ISTOTA PRZYGOTOWANIA SCENARIUSZY DO PROWADZENIA

ISTOTA PRZYGOTOWANIA SCENARIUSZY DO PROWADZENIA ZAJĘĆ
METODĄ SEMIPROGRAMOWANIA INSTRUKTAŻU TWI
Krauz Antoni
Abstract
In the article I have presented a short characteristic of the basic principles used in semiprogramming in system of practical teaching of an occupation including: shaping the course
of the cognitive processes during the period of learning, different in structure, skills and
teaching by discovering and practical activities. On the basis of my own researches I worked
out a new direction of improving the education process with use of the semiprogramming in
practical teaching of an occupation. I presented pedagogically valuable model called semiprogramming practical teaching of an occupation based on the connection between: the modernization of the education content with use of various, known in didactics methods of the
preparation of the education – with projecting the scenarios of the classes.
Streszczenie
W zamieszczonym artykule dokonano krótkiej charakterystyki procedury sporządzania
scenariuszy zajęć stosowanych w systemie kształcenia przy wykorzystaniu metod
semiprogramowania. Na podstawie badań prowadzonych w latach 1998-2002, przedstawiono
nowy kierunek optymalizacji kształcenia z wykorzystaniem scenariusza i metod
semiprogramowania. Zaprezentowano wartościowy pedagogicznie - przykładowy model
konstrukcji scenariusza programowanego projektu zajęć prowadzonych metodami
semiprogramowania. Procedurę budowy scenariusza oparto na połączeniu elementów:
strukturalizacji treści kształcenia i preparacji treści kształcenia - z programowaniem projektu i
treści zajęć.
1. Ogólne zasady projektowania zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem scenariusza
przy zastosowaniu metod semiprogramowania, TWI, MTM.
Metody semiprogramowania wiążą się z metodyką projektowania zajęć dydaktycznych – łączą
programowanie z nauczaniem tradycyjnym w taki sposób, aby w realizacji zadań wykorzystać w
sposób optymalny wszystkie warunki, w jakich zajęcia będą prowadzone.
Scenariusz, od łac. słowa scaenarius - oznaczającego sceniczny, jest utworem przeznaczonym i przystosowanym do realizacji na scenie.
Scenariusz reżyserski - oznacza opracowanie precyzujące wskazówki dotyczące realizacji
utworu w taki sposób, aby najlepiej ukazać istotne jego idee1.
Odnosząc te wyjaśnienia do interesującej nas tutaj formy opracowań metodycznych
scenariuszy lekcji, możemy stwierdzić, że sceną dla nauczyciela i uczniów - jako aktorów jest sala lub pracownia szkolna, rekwizytami jest to wszystko, co stanowi infrastrukturę
dydaktyczną. Role nauczyciela i uczniów są określone treściami kształcenia oraz typem
strategii dydaktycznej - od informacyjnej do multimedialnej, jaką nauczyciel przyjmie w
związku z przewidzianymi dla lekcji celami.
Scenariusze zajęć dydaktycznych, np. lekcji są takimi opracowaniami metodycznymi,
które opisują wszystkie czynności nauczyciela i uczniów realizowane w procesach
1
Multimedialna Encyklopedia Powszechna, 2004r.
36
uczenia się w danej formie nauczania w kontekście określonych sytuacji dydaktycznych
dostosowanych do określonej strategii dydaktycznej, Rys. 1 i 2.
Scenariusz powinien zawierać wszystkie te wskazania, które są ważne ze względu na
prawidłowości realizowanego procesu uczenia się, bądź wykorzystywane zestawy środków
dydaktycznych czy przyjętych form organizacji pracy uczniów. Struktura scenariusza nie jest
więc dowolna. Wynika ona z przyjętej koncepcji uczenia się, patrz Rys. 1.
Semiprogramowanie odnosimy do optymalizacji wymienionych zjawisk. Celem
podstawowym projektowania scenariuszy lekcji w semiprogramowaniu jest zintegrowanie i
optymalne połączenie najważniejszych elementów procesu dydaktyczno − wychowawczego,
które decydują o jego optymalizacji, a przez to także o efektywności nauczania i uczenia się.
Według E. Fleminga2 oraz Cz. Dejnarowicza i T. Karwata3 nauczanie semiprogramowane
powinno opierać się między innymi na zasadach klasycznego nauczania programowanego.
Realizacja tych zasad dokonuje się poprzez szczegółowe zaprojektowanie - programowanie przebiegu lekcji. Innymi słowy realizuje się dzięki projektowaniu scenariuszy zajęć
K Kruszewski4; Cz. Dejnarowicz, T. Karwat5.
Głównym celem semiprogramowania − na drodze opracowywania scenariuszy lekcji − jest
optymalizacja struktury projektowanych zajęć. Wymaga ona takiego zaprogramowania
procesu realizacji ciągów zadań dydaktycznych, aby w krótkim czasie uzyskać optymalne
(najlepsze) wyniki przy stosunkowo najmniejszym nakładzie sił i środków.
Skoro zaś pojedyncze zadania dydaktyczne są treścią sytuacji dydaktyczno-wychowawczych,
możemy powiedzieć, że semiprogramowanie scenariuszy zajęć dydaktycznych (lekcji) jest
programowaniem optymalnej sekwencji sytuacji dydaktyczno-wychowawczych przewidzianej
dla danego typu zajęć, przyjętej w danych warunkach formy edukacyjnej i dostosowanej
strategii dydaktycznej, patrz Rys.1 i 2
2.
Procedura projektowania scenariuszy zajęć
Aby osiągnąć zamierzony efekt we wszystkich możliwych odmianach semiprogramowania,
projektowanych dla określonej strategii dydaktycznej należy właściwie zaprojektować
scenariusz działań pedagogicznych. Proponuję zastosować następujący schemat
postępowania:
1) sporządzenie ogólnej charakterystyki uczniów;
2) ustalenie celów lekcji (głównej idei teleologicznej);
3) skonkretyzowanie szczegółowych celów lekcji, zwykle w postaci wiązki celów
operacyjnych (instrumentalnych, kierunkowych);
4) podział skonkretyzowanych celów lekcji na zagadnienia według ich ważności, ogólności,
wynikania, trudności itp.;
5) dobór odpowiednich treści nauczania do ustalonych zagadnień;
6) podział czynności na niewielkie porcje (kroki w zależności od potrzeb), tych zaś na
reguły (prawa, definicje, pojęcia, teorie itp.) i przykłady (tabele, opisy, szkice, wzory
itp.);
7) opracowanie problemów wynikających z korelacji pomiędzy poszczególnymi
zagadnieniami i ich treścią;
2
E. Fleming, Programowanie w procesie nauczania, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1967, s.46.
Cz. Dejnarowicz, T. Karwat, Modele programowania w dydaktyce, PWS, Wrocław 1974, s.140.
4
K. Kruszewski, Nauczanie programowane w systemie dydaktycznym, PWN, Warszawa 1976, s.127.
5
Cz. Dejnarowicz, T. Karwat, Wrocław 1974, s.141.
3
37
8) ułożenie planu realizacji lekcji, podział czynności wskazuje już na to, co wykonuje
nauczyciel, a co wykonuje uczeń;
9) obliczenie czasu potrzebnego na zrealizowanie poszczególnych zagadnień – w niektórych
wypadkach nawet na ważne i trudne treści tych zagadnień – z uwzględnieniem
indywidualnych możliwości uczniów;
10) dobór odpowiednich środków dydaktycznych oraz ustalenie sposobów ich
wykorzystania;
11) sprecyzowanie – konkretyzacja sytuacji dydaktycznych (nauczania i uczenia się)
określenie sposobów oceniania.;
12) opracowanie sposobów skutecznego utrwalania, kontroli i samokontroli opanowania
treści przekazywanych na lekcji;
13) weryfikacja zaprojektowanego scenariusza zajęć w zespole specjalistów i wybranych
uczniów;
14) napisanie ostatecznej wersji scenariusza i powielenie go zgodnie z potrzebami.
Powyższa szczegółowa procedura postępowania w procesie projektowania scenariusza została
opracowana na podstawie ogólnych założeń dotyczących metod programowania, jak również
ogólnego schematu działania z wykorzystaniem metod semiprogramowania6.
6
Cz. Dejnarowicz, T. Karwat, Wrocław 1974.
38
Przykładowy model konstrukcji scenariusza programowanego
projektu zajęć prowadzonych metodą semiprogramowania (TWI,
MTM)
A. Programowanie projektu zajęć
PREPARACJA TRESCI KSZTAŁCENIA
1.
Diagnozowanie charakterystyki uczniów:
1.1. Celowości prowadzenia zajęć (nauczania, uczenia się, wychowania).
1.2. Konkretyzacja treści kształcenia.
2. Charakterystyka czynności N–U w stosunku do treści kształcenia.
2.1. Struktura czynności .
2.2. Wykorzystane środki dydaktyczne.
2.3. Formy organizacyjne zajęć.
3. Opracowanie wstępnego projektu działań N–U.
3.1. Wyróżnienie etapów działań (czynności ).
3.2. Sprecyzowanie struktury zajęć (scenariusz zajęć).
4. Przydział czasu dla poszczególnych etapów (ważnych czynności)
wyróżnionych w działaniach.
4.1. Ustalenie norm czasowych i wymagań techniczno – jakościowych.
4.2. Określenie sposobu kontroli i oceniania.
5. Przygotowanie stanowisk pracy.
5.1. Pełne zabezpieczenie materiałowo – techniczne.
6. Kontrola i weryfikacja projektu.
6.1. Konkretyzacja opracowanego projektu i jego zatwierdzenie.
Rys. 1
39
Faza II
Pokaż jak
•
•
•
•
•
•
•
•
wytworzenie właściwego klimatu i atmosfery do solidnej pracy,
zapoznanie uczniów z treścią czekającego ich zadania,
realizacja czynności organizacyjno porządkowych,
uświadomienie celów nauczania, uczenia się, co? po co? jak? dlaczego?
przypomnienie wiadomości w zakresie treści przyjętych do nauczania,
zainteresowanie tematyką zajęć, prezentacja modelu,
eksponowanie pozytywnych walorów wyrobu, (modelu),
stworzenie dogodnych warunków pokazu, obserwacji,
•
•
całościowy pokaz czynności, dotyczący pełnego obrazu (pokaz pełny),
pokaz z omówieniem realizowany fragmentami w rozbiciu na etapy
działania (czynności) przy zachowaniu właściwego następstwa,
pokaz z omówieniem realizowany wybiórczo (precyzujący węzły,
ogniwa, czynności szczegółowe),tempo zwolnione,
pokaz z omówieniem łączący elementy i czynności
kompleksowo,(tempo zwolnione – normalne),
sprawdzenie zrozumienia i opanowania wiadomości, struktury
umiejętności metodą ćwiczenia, testu, analiza uzyskanych wyników,
skuteczności realizowanego pokazu i omówienia,
dopuszczenie ucznia lub nie do kolejnej fazy-III,
•
•
•
•
Faza III
Wypróbuj
PROGRAMOWANIE TREŚCI KSZTAŁCENIA
Faza I
Przygotuj
B Semiprogramowanie instruktażu (TWI), wykonywania operacji
(MTM).
•
postawienie uczniom zadania do wykonania czynności próbnych,
praktyczne wykonywanie czynności próbnych przez uczniów na
stanowiskach roboczych do czasu, aż wykonają je właściwie,
nadzorowanie działania uczniów przez nauczyciela jego obserwacja
przebiegu próby wykonywania czynności przez uczniów,
w przypadku trudności udzielanie przez nauczyciela pomocy uczniom,
analiza i ustalenie przyczyny ich powstania, ponowienie ćwiczenia,
instruktażu indywidualnego,
ocena wykonanej pracy, dopuszczenie ucznia lub nie do następnej fazy
•
•
•
•
postawienie uczniom zadania do wykonania samodzielnej pracy,
omówienie przez nauczyciela warunków bezpieczeństwa,
samodzielna praca produkcyjna uczniów zgodnie z ustalonymi normami,
ocena wykonania pracy w stosunku do przyjętych norm (wskaźników),
•
•
•
Faza IV
Usamodzielnij
•
Rys.2
Podsumowanie
W różnych metodach semiprogramowania (np.: TWI, MTM), struktury opracowanych scenariuszy
zawierają te elementy, ułożone w logiczną całość z różnie rozłożonymi akcentami, na co ma wpływ:
treść sytuacji dydaktycznej; treść materiału nauczania; wybór typu struktury zajęć oraz strategii
40
kształcenia (np. multimedialnej) – każdy z tych składników winien być punktem wyjścia do ich
budowania. Jeśli jest nim np. wiedza – celem treści nauczania jest wiedza proceduralna.
Literatura
[1] Multimedialna Encyklopedia Powszechna, 2004r.
[2] Dejnarowicz Cz., Karwat T., Modele programowania w dydaktyce, PWS, Wrocław 1974.
[3] Denek K., O nowy kształt edukacji, Toruń 1998.
[4] Francuz M., Karpiński J., Sotomski S., Metodyka praktycznego nauczania zawodu,
Warszawa 1996.
[5] Krauz A., Zastosowanie metod semiprogramowania w optymalizacji procesu
praktycznego nauczania zawodu na przykładach wybranych szkół zawodowych, Praca
doktorska pod kierunkiem W. Furmanka, Opole 2001.
[6] Kruszewski K., Nauczanie programowane w systemie dydaktycznym, PWN, Warszawa
1976.
[7] Kwiatkowski S. M., Kołkowski L., Elementy teorii kształcenia zawodowego, IBE,
Warszawa 1992
.
Lektoroval: Prof. Ing. Ladislav Várkoly, PhD
Adres dla korespondencji
Antoni Krauz, dr inż.
Uniwersytet Rzeszowski
Instytut Techniki
Zakład Dydaktyki Techniki i Informatyki
ul. Rejtana 16A
35-310 Rzeszów
e-mail: [email protected]
41