Góry Opawskie – krajoznawcza perła Opolszczyzny - KKiOnZ

Góry Opawskie – krajoznawcza perła Opolszczyzny - KKiOnZ

Marcin Husak
Góry Opawskie – krajoznawcza perła Opolszczyzny
Z uwagi na duŜą wartość walorów środowiska przyrodniczego,
urozmaiconą historię obszaru, obecność obiektów sakralnych oraz
zabytków architektury i budownictwa, preferowanym rodzajem turystyki
w Górach
Opawskich
jest
turystyka
poznawcza.
Jednym
z
jej
podstawowych kierunków jest turystyka przyrodnicza. Obejmuje ona
tzw. ekoturystykę, dotyczącą poznawania i ochrony form przyrody
oŜywionej, jak równieŜ geoturystkę, odnoszącą się do przyrody
nieoŜywionej. Oba rodzaje zaliczane są do form turystyki kwalifikowanej
o charakterze poznawczym, gdyŜ wymagają często specjalistycznej
wiedzy merytorycznej.
PołoŜenie geograficzne
Góry Opawskie (czes. Zlatohorska vrchovina) leŜą na pograniczu
polsko-czeskim. Stanowią one najdalej na wschód wysunięty fragment
polskich Sudetów. Na północnym-zachodzie sąsiadują z Przedgórzem
Paczkowskim (za przełomem rzeki Białej Głuchołaskiej), natomiast na
północy i wschodzie z PłaskowyŜem Głubczyckim (za rzekami Wielka
Prądna i Prudnik). Na południu opierają się o Niski (za rzeką Opawicą
i drogą 452) i Wysoki Jesionik (za rzeką Czarną Opawą), naleŜące
podobnie jak Góry Opawskie, do rozległej grupy górskiej zwanej
Jesionikami. Na zachodzie graniczą z kolei z czeskimi Górami Złotymi
(za rzeką Białą Głuchołaską).
NaleŜy się opowiedzieć równieŜ za przynaleŜnością do Gór
Opawskich wzniesień w rejonie Radyni, który to fakt podawany był
12
w wątpliwość. Jest to najdalej na południowy-wschód wysunięty ich
fragment, graniczący z PłaskowyŜem Głubczyckim na orientacyjnej linii
Dobieszów – Mokre – Kolonia Mokre – Pietrowice – Karniów. Obie części
Gór Opawskich po polskiej stronie oddzielone są od siebie „workiem”
czeskiego Śląska ze Śląskimi Pawłowicami i doliną Osobłogi.
PołoŜenie Gór Opawskich sprawia, Ŝe są one jedyną częścią
Jesioników leŜącą w Polsce, jedynymi górami w województwie opolskim
oraz jedną z dwóch grup górskich na Górnym Śląsku obok Beskidu
Śląskiego. BliŜej z nich na Czantorię Wielką niŜ na ŚnieŜkę.
Etymologia nazwy
Od najdawniejszych czasów nazwy odzwierciedlały określone
cechy charakterystyczne. Tak teŜ było z Jesionikami, znaczącymi tyle co
Góry Jesionowe. Niemcy na określenie gór w okolicach Wrbna uŜywali
nazwy Gesenke, która po raz pierwszy pojawiła się na mapie Marcina
Helwiga
z
Nysy
w
1561
r.
Według
niektórych
autorów
jest
prawdopodobne, Ŝe to właśnie od tej nazwy pochodzi określenie
Jeseniky. Przy tym Gesenke wywodzące się od słowa Gesenk oznacza dół
lub
rozpadlinę.
NajwyŜszą
część
tych
gór
nazwano
później
Altvatergebirge, co moŜna tłumaczyć jako Góry Pradziadowe od
najwyŜszego szczytu Wysokiego Jesionika. Nazwa ta obejmowała
równieŜ teren Gór Opawskich. Obszar Gór Opawskich określano jednak
popularnie jako Górnośląski Zakątek Górski (niem. Oberschlesische
Gebirgsecke), a to dlatego, Ŝe były one jedynymi górami na naleŜącym
do Niemiec Górnym Śląsku. Podjęto równieŜ próbę przemianowania ich
na Góry Leśne (niem. Waldgebirge). Określenie to jednak zupełnie się
nie przyjęło.
Nazwa Góry Opawskie ma zdecydowanie krótszą i nie do końca
jasną historię, a juŜ na pewno nie odzwierciedla określonego stanu
13
faktycznego. Została nadana w czasie prac Komisji Nazewniczej w latach
1945-47. Wywodzi się od rzeki Opawy, płynącej przez terytorium Czech,
a powstałej z połączenia trzech potoków górskich: Czarnej, Środkowej
i Białej Opawy. Taką samą nazwę nosi miasto leŜące nad jej brzegami,
będące historyczną stolicą Księstwa Opawskiego na Śląsku Opawskim.
Niemniej jednak Opawa de facto nie przepływa przez polskie Góry
Opawskie, a jedynie Czarna Opawa, stanowi ich granicę z Wysokim
Jesionikiem na odcinku między ruinami zamku Koberstejn a Wrbnem pod
Pradziadem. Dopiero bowiem w Wrbnie potoki mające swoje źródła
w Wysokim Jesioniku, łączą się tworząc „właściwą” Opawę. Nie ulega
natomiast wątpliwości, Ŝe najdalej na południowy-wschód wysunięty
fragment Gór Opawskich, naleŜy do zlewni Opawy.
Góry Opawskie choć rozciągają się po obu stronach granicy polskoczeskiej, to są określeniem polskim. Ich czeski odpowiednik to
Zlatohorska
vrchovina.
Nazwa
pochodzi
od
miasta
Zlate
Hory
i przypomina okres prosperity obszaru, związany z eksploatacją złóŜ
złota.
Walory przyrodnicze
Obszar Gór Opawskich jest unikalnym terenem pod względem
zróŜnicowania siedlisk, róŜnorodności flory i zbiorowisk roślinnych.
Roślinność tego terenu to przede wszystkim kompleksy leśne regla
dolnego i w szczątkowym stopniu takŜe górnego oraz pogórza.
Niewielkie powierzchnie zajmuje roślinność wodna.
Na omawianym obszarze występuje ok. 919 gatunków flory
naczyniowej, a wśród nich 70 jest chronionych. Ochroną całkowitą jest
objętych 57 przedstawicieli świata roślinnego, jak chociaŜby: wawrzynek
wilczełyko, dziewięćsił bezłodygowy, barwinek pospolity, lilia złotogłów,
storczyk męski i szerokolistny, podkolan biały oraz reintrodukowany
14
w 1992 r. pióropusznik strusi. Ponadto stwierdzono 35 gatunków
zagroŜonych w skali kraju, z których 6 figuruje na kartach „Polskiej
Czerwonej Księgi Roślin”.
PołoŜenie geograficzne Gór Opawskich w sąsiedztwie Bramy
Morawskiej i rozciągających się za nią Karpat wpłynęło równieŜ na
znaczące zróŜnicowanie przyrodnicze. Występują tu gatunki z odległych
od siebie stref pochodzenia. Przedstawicielami reglowego elementu
górskiego są tojeść gajowa i zaraza Ŝółta, mające tutaj jedyne
stanowiska w Sudetach. Gatunkiem subalpejskim jest szarota norweska,
natomiast suboceanicznym pierwiosnka wyniosła i wiciokrzew pomorski.
Stwierdzono równieŜ występowanie na tym terenie ponad 100
gatunków porostów z czego 10 jest chronionych całkowicie, a 3
częściowo. Zinwentaryzowano równieŜ 50 gatunków grzybów z czego
6 objętych zostało ochroną ścisłą, m.in.: flagowiec olbrzymi, smardz
stoŜkowaty, szyszkowiec łuskowaty, ozorek dębowy. Na szczególną
uwagę zasługuje równieŜ okratek australijski, będący osobliwością
przyrodniczą.
Ponadto na obszarach źródliskowych i potokowych występują
mszaki: mchy (149 gatunków), wątrobowce (47 gatunków) i glewiki
(2 gatunki). Przy tym ochronie ścisłej podlega 16 gatunków mchów,
natomiast częściowej 17 i 4 gatunki wątrobowców.
Cennym bogactwem Gór Opawskich są zwarte kompleksy leśne
o zróŜnicowanym
drzewostanie
i
strukturze
wiekowo-piętrowej.
WyróŜnić w nich moŜna kilkanaście gatunków drzew, m.in.: świerka,
dęba, sosnę, buka, brzozę, jodłę i modrzewia. MoŜna równieŜ
wyszczególnić kilka typów zbiorowisk leśnych, do których naleŜą:
•
grąd
środkowo-europejski
pogórza,
15
–naturalna
roślinność
piętra
•
kwaśna dąbrowa podgórska – charakterystyczna dla Sudetów,
występuje do wysokości 600 m n.p.m. na zboczach o ekspozycji
południowo-zachodniej,
•
buczyny – naturalna roślinność piętra regla dolnego,
•
łęgi – występują nad ciekami tworząc szczególnie cenne
przyrodniczo naturalne korytarze ekologiczne,
•
olsy – porastają tereny silnie podmokłe,
•
nasadzeniowe lasy iglaste – sztuczne, nienaturalne zbiorowiska
o ubogim runie.
Struktura wiekowa lasu jest zróŜnicowana. Przeciętny wiek
drzewostanów wynosi 50-60 lat, natomiast na niektórych obszarach
mieści się w przedziale 80-90 lat. MoŜna równieŜ spotkać szczególnie
stare zbiorowiska przekraczające 150 lat.
W Górach Opawskich przewaŜająca większość lasów znajduje się
pod zarządem Nadleśnictwa Prudnik. Natomiast pozostałe stanowią lasy
komunalne i prywatne, przy czym te ostatnie zajmują marginalną
powierzchnię.
NaleŜy równieŜ wymienić zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe. Mogą
być one jednolite obszarowo bądź rozproszone, tworząc z lasami,
zadrzewieniami śródpolnymi i polami malownicze mozaiki krajobrazowe.
Najmniejszy procent powierzchni Gór Opawskich stanowią ekosystemy
pól uprawnych.
Wśród ssaków spotkać moŜna: jelenie, sarny, daniele, dziki,
zające, kuny, wiewiórki, łasice, piŜmaki, tchórze, borsuki, a takŜe
reintrodukowane w 1998 r. bobry. Osobliwościami są nietoperze
i popielica. Z 46 gatunków 21 objętych jest ochroną ścisłą, a 15 spośród
nich wymaga ochrony czynnej. Z pozostałych 4 gatunki objęte są
ochroną częściową, a 7 stanowi zwierzynę łowną. Warto zwrócić uwagę,
Ŝe w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt” znajduje się 5 gatunków,
16
w tym ryś i popielica, a trzy pozostałe to nietoperze. Naliczono ich
w Górach Opawskich 11 gatunków, a wśród nich: podkowca małego,
nocka Natterera, nocka rudego i duŜego oraz mroczka pozłocistego.
Ornitolodzy doliczyli się 130 gatunków ptaków, z czego 117
objętych jest ochroną ścisłą, 6 częściową, a 7 naleŜy do gatunków
łownych. Oprócz tego 16 z chronionych gatunków wymaga zabiegów
o charakterze ochrony czynnej, m.in.: bocian czarny i biały, błotniak
stawowy, pustułka, kobuz, derkacz, czajka, samotnik. Puchacz i orlik
krzykliwy zostali wpisani do „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt”.
Wszystkie płazy występujące w Polsce objęte są ochroną ścisłą
o charakterze czynnym, a w Górach Opawskich zaobserwowano ich 16
gatunków z tego 4 gatunki ogoniaste: salamandra plamista, traszki
zwyczajna, grzebieniasta i górska oraz 12 bezogonowych, m.in.: kumak
nizinny i górski, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, ropucha szara
i zielona.
Do tej pory na omawianym terenie stwierdzono występowanie
6 gatunków gadów. Wszystkie objęte są w Polsce ochroną ścisłą, a dwa –
gniewosz plamisty i Ŝmija zygzakowata, wymagają dodatkowo zabiegów
ochrony czynnej. Gniewosz plamisty został ponadto wpisany do „Polskiej
Czerwonej Księgi Zwierząt”, a miejsca jego występowania wymagają
równieŜ wyznaczenia i wprowadzenia stref ochronnych.
W ekosystemach wodnym Gór Opawskich na uwagę zasługuje 16
gatunków ryb, z czego 11 wykazano w rzece Białej Głychołaskiej, 11
w rzece Prudnik i 3 gatunki w Złotym Potoku. Na szczególną uwagę
zasługują 4 gatunki podlegające ochronie ścisłej: głowacz białopłetwy
i pręgopłetwy, śliz i piekielnica. Ponadto oba gatunki głowaczy
wymagają ochrony czynnej. Spośród wykazanych gatunków ichtiofauny
2 figurują w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt”. Jest to piekielnica
i głowacz pręgopłetwy.
17
Najmniej rozpoznany i przebadany jest świat owadów Gór
Opawskich. Podczas inwentaryzacji sztolni w Głuchołazach stwierdzono
jednego przedstawiciela obunogów – studniczka. Zamieszkuje on wody
podziemne, a w Polsce znany jest z nielicznych stanowisk w Karpatach
i Sudetach. Podczas tych badań stwierdzono występowanie 12 gatunków
skoczogonków, w tym 3 gatunki uznawane za rzadkie. Na omawianym
terenie występuje 206 gatunków pająków, co stanowi blisko 25%
arachnofauny Polski. Dwa ze wskazanych gatunków podlegają ochronie
prawnej, w tym tygrzyk paskowany. Do tej pory z obszaru Gór
Opawskich wykazano 36 gatunków waŜek, 14 gatunków równoskrzydłych
i 22 róŜnoskrzydłych. Stanowi to ponad 49% wszystkich do tej pory
odnotowanych gatunków w Polsce. Wśród do tej pory wykazanych
gatunków jeden – lecicha mała, zmieszczony jest na „Czerwonej Liście
WaŜek Polskich”, natomiast dwa inne – trzepla zielona i szklarnik leśny
są objęte ochroną ścisłą. Podczas inwentaryzacji fauny pluskwiaków
róŜnoskrzydłych stwierdzono występowanie 158 gatunków, co stanowi
ok. 21% heteropterofauny Polski. Najliczniej reprezentowana jest
rodzina tasznikowatych, licząca 74 gatunki.
Dotychczas szczegółowego badania doczekały się jedynie dwie
grupy chrząszczy – ryjkowce i omomiłkowate. Obecnie z terenu Gór
Opawskich podawanych jest 211 gatunków ryjkowców, a najbogatsza
w gatunki (151) jest rodzina ryjkowcowatych. Fauna omomiłków liczy 29
gatunków, co stanowi prawie 35% koleopterofauny Polski. W latach
2001-2003 w rejonie Biskupiej Kopy wykazano 32 gatunki chrząszczy
z rodziny kózkowatych.
Spośród chrząszczy dotychczas stwierdzonych na omawianym
terenie 7 gatunków objętych jest ochroną ścisłą, m.in.: biegacz
ogrodowy, wypukły, pomarszczony i skórzasty, 3 gatunki figurują na
18
„Czerwonej Liście Zwierząt ZagroŜonych i Ginących w Polsce”, a 44
wpisane są na „Czerwoną Listę Chrząszczy Górnego Śląska”.
Prace terenowe prowadzone nad fauną motyli dziennych wykazały
43 gatunki w tym 3 gatunki rzadkie i charakterystyczne dla regionu Gór
Opawskich: górówę borutę, pokłonnika osinowca i osadnika kostrzewca.
Listę lepidopterofauny uzupełniają motyle nocne.
Wśród stwierdzonych gatunków motyli 3 podlegają ochronie ścisłej
i wymagają ochrony czynnej, jak: modraszek nausitous i telejus oraz
strzępotek soplaczek. Ponadto kaŜdy z nich figuruje na „Czerwonej
Liście Zwierząt Ginących i ZagroŜonych w Polsce”. Na obszarze Gór
Opawskich wykazano równieŜ inne rzadkie gatunki motyli, a wśród nich:
barczatka borówczankę, postojaka wiesiołkowca, mieniaka stróŜnika
i tęczowca, górówkę borutę oraz pazia królowej.
Nie sposób pominąć równieŜ przyrody nieoŜywionej. Walory
abiotyczne obejmują głównie czynniki z zakresu geologii, a w mniejszym
stopniu geomorfologii i hydrografii. Prowadzone na terenie Gór
Opawskich badania miały i mają na celu wyznaczenie geostanowisk,
które cechuje duŜa róŜnorodność. Nie stanowią one Ŝadnej formy
ochrony przyrody, ale ich wyróŜnienie daje moŜliwość do nadania im
statusu stanowiska dokumentacyjnego, rzadziej pomnika bądź rezerwatu
przyrody.
Na omawianym obszarze wyznaczono kilkanaście geostanowisk
waŜnych dla dokumentowania budowy i zdarzeń geologicznych. Tylko
jedno z nich zostało objęte ochroną w formie rezerwatu geologicznokrajobrazowym „Nad Białką” w Głuchołazach.
Wyszczególnione powyŜej walory przyrodnicze, zarówno biotyczne
jak i abiotyczne, tworzą harmonijnie współgrającą całość, której
najbardziej zagraŜa działalność człowieka.
19
Historyczne i obecne zagroŜenia przyrody
Na
przestrzeni
wieków
krótkowzroczna
polityka
człowieka
powodowała degradację środowiska naturalnego. Zbyt ekspansywna
ludzka ingerencja w świat przyrody moŜe niejednokrotnie prowadzić do
nieodwracalnych strat. Na szczęście Góry Opawskie poniosły stosunkowo
niewielki uszczerbek i naleŜą do jednych z najlepiej zachowanych części
Sudetów. Nieobce im jednak były pewne procesy.
Nieodpowiednia gospodarka leśna
Nieodpowiednia, zbyt ekspansywna gospodarka leśna, jest jednym
z najstarszych zagroŜeń przyrody, znanych równie dobrze czasom
dawnym jak i współczesnym. Nieracjonalne korzystanie, czerpanie
z dóbr, które daje las zagraŜa równowadze jego kruchego ekosystemu.
Górę Parkową ogołocono z drzew juŜ w XIII w., a Zlate Hory wraz
z prawami miejskimi otrzymały „wolność” korzystania z lasu na
zboczach Poprzecznej Góry. W przeciągu dwóch stuleci nieodpłatnego
pobierania drewna i łowienia drobnej zwierzyny, oblicze góry zmieniło
się nie do poznania. Zwierzęta stały się rzadkością, las został
wytrzebiony, a ryby w potokach zniknęły. Drewno w owym czasie było
szczególnie cenne. Stanowiło ono główny surowiec słuŜący do rozwoju
przemysłu, zwłaszcza górnictwa złota i hutnictwa Ŝelaza. Ponadto aŜ do
XIX w. było uŜywane do produkcji smoły, węgla drzewnego i popiołu. To
właśnie trzebienie lasów dało bodziec do określenia norm, które
moglibyśmy nazwać pierwszymi lokalnymi „przepisami ekologicznymi”.
Racjonalną gospodarkę leśną zapoczątkowały dopiero rządy
pruskie. Nakazano co prawda oszczędzanie drewna, ale tylko na
potrzeby rozwoju przemysłu. Wyrazem racjonalizacji gospodarki leśnej
był proces nowych nasadzeń. Trudno jednak określić go jako środek do
osiągnięcia celu w postaci regeneracji lasu i wyraz „świadomej” ochrony
20
przyrody. Sadzono bowiem szybko rosnącego świerka, podatnego na
choroby i zanieczyszczenia powietrza. Ponadto monokultura lasu
iglastego ma trudności ze stawieniem czoła górskim realiom i w
perspektywie czasu sprawia więcej problemów niŜ radości. Porywiste
wiatry powalają drzewa tworząc wiatrołomy.
Czerpanie z dóbr jakie daje las to nie tylko trzebienie
drzewostanu i odławianie zwierzyny. To takŜe zbieranie owoców lasu.
W porównaniu jednak z poprzednimi przykładami nie wpływa ono aŜ tak
destrukcyjnie na równowagę przyrodniczą.
Eksploatacja surowców mineralnych
Jedną z najbarwniejszych kart w historii Gór Opawskich jest okres
wydobywania
złota
na
ich
obszarze.
Pierwsze
udokumentowane
wzmianki o eksploatacji złóŜ pochodzą z XIII wieku. Przypuszczalnie
pierwsze kopalnie zostały załoŜone na zboczach Poprzecznej Góry wraz
z osadą, znaną dziś jako Zlate Hory. Następnie kruszec zaczęto
eksploatować w Głuchołazach. Impuls do rozpoczęcia akcji wydobywczej
oraz środki niezbędne do jej prowadzenia, pochodziły w duŜej mierze od
biskupów wrocławskich, którzy ze złóŜ czerpali zyski. Przez wieki
górnictwo złota ewoluowało i przybierało coraz bardziej zorganizowaną
formę. Od prymitywnych odkrywek, przez szyby do tzw. sztolni Trzech
Króli. To właśnie w połowie XVI wieku, za Ŝycia biskupa Baltazara von
Promnitz, zaczęto drąŜyć sztolnię. Okres ten jest uwaŜany za czas
największej
prosperity
„złotego
interesu”.
Odwadniała
ona
najsłynniejszą zlatohorską kopalnię zwaną Miękkim Cechem, gdzie pod
koniec
XVI
w.
odnaleziono
dwa
największe
kawałki
kwarcytu
przerośnięte złotem, waŜące prawie 1,4 i 1,8 kg. Kres hossie opawskich
złóŜ połoŜyło odkrycie rudy złota w Meksyku i narastające problemy
z odwadnianiem sztolni. W związku z tym juŜ na początku XVII w.
21
zaczęto porzucać górnicze urządzenia. Mimo tego wciąŜ tliła się
nadzieja na odkrycie nowej Ŝyły, przez co dawne sztolnie zaczęto
dzierŜawić. Od tamtego czasu górnictwo złota w Górach Opawskich stało
się bardziej zajęciem podnoszącym prestiŜ niŜ przynoszącym zyski.
Ostatnie próby eksploatacji „złotych gór” podjęto po II wojnie
światowej drąŜąc nowe sztolnie. Podziurawiono wówczas Poprzeczną
Górę 120 km tuneli. Wraz z końcem XX wieku nadszedł kres lokalnej
„gorączki
złota”.
Eksploatacji
szlachetnego
kruszcu
towarzyszyło
równieŜ wydobycie rudy miedzi, Ŝelaza, ołowiu i srebra.
W Górach Opawskich znane są równieŜ złoŜa łupków fyllitowych,
z których
aŜ
do
I
wojny
światowej
uzyskiwano
cienkie
płytki
dachówkowe. Obecnie odpowiednio przetworzone, wykorzystywane są
do produkcji środków ochrony roślin i posypki papowej. Ponadto istnieją
złoŜa szarogłazu, Ŝwiru i piasku oraz glinek pylastych i lessów,
wykorzystywanych lokalnie do produkcji cegły.
Współczesna eksploatacja surowców mineralnych niesie za sobą
przyrodnicze ryzyko obniŜenia poziomu wód gruntowych, a co za tym
idzie obumierania flory. Przede wszystkim powoduje jednak daleko
idące
zmiany
wymagało
w
krajobrazie.
trzebienia
lasów
Historyczne
w
celu
wydobycie
wznoszenia
dodatkowo
infrastruktury
kopalnianej.
Niekontrolowany rozwój turystyki
Najstarszymi
„turystami”
zapuszczającymi
się
w
lasy
Gór
Opawskich moglibyśmy nazwać myśliwych, drwali, kurzaków i gwarków,
czerpiących zyski z dóbr przyrody i poszukujących Ŝył złota. Pierwsza
udokumentowana wycieczka na Biskupią Kopę miała miejsce w 1797 r.
Odbył ją pruski minister Theodor von Schon, a 38 lat później na szczyt
dotarł Franciszek Lorinser, pozostawiając szczegółowy opis „wyprawy”.
22
Rzadko odwiedzane Góry Opawskie, zostały zauwaŜone i stały się
popularne dopiero w XIX w. za sprawą Vincenta Priessnitza – pioniera
wodolecznictwa. Głuchołazy i Jesenik zostały znanymi uzdrowiskami,
rozpoczynając drugi okres prosperity Gór Opawskich. Napływ kuracjuszy
dał bodziec do powstanie w Jeseniku Morawsko-Śląskiego Towarzystwa
Górskiego, które udostępniało zainteresowanym okoliczne góry, dbając
o rozwój infrastruktury turystycznej.
Przed prawdziwym wyzwaniem przyroda stanęła dopiero w XX w.,
w latach międzywojennych, kiedy rozwój komunikacji spowodował
napływ „niedzielnych turystów”. Działało Głuchołaskie Towarzystwo
Promenadowe
oraz
Prudnickie
Towarzystwo
Narciarskie.
Wpływ
wywierany przez człowieka na środowisko był coraz silniejszy. Napływ
turystów zaczął mieć charakter masowy. W 1924 r. Biskupią Kopę
zdobyła wycieczka licząca 1000 osób, a wkrótce później „Gazeta
Prudnicka” alarmowała w związku z wyjazdami na szczyt czeskich
kierowców. Po spiętrzeniu zalewu na Złotym Potoku w Pokrzywnej ruch
turystyczny dodatkowo się zintensyfikował. W pogodne lata tygodniowo
nad akwenem odpoczywało nawet 10 tysięcy plaŜowiczów, a aby
zapanować nad ruchem samochodowym sprowadzano Ŝandarmów.
Normalizację i wytchnienie środowisku przyniosły lata powojenne.
Góry Opawskie przedzieliła granica państwa, w której strefę moŜna było
się dostać za specjalnym zezwoleniem. Następne lata to starania
o wprowadzenie zinstytucjonalizowanych form ochrony przyrody, które
ostatecznie
zostały
zwieńczone
powołaniem
do
Ŝycia
Parku
Krajobrazowego „Góry Opawskie”.
Zanieczyszczenia powietrza i wód
Szczególnie
szkodliwe
dla
przyrody
jest
zanieczyszczenie
powietrza dwutlenkiem siarki i tlenkiem azotu. Niepokojące jest
23
równieŜ duŜe zapylenie, które niekiedy przekracza dopuszczalne normy
przewidziane
znacznemu
dla
obszarów
pogorszeniu
w
chronionych.
okresie
Oba
zimowym,
wskaźniki
ulegają
kiedy
zakłady
to
przemysłowe, zwłaszcza w Prudniku i Głuchołazach, spalają węgiel
zawierający związki siarki. Znacząco do pogłębienia zanieczyszczenia
powietrza
przyczyniają
się
gospodarstwa
domowe,
spalające
wysokoemisyjne a niskokaloryczne paliwa.
Ostatnie lata wykazują jednak ciągłą poprawę. Zmniejszyło się
zanieczyszczenie metalami cięŜkimi, pyłami i gazami, a to za sprawą
odchodzenia od tradycyjnego ogrzewania węglowego na gazowe oraz
zmiany technologii produkcji niektórych zakładów przemysłowych lub
ich likwidacji.
Górnictwo złota wpłynęło negatywnie na jakość wód. Biała
Głuchołaska i Złoty Potok zanieczyszczone są wodami sztolniowymi
bogatymi w związki cynku i miedzi, przez co uznane zostały za cieki
pozaklasowe. Dzisiaj stan ten pogarsza brak kanalizacji we wsiach. Do
niedawna w Głuchołazach brakowało równieŜ nowoczesnej oczyszczalni
ścieków. Obecnie zanieczyszczenia odprowadzane są kolektorem do
oczyszczalni ścieków w Nysie.
Stan wód poprawia się wolniej niŜ powietrza. Złoty Potok oraz
Prudnik
nadal
„nie
zadowalają”,
natomiast
Biała
Głuchołaska
„awansowała” do III klasy czystości. Zupełnie nieskaŜone są natomiast
wody potoków płynących poza zabudową, np. Bystrego Potoku.
Rozwój przemysłu i budownictwa
Negatywny wpływ przemysłu na środowisko jest bardzo silny.
Większość zakładów na terenie Gór Opawskich skupiona została
w miastach.
Dwa
największe
to
Zakład
Przemysłu
Bawełnianego
„Frotex” w Prudniku i Zakład Przemysłu Papierniczego w Głuchołazach.
24
Z ośrodków wydobywczych naleŜy wymienić kopalnię łupka fyllitowego
„Dewon” w Jarnołtówku, kopalnię szarogłazu w Dębowcu, wyrobiska
cegielni w Konradowie i Głuchołazach oraz Ŝwirownię w Skrzypcu, które
nie są bez znaczenia dla środowiska naturalnego.
RównieŜ
rozwój
budownictwa,
a
zwłaszcza
ośrodków
wypoczynkowych wpływa destrukcyjnie na przyrodę. Na szczęści nigdy
nie doszło do realizacji „śmiałych” planów budowy kolejek linowych
i nartostrad na szczyt Biskupiej Kopy oraz skoczni narciarskich w dolinie
Bystrego Potoku.
Bezapelacyjnie wpływ na środowisko przyrodnicze mają równieŜ
zjawiska i wydarzenia, których wystąpienie i zakres trudno przewidzieć.
NaleŜą do nich chociaŜby powodzie, poŜary lasów czy historycznie
spustoszenia wojenne.
Formy ochrony przyrody
Występowanie
cennych
przyrodniczo
walorów
biotycznych
i abiotycznych oraz wywierana na środowisko naturalne presja, mogąca
unicestwić owe wartości, dały bodziec do wprowadzenia określonych
form ochronnych. Na przestrzeni wieków ewoluowały one przybierając
coraz bardziej złoŜoną postać.
Na
terenie
Gór
Opawskich
z
pierwszymi
„przepisami
ekologicznymi” mamy do czynienie w XVI w. kiedy to biskup Marcin
nakazał oszczędne gospodarowanie drewnem w celu samoodnowienia się
lasu. W ślad za tym poszło ustanowienie pierwszego leśniczego
i straŜników leśnych. Z bardziej zorganizowaną i zinstytucjonalizowaną
ochroną przyrody mamy jednak do czynienia dopiero u schyłku lat 80tych XX w.
Występujące obecnie w Polsce formy ochrony przyrody zostały
ujęte w ustawie o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. Wprowadza
25
ona 10 form, z których następujące występują lub są projektowanych na
terenie Gór Opawskich:
Rezerwaty przyrody
W polskiej części Gór Opawskich istnieją 3 rezerwaty przyrody.
Rezerwat leśny „Cicha Dolina” utworzony został w 1999 r. na
powierzchni 56,94 ha. Obejmuje drzewostany zbliŜone do naturalnych
w dolinie Bystrego Potoku. Największy udział mają lasy bukowe w wieku
od 100 do 150 lat. Na uwagę zasługują równieŜ inne okazałe gatunki
drzew oraz okazy spotykane w runie, a takŜe ciekawe zwietrzeliny
skalne. Rezerwat leśny „Las Bukowy” utworzono takŜe w 1999 r.
i zajmuje on 21,12 ha. Chroniony jest w nim 130-letni drzewostan
bukowy malowniczo połoŜony na stoku Góry Parkowej w pobliŜu Białej
Głuchołaskiej. Warto „rzucić okiem” równieŜ na rzeźbę terenu
z interesującymi odsłonięciami skalnymi. TakŜe z 1999 r. pochodzi
rezerwat geologiczno-krajobrazowy „Nad Białką” (8,96 ha). Widoczne są
w nim reliktowe średniowieczne szyby po eksploatacji Ŝwirów i piasków
złotonośnych
oraz
liczne wykopy,
usypiska
i
zwały
przemytego
materiału. Cały teren porasta las świerkowo-bukowy w zakolu Białej
Głuchołaskiej.Projektuje się utworzenie kolejnych rezerwatów przyrody:
„Dąbrowa”, „Olszak”, „Dewon”, „Gwarkowa Perć” i „Pielgrzymów”.
Zlatohorska
vrchovina
moŜe
się
poszczycić
narodowym
rezerwatem przyrody „Rejwiz”. Powołany on został w 1955 r. i ma
powierzchnię 329,14 ha. Obejmuje największy na Morawach zespół
torfowisk wierzchołkowych, podmokłych świerczyn i łąk torfowych.
W środku obszaru znajduje się aktywne torfowisko z dwoma połączonymi
ze sobą Jeziorkami Mchowymi – DuŜym i Małym.
26
Parki krajobrazowe
Na terenie powiatów nyskiego i prudnickiego w 1988 r. został
utworzony Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” o powierzchni 4 903 ha
i otuliną 5 033 ha. Swoimi granicami obejmuje północne stoki
i przedgórze Gór Opawskich, przez co wszystkie istniejące formy
ochrony
przyrody
leŜą
na
jego
terenie,
z
wyjątkiem
Obszaru
Chronionego Krajobrazu „Mokre-Lewice”. MoŜe się to jednak wkrótce
zmienić, poniewaŜ od jakiegoś czasu postuluje się poszerzenie parku
o wspomniany obszar z uwagi na jego cenne walory przyrodnicze, dla
których obecna forma ochrony jest niewystarczająca.
Na terenie Zlatohorskiej vrchoviny częściowo jest połoŜony
Chroniony Obszar Krajobrazowy „Jesioniki” zajmujący 74 000 ha. Został
on utworzony w 1969 r., a 80% jego powierzchni stanowią lasy,
przewaŜnie monokultury świerkowe i bukowe z licznie zachowanymi
fragmentami naturalnego drzewostanu.
Oba parki krajobrazowe sąsiadują ze sobą jedynie na krótkim
odcinku granicy państwa na zachód od Podlesia, gdzie czeski Chroniony
Obszar Krajobrazowy opiera się na rzekach Białej Głuchołaskiej
i Oleśnicy oraz drodze z Ondrejovic do Dolni Udoli.
Obszary chronionego krajobrazu
Na terenie Gór Opawskich jedynym obszarem chronionego
krajobrazu
są
wspomniane
wyŜej
„Mokre-Lewice”
w
powiecie
głubczyckim. Został on utworzony w 1988 r. na powierzchni 6 527 ha.
ZróŜnicowana
rzeźba
terenu,
wyjątkowo
strome
stoki,
atrakcje
przyrodnicze i kulturowe predestynują ten teren do rozwoju funkcji
turystyczno-rekreacyjnych.
27
Obszary Natura 2000
Najmłodszą formą ochrony przyrody zarówno w Polsce, jak i w
Czechach są obszary Natura 2000. Celem ochrony w ramach omawianego
programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków, które uwaŜa się za cenne i zagroŜone w skali całej
Europy. Obszary „Natura 2000” moŜemy podzielić na 2 grupy: obszary
specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, co
wynika z wdroŜenia do krajowych porządków prawnych tzw. Dyrektywy
Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej. O ile w Polsce europejski program
realizowany jest jednolicie, o tyle w Czechach widzimy rozdzielenie obu
sfer i rozdźwięk proceduralny na drodze tworzenia poszczególnych
obszarów. Obecnie podjęto starania o włączenie do systemu ochronnego
rangi europejskiej obszaru, na którym leŜy Park Krajobrazowy „Góry
Opawskie”. Terytoria te jednak niezupełnie pokrywają się ze sobą.
Pomniki przyrody
Na terenie Gór Opawskich ustanowiono 8 pomników przyrody
oŜywionej:
•
170-letnia daglezja szara w Dębowcu (1963),
•
420-letnia lipa drobnolistna w Głuchołazach (1957),
•
dwie 170-letnie lipy drobnolistne w Jarnołtówku (1952),
•
dwie 110-120-letnie topole białe w Jarnołtówku (1952),
•
370-letnia lipa drobnolistna w Jarnołtówku (1972),
•
220-letnia lipa drobnolistna w Pokrzywnej (1961),
•
270-letni dąb szypułkowy w Prudniku (1956),
•
420-letni dąb szypułkowy e Prudniku (1956).
Ponadto postuluje się utworzenie pomnika przyrody nieoŜywionej „Głaz
narzutowy” w dolinie Bystrego Potoku.
Zlatohorska vrchovina moŜe poszczycić się 3 pomnikami przyrody:
28
•
Černé jezero – unikalny biotop o powierzchni 1,69 ha.
RozmnaŜa się w nim wiele gatunków płazów, w tym populacja krytycznie
zagroŜonej wyginięciem traszki karpackiej,
•
Liptáňský
bludný
balvan
–
największy,
granitowy,
głaz
2
narzutowy na ziemi osobłockiej. Zajmuje 25 m i został objęty ochroną
w 1966 r. Na obecne miejsce przeniesiono go w latach 60-tych XX w.,
•
Oblik u Divčiho Hradu – ochronie podlegają wapienne
wychodnie skalne na obszarze 0,86 ha, otoczone opieką w 1966 r.
Stanowiska dokumentacyjne
Po stronie polskiej nie istnieje Ŝadne stanowisko dokumentacyjne,
ale proponuje się objęcie tą formą ochrony przyrody kilkanaście
geostanowisk:
„Karliki”,
„Karolinki”,
„śabie
Oczko”,
„Kwarcowa
skałka”, „Skały nad Białką”, „Skały przy sztolni”, „Jarnołtowskie Skały”,
„PrzydroŜne skałki”, „Piekiełko”, „Góra Zbylut”, „Sztolnia przelotowa
nad
Białą
Głuchołaską”,
„śegnalce”,
„ChomiąŜa”,
„Granica”,
„Pietrowice”, „Źródła”.
Z kolei na terenie Zlatohorskiej vrchoviny wszystkie narodowe
pomniki przyrody i pomniki przyrody, z wyjątkiem „Liptáňskiego
bludnego balvana” (polska forma: pomnik przyrody) i „Černégo jezera”
(polska forma: uŜytek ekologiczny), moŜna uznać za odpowiednik
stanowiska dokumentacyjnego.
UŜytki ekologiczne
W polskiej części Gór Opawskich planuje się utworzenie 4 uŜytków
ekologicznych: „Wieszczyna”, „Kumak”, „Jarnołtówek” i „Za tamą”.
Natomiast w Czechach istnieją 3 omawiane formy ochrony przyrody,
przy czym jedna to przedstawiony wyŜej pomnik przyrody „Černé
jezero”. Druga to rezerwat przyrody „Karlovice-sever”. Został on
29
utworzony w 1970 r. na obszarze 42 ha, leŜącym na pograniczu
Zlatohorskiej vrchoviny i Niskiego Jesionika. Przedmiotem ochrony jest
pierwotny las mieszany z duŜym udziałem modrzewia. Z kolei rezerwat
przyrody „Velký Pavlovický rybnik” powstał w 1999 r. na powierzchni 31
ha. Jest on połoŜony na pograniczu Gór Opawskich i PłaskowyŜu
Głubczyckiego. Na terenie otoczonego opieką stawu, porośniętego
trzciną, moŜna zaobserwować wiele chronionych gatunków ptaków oraz
licznych przedstawicieli fauny wodnej i terenów podmokłych.
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
W Polsce postuluje się utworzenie 3 takich terenów: „Przełom
Białej Głuchołaskiej”, „Przełom Złotego Potoku”, „Prudnicki Las”.
Udostępnienie i wykorzystanie turystyczne
Przedstawione walory przyrodnicze, a takŜe współistniejące z nimi
kulturowe i krajobrazowe, dały podstawę do rozwoju turystyki, której
intensywne oŜywienie w Górach Opawskich nastąpiło pod koniec XIX w.
Z czasem wprowadzane formy ochrony przyrody nadały jej głębszy
wymiar i wskazały nowe kierunki.
NajwaŜniejsze dla ruchu turystycznego w Góra Opawskich są szlaki
piesze i ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne. W południowo-wschodniej
części
omawianego
obszaru,
w
powiecie
głubczyckim,
brak
jakichkolwiek tras tego typu.
Szlaki turystyczne
Pierwszym znakowaniem szlaków moŜna nazwać tyczkowanie
dróg, które rozwinęło się w XVIII w. Jednak właściwe znakowanie
szlaków
rozpoczęło
się
dopiero
pod
koniec
XIX
w.
wraz
z rozpowszechnieniem turystyki górskiej. W Sudetach uŜywano do tego
30
celu drogowskazów. Pierwsze szlaki na Kopę Biskupią wytyczyła
i wyznakowała
prudnicka
sekcja
Morawsko-Śląskiego
Sudeckiego
Towarzystwa Górskiego. Ówczesne znaki przybierały formę prostokątów
podzielonych przekątna na pół, a następnie dzielonych rombów. Kąt
ostry bądź wierzchołek kolorowego trójkąta wskazywał drogę do celu
wędrówki. Co ciekawe znany nam dzisiaj doskonale system paskowy
powstał juŜ w 1889 r. i przez lata niewiele się zmienił. Po II wojnie
światowej dawne szlaki na Biskupią Kopę uległy dewastacji, a nowe
oznakował Erwin Mecha – kierownik schroniska.
Obecnie uczęszczane szlaki turystyczne po polskiej stronie Gór
Opawskich obejmują:
•
Główny Szlak Sudecki im. M. Orłowicza (37 km; kolor
czerwony) – umoŜliwia poznanie największych atrakcji omawianego
regionu i stanowi niejako „trzon” dla pozostałych tras pieszych,
•
szlaki w obrębie Biskupiej Kopy:
o
„Szlak Przełomu Złotego Potoku” (10 km; kolor niebieski) –
jeden z najbardziej malowniczych,
o
„Pętla Antona Wolfa” (6,5 km; kolor Ŝółto-niebieski) – ma
charakter transgraniczny polsko-czeski,
o
Ŝółty (12 km) – najpopularniejszy szlak z Jarnołtówka do
schroniska na Biskupiej Kopie,
•
szlaki w obrębie Góry Parkowej:
o
„Szlak
Złotych
Górników”
(6
km;
kolor
Ŝółty)
–
najciekawszy szlak w okolicy Głuchołaz,
o
„Szlak Miejski” (7,9 km; kolor biało-niebieski) – ukazuje
najwaŜniejsze obiekty w Głuchołazach,
o
szlak dojściowy (3,2 km; kolor zielony) – wskazuje drogę
z Głuchołaz do przejścia granicznego w Mikulovicach,
o
niebieski (7 km) – ma charakter spacerowy,
31
•
szlaki w Lesie Prudnickim:
o
Szlak Historyczny Lasów Królewskiego Miasta Prudnika” (17
km; kolor niebieski) – ma charakter historyczny,
o
Ŝółty (19,5 km) – prowadzi z Prudnika do Trzebiny przez
Wieszczynę.
W polskiej części Gór Opawskich do dyspozycji turystów jest
ponad 125 km szlaków pieszych. Część z nich znakowana jest dzielonym
rombem na wzór historyczny. Nasi południowi sąsiedzi nie odbiegają od
nas pod względem gęstości szlaków turystycznych. O ile w granicach
Polski najwyŜszym szczytem jest Biskupia Kopa (889 m n.p.m), o tyle na
terytorium Czech znajduje się najwyŜszy szczyt całego omawianego
obszaru – Poprzeczna Góra (975 m n.p.m.) ze śladami średniowiecznego
górnictwa złota.
ŚcieŜki przyrodniczo-dydaktyczne
Ochrona przyrody to nie tylko określone zakazy i nakazy. To
równieŜ edukacja ekologiczna, która pozwala lepiej poznać i zrozumieć
świat przyrody. To właśnie celom poznawczym słuŜą ścieŜki edukacyjnoprzyrodnicze, będące szczególnym rodzajem szlaków turystycznych.
MoŜna na nich zaobserwować świat natury, zidentyfikować procesy
w niej zachodzące oraz dowiedzieć się więcej o walorach przyrodniczych
Gór Opawskich.
Na terenie Pakru Krajobrazowego „Góry Opawskie” zostały
wytyczone następujące ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne:
•
„Doliną Bystrego Potoku na szczyt Biskupiej Kopy” (7,4 km) –
charakteryzują ją występujące wzdłuŜ całej trasy odsłonięcia skalne
oraz wyrobiska po eksploatacji łupka fyllitowego i złota,
•
„Z Pokrzywnej przez Olszak i śabie Oczko do Jarnołtówka”
(4,3 km) – wiedzie lasem mieszanym przez szereg punktów widokowych
32
i wychodni skalnych zwanych „Karolinkami” do „śabiego Oczka” – stawu
w wyrobisku po kamieniołomie,
•
„Z Jarnołtówka do RozdroŜa Pod Piekiełkiem” (2 km) – wiedzie
przez „Karliki” – malownicze odsłonięcia skalne do „RozdroŜa Pod
Piekiełkiem” – pozostałości po kamieniołomie łupka fyllitowego,
•
„Skrajem rezerwatu Cicha Dolina” (1 km) – biegnie granicą
rezerwatu,
przy
której
znajdują
się
liczne
tablice
poglądowe
informujące o wartościach przyrodniczych rezerwatu,
•
„Przez Górę Chrobrego w Głuchołazach” (5 km) – jest bardzo
urozmaiconą ścieŜką i prowadzi przez dwa rezerwaty przyrody „Nad
Białką” i „Las Bukowy”,
•
„gimnazjalna” ścieŜka przyrodniczo-historyczna (3,7 km) –
pokrywa się na odcinku Prudnik-Dębowiec ze „Szlakiem Historycznym
Lasów Królewskiego Miasta Prudnika”,
•
„licealna” ścieŜka przyrodniczo-historyczna (7 km) – jest
„poszerzoną” wersją ścieŜki wytyczonej przez gimnazjalistów.
Łączna długość wszystkich ścieŜek przyrodniczo-dydaktycznych
w Górach Opawskich wynosi 30,4 km. RównieŜ w Czechach są one formą
przybliŜania zagadnień związanych z ochroną środowiska.
Ośrodki edukcji przyrodniczej
Niebagatelne
środowiska
znaczenie
naturalnego
oraz
dla
wychowania
uprzystępniania
w
poszanowaniu
wiedzy
o
Górach
Opawskich mają ośrodki edukacji ekologicznej. Istnieją one w siedzibach
Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” w Pokrzywnej oraz Chronionego
Obszaru Krajobrazowego „Jesioniki” w Jeseniku, gdzie pracownicy tych
jednostek dzielą się fachową wiedzą z zainteresowanymi. Grupy mogą
nie tylko zapoznać się z wypreparowanymi eksponatami, ale równieŜ
uczestniczyć w zajęciach terenowych.
33
Najczęstszymi gośćmi ośrodków są grupy szkolne. W 2009 r.
Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Pokrzywnej odwiedziło prawie 2 900
osób w 90 grupach.
Nie sposób równieŜ pominąć wkładu w edukację przyrodniczą
Nadleśnictwa Prudnik, którego słuŜby chętnie pomagają w zrozumieniu
zjawisk zachodzących w przyrodzie.
Formy współpracy polsko-czeskiej
Wraz z nawiązaniem i rozwojem dobrych sąsiedzkich stosunków
polsko-czeskich,
okazywać
się
„dorywcza”
współpraca
niewystarczająca.
Wspólne
transgraniczna
działania
zaczęła
kończące
się
sukcesami i przynoszące korzyści obu stronom oraz wola zacieśnienia
wzajemnych relacji, zaowocowały powstaniem zorganizowanych form
współpracy.
Harmonizacja
podejmowanych
przedsięwzięć
pozwala
wskazać wspólne cele oraz zrozumieć potrzeby obu stron. Dodatkowo
rokuje ona jeszcze lepsze efekty podejmowanych działań.
Postępująca integracja europejska wychodzi niejako naprzeciw
oczekiwaniom mieszkańców rejonu Gór Opawskich. UmoŜliwia ona
szersze przenikanie, uzupełnianie i lepsze poznanie sąsiadujących ze
sobą kultur narodowych.
Euroregion „Pradziad”
Umowa ramowa o utworzeniu polsko-czeskiego Euroregionu
„Pradziad” została zawarta w 1997 r. w Jeseniku. Ze strony polskiej
podpisało ją Stowarzyszenie Rozwoju Gmin Dorzecza Osobłogi i Unia
Turystyczna Ziemi Nyskiej, a ze strony czeskiej Stowarzyszenie Miast
i Gmin Powiatów Bruntal, Jesenik i Sumperk. W niedługim czasie
ukonstytuowały się władze Euroregionu.
34
Obecnie
w
skład
Euroregionu
wchodzi
114
samorządów
członkowskich, przy czym ze strony polskiej jest to 35 gmin i 5
powiatów, natomiast z czeskiej 75 miast i gmin. Jego powierzchnia
wynosi 7 386 k m2 , co odpowiednio rozkłada się na 5 486 km2 i 1 900
km2. Euroregion wspólnej siedziby. Siedzibą czeskiej części jest Wrbno
pod Pradziadem, a polskiej - Prudnik.
Zgodnie z umową ramową Euroregion wspiera współpracę m.in.
w dziedzinach: planowania przestrzennego, środowiska naturalnego,
rozwoju turystyki i przejść granicznych dla ruchu osobowego, wymiany
kulturalnej i ochrony wspólnego dziedzictwa kultury.
Współpraca przygranicznych gmin
Wzrastające zainteresowanie turystów Górami Opawskimi oraz
nasilający
się
transgraniczny
samorządowe
Głuchołaz
turystycznej.
Otwarciem
do
ruch
turystyczny
uruchomienia
takiego
miejsca
skłonił
punktu
okazały
władze
informacji
się
równieŜ
zainteresowane władze Zlatych Hor, które w 1997 r. podpisały umowę
partnerską z Głuchołazami. Nawiązanie współpracy i wytyczenie
wspólnego celu otworzyło drogę do sięgnięcia po środki finansowe z Unii
Europejskiej. W 1998 r. został złoŜony projekt „Centrum Informacji
Turystycznej Miast Przygranicznych Głuchołazy-Zlate Hory", zakładający
uruchomienie biur informacyjnych w obu miastach. Zlatohorski punkt
informacji turystycznej został umieszczony w Muzeum Miejskim,
natomiast
biuro
w
Głuchołazach
znalazło
swoją
siedzibę
w pomieszczeniach przy WieŜy Bramy Górnej.
Na podniesienie standardu usług turystycznych oraz poprawę
funkcjonowania ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów wpłynie
znacząco zrealizowanie systemu kanalizacji w dolinie Złotego Potoku.
Przedsięwzięcie to będzie miało równieŜ duŜe znaczenie dla poprawy
35
stanu środowiska przyrodniczego. Projekt ten obejmuje równieŜ czeską
część doliny z podłączeniem kanalizacji Zlatych Hor.
Samorządy Głuchołaz i Zlatych Hor podjęły takŜe działania
zmierzające do promocji turystycznej regionu. Ich efektem była
realizacja projektu „Zapraszamy, Zveme Vas – promocja walorów
turystycznych
Gór
Opawskich
i
Zlatohorskiej
vrchoviny”
dofinansowanego ze środków unijnych.
WciąŜ
nie
atrakcyjności
w
pełni
turystycznej
wykorzystaną
pogranicza
szansą
na
podniesienie
polsko-czeskiego
jest
zagospodarowanie i udostępnienie reliktów dawnego górnictwa złota na
terenie Głuchołaz i Zlatych Hor. Krokiem w realizacji tego celu było
powołanie Miejskiego Muzeum w Zlatych Horach ze stałą wystawą
poświęconą kopalnictwu złota oraz utworzenie po obu stronach granicy
szlaków turystycznych, biegnących przez tereny dawnych kopalń.
Promocji turystycznej wspólnych tradycji kopalnictwa złota słuŜył
projekt „Europejskie dziedzictwo górnictwa na terenie Głuchołaz
i Zlatych Hor” zrealizowany w 2001 r.
Obecnie priorytetem w stosunkach transgranicznych jest otwarcie
w Głuchołazach kolejowego osobowego przejścia granicznego. W tym
celu w 2003 r. odbyło się wspólne posiedzenie samorządów Głuchołaz
i Jesenika. MoŜliwe, Ŝe juŜ niedługo, po dziesięciu latach róŜnych
zabiegów, z głuchołaskiego dworca będzie moŜna dostać się koleją do
Opawy, Jesenika czy na Ramzową.
Tymczasem w Prudniku trwa rewitalizacja parku miejskiego
w ramach projektu „Dziedzictwo przyrodnicze miast Prudnik i Bruntal
nowym transgranicznym produktem turystycznym”. Wspólne działanie
ma
na
celu
ochronę
unikalnych
walorów
przyrodniczych
i krajobrazowych obu miast oraz wykorzystanie ich do aktywizacji
turystycznej.
36
Na uwagę zasługują równieŜ finansowane ze środków Unii
Europejskiej wydawnictwa regionalne o transgranicznej tematyce.
Traktują one zarówno o dziedzictwie kulturalnym, architektonicznym,
jak i przyrodniczym pogranicza polsko-czeskiego. Część z nich została
zamieszczona w bibliografii.
Współpracy Zespołu Opolskich Parków Krajobrazowych z Parkiem
Krajobrazowym Jesioniki
W 1992 r. została zawarta umowa o współpracy pomiędzy
ówczesnym Zarządem Opolskich Parków Krajobrazowych i Chronionym
Obszarem Krajobrazowym „Jesioniki”, która obowiązuje do dnia
dzisiejszego. Jak stanowi jej preambuła, została nawiązana z potrzeby
utrzymania,
odnowienia
i
zachowania
równowagi
w
środowisku
naturalnym sąsiadujących przygranicznych chronionych obszarów oraz
przekazywania praktycznych doświadczeń w zakresie prowadzenia
działalności dotyczącej ochrony środowiska i przyrody. Zawiera ona
szereg postanowień szczegółowo regulujących zakres współpracy.
Współpraca
Polskiego
Towarzystwa
Turystyczno-Krajoznawczego
z Klubem Czeskich Turystów
Charakter nieformalny ma współpraca pomiędzy przygranicznymi
oddziałami Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Klubu
Czeskich Turystów. Inicjatywy obu instytucji pozwalają lepiej poznać
pogranicze polsko-czeskie szerokiemu kręgowi osób. Społeczeństwo
moŜe uczestniczyć w imprezach turystycznych organizowanych przez
sąsiada i poznać osobliwości jego kraju. Ostatnimi czasy wyraźnie
transgraniczego charakteru nabrały „maratony piesze” i tradycyjne
świętowanie Nowego Roku na szczycie Biskupiej Kopy.
37
Perspektywy zacieśniania i rozwoju współpracy transgraniczej
Podejmowane
działania
na
rzecz
rozwoju
i
zacieśniania
współpracy transgranicznej w Górach Opawskich przynoszą wymierne
korzyści, a ich osią jest ruch turystyczny. Ostatnimi czasy ulega on
wzmoŜeniu, co wymaga kroków restrukturyzacyjnych i inwestycyjnych
w infrastrukturę
wypoczynkową.
W
tych
teŜ
obszarach
naleŜy
spodziewać się dalszego pogłębiania wzajemnych relacji przy znacznym
wsparciu środkami unijnymi. Obecne środki budŜetowe są bowiem
niewystarczające.
JeŜeli obrany kierunek współpracy będzie utrzymywany, naleŜy
spodziewać się w najbliŜszym czasie:
•
które
stworzenia miejsc postojowych i ogólnodostępnych parkingów,
nie
będą
nadmiernie
ingerowały
w
walory
przyrodniczo-
krajobrazowe, zapewniając równocześnie bezpieczeństwo przyjezdnym
turystom,
•
podniesienia
standardu
bazy
noclegowej
oraz
zaplecza
turystyczno-sportowego,
•
uruchomienia
wypoŜyczalni
sprzętu
turystycznego,
co
umoŜliwi lepsze poznanie omawianego terenu,
•
skanalizowania ruchu turystycznego, co da moŜliwość jego
lepszego monitorowania oraz pozytywnie wpłynie na ochronę walorów
przyrodniczych,
•
dynamicznego rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej
cieszących się w ostatnim czasie coraz większym zainteresowaniem,
•
wzbogacenia sieci pieszych szlaków turystycznych o trasy do
uprawiania narciarstwa biegowego, turystyki konnej oraz kajakowej na
rzece Białej Głuchołaskiej,
•
powrotu do tradycji uzdrowiskowej Głuchołaz i Zlatych Hor,
a takŜe Pokrzywnej, Jarnołtówka i Trzebini,
38
•
sformalizowania
współpracy
pomiędzy
przygranicznymi
towarzystwami turystycznymi,
•
dalszego
wspierania
regionalnej
inicjatywy
wydawniczej,
szczególnie wielojęzycznej.
Całokształt działań finalnie wpłynie na podniesienie atrakcyjności
Gór Opawskich, co da bodziec do dalszego wzrostu zainteresowania
omawianym obszarem zarówno ze strony turystów krajowych, jak
i zagranicznych. Turystyka przyrodnicza jako produkt turystyczny z
powodzeniem funkcjonuje na pograniczu polsko-czeskim, nabierając
charakteru transgranicznego, dlatego teŜ powinna doczekać się dalszych
programów rozwoju i doskonalenia.
PowyŜszy tekst stanowił skróconą wersję referatu wygłoszonego na Sejmiku
Przedkongresowym "Krajoznawstwo Śląska Opolskiego na szlakach europejskich",
Opole, 4 czerwca 2010 r. Pełny tekst referatu wraz z bibliografią moŜna znaleźć
na stronie Oddziału Regionalnego Śląsk OpolskiegoPTTK:
http://orso.pttk.pl/sympozja/Sejmik10/S23-sejm.htm
39