Kultura w perspektywie sieci współpracy

Kultura w perspektywie sieci współpracy
Chociaż zjawisko powstawania sieci współpracy znane jest od kilkudziesięciu lat – najczęściej
pod nazwą partnerstwo, to w ostatnim czasie nabiera nowego znaczenia dla krajowego, a
szerzej, europejskiego środowiska kulturalnego. Programy wspólnotowe, w tym Kreatywna
Europa dla kultury i sektorów kreatywnych na lata 2014-2020, wyraźnie pokazują, że jednym z
obszarów szczególnie promowanych przez Komisję Europejską ma być właśnie działalność
europejskich sieci organizacji kulturalnych.
Podczas Europejskiego Kongresu Kultury we Wrocławiu w 2011 r., w kontekście spraw związanych z
kształtowaniem się sieci współpracy kulturalnej, padło stwierdzenie, że „niezbędnym narzędziem na
poziomie unijnym i międzynarodowym, okazują się bardziej elastyczne, a poziom motywacji ich
członków jest wyższy niż w bardziej tradycyjnych kanałach współpracy kulturalnej”
(http://www.culturecongress.eu, Jean-Pierre Deru). We współczesnej Europie sieci współpracy
kulturalnej uznaje się za powszechne i otwarte formy działania na płaszczyźnie wymiany
doświadczeń, tworzenia inspiracji i realizacji wspólnych pomysłów. Takie międzynarodowe
stowarzyszenia mogą też przyczyniać się do kształtowania polityki kulturalnej dzięki wzajemnemu
wsparciu i solidarności zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym.
Czym zatem jest sieć współpracy kulturalnej?
Angielskie słowo network, w kontekście współpracy czy partnerstwa, należy rozumieć jako grupę
osób pozostających ze sobą w interakcji. Zatem sieć współpracy kulturalnej (ang. cultural network )
to organizacja osób lub instytucji o podobnych zainteresowaniach zawodowych lub zbliżonej roli
pełnionej we własnym środowisku kulturalnym czy danej dziedzinie sztuki. Europejskie sieci
kulturalne działają ponad granicami państwowymi, przyjmując najczęściej formę prawną jako
stowarzyszenia. Zdecydowana większość sieci aktywnie działających na forum europejskim to
obecnie stabilne i dojrzałe organizacje, mające przejrzyste deklaracje misji, statuty, procedury
podejmowania decyzji, grupy robocze i rozległą sieć współpracowników w terenie. Nie zmienia to
faktu, że istotnymi cechami wielu takich struktur pozostają innowacyjność i elastyczność wynikające
ze stopnia zaangażowania poszczególnych członków sieci, rodzaju podejmowanych projektów, a
przede wszystkim gotowości do reakcji na zmiany w sektorze kultury. Szerokie spektrum wiedzy,
umiejętności i doświadczenia prezentowane przez organizacje członkowskie oraz fakt, że sieci są
ogniwami łączącymi pomiędzy podstawowym podmiotami sektora kultury (indywidualnymi
artystami, animatorami, organizacjami trzeciego sektora) a instytucjami międzynarodowymi, sprawia,
iż stowarzyszenia te stały się niezbędnym narzędziem do wpływania na politykę kulturalną na
poziomie całej Unii Europejskiej.
Gdyby chcieć wymienić najważniejsze cechy organizacyjne sieci współpracy kulturalnej to
należałoby wskazać na następujące:
• silne relacje interpersonalne
• niehierarchiczne relacje pomiędzy partnerami w sieci
• otwartość na rozwój i zmianę, która jest wyróżnikiem organizacji sieciowych
• innowacyjność działań, związana głównie z wysokim poziomem zaangażowania członków sieci
(partnerstwa).
Sieci kulturalne, w swoim założeniu, są strukturami o niewielkim stopniu sformalizowania,
ulegającymi ciągłemu rozwojowi – głównie dzięki przyjmowaniu nowych członków wnoszących w
partnerstwo swoje kompetencje i doświadczenia. Kolejne wyróżniki owych organizacji to możliwość
uczestniczenia w nich na zasadzie indywidualnie określonych aktywności. Tego rodzaju elastyczność i
oraz indywidualizowanie działań każdego z partnerów z uwzględnieniem jego potencjału sprawia, że
zwykle przynosi to uczestnikom korzyści w sferze szeroko pojętego rozwoju zawodowego.
Czy zatem udział w takiej międzynarodowej sieci współpracy zawsze jest opłacalny dla pojedynczej
organizacji?
1
Jak w większości przedsięwzięć o charakterze partnerskim, żeby uczestnictwo w sieci faktycznie się
opłacało, wymaga to zaangażowania. Decyzja musi być wyrażona solidarnie i jednogłośnie, ponieważ
to cała organizacja będzie ponosiła koszty (to przecież dodatkowe obciążenie nie tylko finansowe, ale
związane również z nakładem pracy i czasu dla więcej niż jednej osoby) oraz korzystała z korzyści
płynących z członkostwa w sieci. Współdziałanie w ramach powołanego partnerstwa nie nakłada na
swoich członków obowiązku aktywnego zaangażowania – nie ma, na przykład, obowiązku
uczestnictwa na każdym ze spotkań czy wydarzeń realizowanych w ramach sieci. Ale, tak jak w życiu,
nieobecni tracą to co najważniejsze w tego typu inicjatywach: możliwość wpływu na kształt i
przyszłość współpracy (dotyczące jej decyzje zapadają na ogół w trakcie zgromadzeń ogólnych),
szansę włączenia się w nowe wspólne projekty czy udziału w szkoleniach i warsztatach, a, przede
wszystkim, umyka okazja do spotkania się z przedstawicielami innych organizacji członkowskich.
Największą wartością sieci są jej członkowie, pojedynczy ludzie! To właśnie oni są najważniejsi –
dzięki ich poznawaniu, bezpośredniemu obcowaniu z nimi powstają nowe pomysły i przyjaźnie
mające potem wpływ na jakość partnerstwa.
Współpraca kulturalna w ramach międzynarodowej sieci współpracy jest wyjątkową szansą na rozwój
każdej instytucji kultury. Stanowi cenny wkład w kształcenie otwartego, nowoczesnego człowieka,
kosmopolity, humanisty zorientowanego na inne kultury, sztukę, dziedzictwo swojego kraju i świata.
Instytucje działające w ramach sieci wzbogacają edukację dzieci, młodzieży szkolnej i studentów oraz
odbiorców ponad granicami państwowymi i kulturowymi. Są naturalną platformą dyskusji o sprawach
trudnych w kontaktach między mieszkańcami różnych zakątków Europy, przełamywania stereotypów
i tworzenia spektakularnych inicjatyw, które, bez tego typu współpracy, nie byłyby do udźwignięcia
(zarówno finansowego jak i organizacyjnego) przez pojedyncze organizacje.
Współdziałanie w sieci to wielkie wyzwanie XXI wieku oraz odpowiedź na potrzeby współczesnego
człowieka.
Sieci współpracy są stosunkowo młodym, ale też silnie rozwijającym się zjawiskiem w kulturze
europejskiej. Na potrzeby tego typu przedsięwzięć, z inicjatywy Europejskiej Fundacji Kultury
(ECF), w 2004 r. powstał projekt pod nazwą LabforCulture. Inicjatywa ta, oraz związane z nią
projekty i działania tworzone są z uwzględnieniem zróżnicowanych perspektyw odzwierciedlających
kulturalne potrzeby i zainteresowania całej społeczności europejskiej. Obecnie portal służy informacją
o instytucjach kultury i realizowanych przez nie przedsięwzięciach sieciowych z blisko 50 krajów.
Poniżej wymieniono jedne z najważniejszych sieci współpracy obejmujących swoim zasięgiem
Europę. Obszerną listę europejskich sieci kulturalnych można znaleźć na stronie internetowej
www.labforculture.org .
1. Sieć Współpracy Kulturalnej dla Partnerstwa Wschodniego1
Sieć Współpracy Kulturalnej dla Partnerstwa Wschodniego to inicjatywa partnerska, która
stwarza możliwość spotkania praktyków i organizacji kulturalnych z krajów Partnerstwa
Wschodniego i Unii Europejskiej, ma służyć do rozwoju współpracy ponad granicami.
Gromadzi głównie przedstawicieli kultury niezależnej i organizacji non-profit,
niesformalizowane grupy i indywidualnych artystów i aktywistów, nie wykluczając instytucji
samorządowych i państwowych. Tworzona sieć jest inicjatywą oddolną, nie narzucającą
żadnych odgórnych rozwiązań, o demokratycznej strukturze, ze szczególnym poszanowaniem
różnorodności kulturowej. Zadaniem sieci na arenie międzynarodowej będzie reprezentacja i
rzecznictwo na rzecz rozwoju kultury Partnerstwa Wschodniego.
Działania dotyczące Partnerstwa Wschodniego przyczyniły się do rozwoju współpracy
województw Polski Wschodniej (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie,
1
Projekt Partnerstwa Wschodniego to program współpracy w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa z
sześcioma państwami z Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego:Białorusią, Ukrainą, Mołdawią, Gruzją,
Armenią i Azerbejdżanem.
2
warmińsko-mazurskie) i projektu Wschód Kultury, który jest kontynuacją Europejskiego
Stadionu Kultury.
2. EFCO – European Folk Culture Organisation, www.efcoinfo.org Sieć składa się z federacji,
organizacji i grup aktywnych w obszarze sztuki i kultury ludowej z ponad 36 krajów.
Organizacje członkowskie z Polski:

Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne, Poznań, www.wtk.poznan.pl

Towarzystwo Poligrodzianie, Przeźmierowo, www.poligrodzianie.pl
3. European Festivals Association, www.efa-aef.eu Sieć tworzą festiwale muzyki, teatru, tańca
oraz wielodyscyplinarne, a także krajowe federacje festiwali z 38 krajów. Za swoje główne
zadanie uznaje ona promocję festiwali oraz podkreślanie ich znaczenia dla międzynarodowej
współpracy kulturalnej.Organizacje członkowskie z Polski:

Międzynarodowy Festiwal Muzyczny Chopin i jego Europa, www.chopin.nifc.pl,

Wielkanocny Festiwal Ludwiga van Beethovena, www.beethoven.org.pl,

Międzynarodowy Festiwal Wratislavia Cantans, www.vratislaviacantans.pl,
4. Europe Jazz Network, www.europejazz.net. Sieć skupia 87 członków (festiwale jazzowe,
kluby, niezależnych promotorów, producentów, stowarzyszenia krajowe itd.) z 27 krajów.
Misją EJN jest promocja na scenie europejskiej muzyki improwizowanej, zwłaszcza w
kontekście edukacyjnym, oraz tworzenie możliwości spotkań i warunków dla rozwoju
artystów muzyków, organizacji oraz publiczności z różnych krajów.
Organizacje członkowskie z Polski:

Jazztopad Festival, Wrocław, www.jazztopad.pl
5. Europa Cantat – European Choral Association, www.europeanchoralassociation.org, Sieć
chórów z ponad 50 krajów, działająca jako platforma współpracy organizacji, zespołów
chóralnych, dyrygentów, kompozytorów, menedżerów. Umożliwia planowanie i realizację
wspólnych projektów artystycznych oraz aranżuje szkolenia.Organizacje członkowskie z
Polski:

Chór Akademii Medycznej w Gdańsku, Gdańsk–Wrzeszcz, www.choramg.pl,

Chór Dziewczęcy „Skowronki”, Poznań, www.chor-skowronki.pl,

Chór Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawla II, Lublin,

Krakowski Chór Akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego, www.chor.pl ,

Szczeciński Chór Chłopięcy „Słowiki”, www.slowiki.szczecin.pl .
6. Europa Nostra -www.europanostra.org. Sieć skupia ponad 400 organizacji zajmujących się
problematyką ochrony dziedzictwa (organizacje pozarządowe, naukowe, władze samorządowe
itd.). Głównym zadaniem jest lobbing na rzecz dziedzictwa na forum europejskim.
Organizacje członkowskie z Polski:
3

Stowarzyszenie Patria Polonorum, Warszawa,

Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, www.snap.org.pl,

Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, www.tmhzk.krakow.pl,

Towarzystwo Przyjaciół Warszawy, www.tpw.org.pl,

Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków, www.mck.krakow.pl,

Zespół Pałacowy Kurozwęki, www.kurozweki.com
7. ERIH – European Route of Industrial Heritage, www.erih.net, Sieć tworzą miejsca
dziedzictwa przemysłowego w Europie, organizacje publiczne i prywatne, takie jak muzea
techniki, obiekty poprzemysłowe itd. Członkami sieci mogą być również osoby
fizyczne.Organizacje członkowskie z Polski:

Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej,
www.muzeumtechniki.pl,

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice, www.slaskie.pl,

Muzeum Chleba, Radzionków, www.muzeum-chleba.pl,

Tyskie Muzeum Piwowarstwa - Tyskie Browarium, www.tyskiebrowarium.pl,

Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego „Guido”, Zabrze, www.kopalniaguido.pl,

Muzeum Browaru Żywiec, www.muzeumbrowaru.pl
8. IFLA – International Federation of Library Associations and Institutions, www.ifla.org Jest to
federacja o zasięgu światowym, reprezentująca interesy bibliotek i centrów informacji. Należy
do niej 1700 członków ze 150 krajów. Promuje wysokie standardy usług bibliotecznych i
informacyjnych. Organizacje członkowskie z Polski:

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, www.sbp.pl,

Biblioteka Narodowa, www.bn.org.pl,

Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, www.buw.uw.edu.pl,

Indywidualni członkowie z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu i in.
9. ECPNM: European Conference of Promoters of New Music, www.ecpnm.com. Związek
organizacji zajmujących się promocją muzyki współczesnej (skomponowanej po 1950 r.) –
festiwali, zespołów muzycznych, organizatorów koncertów itd. Organizacje członkowskie z
Polski:

Laboratorium Muzyki Współczesnej w Warszawie, www.laboratorium.org.pl,

Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej, www.ptmw.art.pl,

Festiwal Warszawska Jesień, www.warszawska-jesien.art.pl .
10. RESEO – European Network for Opera and Dance Education, www.reseo.org .Sieć skupia 70
teatrów operowych w Europie z 21 krajów. Działa na rzecz edukacji operowej poprzez
współpracę między teatrami, seminaria, wspólne projekty.Organizacje członkowskie z Polski:

Teatr Wielki - Opera Narodowa, www.teatrwielki.pl.
11. IETM: Informal European Theatre Meetings, www.ietm.org .Jest to jedna z najbardziej
znaczących sieci europejskich – należy do niej ponad 400 członków z ponad 45 krajów.
Skupia głównie organizacje „niezależne”, działające w obszarze sztuk scenicznych (teatr,
4
muzyka, taniec itd.) i zaangażowane we współpracę między dyscyplinami artystycznymi,
krajami i kulturami. Organizacje członkowskie z Polski:

Centrum Kultury w Lublinie, www.ck.lublin.pl ,

Fundacja HOBO Art, Warszawa, www.hoboartfoundation.org ,

Fundacja Malta, Poznań, www.malta-festival.pl ,

Narodowy Instytut Audiowizualny, Warszawa, www.nina.gov.pl ,

Poznańskie Stowarzyszenie Inicjatyw Teatralnych, www.psit.org.pl,

Teatr Łaźnia Nowa, Kraków, www.laznianowa.pl
Idee powstawania sieci współpracy kulturalnej w Europie mają już wieloletnią tradycję i niezwykle
szeroki wachlarz form ukształtowanych przez dziesięciolecia wspólnej działalności. Na ich kształt
wpływały warunki geograficzne, polityczne i społeczne w poszczególnych państwach, a także
tworzenie i poszerzanie europejskiej wspólnoty politycznej i gospodarczej. Obok różnorodnych form
międzynarodowej wymiany kulturalnej koordynowanej przez stosowne ministerstwa, stanowiącej
między innymi, istotne narzędzie dyplomacji, w latach 80-tych XX w. nastąpiła intensyfikacja działań
integracyjnych. Kontakty artystów, naukowców i profesjonalistów ponad narodowymi podziałami i
poza sztywnymi ramami wyznaczonymi przez relacje międzypaństwowe nie były niczym nowym.
Jednak powstawanie organizacji, które dziś nazywamy europejskimi sieciami kulturalnymi,
zapoczątkowało inne podejście do kwestii współpracy. Autorzy, przygotowanego na zlecenie Komisji
Europejskiej, raportu z badań nad europejską współpracą kulturalną zaznaczyli, że zakres i treść
współdziałania wyznaczane są obecnie przez „wielostronny przepływ projektów i inicjatyw
realizowanych przez artystów indywidualnych, organizacje non-profit, lokalne muzea, teatry i grupy
artystyczne, agencje artystyczne, samorządy lokalne i regionalne, jak również przez rządy państw
oraz instytucje kulturalne bezpośrednio im podlegające”, podkreślając tym samym wzrastające
znaczenie międzynarodowych organizacji kulturalnych należących do trzeciego sektora.
5