WYROK Z DNIA 24 MARCA 2011 r., III AUa 159/11 Skoro

WYROK Z DNIA 24 MARCA 2011 r.,
III AUa 159/11
Skoro ustawodawca, uznając, że niemożność realizacji wynikającego
z Układu Zbiorowego Pracy obowiązku wypłaty ekwiwalentu z tytułu prawa do
bezpłatnego węgla przez likwidowane przedsiębiorstwa górnicze jest sk utkiem
realizowanej reformy górnictwa i przeniósł obowiązek realizacji roszczeń
wynikających z uprawnień do bezpłatnego węgla na Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, to zakres jego realizacji winien pokrywać się z zakresem roszczeń
mających być realizowanych przez zwolnionego z tego obowiązku pracodawcę.
W przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia praw majątkowych osoby
uprawnionej do deputatu, a tym samym – jak podniósł Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 12 grudnia 2005 r. o sygn. akt SK 20/04 – naruszenia art. 64 ust.
2 Konstytucji RP.
art. 55 ustawy z 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do
funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach
i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. nr 162, poz. 1112 ze zmianami).
Sędzia SA Marta Pańczyk – Kujawska (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SA Alicja Podczaska
Sędzia SA Mirosław Szwagierczak
Sąd Apelacyjny w Rz. w sprawie z wniosku Władysławy Ż. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Rz. o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego
węgla, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 marca 2011 r. apelacji wniesionej przez
wnioskodawczynię od wyroku Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 19 stycznia 2011 r.
z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w Rz. z dnia 31 sierpnia 2010 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni
Władysławie Ż. prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, od daty
wstrzymania.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 31 sierpnia 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Rz. odmówił
Władysławie Ż. prawa do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla.
W podstawie prawnej decyzji Zakład powołał ogólnie przepisy ustawy o ekwiwalencie
pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw
górniczych z dnia 6 lipca 2007 r. (Dz. U. nr 147, poz. 1031 ze zmianami). Jednocześnie Zakład
uchylił decyzję z 29 czerwca 2001 r. przyznającą odwołującej prawo do ekwiwalentu.
1
W uzasadnieniu decyzji Zakład wskazał, że w podstawie wymiaru emerytury wnioskodawczyni
została uwzględniona pełna równowartość deputatu węglowego, co uzasadnia odmowę prawa do
ekwiwalentu z tego tytułu.
W odwołaniu, od powyższej decyzji, Władysława Ż. domagała się jej zmiany i przyznania
prawa do ekwiwalentu pieniężnego.
Odpowiadając na odwołanie Zakład podtrzymał swoje stanowisko zawarte
w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Organ rentowy podniósł, iż ekwiwalent został w całości
wliczony do zarobków odwołującej wykazanego w druku Rp – 7. ZUS podkreślił także, że
wnioskodawczyni pobierała ekwiwalent wskutek błędnej decyzji z 29 czerwca 2001 r., bowiem
PRG „M.” nie było przedsiębiorstwem górniczym w rozumieniu art. 55 ustawy z 26 listopada
1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. nr
162, poz. 1112 ze zmianami), w związku z czym wnioskodawczyni nie mogła nabyć prawa do
ekwiwalentu.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia
24 marca 2011 r. po rozpoznaniu sprawy z wniosku Władysławy Ż. oddalił wniesione odwołanie.
Sąd I instancji wskazał w pierwszej kolejności na decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w Ch. z dnia 23 maja 1999 r. przyznającą wnioskodawczyni prawo do
emerytury od 26 lutego 1999 r. oraz decyzję z 29 października 1999 r. odmawiającą jej prawa do
ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla. Dalej Sąd wskazał, iż
ubezpieczonej przyznano prawo do ekwiwalentu decyzją z 29 czerwca 2001 r., która to decyzja
została uchylona w przedmiotowym postępowaniu. Sąd ustalił także, iż w zaświadczeniu
o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z 24 lutego 1999 r. podano, że węgiel w całości wliczono do
zarobku i od wykazanych wynagrodzeń zostały przekazane składki na rzecz ZUS. Tym samym
w ocenie Sądu wartość deputatu została uwzględniona w podstawie wymiaru świadczenia
Władysławy Ż.
Dokonując oceny prawnej sprawy Sąd Okręgowy powołał treść art. 1 i art. 2 ustawy
o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, art. 55 ustawy o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz
szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych. Dalej przywołał rozporządzenie
Ministra Gospodarki z 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania
ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla i wypłacania tego ekwiwalentu
oraz zasad refundowania kosztów deputatu węglowego i rent wyrównawczych (Dz. U. nr 43, poz.
427) i stwierdził, że wypłata ekwiwalentu mogła nastąpić wyłącznie na wniosek przedsiębiorstwa
górniczego, zaś wykaz przedsiębiorstw górniczych został umieszczony w załączniku nr 1 do
rozporządzenia Rady Ministrów z 27 kwietnia 1999 r. w sprawie wykazu przedsiębiorstw
górniczych oraz przedsiębiorstw robót górniczych (Dz. U. nr 38, poz. 362 ze zmianami),
w którym to nie zostało wymienione PRG „M.” w upadłości. Wobec powyższego Sąd Okręgowy
uznał decyzję ZUS przyznającą wnioskodawczyni prawo do ekwiwalentu pieniężnego za wydaną
na skutek błędu organu rentowego i uznał, że została ona prawidłowo uchylona jako pozbawiona
2
podstawy prawnej. W ocenie Sądu wnioskodawczyni nie spełnia również przesłanek do
przyznania jej ekwiwalentu na podstawie obecnie obowiązującej ustawy, w związku z czym po
myśli art. 477 14 § 1 k.p.c. oddalił wniesione przez nią odwołanie.
Apelację od powyższego wyroku wniosła Władysława Ż. stwierdzając że jest on
niesprawiedliwy. Podniosła, iż pracując w PRG „M.” przez 23 lata była objęta Układem
Zbiorowym Pracy z 21 grudnia 1991 r. i tym samym spełnia wszelkie przesłanki do przyznania
jej tego świadczenia. Dalej podniosła, iż Przedsiębiorstwo w którym pracowała jest wymienione
w załączniku nr 3 rozporządzenia co było podstawą przyznania przez Sąd Apelacyjny
w Katowicach wyrokiem z 10 sierpnia 2000 r. o sygn. akt III AUa 845/00 ekwiwalentu
pracownikowi tego Przedsiębiorstwa.
Sąd Apelacyjny zaważył, co następuje:
Apelacja wnioskodawczyni jest w pełni uzasadniona i skutkować musi wydaniem
orzeczenia reformatoryjnego.
W pierwszej kolejności wypadnie przypomnieć, że pierwotnym źródłem
uprawnień do bezpłatnego węgla był Układ Zbiorowy Pracy dla pracowników zakładów
górniczych z 21 grudnia 1991 r., a prawo do deputatu węg lowego stanowiło świadczenie
związane ze stosunkiem pracy. Obowiązek jego realizacji obciążał pracodawców, także
w stosunku do emerytów, rencistów i innych osób niebędących pracownikami (art. 22
Układu). Protokołem dodatkowym nr 7 do tego Układu z 21 listo pada 1995 r.
dopuszczono możliwość wypłacania deputatu w formie ekwiwalentu pieniężnego.
Wobec negatywnego skutku reformy górnictwa dla sytuacji finansowej
przedsiębiorstw górniczych i przedsiębiorstw robót górniczych, ustawą o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych ustawodawca
zdecydował o przejęciu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych od zakładów objętych
ustawą, obowiązku wypłaty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego
węgla dla osób uprawnionych do bezpłatnego węgla na podstawie Układu Zbiorowego
Pracy, które uzyskały emeryturę przed 31 grudnia 2006 r. Powyższe unormowanie
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 12 grudnia 2005 r. o sygn. akt SK 20/04 uznał
za zabezpieczenie realizacji roszczenia pracowniczego, a tym samym instrument
ochrony praw majątkowych. Mając powyższe na uwadze nie sposób zgodzić się
z poglądem organu rentowego, podzielonym przez Sąd Okręgowy, iż skoro wypłacany
wnioskodawczyni ekwiwalent został uwzględniony w podstawie wymiaru jej
świadczenia, to roszczenie w tym zakresie zostało zaspokojone i nie przysługuje jej
prawo do ekwiwalentu. Źródłem bowiem uprawnienia wnioskodawcz yni w tym zakresie
jest Układ Zbiorowy Pracy, gdyby świadczenie to nadal obciążało pracodawcę
wnioskodawczyni, to byłoby wypłacane niezależnie od tego czy ekwiwalent został
wliczony do podstawy świadczenia emerytalnego, czy też nie. Skoro ustawodawca,
3
uznając, że niemożność realizacji tego obowiązku przez likwidowane przedsiębiorstwa
górnicze jest skutkiem realizowanej reformy górnictwa i przeniósł obowiązek realizacji
roszczeń wynikających z uprawnień do bezpłatnego węgla na Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, to zakres jego realizacji winien pokrywać się z zakresem roszczeń
mających być realizowanych przez zwolnionego z tego obowiązku pracodawcę. W
przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia praw majątkowych osoby uprawnionej do
deputatu, a tym samym – jak podniósł w wyżej przywołanym wyroku Trybunał
Konstytucyjny – naruszenia art. 64 ust. 2 Konstytucji RP.
Nie sposób także zgodzić się z argumentacją, iż wnioskodawczyni nie słusznie
nabyła prawo do ekwiwalentu decyzją z 29 czerwca 2001 r. W tym miejscu wypadnie
przypomnieć, iż 22 lipca 1999 r. PRG „M.” zwróciło się do ZUS-u o wypłatę
Władysławie Ż. ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla. Zakład
rozpoznawszy wniosek decyzją z 29 października 1999 r. odmówił wnioskodawczyni
tego prawa. Wskutek wniosku złożonego przez wnioskodawczynię 9 kwietnia 2001 r.
ZUS Oddział w Rz. przyznał wnioskodawczyni prawo do ekwiwalentu pieniężnego.
U podstaw takiej decyzji legło powołane przez odwołującą orzeczenie Sądu
Apelacyjnego w Katowicach o sygn. akt III AUa 845/00, w którym zrównano pozycję
osób pracujących w Przedsiębiorstwach Górniczych z osobami pracującymi
w Przedsiębiorstwach Robót Górniczych. W tym miejscu należ przypomnieć, iż
w powoływanym wyżej wyroku z 12 grudnia 2005 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził,
że zróżnicowanie uprawnień do ekwiwalentu pieniężnego byłych pracowników kopalń
oraz przedsiębiorstw robót górniczych jest sprzeczne z Konstytucją. Konsekwencją
powyższego orzeczenia było uchwalenie ustawy o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu
prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych.
Powyższe orzeczenie wprawdzie nie uchyliło z mocą wsteczną sprzecznych
z Konstytucją zapisów art. 55 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do
funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach
i zadaniach gmin górniczych, a co za tym idzie wydanego na jego podstawie
rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad
przyznawania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla i wypłacania tego
ekwiwalentu oraz zasad refundowania kosztów deputatu węglowego i rent wyrównawczych,
jednakże Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż stanowi ono podstawę wznowienia
postępowania w sprawach w których odmówiono prawa do ekwiwalentu pieniężnego
osobom zatrudnionym w innych zakładach pracy niż likwidowane kopalnie. Trybunał
stwierdził także, iż pierwotne brzmienie art. 55 tej ustawy (a więc obowiązujące w dacie
złożenia wniosku przez PRG „M.” jak i wydania decyzji z 29 czerwca 2001 r.) jest
zgodne z Konstytucją. Art. 55 ust. 1 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla
kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, w tym brzmieniu przewidywał wypłac anie
przez organ rentowy ekwiwalentu pieniężnego osobom uprawnionym do bezpłatnego
4
węgla na podstawie Układu Zbiorowego Pracy, jeśli uzyskały prawo do emerytury przed
31 grudnia 2002 r. nie różnicując sytuacji pracowników kopalń i przedsiębiorstw robót
górniczych. Z powyższego wynika więc, iż decyzja przyznająca wnioskodawczyni
prawo do ekwiwalentu pieniężnego była zgodna z uznanym za konstytucyjny art.
55 powołanej wyżej ustawy, natomiast była sprzeczna z § 3 ust. 1 w zw. z § 1 pkt
1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 kwietnia 1999 r., którego zapisy, jak wynika
z wyżej przywołanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są sprzeczne z Konstytucją.
Pomimo, iż wyrok ten nie miał wpływu na byt prawny powyższego rozporządzenia, gdyż nie ono
było przedmiotem skargi konstytucyjnej rozpoznawanej przez Trybunał, to podkreślenia wymaga
iż zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP sędziowie podlegają jedynie Konstytucji i ustawom,
mają więc obowiązek odmówienia stosowania niezgodnych z Konstytucją aktów niższej rangi niż
ustawy, bowiem odmienne orzeczenie skutkowałoby naruszeniem Konstytucji (vide – wyrok
Sądu Najwyższego z 7 marca 2003 r. o sygn. akt III RN 33/02, OSNP 2004/7/111; wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 8 stycznia 2009 r. o sygn. akt III SA/Gd
191/08, LEX 470288; postanowienie Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2000 r. o sygn. akt III ZP
27/00, OSNP 2001/10/331) . Tym samym obecnie brak jest podstaw do uchylenia decyzji z dnia
29 czerwca 2001 r. przyznającej wnioskodawczyni prawo do ekwiwalentu, skoro przepis rangi
podustawowej wykluczający ją z grupy podmiotów uprawnionych do tego prawa jest sprzeczny
z Konstytucją.
Końcowo zauważyć wypadnie niekonsekwentne stanowisko ZUS i Sądu Okręgowego,
które z jednej strony twierdzą, iż wnioskodawczyni pobierała ekwiwalent pieniężny wskutek
błędu organu rentowego i bez podstawy prawnej, a jednocześnie odmawiają jej tego prawa na
podstawie ustawy o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób
uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych, z tej tylko przyczyny, iż pobierała ona
ekwiwalent po 31 grudnia 2001 r. Jeśli bowiem wnioskodawczyni pobierała ten ekwiwalent bez
podstawy prawnej, to brak jest podstaw by pozbawiać ją uprawnień wynikających z ustawy,
mającej przecież zrównać jej uprawnienia z uprawnieniami pracowników przedsiębiorstw
górniczych.
W tym stanie rzeczy apelacja wnioskodawczyni skutkować musiała zmianą
zaskarżonego wyroku stosownie do dyspozycji art. 386 § 1 k.p.c.
5