doprowadził kraj do potęgi
ekonomicznej i politycznej, rozszerzając wpływy na sąsiednie
kraje – Bizancjum, Iran, Mezopotamię i Azję Mniejszą,
wypowie najprostsze słowa: „zmiłuj się nade mną, o Sędzio
mój!”.
Współcześnie „Kanon pokutny” świętego Dawida IV
odczytywany jest w kościele gruzińskim po liturgii
26 stycznia, w dniu któremu patronuje.
Dawid Kolbaia
ese ars
gansasuenebeli
Cemi ukuniTi
ukunisamde
ese mTnavs aqa
davemkvidro
me
Główna brama
klasztoru w Gelati
z nagrobną płytą
króla Dawida IV.
(fotografia
Mirian Kiladze)
28
TU JEST
MÓJ ODPOCZYNEK NA WIEKI,
TU ZAMIESZKAM,
GDYŻ TEGO PRAGNĄŁEM
29
Słowo od Wydawcy
PAMIĘCI
ZURABA
CZAWCZAWADZE
BUDOWNICZEGO NIEPODLEGŁEJ GRUZJI
WYBITNEMU OPOZYCJONIŚCIE
ZAŁOŻYCIELOWI I LIDEROWI
STOWARZYSZENIA ILII CZAWCZAWADZE
ORGANIZATOROWI ŻYCIA BUDZĄCEGO SIĘ NARODU
TAKŻE PRZEZ WSKAZYWANIE WZORÓW
KRÓLA DAWIDA IV
GRZEGORZA PERADZE
CZY WSPÓŁCZESNEGO MU MERABA KOSTAWY
W PODZIWIE I UZNANIU
DLA JEGO NIEZWYKŁYCH TALENTÓW
I PRZENIKLIWOŚCI W PRZEWIDYWANIU
LOSÓW SWEGO KRAJU
NA DRODZE WOLNOŚCI
Józef Rudalski
Wydawca pragnie wyrazić wdzięczność:
Mirianowi Kiladze za bezpłatne użyczenie fotografii,
Merabowi Gwazawie za źródłowe materiały,
prof. Eugeniuszowi Czaplejewiczowi za bezcenne wskazówki
oraz dr Dawidowi Kolbai za rozległą erudycję dotyczącą niuansów
kultury średniowiecznej Gruzji i za twórczą współpracę.
Z okazji wizyty w Polsce
Nany Czawczawadze
wydano 200 numerowanych egzemplarzach
w układzie graficznym
Aleksandry Rudalskiej
i Tomasza Jeziorowskiego.
Egzemplarz N°
© for the Polish transaltion Dawid Kolbaia
Oficyna Olszynka, Warszawa marzec 2011