Pobierz - mikroekonomia.net

Paweł Młodkowski
ROZDZIAŁ 15
MIKROPODSTAWY W MODELOWANIU INTEGRACJI
WALUTOWEJ
Wprowadzenie
Integracja monetarna w sensie procesu oznacza zacieśnianie współpracy międzynarodowej i koordynacji w zakresie pieniądza. Osiągnięcie pełnej integracji monetarnej oznacza
stan, w którym grupa krajów prowadzi wspólną politykę pieniężną, brak jest barier dla przepływu kapitału wewnątrz unii monetarnej i występuje centralizacja rezerw walutowych przy
nieodwołalnie ustalonych kursach bilateralnych (Corden 1972). Są to warunki wystarczające,
aby można było stwierdzić, iż istnieje unia walutowa. Pomimo, że wprowadzenie wspólnego
pieniądza nie jest warunkiem koniecznym uznania ugrupowania za unię walutową, po spełnieniu warunków podanych przez Cordena (1972), to dla rozważań dotyczących mikroekonomicznych podstaw w modelowaniu integracji monetarnej jest to bardzo ważny element.
Należy go zatem dodać do warunków konstytuujących unię monetarną. Jest to dodatkowo
uzasadnione tym, że kilka z korzyści płynących z integracji w zakresie pieniądza postulowanych przez teorię ekonomii (np. likwidacja pewnych kosztów transakcyjnych) występuje dopiero po wprowadzeniu wspólnej jednostki monetarnej.
Podejmując zagadnienia podstaw mikroekonomicznych w modelowaniu integracji
monetarnej należy pamiętać o dwóch związanych ze sobą rozróżnieniach dotyczących pieniądza. Chodzi tu o rodzaj punktu widzenia: z perspektywy rynku i pojedynczego podmiotu w
odniesieniu do umowy społecznej w zakresie wymiany pieniężnej i aktywu zwanego pieniądzem. Rozważania dotyczące mikropodstaw dla modelowania integracji monetarnej muszą
wychodzić od przesłanek dla istnienia pieniądza, jako dobra obiegowego, czynników decydujących o popycie na to specyficzne dobro transakcyjne i warunków, które muszą być spełnione, aby istnienie pieniądza było ekonomicznie uzasadnione. Dopiero wtedy możliwe staje
się osiągnięcie całościowego podejścia i formalnych ram analitycznych dla badań nad mechanizmami gospodarki pieniężnej, w tym także gospodarki unii walutowej.
J. M. Keynes wskazał na trzy podstawowe funkcje pieniądza stanowiące przesłanki do
występowania popytu na to specyficzne dobro obiegowe. Pieniądz jest środkiem wymiany, co
odróżnia gospodarkę pieniężną i barterową. Stanowi on również jednostkę, w której wyraża
się ceny i wartość dóbr. Pieniądz jako aktyw służy przechowywaniu wartości. Należy jednak
pamiętać, że istnieje wiele dóbr, które doskonale przechowują wartość, lecz nie służą jako
środek wymiany. Są także takie dobra, w których wyrażona jest wartość lub cena, lecz nie są
one powszechnie akceptowanym środkiem wymiany. Z tych powodów warunkiem konstytuującym dla pieniądza jest pełnienie funkcji transakcyjnej. Jak wskazuje Laider (1997), studiowanie mikroekonomicznych podstaw dla zjawisk pieniężnych musi być umiejscowione w
analizie rynku, a nie pojedynczego podmiotu. Zwykle bowiem w mikroekonomii wychodzi
się od wyboru indywidualnego jednostki rozważanej w samotności. W podręcznikach odnaleźć można przykłady, których bohaterem jest Robinson Crusoe. W bardziej zaawansowanych
opracowaniach punktem wyjścia jest „reprezentatywna jednostka”, której cechy, po przeprowadzeniu agregacji, pozwalają na otrzymanie równań popytu i podaży. To z kolei służy do
wyznaczenia równowagi w gospodarce składającej się z wielu „Robinsonów”. Badania zjawisk pieniężnych, a w szczególności budowanie zagregowanej funkcji popytu na środek wy-
Mikropodstawy w modelowaniu integracji walutowej
167
miany, nie może powielać tego schematu. Robinson Crusoe funkcjonuje w świecie, w którym,
aż do przybycia Piętaszka, nie występuje wymiana rynkowa. Rozwiązując swoje problemy
gospodarcze wchodzi on w interakcje z otaczającą naturą wykorzystując posiadaną technologię i zasób pracy. Możliwość osiągnięcia korzyści płynących z wymiany z Piętaszkiem nadal
nie kreuje potrzeby istnienia pieniądza, gdyż w modelu gospodarki z dwoma osobami wymiana barterowa jest wydajnym rozwiązaniem. Wymiana pieniężna występuje zatem w sytuacji gospodarki złożonej z co najmniej trzech podmiotów. Dopiero taki układ może podlegać
integracji monetarnej. Zaproponowane dotychczas modele integracji monetarnej i unii walutowej pomijały całkowicie ten problem, zakładając explicite, że gospodarki tworzące unię
składają się z „reprezentatywnej jednostki”, której użyteczność (lub bogactwo) są przedmiotem optymalizacji. Wystąpienie integracji monetarnej warunkowane jest jednak istnieniem
pieniądza, czyli dobra obiegowego pełniącego funkcję transakcyjną. Odwołując się do spostrzeżeń Laidera (1997) można stwierdzić, iż warunkiem koniecznym istnienia pieniądza jest
gospodarka złożona z trzech podmiotów, z których każdy wytwarza inne dobro. Dopiero wtedy występuje potrzeba wymiany pieniężnej, czyli systematyczne pojawianie się po jednej
stronie każdej transakcji tego szczególnego przedmiotu, który jest akceptowany i oferowany
nie ze względu na swoje właściwości jako dobro konsumpcyjne lub produkcyjne, lecz z powodu oczekiwania, że będzie ono akceptowane przez kolejnych kontrahentów. Aby wymiana
pieniężna była wydajna, to rynek, na którym odbywa się wymian barterowa, czyli istnieje
jedność miejsca, czasu i akcji oraz ceny oczyszczające rynek, musi być relatywnie zbyt kosztowna jako alternatywne rozwiązanie organizacyjne.
Analizując modele integracji monetarnej można zatem wskazać na najczęściej niejawne założenie istnienia pieniądza. Z punktu widzenia podstaw mikroekonomicznych oznacza to
jednak konieczność uwzględnienia odmiennych charakterystyk gospodarek podlegających
integracji. Rozważając popyt na pieniądz gospodarstwa domowego zakłada się implicite istnienie wymiany pieniężnej jako rozwiązania opartego na spójnym przekonaniu grupy podmiotów, co nazwać można „instytucją społeczną”. Oznacza to, że wszelkie rozważania w zakresie pieniądza i integracji monetarnej powinny wychodzić od analizy rynku, a nie jednostki,
gdyż jest to warunek wstępny istnienia indywidualnego popytu transakcyjnego na pieniądz.
To podejście od strony rynku, a nie od wyboru indywidualnego, jest z gruntu niewalrasowskie. Podstawy ekonomii walrasowskiej mogą pomimo tego być pomocne w badaniach ekonomicznych, w których zagadnienia pieniądza i integracji monetarnej nie są kluczowe (Laider
1997, str. 1214).
Modelowanie integracji monetarnej. Przegląd literatury.
Przegląd literatury zawierającej modele unii monetarnej i integracji monetarnej obejmować będzie okres od 1990 roku. Wynika to z istotnego wzrostu częstotliwości podejmowania tej tematyki przez instytucje i niezależnych ekonomistów próbujących odpowiedzieć na
pytania pojawiające się w związku z utworzeniem Unii Gospodarczej i Walutowej we Wspólnotach Europejskich.
Jednym z pierwszych, którzy zwrócili uwagę na mikropodstawy dla teorii Optymalnych Obszarów Walutowych, był Minford (1993). Stosując podejście oparte na modelu równowagi ogólnej z zaliczkami gotówkowymi, próbował on uchwycić zalety posiadania autonomii w prowadzeniu polityki stabilizacyjnej. Jednak ta klasa modeli (cash-in-advance), pomimo, że pozwala spełnić warunki ekonomii walrasowskiej, to powoduje niemożność
uwzględnienia zagadnień tradycyjnie podejmowanych w dziedzinie integracji monetarnej.
Inny model z 1993 roku, autorstwa Melitza (1993), zawiera szczegółową analizę problematyki wpływu integracji monetarnej na wymianę handlową. Pozycja ta pomija jednak całkowicie
kwestie pieniężne.
168
Paweł Młodkowski
Aizenman i Flood (1993) zaproponowali model oparty na szerokich mikropodstawach.
Badali oni korzyści różnych mechanizmów dostosowawczych (przepływ pracowników versus
płynne kursy walutowe). W świecie składającym się z dwóch krajów wytwarzających jedno
dobro za pomocą nakładów jednego czynnika produkcji, korzystniejsze są dostosowania za
pomocą przepływu pracowników. Wynika to z faktu wyrównywania się w ten sposób krańcowej produktywności i osiągania optymalnej alokacji zasobów w ramach unii.
Integracja monetarna badana jest także w dużych międzynarodowych makromodelach,
w rodzaju GEM (Global Economy Model) stworzonego przez departament badawczy MFW
(IMF 2004). Należy on do najnowszej klasy stochastycznych modeli dynamicznej równowagi
ogólnej (SDGE). Od poprzednich generacji makromodeli odróżnia go zintegrowanie reakcji
zagregowanej podaży i popytu opartej na teorii mikroekonomicznej. Wcześniejsze modele,
oparte na oczekiwaniach adaptacyjnych lub racjonalnych oczekiwaniach, czy modele realnego cyklu koniunkturalnego, wyprowadzały swoje wyniki bez odwoływania się do podstaw
mikroekonomicznych. Co więcej, ze względów czysto technicznych, opierały się one na fałszywych związkach między zmiennymi makroekonomicznymi, które ułatwiały rozwiązanie.
Jednak przejście do dużych modeli gospodarki otwartej o mocnych podstawach mikroekonomicznych pozwoliło na wykorzystanie ich do analizy wpływu polityki makroekonomicznej
zarówno na popyt, jak i na podaż.
Model GEM zasługuje tu na bliższe omówienie ze względu na swoje cechy umożliwiające efektywną analizę wybranych aspektów (Na przykład zastosowanie go do oceny
wpływu wzrostu konkurencji w UGW (IMF 2004)) lub całej gospodarki unii monetarnej.
Model ten składa się z firm, które wytwarzają dobra, gospodarstw domowych, które konsumują oraz dostarczają pracy i kapitału firmom oraz rządu, który nakłada podatki i realizuje
wydatki publiczne. Co bardzo ważne, w modelowaniu świata wykorzystującego pieniądz jako
dobro transakcyjne – wiele małych firm produkuje zróżnicowane produkty. Stąd barter przestaje być najbardziej efektywnym sposobem prowadzenia transakcji i konieczne jest wystąpienie pieniądza. Zatem, istnieje wymiar nominalny, który może być przedmiotem integracji
w skali międzynawowej. Wykorzystując model GEM, przeprowadzono symulację konsekwencji zwiększenia konkurencji w UGW do poziomu obecnego w USA (Bayoumi, Laxton,
Pesenti 2004). Wyniki w postaci istotnego wzrostu realnego PKB, konsumpcji, korzyści dla
reszty świata, wzrostu zamożności obywateli UGW i podniesienia elastyczności cen i płac są
skrótowo przedstawiane w pracy IMF (2004), a szczegóły można znaleźć w opracowaniu
Bayoumi, Laxton i Pesenti (2004).
Po raz pierwszy Europejski Bank Centralny przedstawił duży model makroekonomiczny o podstawach mikroekonomicznych dla całej UGW w 2001 roku (Fagan, Henry, Mestre 2001). Pozwolił on poznać cechy i zachowanie gospodarki Strefy Euro. Tworzono go w
celu prognozowania i symulacji oraz analizy wpływu polityki gospodarczej. Natomiast
skromniejsza propozycja ujęcia UGW w ramy modelu pojawiła się już w 2000 roku (Coenen,
Wieland 2000). Także i w tym przypadku koncepcja opierała się na podstawach mikroekonomicznych akcentując racjonalne oczekiwania podmiotów oraz nominalne sztywności cen i
płac.
Europejski Bank Centralny zaproponował także duży model makroekonomiczny klasy
SDGE oparty na rozbudowanych mikropodstawach (Smets, Wouters 2002). Od tamtego czasu
był on wielokrotnie wykorzystywany do analizy rozmaitych zagadnień z zakresu polityki gospodarczej w UGW. Wymienić tu należy następujące prace. Smets i Wouters (2004) analizują
szoki gospodarcze i czynniki odpowiadające za występowanie tarcia w cyklu koniunkturalnym. Badania te sprowokowały metodologiczne rozważania zespołu Juillard et al. (2006) w
oparciu o dane empiryczne dla USA. Okazało się, iż różnice w założeniach modelowych,
okresach i sposobie pomiaru zmiennych odpowiadają za odmienne wyniki końcowe. Poszukiwania słabych stron stochastycznych modeli dynamicznej równowagi ogólnej (SDGE) były
Mikropodstawy w modelowaniu integracji walutowej
169
kontynuowane. W pracy Canova i Sala (2006) wskazano na wątpliwości dotyczące niedookreślenia (under-identification) modeli tej klasy. Oprócz tego zauważono, że nie można poddawać ich testowaniu ze względu na brak odpowiednich informacji, a wstępne restrykcje narzucone w modelu wydają się być zawsze spełnione w danych empirycznych. Jednak żadne
ze zgłoszonych zastrzeżeń i potencjalnych przyczyn niedookreślenia modelu nie dotyczą jego
podstaw mikroekonomicznych.
Christoffel, Kuester i Linzert (2006) wykorzystali model klasy SDGE do testowania
znaczenia rynku pracy w unii monetarnej dla wspólnej polityki pieniężnej. Ze względu na
heterogeniczność tego rynku w okresie przed 1999 estymacje odbywały się w oparciu o dane
statystyczne Niemiec. Na tej podstawie udowodniono relatywne znaczenie szoków na rynku
pracy dla polityki pieniężnej.
Fagan i Gaspar (2007) w modelu opartym na gospodarstwach domowych typu Blanchard-Yaari, wykazali istnienie korzyści z procesu dostosowania gospodarki dążącej do
członkostwa w UGW. W szczególności dotyczą one zmniejszenia kosztów finansowania zagranicznego. Jako powód tego zjawiska Autorzy wskazują zmniejszenie premii za ryzyko i w
konsekwencji obniżenie stóp procentowych. Tu także podstawy mikroekonomiczne dotyczące
zachowania elementów składowych gospodarki pozwoliły na efektywne modelowanie zagadnień integracji monetarnej.
Bruha i Podpiera (2007) zbudowali model klasy SDGE składający się na poziomie
mikroekonomicznym wyłącznie z firm. Zastosowali oni ten warsztat do badań dynamiki
transformacji gospodarek nowych krajów członkowskich UE. Celem było prognozowanie
trajektorii i tempa realnej aprecjacji walut narodowych w procesie przechodzenia od krajowej
polityki pieniężnej do wspólnej polityki pieniężnej w ramach UGW.
Za przełom w całościowym podejściu do modelowania mechanizmów gospodarczych
występujących w unii monetarnej należy uznać pracę Coenena, McAdama i Stauba (2007).
Zaproponowali oni nowy model klasy SDGE dla całej UGW. Koncepcja ta została stworzona
i rozwijana przez EBC. Autorzy dokonali badania wpływu zmniejszenia zaburzeń na rynku
pracy wywoływanych przez struktury podatkowe krajów UGW. Udowodniono istnienie korzyści z ograniczenia zaburzeń generowanych przez systemy podatkowe krajów członkowskich. Podobnie jak w pierwszej pracy opartej na modelu GEM (Bayoumi, Laxton, Pesenti
2004) prezentującej wyniki symulacji dla krajów UGW, wpływ narzuconych warunków
zgodnych z cechami gospodarki USA, doprowadził do rozpoznania znacznego pozytywnego
wpływu na realny PKB. Z punktu widzenia niniejszego artykułu ważne jest wprowadzenie
przez zespół Coenena, McAdama i Stauba (2007) heterogenicznych gospodarstw domowych
(dwa rodzaje).
Staub i Tchakarov (2007) zastosowali model SDGE do badania efektów zmian struktury wydatków publicznych w krajach UGW. Była to zmodyfikowana wersja koncepcji zbudowanej dla gospodarki wszystkich krajów członkowskich Strefy Euro. Po raz kolejny model
o mocnych podstawach mikroekonomicznych przyniósł rezultaty potwierdzające mechanikę
gospodarek prowadzących wspólną politykę pieniężną.
Jedna z najnowszych publikacji, autorstwa Adjemian, Pariesa i Moyen (2007), podejmuje modelowanie gospodarek połączonych unią monetarną w oparciu o model DSGE próbując odpowiedzieć na pytanie o optymalną politykę pieniężną w zależności od fazy cyklu
koniunkturalnego. Jednym z wniosków sformułowanych w tej pracy jest konieczność dopracowania ekonomicznych mikropodstaw i ekonometrycznej identyfikacji szoków strukturalnych, gdy podejmuje się analizę optymalnej polityki gospodarczej w oparciu o wyestymowany model. Autorzy wykazali, że pozytywne szoki w podaży pracy wynikające ze zmian w
wydajności i szoki narzutu na wynagrodzenia posiadają równoważne efekty w obserwowanych danych, ale implikują one zupełnie inne rozwiązania dla optymalnej polityki gospodarczej (monetarnej). Stanowi to więc podstawę dla poszukiwania rozszerzonych podstaw mi-
170
Paweł Młodkowski
kroekonomicznych, gdyż optymalna polityka jest wrażliwa na strukturę szoków gospodarczych – które jak na razie nie są dostatecznie opracowane na poziomie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Wśród modeli stworzonych poza EBC na uwagę zasługuje jeszcze kilka koncepcji.
Ricci (1997) zaproponował rozbudowany model unii monetarnej badając warunki konieczne
dla osiągnięcia korzyści z tytułu integracji. Ramy analityczne obejmowały w tym przypadku
zachowanie firmy i konsumenta oraz równowagę rynkową. Posłużyło to do określenia kosztów i korzyści z tytułu utworzenia unii monetarnej przy założeniu istnienia nominalnych
sztywności. Wyniki uzyskane na podstawie tego modelu o mocnych mikropodstawach potwierdziły większość cech i warunków optymalnego obszaru walutowego.
Odmienne założenia dotyczące cen i płac (pełna elastyczność) odnaleźć można w modelu unii monetarnej zbudowanym przez Coopera i Kempfa (1998). Przedmiotem optymalizacji jest tu użyteczność wyłącznie gospodarstwa domowego. Gospodarki będące przedmiotem integracji walutowej są identyczne i, co wyjątkowe, siła robocza jest niemobilna. Wśród
wszystkich przedstawionych dotychczas modeli praca Coopera i Kempfa (1998) odróżnia się
otwarcie sformułowanym założeniem istnienia pieniądza w obu gospodarkach i narzuconej
przez władze obu krajów wymianie pieniężnej w przypadku dobra (jednego) lokalnego. Odpowiada to ograniczeniu narzuconemu w zakresie pieniądza narodowego w formie przedpłat
gotówkowych (cash-in-advance). W oparciu o mikropodstawy w zakresie wyboru indywidualnego model ten podkreśla zależność między krajami w zakresie handlu i przepływów finansowych, istnienie aktywów nominalnych oraz obecność pewnych tarć w handlu, które mogą
być zlikwidowane dzięki integracji walutowej.
Alesina i Barro (2000) także badali rolę integracji monetarnej w redukowaniu kosztów
transakcyjnych towarzyszącym wymianie handlowej. Ponadto, dzięki wprowadzeniu zagadnień polityki monetarnej podkreślają oni różnicę między sposobem jej prowadzenia. Ma to na
celu przedstawienie skutków pozbycia się niezależności w tym zakresie dla poziomu cen.
Dochodzą oni do wniosku, iż proces wzrostu liczby krajów na świecie w XX wieku, a co za
tym idzie zmniejszenie ich relatywnych rozmiarów, niesie przesłanki do tworzenia unii monetarnych. Autorzy wychodzą od indywidualnej funkcji produkcji z jednym nakładem i zunifikowanym produktem, którego ilość jest zindywidualizowana i cena jest ustalana w warunkach monopolu. Dobra te podlegają wymianie wewnątrzkrajowej, w której brak kosztów
transakcyjnych i wymianie zagranicznej, w której takie koszty są obecne. Wybór reprezentatywnej jednostki dotyczy dwóch obszarów: produkcji i konsumpcji oraz zakupów dóbr krajowych i zagranicznych. Celem jest maksymalizacja konsumpcji. Jest to model, który spełnia
postulat w zakresie mikropodstaw dla modelowania integracji monetarnej, gdyż zakłada on
istnienie wielu dóbr oraz wymiany pieniężnej, gdyż barter nie jest wtedy rozwiązaniem efektywnym.
Corsetti i Pesenti (2002) w prostym modelu dowodzą, że jeśli podmioty gospodarcze
ustalają ceny swoich produktów w sposób optymalny w warunkach integracji monetarnej, to
kraje połączone unią stają się optymalnym obszarem walutowym. Jest to kolejny artykuł postulujący endogeniczność klasycznych kryteriów OCA. Dobrobyt jest mierzony funkcją użyteczności reprezentatywnej jednostki w każdym z krajów członkowskich. Model składa się
tylko z dwóch krajów, które specjalizują się, każdy w jednym typie dobra podlegającego wymianie. Jednak ilość dóbr będąca przedmiotem handlu jest bardzo duża, gdyż każde z tych
dwóch dóbr jest wytwarzane w nieskończonej liczbie marek. Są one wytwarzane przez liczne
reprezentatywne gospodarstwa domowe w obu gospodarkach. Funkcja użyteczności takiego
podmiotu zawiera standardowe składniki (konsumpcję i pracę). Międzyokresową stopę substytucji pracy i czasu wolnego reprezentuje stopa dyskontowa. Wymiana produkowanych
dóbr odbywa się w warunkach konkurencji monopolistycznej.
Obserwując ewolucję makroekonomicznych modeli opartych na mikropodstawach za-
Mikropodstawy w modelowaniu integracji walutowej
171
rysowuje się dążenie do zwiększania stopnia wysublimowania ram analitycznych. Początkowo założenia dotyczące podmiotów tworzących gospodarkę narzucały daleko idącą homogeniczność. Dopiero w ostatnich latach zaczęto modyfikować cechy firm i gospodarstw domowych w kierunku zróżnicowania produkcji i konsumpcji. Wydaje się jednak, iż przyczyny
wprowadzenia heterogeniczności reprezentatywnych podmiotów nie miały nic wspólnego ze
wskazaną w niniejszym artykule koniecznością uwzględnienia ekonomicznego uzasadnienia
dla istnienia pieniądza. Jest ona zatem dodatkowym racjonalnym argumentem przemawiającym za nieodzownością wskazanych poniżej modyfikacji w modelowaniu procesów integracji
walutowej.
Krytyka mikropodstaw w modelowaniu makroekonomicznym
Przez wiele dziesięcioleci modelowanie zjawisk makroekonomicznych odbywało się
w całkowitym oderwaniu od teorii mikroekonomicznej. Pomimo iż zagadnienia mikropodstaw były podnoszone już od lat 70., to faktyczna i pełna implementacja tych koncepcji dokonała się na przełomie XX i XXI wieku. Sztandarowym przykładem jest przejście przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy do modelu GEM jako podstawowego narzędzia analitycznego i prognostycznego.
Nie można jednak zapominać o wątpliwościach natury metodologicznej, gdy wychodząc od wyboru indywidualnego, poprzez agregację identycznych jednostek, wnioskuje się o
zależnościach w skali całej gospodarki. Kirman (1992) przedstawił najważniejsze zastrzeżenia co do mikropodstaw w modelach makroekonomicznych wskazując na kilka możliwych
rozwiązań pozwalających uniknąć błędów przy agregacji i wnioskowaniu w oparciu o wyestymowany model. Można bowiem zauważyć, że nie istnieje formalne uzasadnienie, iż zagregowane jednostki będą postępowały w taki sam sposób, jak jednostka maksymalizująca
swoją użyteczność. Obecny stan rozwoju podstaw teoretycznych nie gwarantuje kolektywnego racjonalnego postępowania. Brak jest związku między zachowaniem jednostki i grupy.
Aby lepiej zrozumieć naturę tego problemu, można posłużyć się następującym przykładem.
Chodzi w nim o to, że po agregacji ograniczenia budżetowego dwóch reprezentatywnych jednostek wybór koszyka dóbr (pomiędzy dobrem I i dobrem II) jest zupełnie inny, niż na poziomie wyboru indywidualnego. Przypadek ten przedstawiony jest na rysunku 1.
Rysunek 1. Agregacja ograniczenia budżetowego i wybór koszyka dóbr maksymalizującego
użyteczność.
II
C
x
B
xa
A
xb
ya
D
Źródło: Kirman 1992, str. 125.
y
yb
E
F
I
172
Paweł Młodkowski
Dwa reprezentatywne gospodarstwa domowe : „a” o izokwantach użyteczności (linia
ciągła) oraz „b” (linia przerywana) posiadają takie samo ograniczenie budżetowe AE i dokonują wyboru koszyków maksymalizujących ich użyteczność ya i yb. Jeśli ich ograniczenie
budżetowe dane jest linią BD, to wybierają one odpowiednio koszyki xa oraz xb. Po przeprowadzeniu agregacji w przypadku pierwszego ograniczenia budżetowego, koszyk dóbr maksymalizujący użyteczność jest oznaczony jako „y” i leży na linii ograniczenia budżetowego
BF. Dla drugiego przypadku, optymalnym wyborem jest koszyk „x” leżący na linii CE. Pomimo że „reprezentatywna jednostka” podejmuje taki sam wybór, jak zsumowane wybory „a”
i „b”, to na poziomie makro koszyk „y” jest preferowany względem „x” podczas gdy analizowane osobno podmioty „a” i „b” preferują xa względem ya oraz xb względem yb. Nie jest
zatem uprawnione wyprowadzanie preferencji społeczeństwa z preferencji indywidualnych.
Najważniejszym problemem metodologicznym, na który zwrócił uwagę Kirman
(1992) jest reakcja reprezentatywnej jednostki na zmiany parametrów modelowych. Dobrym
przykładem wprost z praktyki modelowania integracji monetarnej jest zmiana polityki gospodarczej. Reakcja jednostki może diametralnie różnić się od reakcji społeczeństwa, które ma
ona reprezentować (patrz rysunek 1).
Podobnie jak Laider (1997), tak i Kirman (1992) postuluje poszukiwanie i rozwijanie
metodologicznie poprawnych mikropodstaw w oparciu o badania zagregowanego zachowania
wynikającego z bezpośrednich interakcji pomiędzy heterogenicznymi jednostkami. W standardowych modelach równowagi ogólnej stosowanych ostatnio do badania gospodarki UGW
przez Europejski Bank Centralny heterogeniczność dochodu, czy preferencji może posiadać
dodatkowo stabilizujący wpływ. Dzięki temu zachowanie w ujęciu zagregowanym może być
„wygładzone”, co zaobserwował już Cournot. [„… erratic individual demand behavior may
give very smooth aggregate demand behavior.”]
Podejmując próby modelowania zachowania w skali całej gospodarki unii monetarnej,
uzasadnione jest przyjęcie założenia o zróżnicowaniu jednostek produkujących, konsumujących i dostarczających czynniki produkcji. Wchodzenie przez te jednostki w interakcje musi
być bezpośrednie i świadome. Dopiero wtedy uzasadnione będą kolejne kluczowe dla analizy
cechy systemu gospodarczego, takie jak mechanizm wymiany dóbr (barter versus wymiana
pieniężna), przekazywanie informacji, budowanie reputacji (przez instytucje), organizowanie
się jednostek w grupy w celach negocjowania. Jak wskazuje Kirman (1992), bardzo istotne
dla cech relacji między heterogenicznymi jednostkami są struktury rynkowe, w których podmioty funkcjonują. Jest to jednak zagadnienie wykraczające poza ramy niniejszego artykułu.
Mikropodstawy wymagane przy modelowaniu integracji walutowej
Krytyka podejścia do modelowania makroekonomicznego w oparciu o agregację
identycznych reprezentatywnych jednostek (Kirman 1992) oraz zastrzeżenia sformułowane
wobec mikropodstaw modelowania zjawisk pieniężnych (Laider 1997, Cuthbertson 1997)
pozwalają na sformułowanie ogólnych ram analitycznych i założeń dla poprawnego metodologicznie opisu unii walutowej.
Istnieje kilka warunków wstępnych dla integracji monetarnej, z których każdy musi
być ekonomicznie uzasadniony. Jako pierwszy z nich uznać należy konieczność istnienia pieniądza w każdej gospodarce. Ekonomiczne uzasadnienie dla istnienia wymiany pieniężnej i
dobra transakcyjnego występuje po spełnieniu kilku warunków. System gospodarczy musi
składać się co najmniej z trzech podmiotów. Każdy z tych podmiotów musi wytwarzać i
sprzedawać inne dobro niż dwa pozostałe. Dodatkowo, barter musi być nieefektywnym
kosztowo rozwiązaniem organizacyjnym dla wymiany między tymi trzema heterogenicznymi
podmiotami. Narzucanie założenia o istnieniu pieniądza i wymiany pieniężnej, jak w modelu
Coopera i Kempfa (1998), pomimo iż wygodne, to brak mu całkowicie uzasadnienia ekonomicznego, co stawia cały model i uzyskane wyniki pod znakiem zapytania.
173
Mikropodstawy w modelowaniu integracji walutowej
Gospodarka podlegająca integracji monetarnej nie może być w tym procesie ujmowana przez pryzmat reprezentatywnej jednostki, gdyż brak wtedy podstaw dla istnienia pieniądza. W najprostszym podejściu założyć zatem można istnienie trzech różnych od siebie podmiotów (A, B, C), które produkują odmienne dobra (GA, GB, GC) i nie są samowystarczalne,
co zagwarantować trzeba koniecznością nabywania dóbr wytwarzanych przez innego producenta.
Rysunek 2. Struktura gospodarki i wymiany rynkowej wymagająca istnienia pieniądza.
Popyt na: GA + GB
A
M
GA
GB
M
GC
B
Popyt na: GB + GC
C
Popyt na: GC + GA
M
Źródło: Opracowanie własne.
Konieczne jest dodatkowe założenie dotyczące popytu każdej jednostki (A, B, C), aby
nie trzeba było wprowadzać sztucznego i skomplikowanego warunku o kosztowej nieefektywności wymiany barterowej. Jeśli podmiot A potrzebuje do swojej egzystencji dobra, które
sam produkuje oraz dobra produkowanego przez podmiot B, natomiast B potrzebuje własnego dobra i dobra produkowanego przez C, a C potrzebuje własnego dobra i dobra produkowanego przez A, to konieczne jest istnienie dobra transakcyjnego, aby wszystkie transakcje
konieczne dla przeżycia społeczeństwa doszły do skutku. Rysunek 2 przedstawia strukturę
opisanej wymiany między podmiotami A, B, C wytwarzającymi dobra GA, GB, GC i posługującymi się pieniądzem M. Dopiero taki układ może podlegać integracji monetarnej z innymi
gospodarkami charakteryzującymi się takimi samymi cechami.
Rysunek 3. Struktura gospodarek podejmujących wymianę międzynarodową uzasadniająca
istnienie pieniądza.
Kraj (podmioty):
Popyt:
Produkcja:
A
G*A + GB + G*D
G*A
G*A
G*A
G*D
Zagranica (podmioty):
D
Popyt:
G*D + GE + G*A
Produkcja:
G*D
Źródło: Opracowanie własne.
B
GB +GC+ G*D
GB
C
GC+ GA +G*D
GC
G*A
M
E
GE +GF+ G*A
GE
M
F
GF+ GD +G*A
GF
174
Paweł Młodkowski
Kolejnym kluczowym pytaniem jest to o warunki konieczne do spełnienia, aby pieniądz posiadał ekonomiczne uzasadnienie w transakcjach z zagranicą. Dopóki bowiem wymiana barterowa w handlu zagranicznym będzie efektywna, nie można rozpocząć rozważań
na temat integracji monetarnej. Okazuje się, że przy dotychczas przyjętej strukturze gospodarki narodowej (A, B, C) i narzuconym preferencjom co do konsumpcji dóbr pozostałych
producentów, przyjęcie założenia, że tylko jedno dobro (GA) podlega wymianie międzynarodowej pozwala na uzyskanie pełnego uzasadnienia dla wymiany pieniężnej w transakcjach
międzynarodowych (rysunek 3).
Rysunek 4. Zredukowana struktura gospodarki i powrót do barteru w handlu zagranicznym.
Kraj (podmioty):
Popyt:
Produkcja
A
G*A + GB + G*D
G*A
G*A
G*A
B
GB +G*A+ G*D
GB
G*A
G*D
G*D
Zagranica (podmioty):
D
Popyt:
G*D + GE + G*A
Produkcja
G*D
E
GE +GF+ G*A
GE
F
GF+ GD +G*A
GF
Źródło: Opracowanie własne.
Rysunek 3 przedstawia modelową strukturę tej wymiany. Wymiana barterowa możliwa jest wyłącznie między podmiotami A i D. Wszyscy inni uczestnicy muszą korzystać z
dobra transakcyjnego, aby zrealizować pożądaną konsumpcję. Redukcja tego układu do
dwóch podmiotów, w którejkolwiek gospodarce (kraj AB, zagranica DE) prowadzi do likwidacji wymiany pieniężnej w transakcjach zagranicznych, gdyż: (1) brak jest ekonomicznego
uzasadnienia dla istnienia pieniądza w jednej z gospodarek, (2) wszystkie podmioty „zredukowanej” gospodarki są w posiadaniu dobra pożądanego przez zagranicę, co czyni barter
możliwym i efektywnym rozwiązaniem (Rysunek 4). Podmiot E uzyska pożądane dobro GA*
za pośrednictwem barteru z D, co zlikwiduje potrzebę istnienia pieniądza w drugiej gospodarce (zagranica).
Przyznanie statusu dóbr podlegających wymianie produktom dwóch (A, B) z trzech
(A, B, C) podmiotów w każdej z gospodarek lub wszystkim dobrom GABCDEF umożliwia rezygnację z pieniądza i powrót do barteru jako formy realizacji transakcji. Założenie o braku
dóbr niepodlegających wymianie uniemożliwia modelowanie integracji monetarnej, gdyż
znikają przesłanki dla istnienia pieniądza. Podobne konsekwencje posiadają założenia o istnieniu tylko jednego dobra lub jednego podmiotu reprezentującego gospodarkę narodową.
Agregacja identycznych gospodarstw domowych lub firm nie zmienia tej sytuacji.
Podsumowanie
Przeprowadzone studium modeli makroekonomicznych, których celem było badanie
zachowania gospodarki unii monetarnej, ujawniło powszechne wykorzystanie mikropodstaw.
Mikropodstawy w modelowaniu integracji walutowej
175
Prawie wszystkie koncepcje wychodzące od założeń wyboru indywidualnego firmy lub konsumenta pomijały jednak kluczowy fakt, którym jest ekonomiczne uzasadnienie dla istnienia
pieniądza. Chodzi tu nie tylko o konieczność zapewnienia, iż dobro transakcyjne występuje
na poziomie krajowym, ale i w wymianie międzynarodowej. Jedyną pracą, w której znajduje
się explicite założenie istnienia pieniądza i wymiany pieniężnej jest publikacja Coopera i
Kempfa (1998). Jednak i tu brak jest faktycznego i formalnego spełnienia warunków koniecznych i wystarczających dla zaistnienia popytu na pieniądz podanych przez Laidera
(1997).
W niniejszym artykule wykazano, że dotychczas podejmowane próby modelowania
gospodarki unii monetarnej i procesu integracji monetarnej oparte na mikropodstawach zakładały nieuzasadnione cechy, a co za tym idzie, ich wyniki należy traktować z daleko idącą
ostrożnością. Odwołując się do ogólnych metodologicznych zastrzeżeń dotyczących analizowanych zjawisk i reakcji gospodarki przez pryzmat reprezentatywnej jednostki, wykorzystując agregowanie identycznych podmiotów, niniejsza praca oferuje wprowadzenie heterogeniczności zarówno w odniesieniu do produkcji, jak i konsumpcji. Dzięki temu zabiegowi uzyskuje się bowiem ramy analityczne, które na poziomie mikroekonomicznym pozwalają spełnić kluczowy warunek modelowania integracji walutowej, którym jest istnienie pieniądza.
Heterogeniczność podmiotów tworzących gospodarkę w modelu makroekonomicznym jest od kilku lat przedmiotem badań. Ich efektem są propozycje zróżnicowania rodzaju
wytwarzanych dóbr (np. dobra finalne i półprodukty w modelu GEM) lub zróżnicowanie ilości wytwarzanego standardowego dobra. O ile jednak wspomniane rozwiązania pozwalają
uwzględnić pewne przypadki szczególne, to zawarta w niniejszej pracy propozycja jest
uogólnionym podejściem. Dzięki temu jest ona o wiele bardziej elastycznym założeniem modelowym na potrzeby badań specyficznych mechanizmów występujących w gospodarce unii
monetarnej.
BIBLIOGRAFIA:
1. Adjemian S., Paries M. D. and Moyen S. (2007), Optimal Monetary Policy in an Estimated DSGE Model for the Euro Area, ECB Working Paper No. 803 (August).
2. Aizenman J. and Flood P. (1993), A Theory of Optimum Currency Areas: Revisited,
Greek Economic Review.
3. Alesina A., Barro R., (2000), Currency Unions, NBER Working Paper no. 7927, NBER.
4. Bayoumi T., Laxton D. and Pesenti P. (2004), Benefits and Spillovers of Greater Competition in Europe: a Macroeconomic Assessment, ECB Working Paper No 341 (April).
5. Bruha J. and Podpiera J. (2007), Transition Economy Convergence in a Two-Country
Model. Implications for Monetary Integration, ECB Working Paper No 740 (March).
6. Canova F. and Sala L. (2006), Back to Square One Identification Issues in DSGE Models,
ECB Working Paper No. 583 (January).
7. Christoffel K., Kuester K. and Linzert T. (2006), Identifying the Role of Labor Markets
for Monetary Policy in an Estimated DSGE Model, ECB Working Paper No. 635 (June).
8. Coenen G., McAdam P. and Staub R. (2007), Tax Reform and Labor-Market Performance
in the Euro Area. A simulation-Based Analysis Using the New Area-Wide Model, ECB
Working Paper No. 747 (April).
9. Coenen G., Wieland V. (2000), A Small Estimated Euro Area Model with Rational Expectations and Nominal Rigidities, ECB Working Paper No. 30 (September).
10. Cooper R. Kempf H. (1998), Establishing a Monetary Union, NBER Working Paper No.
6791 (November).
11. Corden M. (1972), Monetary Integration, Essays in International Finance, No. 93,
Princeton.
176
Paweł Młodkowski
12. Corsetti G., Pesenti P. (2002), Self-Validating Optimal Currency Areas, NBER Working
Paper no. 8783, NBER.
13. Cuthbertson K. (1997), Microfoundations and the Demand for Money, The Economic
journal, No. 107, str. 1186-1201.
14. Fagan G. and Gaspar V. (2007), Adjusting to the Euro, ECB Working Paper No. 716
(January).
15. Fagan G., Henry J., Mestre R. (2001), An Area-Wide Model for the Euro Area, ECB
Working Paper No 42 (January).
16. IMF (2004), GEM. A New International Macroeconomic Model by T. Bayoumi, IMF
Ocassional Paper No. 239, International Monetary Fund, Washington D.C.
17. Juillard M., Karam P., Laxton D., Pesenti P. (2006), Welfare-Based Monetary Policy
Rules in an Estimated DSGE Model of the US Economy, ECB Working Paper No. 613
(April).
18. Laider D. (1997), Notes on the Microfoundations of Monetary Economics, The Economic
Journal, Vol. 107, No. 443. (Jul., 1997), str. 1213-1223.
19. Melitz J. (1993), The Theory of Optimum Currency Areas, Trade Adjustment and Trade,
CEPR Discussion paper No. 847.
20. Minford (1993), Other People’s Money: Microfoundations of Optimal Currency Areas,
CEPR Discussion Paper 757.
21. Ricci L. A. (1997), A Model of an Optimum Currency Area, IMF Working paper No.
WP/97/76, International Monetary Fund, Washington D.C.
22. Smets F. and Wouters R. (2004), Forecasting with a Bayesian DSGE Model An Application to the Euro Area, ECB Working Paper No. 389 (September).
23. Smets F., Wouters R. (2002), An Estimated Stochastic Dynamic General Equilibrium
Model of the Euro Area, ECB Working Paper No. 171 (August).
24. Staub R. and Tchakarov I. (2007), Assessing the Impact of Change in the Composition of
Public Spending. A DSGE Approach, ECB Working Paper No. 795 (August).