Tomasz Szybisty Witraże I połowy XIX wieku na ziemiach polskich1

Tomasz Szybisty
Witraże I połowy XIX wieku na ziemiach polskich1
Kraków, Uniwersytet Jagielloński
W badaniach nad sztuką ostatnich dwustu lat rozpowszechniony jest pogląd, że
witraż pojawił się w Polsce na nowo dopiero po roku 18502, a zatem bez mała sto lat
później niż w Europie Zachodniej, gdzie już w połowie XVIII stulecia daje się
zaobserwować wzmożone zainteresowanie barwnymi przeszkleniami3. Niniejszy
artykuł ma na celu podważenie tej opinii i wstępne rozeznanie problematyki witrażu
pierwszej połowy XIX wieku na ziemiach polskich.
Bezpośrednią przyczyną odrodzenia witrażu była wywodząca się z Anglii
fascynacja wiekami średnimi i rozwój neogotyku. Istotną rolę odegrała w tym procesie
dekoracja Strawberry Hill – rezydencji będącej kluczowym ogniwem rozwoju
wczesnego Gothic Revival – w której na wielką skalę zastosowano witraże dawne. O
użyciu spoliów witrażowych zadecydowały tu względy artystyczne (dążenie do
nadania wnętrzu średniowiecznego charakteru i wywołania niesamowitego nastroju),
ale i praktyczne, bo choć tradycja wytwarzania witraży figuralnych była kultywowana
w Anglii nieprzerwanie przez cały okres nowożytny (głównie w technice malowidła
na szkle), to stanowiła wówczas już raczej zamierające zjawisko artystyczne. Dopiero
właśnie wczesnoromantyczne zainteresowanie średniowieczem dało ożywczy impuls
podupadłej sztuce witrażowej, a przykłady prac współczesnych z tego czasu
odnajdziemy również w rezydencji Walpole’a4. Witraż, lub przynajmniej barwne
szybki, był w tym czasie jednak nie tylko pożądanym elementem wystroju coraz
częstszych neogotyckich wnętrz, lecz także cenionym obiektem kolekcjonerskim, a
zabytki dawnego rzemiosła masowo importowano z Europy kontynentalnej,
szczególnie z Francji ogarniętej falą porewolucyjnej sekularyzacji.
Pełny tekst artykułu został wydrukowany na łamach rocznika „Sacrum et Decorum” I,
2008. Zamówienia proszę kierować do Wydawnictwa UR.
1
Prezentowany tu artykuł powstał przy okazji prac nad dysertacją XIX-wieczne witraże kościołów i klasztorów
Krakowa (1815–1914), przygotowywanej pod kierunkiem dr. hab. Marka Zgórniaka w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2
Por. artykuł Danuty Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej w niniejszym tomie.
3
E. Vaassen, Bilder auf Glas. Glasgemälde zwischen 1780-1870, München–Berlin 1997, s. 37.
4
M. Peover, Horace Walpole’s use of stained glass at Strawberry Hill, „British Art. Journal” 5, nr 1
(Spring/Summer 2004), s. 22–29.