PRZESTRZEGANIE ZALECEŃ LEKARSKICH

PRZESTRZEGANIE
ZALECEŃ LEKARSKICH
Poradnik dla pacjenta
Znajdziesz w nim informacje, dlaczego
zdarza się nam zapominać przyjmować leki,
czym to grozi i jak temu zaradzić.
Konsultacja dr n. med. Krzysztof Chlebus
Wstęp
Teoria wygląda pięknie – pacjent pragnie się wyleczyć, lekarz
ordynuje skuteczne leki. Jak to możliwe, że pomimo chęci
pacjenta, aby się wyleczyć, i lekarza, który zleci skuteczne
leczenie, pacjenci bardzo często wstrzymują się przed
stosowaniem zleconej terapii lub stosują ją niewłaściwie?
Pamiętajmy, że leki nie działają u pacjentów, którzy ich
nie przyjmują. Prawdopodobnie każdemu z nas zdarzyło
się zapomnieć przyjąć jedną lub kilka dawek leku
przepisanego nam przez naszego lekarza. Zachęcamy do
skorzystania z prostej ankiety zamieszczonej w dalszej
części naszej broszury. Wypełnienie krótkiej ankiety
pozwoli nam zorientować się, jak dalece jesteśmy skłonni
do przestrzegania zaleceń lekarza.
Skutki nieprzestrzegania zaleceń lekarskich mogą być
różne, zależnie od choroby, która nam doskwiera, rodzaju
zastosowanego leku i naszej dalszej postawy.
Czy zdarzyło się lub zdarza się Wam:
Zapomnieć zażyć lek? Kliknij by wypełnić ankietę
Co to jest przestrzeganie zaleceń lekarskich?
Najczęściej termin „stopień przestrzegania zaleceń lekarskich” odnosi się do
przyjmowania leków. Wiadomo, że chorzy nie przyjmują ich w 100%. Procent
leków przyjętych zgodnie z zaleceniami lekarza (ważna uwaga! obejmuje to
ilość dawek i pory ich przyjęcia) to wskaźnik stopnia współpracy. Ocenia się,
że chorzy przestrzegający zaleceń przyjmują średnio 75% zalecanych dawek.
Za chorego dobrze współpracującego uważa się tego, który przyjmuje więcej
niż 80% zaleconych dawek. Należy jednak pamiętać, że termin ”przestrzeganie
zaleceń lekarskich” dotyczy nie tylko leków, lecz wszystkich zaleceń medycznych.
W języku angielskim na określenie ”przestrzeganie zaleceń lekarskich” używa
się słowa compliance (czasami też adherence). Polscy lekarze tę nazwę czasami
proponują zamienić na: współpracę, zgodność, wytrwałość.
zy zjawisko nieprzestrzegania zaleceń lekarskich
C
występuje często?
Niestety tak. W oparciu o dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2003
roku, około 50% pacjentów mających chorobę przewlekłą nie postępuje według
zaleceń lekarza. Zjawisko non compliance obserwujemy przede wszystkim
u pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe. Rzadziej u pacjentów
z chorobami ostrymi. Choć i tu ten problem występuje, np. zdarza się, że
pacjent z infekcją biorący antybiotyki też nie przyjmuje ich regularnie. Badania
z 2008 roku wykazały, że aż 85-90% chorych na astmę przerywa leczenie po
pierwszym roku terapii! Znaczną część stanowią tu osoby młode, w wieku
15-18 lat.
Zagadnienia związane z przestrzeganiem zaleceń lekarskich dobrze ilustruje
nadciśnienie tętnicze. W Polsce jedynie kilkanaście procent chorych na
nadciśnienie jest pod kontrolą lekarską. Dane zbierane w naszym kraju wskazują,
że połowa chorych na nadciśnienie w ogóle nie wie, że cierpi na to schorzenie.
Z tych, którzy wiedzą - połowa nie podejmuje leczenia, a tylko druga połowa
się leczy. Ale na pytanie, czy stosują leki systematycznie - 40% przyznaje, że nie.
J
akie są konsekwencje nieprzestrzegania zaleceń
lekarskich?
Zjawisko nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych ma wiele niekorzystnych
następstw. Brak współpracy pacjenta z lekarzem jest jedną z głównych
przyczyn nieskuteczności terapii chorób przewlekłych: nadciśnienia tętniczego,
podwyższonego poziomu cholesterolu, cukrzycy, astmy i wielu innych.
Następstwa zdrowotne zależą od rodzaju choroby i przyjmowanego leku.
W przypadku leków kardiologicznych porzucenie terapii może prowadzić
do zagrożenia życia. Istotne są też koszty. Szacuje się, że wydatki związane
bezpośrednio z nieprzestrzeganiem zaleceń lekarskich w Polsce mogą wynosić
nawet ok. 6 mld zł rocznie.
Negatywne skutki nieprzestrzegania zaleceń lekarskich wśród pacjentów
leczonych z powodu chorób kardiologicznych pokazują wyniki badania
oceniającego wpływ nieprzyjmowania beta blokerów, inhibitorów ACE i statyn
na zgony.
Analiza statystyczna wykazała, że istnieje znamienny statystycznie związek
pomiędzy zgonem z jakichkolwiek przyczyn a nieprzyjmowaniem zaleconych
beta-blokerów (współczynnik ryzyka 1,5; współczynnik ryzyka 1,5 oznacza, że
ryzyko jest wyższe o 50%), inhibitorów ACE (współczynnik ryzyka 1,74; ryzyko
wyższe o 74%) lub statyn (współczynnik ryzyka 1,85; ryzyko wyższe o 85%).
Wykazano również związek pomiędzy nieprzyjmowaniem zaleconych betablokerów lub statyn a zgonem z przyczyn sercowych (współczynniki ryzyka
odpowiednio:1,53, 1,66 i 1,62), koniecznością hospitalizacji z powodu choroby
wieńcowej (współczynniki ryzyka odpowiednio 1,1, 1,4 i 1,35) czy koniecznością
wykonania zabiegu rewaskularyzacji naczyń wieńcowych (współczynniki ryzyka
odpowiednio 1,15, 1,32 i 1,11).
Sytuacje szczególne
Pacjenci ze wszczepionym do naczynia wieńcowego stentem przyjmujący
leki przeciwpłytkowe i ASA (czyli aspirynę) powinni zwrócić maksymalną
uwagę na ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich. Pod żadnym pozorem nie
można samodzielnie odstawiać zapisanych leków. Przedwczesne zaprzestanie
stosowania leków przeciwpłytkowych skutkuje najczęściej zakrzepicą w stencie,
czyli „zatkaniem” naczynia wieńcowego i zawałem często kończącym się
zgonem.
J akie są przyczyny niezrealizowania zaleceń
lekarskich?
Podstawową przyczyną jest zapominanie. Istnieją też
inne czynniki, które mogą utrudniać realizowanie zaleceń
lekarskich:
„Leki nie działają u pacjentów,
którzy ich nie przyjmują.”
(Drugs don’t work in patients who don’t take them. — C. Everett Koop, M.D.)
• Problemy finansowe, społeczne, rodzinne, zawodowe;
• Zbyt skomplikowane protokoły terapeutyczne (niezrozumiałe
zalecenia lekarza);
• Trudności w relacjach z lekarzem, personelem medycznym, rzadkie
konsultacje, oddalenie od szpitala, brak kontaktu z personelem medycznym;
• Niepełnosprawność fizyczna, choroby psychiczne;
• Zaburzenia psychologiczne, uzależnienie od alkoholu, narkotyków
czy leków antydepresyjnych.
C
o można zrobić, aby poprawić realizację zaleceń
lekarskich
Podstawową przyczyną braku realizacji zaleceń lekarskich
jest zapominanie. Stosujmy więc wszelkie sposoby
„wspomagające” naszą pamięć o przyjmowaniu leków:
• Jeżeli korzystasz z telefonu komórkowego, skorzystaj z funkcji budzika,
który codziennie będzie Ci przypominał o przyjęciu leków.
• Przyczep do lodówki ulubione zdjęcie z napisem: „Pamiętaj o lekach”.
• Trzymaj leki na szafce nocnej przy łóżku.
• Przyjmuj leki tuż po umyciu zębów i dla przypomnienia trzymaj je razem
ze szczoteczką do zębów i pastą.
• Przyklej w widocznych miejscach karteczki przypominające Ci o lekach:
na lodówce, na lustrze w łazience, na drzwiach wejściowych.
• Umów się z kimś, kto też musi regularnie przyjmować leki, że będziecie
do siebie codziennie dzwonić i przypominać sobie o nich nawzajem.
• Poproś kogoś bliskiego, żeby codziennie dzwonił do Ciebie, przypominając
o lekach.
• Korzystaj z dyspensera. Umieść leki w pudełku z przegródkami na cały
tydzień. Pudełka w różnych rozmiarach kupisz w aptece.
• Jeśli korzystasz na co dzień z komputera, ustaw sobie codzienny
„przypominacz” lub w serwisie zamów codzienny e-mail z przypomnieniem
o lekach. Możesz też wykorzystać do tego telefon komórkowy.
• Pamiętaj o receptach. Po otrzymaniu każdej recepty zapisuj w kalendarzu
(telefonie komórkowym), do kiedy wystarczy Ci leków i na tydzień przed
końcem opakowania
Pamiętaj!
Osoby nie stosujące się do zaleceń terapeutycznych zyskują na leczeniu
tyle, co osoby nie leczone wcale. Co więcej, pacjenci ci częściej muszą
korzystać z dodatkowych porad lekarskich, badań diagnostycznych
i procedur leczniczych, częściej też trafiają do szpitala. Pacjenci, którzy
nie przyjmują leków zgodnie z zaleceniami, nie uzyskują oczekiwanych
korzyści z terapii, a w przypadku niektórych chorób, jak schorzenia
kardiologiczne, może to być niebezpiecznie dla ich życia, zwiększa
bowiem ryzyko zawału czy udaru.