MAZOWSZE Studia Regionalne nr 4/2010

MAZOWSZE Studia Regionalne nr 4/2010
Streszczenia artykułów
Część I. Analizy i Studia
Wojciech Morawski, Kryzys gospodarczy 2008 roku – perspektywa historyczna Kryzys finansowy 2008 roku zajmie w historii miejsce podobne do tych, jakie zajmują wielki kryzys lat 30. czy kryzysy naftowe lat 70. Nie jest to przejściowe załamanie koniunktury, ale przesile‐
nie zmieniające układ sił w gospodarce światowej. Jako takie długo przykuwać będzie uwagę ekono‐
mistów i historyków. Dziś, na gorąco, chciałbym spróbować odpowiedzieć na 3 pytania. Po pierwsze, dlaczego, wbrew niektórym prognozom, nie jest to „kryzys chiński”. Po drugie, jaką rolę odegrał w jego „rozpętaniu” kryzys instytucji finansowych. Po trzecie, jak się to wszystko ma do kryzysu libe‐
ralnej refleksji nad gospodarką. Elżbieta Mączyńska, Nieruchomości jako wyznacznik trendów rozwoju regionalnego i globalnego Nieruchomości z definicji cechuje nieprzemieszczalność i trwałość. W przeciwieństwie do te‐
go globalizujący się w coraz większym stopniu świat jest coraz bardziej „wędrujący” i ewoluuje w kierunku „gospodarki nietrwałości” [Kołodko 2008]. Natomiast nieruchomości i inwestowanie w nie z natury wymagają dłuższej perspektywy. Stąd też jednym z ważnych wyzwań we współcze‐
snej gospodarce jest racjonalne, efektywne godzenie tych przeciwstawnych trendów. Polityka rozwoju sektora nieruchomości powinna być zintegrowana z długofalowym, strate‐
gicznym kształtowaniem rozwoju regionu i kraju oraz z długookresowymi planami jego przestrzen‐
nego zagospodarowania. Odnotowywany w Polsce niedostatek polityki strategicznej negatywnie wpływa na efektyw‐
ność rozwoju sektora nieruchomości. Krzysztof Opolski, Tomasz Potocki, Kryzys i jego wpływ na poziom bogactwa narodów Artykuł obrazuje genezę i skutki kryzysu finansowego dla bogactwa na świecie. Autorzy, opierając się m.in. o badania Capgemini i Merrill Lynch oraz Pricewaterhouse Coopers, pokazują, jakie skutki w wymiarze finansowym dla grupy najbogatszych przyniósł kryzys, jak demograficznie rozkłada się struktura bogactwa, jak wygląda proces jego migracji na świcie, kto jest wygranym, a kto przegranym kryzysu. Dodatkowo artykuł prezentuje stan bogactwa w Polsce oraz w jego ramach dokonana zostaje diagnoza i porównanie rozwoju Polski na tle innych krajów Europy Środkowo‐
Wschodniej. Podsumowanie dostarcza nie tylko twardych miar finansowych na temat percepcji bo‐
gactwa, ale staje się przede wszystkim rozważaniem na temat innych pozafinansowych determinant bogacenia się narodów. Bazyli Samojlik, Amerykańska policy mix w przeciwdziałaniu następstwom załamania rynków finansowych Po raz pierwszy w historii bankowości centralnej amerykański bank centralny FED przejął na siebie główny ciężar przywracania normalnego działania rynków finansowych. Rynek finansowy to zintegrowane części globalnego rynku finansowego, ale współzależności między segmentami global‐
nego ryku finansowego nie mają charakteru sprzężenia zwrotnego. Efektywne działanie jednego seg‐
mentu rynku finansowego nie oznacza, że w innym segmencie rynku finansowego pojawia się efek‐
tywność. Od połowy 2008 roku amerykański rząd wyczerpał możliwości fiskalnego pobudzania go‐
spodarki ograniczaniem podatków i wzrostem wydatków. Ciężar antyrecesyjnej polityki wziął na siebie amerykański bank centralny FED. FED nie ma budżetowych ograniczeń długu czy deficytu, ma nieograniczoną swobodę kreowania pieniądza z jedynym zastrzeżeniem, że nie prowadzi to do infla‐
cji. Od połowy 2008 roku FED wykorzystał swoje uprawnienia, zwłaszcza sekcję 13(3) ustawy o banku centralnym, do tworzenia warunków dla przywracania działania rynków finansowych. Obecnie mię‐
dzybankowy rynek transgraniczny funduszy dolarowych w UE i na świecie powrócił dzięki swapom walutowym FED do normalności i swapy walutowe FED z bankami centralnymi na świecie zmniej‐
szyły się do zera. Przez ekstensywne wykorzystanie okna dyskontowego, głównie w ramach progra‐
mu TAF, nastąpiła również w zasadzie normalizacja rynku międzybankowego. Problemem nadal pozostaje rynek wtórny sekurytyzowanych kredytów hipotecznych, mieszkaniowych i komercyjnych, kredytów samochodowych, konsumpcyjnych i innych przyszłych dochodów możliwych do sekuryty‐
zacji. W istocie, problemem jest zaangażowanie FED, emisja pieniądza, w kredyty hipoteczne nabyte przez sponsorowane przez rząd amerykański firmy Fannie, Freedie, Ginnie, wtórnego rynku kredy‐
tów hipotecznych. Jest to najważniejsze obecnie zaangażowanie amerykańskiego banku centralnego. Jak z tego wyjść, pozostaje kwestią otwartą, tzw. strategia wyjścia pozostaje nieokreślona. Najważniej‐
szy wniosek dla bankowości centralnej UE, wynikający z praktyki FED, to elastyczność we wszech‐
stronnym wykorzystaniu instrumentów polityki monetarnej wobec instytucji depozytowych i niede‐
pozytowych w warunkach braku przestrzeni fiskalnej rządu i długotrwałości procedur budżetowych, uniemożliwiającej szybką reakcję na zjawiska recesyjne, a zwłaszcza na błyskawiczne, liczone w go‐
dzinach, negatywne skutki utraty płynności i katastrofalne skutki efektu domina, jeśli utrata ta doty‐
czy jednostek, które są „za duże, żeby można było pozwolić sobie na ich upadłość”. Jak do tej pory FED sprostał tym wyzwaniom. Krzysztof Perdzyński, Sławomir Listkiewicz, Inwestycje infrastrukturalne jako instrument po‐
budzenia gospodarki w warunkach kryzysu Artykuł przedstawia przyczyny i przebieg obecnego kryzysu finansowego oraz wpływ per‐
turbacji na światowych rynkach finansowych na polską gospodarkę, w szczególności na warunki re‐
alizowania inwestycji przez podmioty publiczne. Kryzys w Polsce miał charakter egzogeniczny, nie wymagał dotychczas bezpośrednich działań państwa w celu ratowania instytucji finansowych. Tym niemniej państwo powinno poprzez instrumenty antycykliczne wspierać pobudzenie gospodarki. Kluczową rolę w tym procesie mogą pełnić inwestycje infrastrukturalne, powodujące wzrost produk‐
cji i przeciwdziałające bezrobociu, jak również zwiększające konkurencyjność polskiej gospodarki w długim okresie. Z jednej strony kryzys finansowy uderzył w Polskę w momencie realizowania ol‐
brzymich programów rozwoju infrastruktury, ale z drugiej nastąpiło istotne obniżenie kosztów ich realizacji. Zbigniew Strzelecki, Przejawy kryzysu w rozwoju społeczno‐gospodarczym polskich regionów W artykule przedstawiono główne przyczyny kryzysu światowego w świetle toczącej się dys‐
kusji naukowej, rozpatrującej źródła, głębokość, zasięg i skutki kryzysu. Pozwoliła ona stwierdzić autorowi, że jego przyczyny są o wiele głębsze niż wskazuje to większość badaczy. Są one ściśle zwią‐
zane z istotą chciwego światowego turbo kapitalizmu wraz z jego błędami systemowymi i struktural‐
nymi. Na tym tle zaprezentowano dane wskazujące, że polska gospodarka wyszła obronną ręką przed globalnym rozprzestrzenianiem się kryzysu gospodarczego. Funkcjonując na peryferiach światowej gospodarki, Polska doświadczyła jedynie spowolnienia wzrostu gospodarczego oraz pogorszenia sytuacji na rynku pracy. Procesy te przejawiały się w spadku produkcji przemysłowej, która objęła przetwórstwo przemysłowe, energetykę i górnictwo; w budownictwie zmniejszył się popyt na miesz‐
kania, skutkując obniżeniem produkcji sprzedanej (ale dopiero w III kwartale 2009 roku); w działalno‐
ści handlowej skutki te przejawiały się w mniejszej sprzedaży pojazdów samochodowych i rosnących kosztach zatrudnienia; a z kolei w przedsiębiorstwach transportowych rok 2009 przyniósł spadek sprzedaży usług, powodując znaczne zmniejszenie przychodów ze sprzedaży w większości firm. W układzie regionalnym analiza nie dała podstaw do stwierdzenia wyraźnej koncentracji przestrzen‐
nej skutków kryzysu. Zróżnicowana przestrzennie struktura gospodarki „rozmyła” je, a zwiększona absorpcja środków na inwestycje z UE skutki te istotnie amortyzowała. Część II. Samorząd
Adam Struzik, Przedsięwzięcia Samorządu Mazowsza w obliczu współczesnego kryzysu W artykule przedstawiono sytuację województwa mazowieckiego w związku z kryzysem go‐
spodarczym. Okazuje się, że w 2009 roku gwałtownie spadła rentowność firm na Mazowszu. Zjawi‐
sko to doprowadziło do pogarszania się sytuacji na rynku pracy w regionie, niższych dochodów bu‐
dżetowych Samorządu Województwa Mazowieckiego, zwłaszcza z tytułu udziału w podatku docho‐
dowym od osób prawnych. Odwrotną tendencję przybrała, niestety, rosnąca z każdym rokiem wiel‐
kość wpłaty do budżetu państwa tzw. janosikowego, istotnie ograniczając samodzielność finansową województwa i prowadząc do bardziej dotkliwego odczuwania skutków spowolnienia gospodarcze‐
go. Dla władz regionu sytuacja ta oznacza konieczność rozłożenia w czasie zadań zapisanych w Wielo‐
letnim Planie Inwestycyjnym, przekwalifikowania niektórych inwestycji dotychczas realizowanych z funduszy własnych na zadania finansowane z programów Unii Europejskiej lub nawet całkowitą rezygnację z planowanych przedsięwzięć. Szansę na polepszenie sytuacji społeczno‐gospodarczej województwa mazowieckiego władze upatrują w stopniowej realizacji zadań z Regionalnego Pro‐
gramu Operacyjnego na lata 2007‐2013, gdyż może to być jedyny skuteczny sposób na przeciwdziała‐
nie skutkom spowolnienia gospodarczego. Mirosław Grochowski, Grzegorz Rzeźnik, Polityka i praktyka rozwoju regionalnego w kontek‐
ście realizacji polityki spójności UE – próba oceny na przykładzie Mazowsza
W artykule przedstawiono wybrane zagadnienia związane z formułowaniem i wdrażaniem polityki regionalnej w Polsce w okresie przedakcesyjnym i w okresie członkostwa w Unii Europej‐
skiej. Scharakteryzowano zmiany organizacyjno‐prawne dotyczące kompetencji i zadań różnych szczebli administracji publicznej w kwestiach dotyczących polityki regionalnej, jakie zaszły w Polsce od roku 1999. Omówiono toczącą się na forum europejskim i krajowym dyskusję dotycząca przyszło‐
ści polityki spójności. Przedstawiono także rezultaty badań dotyczących oceny procesów formułowa‐
nia i wdrażania polityki regionalnej na przykładzie województwa mazowieckiego, z których wynika, że wśród aktorów zaangażowanych w politykę regionalną dominują 3 perspektywy postrzegania i oceny przebiegu procesów formułowania polityki rozwoju regionalnego i praktyki jej realizacji: per‐
spektywa realizacyjna – poziom gminy i powiatu, perspektywa koordynacyjna – poziom wojewódz‐
twa, perspektywa programowania ‐ poziom agend rządowych. Wyniki badań pozwalają też stwier‐
dzić, że system programowania i realizacji polityki regionalnej, mimo wielu braków, pozwala reali‐
zować projekty istotne z punktu widzenia funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego i wy‐
korzystywać dostępne środki finansowe z UE. Badania wskazały pewną dezintegrację elementów systemu programowania, formułowania i realizacji polityki rozwoju regionalnego, co jest przyczyną niedostatecznego wykorzystania istniejącego potencjału w różnych fazach programowania i realizacji polityki regionalnej. Wyniki badań pozwalają na sformułowanie następujących rekomendacji doty‐
czących formułowania i realizacji polityki regionalnej: zdecydowanego wzmocnienia wymaga zaan‐
gażowanie władz samorządowych (gmina, powiat, województwo) w prace nad polityką regionalną podejmowane w ramach instytucji wspólnotowych, w szczególności na forum Komitetu Regionów Unii Europejskiej; konieczne jest zapewnienie stabilności regulacji prawnych; niezbędne są efektywne mechanizmy współpracy w układzie: władze centralne – regiony – gminy, służące m.in. wymianie informacji i koordynacji działań; sposób finansowania projektów powinien uwzględniać sytuację be‐
neficjentów, co oznacza wprowadzenie rozwiązań w postaci zaliczek. Część III. Varia
Krzysztof Opolski, Recenzja książki: Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie autorstwa Włady‐
sława Szymańskiego