specjalizacje regionalne w polsce – uwarunkowania

JACEK SZLACHTA
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
SPECJALIZACJE REGIONALNE W POLSCE
– UWARUNKOWANIA EUROPEJSKIE
Abstract: Smart Specializations in Poland – European Considerations. Paper deals with
new concept of key European Union activities – smart specialization, which is implemented
during 2014-2020 multiannual financial perspective. Context of European cohesion policy is
the most important. Changes in regional development doctrine and consequences of economic
crisis were driving force of paradigm change, proposed by OECD and the World Bank. European Union proposed also new Strategy Europe 2020. Legislation approved for 2014-2020 European Structural and Cohesion Funds embraces key actions necessary to successfully implement
concept of smart specialization. In supporting EU documents format of RIS 3 strategies was
proposed. In last part of that paper conclusions and recommendations were proposed concerning: decentralization process of selection, necessary regional potentials, co-financing procedures, theoretical criteria of selection, and changes and corrections procedures, if necessary.
Finally new generation of questions concerning regional development patterns was proposed.
Keywords: European cohesion policy, regional development, smart specialization.
1. Kontekst europejskiej polityki spójności
Unia Europejska programuje budżet i politykę w wieloletnim horyzoncie czasu,
a obecny okres programowania dotyczy lat 2014-2020. Z punktu widzenia Polski
podstawowe znaczenie ma europejska polityka spójności, bowiem umożliwia zasadniczą modernizację gospodarki naszego kraju. Polityka ta jest ukierunkowana m.in.
na: finansowanie infrastruktury, wspieranie konkurencyjności sektora przedsiębiorstw,
w tym przede wszystkim mikro-, małych i średnich; a także na rozwój kapitału
ludzkiego. W latach 2014-2020, w porównaniu z poprzednim wieloletnim okresem
programowania obejmującym lata 2007-2013, nastąpiły istotne zmiany w priorytetach interwencji strukturalnej Unii Europejskiej, w tym także europejskiej polityce
spójności. Wyrazem tego były zmiany w strukturze wydatków europejskiej polityki
spójności w Polsce. Zostały one przedstawione w tab. 1 [Ministerstwo Infrastruktury
i Rozwoju 2014b].
166
Tabela 1
Struktura wydatków europejskiej polityki spójności w Polsce w latach 2007-2013
i 2014-2020 w %
2007-2013
2014-2020
Otoczenie sprzyjające przedsiębiorczości i innowacyjności
Kierunek wydatków
21,2
24,9
Spójność społeczna i zawodowa
20,7
20,0
Infrastruktura sieciowa
42,2
34,7
Środowisko i efektywne gospodarowanie zasobami
16,0
20,4
Źródło: [Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014b].
Jak wynika z tab. 1 zmiany struktury finansowania mają charakter ewolucyjny, bowiem w dalszym ciągu infrastruktura pozostaje najważniejszą pozycją wydatków, ale
jej udział zmniejsza się. Podstawowym kierunkiem reorientacji środków Europejskich
Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych (EFSI) jest sektor przedsiębiorstw, z przeznaczeniem rosnących wydatków na innowacyjność i konkurencyjność gospodarki.
W ostatniej dekadzie najważniejsze zmiany w ramach europejskiej polityki spójności, istotne dla kształtowania specjalizacji regionalnych, polegają m.in. na:
●● Dowartościowaniu wymiaru terytorialnego w UE. Europejska polityka spójności po reformie Delorsa z 1988 r. została wyposażona w niezbędne fundusze oraz
zorientowana na wspieranie rozwoju regionalnego, przede wszystkim obszarów
o niskim poziomie produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca. Jej misją
stało się dążenie do spójności gospodarczej i społecznej. W 2009 r. wszedł w życie Traktat Lizboński, co oznaczało poszerzenie europejskiej polityki spójności
o trzeci wymiar – terytorialny [Barcz 2008]. Wyrazem tego było uzupełnienie
terminologii polityki gospodarczej UE i jej państw członkowskich o takie kategorie ekonomiczne, jak: potencjały terytorialne, instrumenty terytorialne, Ocena
Oddziaływania Terytorialnego (Territorial Impact Assessment) i tym podobne.
Elementem tych zmian było także wprowadzenie na poziomie europejskim polityki miejskiej oraz nowego instrumentu – Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych
(Integrated Territorial Investment). W warstwie analitycznej spójności terytorialnej służył po 2000 r. program ESPON (European Spatial Planning Observation
Network). W ramach tego programu powstało wiele raportów i studiów poświęconych terytorialnym aspektom rozwoju społeczno-gospodarczego Europy i jej
regionów. Szczególne znaczenie miały prace prognostyczne dotyczące terytorium
Europy, w horyzoncie roku 2030 i 2050 [European Union 2014]. Studia te dokumentowały wyjątkowość potencjałów terytorialnych kontynentu europejskiego.
●● Silniejszym powiązaniu europejskiej polityki spójności z priorytetami rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Erozja pozycji konkurencyjnej
Europy w ostatnich kilku dekadach względem innych krajów świata, w tym
167
przede wszystkim Chin, Indii i Brazylii, zwanych nowymi krajami przemysłowymi, prowadziła do formułowania wniosków o potrzebie zasadniczej reorientacji
interwencji strukturalnej Unii Europejskiej. W 2000 r. przyjęto Strategię Lizbońską, uzupełnioną w 2001 r. na Szczycie w Goeteborgu o trwały i zrównoważony
rozwój, zakładającą zasadniczą poprawę pozycji konkurencyjnej UE do 2010 r.
Brak sukcesu we wrażaniu tej strategii spowodował przyjęcie w 2005 r. Odnowionej Strategii Lizbońskiej, która okazała się niestety także nieskuteczna. Dlatego
w 2010 r. przyjęto Strategię Europa 2020 [European Commission 2010a], jako
podstawę wszystkich polityk UE, w tym także polityki regionalnej. Konsekwencje
to m.in. osłabienie wymiaru regionalnego w porównaniu z wymiarem sektorowym, bowiem w latach 2014-2020 w Unii Europejskiej nastąpiło zwiększenie
udziału środków alokowanych w programach sektorowych w porównaniu z latami
2007-2013.
●● Wprowadzeniu doktryny inteligentnego rozwoju i wynikającego z niej konceptu inteligentnej specjalizacji. Założono, że inteligentny rozwój, czyli rozwój
gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach będzie w nadchodzących latach siłą
napędową rozwoju społeczno-gospodarczego UE, jej państw członkowskich i jej
regionów. Przyjęto założenie, że koncept inteligentnej specjalizacji nie jest elementem polityki przemysłowej, ale segmentem polityki regionalnej, co oznacza
jego kluczową rolę we wdrażaniu europejskiej polityki spójności. Zaproponowano
bardzo uspołecznione, dokonywane we współpracy z sektorem przedsiębiorstw
procedury twórczego odkrywania inteligentnych specjalizacji regionów w UE.
Towarzyszy temu presja na rozwijanie specjalizacji regionalnych z najwyższej
półki technologicznej, także w słabszych regionach.
2. Zmiany doktryny rozwoju regionalnego i konsekwencje
kryzysu gospodarczego
Tradycyjna doktryna rozwoju społeczno-gospodarczego była aprzestrzenna. Istotny wpływ na kształtowanie modelu europejskiej polityki spójności w latach 2014-2020
miały zmiany w doktrynie polityki rozwoju regionalnego, jakie wprowadziły wymiar
terytorialny w główny nurt ekonomii oraz umożliwiły podjęcie problemu wrażliwości
makroekonomicznej regionów [Gawlikowska-Hueckel, Szlachta 2014]. Dorobek ten
związany jest m.in. z: nową geografią ekonomiczną [new economic geography – Krugman 1995; Fujita et al. 2001]; polityce opartej na miejscach [place based policy – Barca 2009]; a także przestrzenią przepływów [space of flows – Castells 2008a i 2008b].
168
Tabela 2
Stary i nowy paradygmat polityki regionalnej według OECD
Cecha
Stary
Nowy
Cele
Okresowa kompensacja w regionach
zacofanych
Wykorzystanie potencjałów
i wzmacnianie konkurencyjności
Jednostka interwencji
Jednostki administracyjne
Funkcjonalne obszary gospodarcze
Strategie
Podejście sektorowe
Zintegrowane projekty rozwojowe
Narzędzia
Subsydia i pomoc publiczna
Mix twardego i miękkiego kapitału
Aktorzy
Rząd centralny
Wieloszczeblowe zarządzanie publiczne
Źródło: [OECD 2009].
Były one przekładane na rozwiązania polityki regionalnej przez OECD, jako nowy
paradygmat polityki regionalnej oraz Bank Światowy [OECD 2009; The World Bank
2009; Gill 2010]. Pod wpływem dorobku tych organizacji następowały także przewartościowania modelu i priorytetów europejskiej polityki spójności, w coraz mniejszym
stopniu zorientowanych na tradycyjne działania wyrównawcze, a w coraz większym
stopniu ukierunkowanych na konkurencyjność układu terytorialnego, wykorzystanie
endogenicznych potencjałów rozwojowych oraz usuwanie barier rozwojowych. Bank
Światowy zwrócił uwagę na szczególne znaczenie większych miast dla generowania
dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego, co stanowi uzasadnienie dla dowartościowania polityki miejskiej. Modyfikację podejścia OECD ilustruje najlepiej nowy
paradygmat polityki rozwoju regionalnego, przedstawiony na konferencji ministrów
państw członkowskich tej organizacji w 2009 r. [Szlachta 2009]. OECD w przeglądzie terytorialnym Polski wskazała na możliwości i ograniczenia zastosowania takiej
doktryny polityki regionalnej także w naszym kraju [OECD 2008].
Wyrazem tego były także zmiany w leksykonie polityki regionalnej, uwzględniającym w coraz szerszym zakresie nowe aspekty, czego ilustracją były takie pojęcia,
jak m.in.: konkurencyjność regionów, samouczące regiony, endogeniczne potencjały
rozwojowe, gospodarka oparta na wiedzy, społeczeństwo informacyjne, informacyjne
i komunikacyjne technologie, inteligentne specjalizacje, czułość i wrażliwość makroekonomiczna regionów.
Wpływ globalnego załamania gospodarczego ma istotne znaczenie dla zmian doktryny polityki regionalnej. Od 2008 r. w świecie ma miejsce najgłębszy od Wielkiego
Kryzysu lat 1929-1933 globalny kryzys, początkowo mający charakter załamania finansowego, który w kolejnych latach rozwinął się w kryzys gospodarczy. Przyniósł on
zasadnicze zmniejszenie dynamiki wzrostu produktu krajowego brutto, a nawet jego
spadek, wzrost stopy bezrobocia do wielkości dwucyfrowych oraz olbrzymi wzrost
deficytów budżetowych i długu publicznego. Dotknął on szczególnie dotkliwie Unię
Europejską, czego wyrazem stał się m.in. kryzys strefy euro oraz kryzys integracji
169
europejskiej. Ze strony niektórych państw członkowskich UE pojawiły się działania
protekcyjne, godzące w logikę integracji europejskiej. W 2016 r. trudno jest mówić
o końcu światowego kryzysu gospodarczego, a w wielu pracach prognostycznych lata
dwudzieste XXI w. nazywa się zmarnowaną dekadą.
Analizy sytuacji prowadzone w układzie regionalnym udokumentowały, że szczególnie silnie zjawiskami kryzysowymi zostały dotknięte obszary peryferyjne, o niskim
poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, a nie regiony kluczowe, teoretycznie
bardziej wyeksponowane na zagrożenia, wynikające ze skali powiązań gospodarczych
z rynkami światowymi [Oesterreichisches Institut… 2011]. Elementami analitycznymi
wprowadzanymi stopniowo do doktryny polityki regionalnej stały się m.in. następujące kategorie ekonomiczne: szoki makroekonomiczne, ekspozycja – czyli narażenie
(exposure), zjawiska zarażania, wrażliwość rozumiana jako podatność (vulnerability), wrażliwość rozumiana jako czułość (sensitivity) oraz zdolność do reagowania
(adaptive capacity) [Capello et al. 2011]. Wskazuje się, że jednym z podstawowych
kierunków zmian doktrynalnych polityki regionalnej powinno być uwzględnienie tych
kategorii i szersze, niż dotąd, zorientowanie polityki regionalnej na rzecz budowania
zdolności reagowania na zakłócenia procesów rozwojowych wynikające z szoków
zewnętrznych [Gawlikowska-Hueckel, Szlachta 2014]. Dotyczy to także europejskiej
polityki spójności, której misją powinno stać się budowanie potencjału reagowania
na takie zakłócenia, co ma szczególne znaczenie w przypadku obszarów najsłabszych
[Dijkstra et al. 2011].
Reakcja na te wyzwania na poziomie UE polegała na bardzo długich negocjacjach
dotyczących wieloletniej perspektywy budżetowej na lata 2014-2020 i po raz pierwszy
w historii Unii Europejskiej nastąpiło zmniejszenie skali interwencji podejmowanej
w ramach europejskiej polityki spójności.
Według założeń Strategia Europa 2020 ma pomóc Unii Europejskiej w kreowaniu
wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz odzyskaniu globalnej konkurencyjności
względem innych kluczowych państw świata [European Commission 2010a]. Jako
priorytety określono: (1) rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach; (2) promocję gospodarki oszczędzającej zasoby, zielonej i konkurencyjnej oraz (3) sprzyjanie
gospodarce o wysokim zatrudnieniu, zapewniającej wysoką spójność społeczną i terytorialną. Jako cele strategii przewidywane do osiągnięcia do 2020 r. określono: (1) 75%
wskaźnik zatrudnienia dla grupy wiekowej 20-64; (2) 3% produktu krajowego brutto
przeznaczane na badania i rozwój; (3) Cel 20/20/20 w zakresie klimatu/energetyki,
zakładający 20% udział energii ze źródeł odnawialnych; 20% ograniczenie emisji CO2
oraz 20% zwiększenie efektywności wykorzystania energii; (4) Udział kończących
wcześniej edukację do 10% i minimum 40% młodzieży kończącej studia w kohorcie
wiekowej 30-34 lata oraz (5) 20 mln ludzi mniej w strefie ubóstwa. Rządy państw
członkowskich negocjowały z Komisją Europejską poziom realizacji każdego z tych
celów do 2020 r. Jako sposób wdrożenia tej strategii określono siedem flagowych
inicjatyw (projektów przewodnich): (1) Innowacyjna Europa; (2) Młodzi w ruchu; (3)
170
Digitalna agenda dla Europy; (4) Oszczędzająca zasoby Europa; (5) Polityka przemysłowa dla ery globalizacji; (6) Agenda dla nowych umiejętności i miejsc pracy oraz
(7) Europejska platforma przeciw biedzie.
W wyniku konsultacji społecznych europejska polityka spójności została określona jako istotny instrument wdrażania Strategii Europa 2020. W przyjętej przez państwa członkowskie w czerwcu 2010 r. Strategii Europa 2020 pojawiły się następujące
zapisy: „Ważne, aby korzyści ze wzrostu gospodarczego rozkładały się równo w całej
Unii, w tym w regionach bardziej oddalonych, zwiększając w ten sposób spójność”
oraz „Bardzo ważnym elementem Strategii Europa 2020 będzie nadal kwestia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, tak aby wykorzystać całą energię i potencjał i skierować je na realizację priorytetów strategii” [European Commission 2010a].
Wszystkie kraje korzystające ze wsparcia w ramach funduszy strukturalnych
i Funduszu Spójności musiały wprowadzić proponowane w Strategii Europa 2020 rozwiązania, z czego wynika zasadnicze dowartościowanie identyfikowania i wspierania
endogenicznych potencjałów rozwojowych oraz kształtowania specjalizacji regionów,
nazywanych w obecnym okresie programowania inteligentnymi.
Polska ze względu na skalę wsparcia dostępnego ze środków europejskiej polityki spójności zbliżonego do wielkości przeznaczonej w sumie dla trzech kolejnych
największych beneficjentów (Włochy, Hiszpania, Rumunia) oraz relatywnie niski
poziom PKB na mieszkańca piętnastu województw (z wyjątkiem Mazowsza) musi
potraktować założenia europejskiej polityki spójności na lata 2014-2020 ze szczególną
starannością, zarówno na poziomie krajowym, jak też regionalnym.
3. Zapisy dotyczące inteligentnych specjalizacji
w dokumentach europejskich
We wstępie do Strategii Europa 2020 M. Barroso stwierdził, że wybór inteligentnych specjalizacji jest kluczem do powrotu Europy na ścieżkę wzrostu gospodarczego. Jednym z trzech priorytetów Strategii Europa 2020 jest inteligentny rozwój,
czyli rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, jako siły napędowej rozwoju społeczno-gospodarczego Europy. Stwierdzono, że inteligentny rozwój wymaga:
„podniesienia jakości edukacji, poprawy wyników działalności badawczej; wspierania
transferu innowacji i wiedzy w Unii Europejskiej, pełnego wykorzystania technologii
informacyjno-komunikacyjnych, a także zadbania o to, by innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi. Jednak, aby projekt ten się powiódł, konieczne
są również takie elementy, jak przedsiębiorczość, środki finansowe oraz uwzględnienie
potrzeb użytkowników i możliwości oferowanych przez rynek” [European Commission 2010a]. Działania, jakie w tym kontekście Europa musi skuteczniej niż dotąd
zaadresować, dotyczą przede wszystkim: innowacji, kształcenia, szkolenia i uczenia
się przez całe życie oraz społeczeństwa cyfrowego. Działania podjęte w ramach tego
171
priorytetu powinny uwolnić europejski potencjał innowacyjny, poprawić rezultaty
procesu kształcenia oraz jakość i wyniki instytucji edukacyjnych, a także pozwolić na
wykorzystanie gospodarczych i społecznych możliwości społeczeństwa cyfrowego.
Realizacja powinna zostać podjęta na poziomie regionalnym, krajowym oraz unijnym.
Kluczowe znaczenie dla skutecznego wdrożenia inteligentnych specjalizacji ma
wspomniana już „Unia innowacji” [Komisja Europejska 2010]. Jest to inicjatywa na
rzecz poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji,
tak aby innowacyjne pomysły generowały nowe produkty i usługi, które z kolei przyczynią się do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Na poziomie
UE Komisja Europejska podejmuje się: ukończyć tworzenie europejskiej przestrzeni
badawczej, poprawić warunki ramowe prowadzenia działalności innowacyjnej przez
przedsiębiorstwa, utworzyć europejskie partnerstwa innowacyjne, wzmacniać rolę
instrumentów UE mających wspierać innowacje oraz wspierać partnerstwa w obszarze
wiedzy i umacniać powiązania między światem nauki, biznesu, badań i innowacji.
Na poziomie krajowym państwa członkowskie będą musiały: zreformować krajowe
i regionalne systemy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej
w taki sposób, aby sprzyjały one rozwijaniu inteligentnej specjalizacji; zapewnić
odpowiednią liczbę absolwentów nauk ścisłych, wydziałów matematycznych i inżynieryjnych oraz wprowadzić do programów szkolnych elementy kreatywności,
innowacji i przedsiębiorczości; a także promować wydatki zorientowane na wiedzę,
umożliwiające wzrost skali prywatnych inwestycji w badania i rozwój.
W dokumencie opisującym inicjatywę „Unia innowacji” jako jeden z kluczowych
elementów, na jaki wskazano jest: włączenie w cykl innowacji wszystkich podmiotów
i regionów, nie tylko największych przedsiębiorstw, ale także tych małych i średnich,
ze wszystkich sektorów, również publicznego, gospodarki społecznej oraz samych
obywateli (innowacje społeczne). Dotyczy to nie tylko kilku najbardziej rozwiniętych obszarów, ale wszystkich regionów Europy i wszystkich państw członkowskich,
pozwalając każdemu z nich skupić się na własnych mocnych stronach (inteligentna
specjalizacja) we współpracy z całą Europą, pozostałymi państwami członkowskimi
i regionami.
Według Komisji Europejskiej uzupełniające znaczenie dla wdrożenia modelu
inteligentnego rozwoju w UE mają dwie kolejne inicjatywy: (1) w zakresie edukacji
– „Młodzież w drodze”, mająca na celu poprawę wyników kształcenia oraz podniesienie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej
oraz (2) w zakresie upowszechnienia szybkiego Internetu oraz umożliwienia gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpania korzyści z jednolitego rynku
cyfrowego, co ma zapewnić inicjatywa „Europejska agenda cyfrowa”.
W rozporządzeniu, ustanawiającym wspólne przepisy dotyczące EFSI Komisja
Europejska zaproponowała sposób unormowania podstaw prawnych inteligentnych
specjalizacji w latach 2014-2020 [Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014a].
W preambule zapisano, że aby osiągnąć cele unijnej strategii na rzecz inteligentne-
172
go, trwałego wzrostu gospodarczego, sprzyjającego włączeniu społecznemu, należy
skoncentrować wsparcie z funduszy na ograniczonej liczbie wspólnych celów tematycznych. W ramach podejścia strategicznego zidentyfikowano jedenaście celów tematycznych interwencji strukturalnej UE w latach 2014-2020, inteligentne specjalizacje
odnoszone są do celu pierwszego, jakim jest wspieranie badań naukowych, rozwoju
technologicznego i innowacji.
Stwierdzono też, że każdy program operacyjny określa strategię dotyczącą wkładu
programu do unijnej Strategii Europa 2020, a następnie w sprawozdaniu z wdrażania
należy uwzględnić postęp w realizacji unijnej strategii na rzecz inteligentnego, trwałego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Szczegółowe rozpisanie aktywności w zakresie poszczególnych celów tematycznych dokonuje się w rozporządzeniach
dotyczących poszczególnych funduszy, w tym przypadku priorytet pierwszy jest odnoszony wyłącznie do interwencji podejmowanej w ramach Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego.
W regulacji dotyczącej Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach
2014-2020, wśród priorytetów inwestycyjnych wymienionych w art. 3 wyróżniono
wzmocnienie badań, rozwoju technologicznego i innowacji [Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014a]. Między innymi wskazano na: promocję biznesowych inwestycji w zakresie badań i innowacji; rozwój nowych produktów i usług; transfer technologii; społeczne innowacje i aplikacje w zakresie usług publicznych; stymulowanie
popytu; sieciowanie, klastry i otwarte innowacje rozwijane za pomocą inteligentnych
specjalizacji.
Komisja Europejska w specjalnym Komunikacie zatytułowanym: Polityka regionalna przyczyniająca się do inteligentnego wzrostu w strategii Europa 2020 („Regional policy contributing to smart growth in Europe 2020”) określiła, w jaki sposób
polityka regionalna może przyczynić się do wdrożenia konceptu inteligentnego wzrostu gospodarczego w UE [European Commission 2010b]. Polityka regionalna może
odblokować potencjał wzrostu UE przez: promocję innowacyjności we wszystkich
regionach, zabezpieczenie komplementarności pomiędzy wsparciem dla innowacji
z poziomu UE, krajowego i regionalnego, badania i rozwój (B+R), przedsiębiorczość
oraz informacyjne i komunikacyjne technologie. W Komunikacie tym przedstawiono
potencjały i wyzwania dotyczące regionalnej innowacyjności. Innowacyjna Unia
Europejska bazuje na szerokim koncepcie innowacji, dotyczącym nie tylko nowych
produktów i procesów. Założeniem UE jest wspieranie przez politykę regionalną inteligentnego wzrostu we wszystkich regionach. Wsparcie dla badań i innowacji przez
politykę regionalną jest obecnie bardzo silnie zróżnicowane w układzie regionalnym,
co oznacza bardzo różne konteksty rozwojowe regionów UE. Polityka regionalna powinna ukierunkowywać wsparcie zorientowane na osiągnięcie takiej sytuacji, w której
wszystkie regiony UE są w stanie absorbować innowacje i wdrażać efektywne wykorzystanie innowacji.
173
W kolejnej części tego dokumentu opisano konsekwencje przyjęcia Strategii Europa 2020, jaką jest zasadnicza modyfikacja kształtu polityki regionalnej uprawianej
w UE. Krajowe i regionalne rządy powinny przygotować i wdrożyć strategie inteligentnych specjalizacji, które gwarantują bardziej efektywne wykorzystanie środków
publicznych i stymulowanie inwestycji sektora prywatnego. Elementy takich strategii
to: innowacyjne klastry dla regionalnego wzrostu gospodarczego; przyjazne dla innowacji środowisko biznesowe dla małych i średnich przedsiębiorstw; edukacja przez
całe życie w sferze badań i innowacji; atrakcyjna regionalna infrastruktura badawcza
i centra kompetencji; przemysły kreatywne i kultury, digitalna agenda, zamówienia
publiczne oraz polityka regionalna adresująca kluczowe wyzwania przez europejskie
partnerstwa w sprawach innowacji. Każdy z tych elementów ma istotne znaczenie
dla stymulowania rozwoju regionalnego, wykorzystującego możliwości inteligentnej
specjalizacji.
Zwrócono także uwagę na niezbędny wzrost synergii między instrumentami polityki UE w obszarze badań i innowacji. Synergia powinna dotyczyć m.in.: programów
wdrażanych w ramach europejskiej polityki spójności, siódmego Programu Ramowego, Wspólnotowego Programu Innowacji (Community Innovation Programme). Szczególne znaczenie mają parki naukowe i technologiczne, które są instytucjami istotnymi
dla stymulowania innowacji i rozwoju regionalnego. Wreszcie wskazano na tworzenie
różnych sieci, w tym także ponadregionalnych, a także rozwijania współpracy w ramach programów transnarodowych i współpracy międzyregionalnej.
W załączonym do tego Komunikatu aneksie pierwszym określono listę akcji, jakie
umożliwiają według Komisji Europejskiej osiągnięcie celów inteligentnego wzrostu,
zaproponowanych w Strategii Europa 2020, za pomocą polityki regionalnej. Jako
podstawowa została określona akcja polegająca na wdrożeniu strategii inteligentnej
specjalizacji. Akcja ta służy koncentracji zasobów na najbardziej obiecujących obszarach komparatywnych przewag poszczególnych regionów, takich jak: klastry, istniejące sektory gospodarcze oraz międzysektorowe aktywności, ekoinnowacje, rynki
o wysokiej wartości dodanej i specyficzne obszary badawcze.
Inne wymienione w aneksie pierwszym tego Komunikatu akcje to:
●● szersze wykorzystanie palety instrumentów inżynierii finansowej wspomagających innowacyjność;
●● dążenie do wykorzystania możliwości finansowania międzyregionalnej współpracy promującej badania i innowacje oraz lepszy dostęp do międzynarodowych
badawczych i innowacyjnych sieci;
●● zabezpieczenie spójności między podażową i popytową stroną polityki badań
i innowacji, wykorzystując możliwości wynikające z zamówień publicznych
współfinansowanych przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, tak aby
zwiększyć innowacyjność produktów, procesów i usług;
●● wykorzystanie instrumentu międzynarodowych ocen projektów dokonywanych
przez wysokiej klasy niezależnych ekspertów;
174
●● rozpatrzenie możliwości wykorzystania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio-
nalnego do finansowania krótkiej listy projektów Siódmego Programu Ramowego
i Wspólnotowego Programu Innowacji (Community Innovation Programme);
●● wykorzystanie możliwości poprawy jakości regionalnych polityk innowacyjnych
przez platformy i sieci, które rozpowszechniają wysokiej jakości wiedzę.
W załączonym do tego Komunikatu aneksie drugim wymieniono listę akcji, jakie
podejmie Komisja Europejska. Są one następujące:
●● Tworzenie sprzyjających warunków do formułowania i wdrażania strategii inteligentnej specjalizacji przez krajowe i regionalne rządy. Mają temu służyć: rozwój
Platformy Inteligentnej Specjalizacji skupiającej najważniejszych partnerów; dostarczanie wysokiej jakości danych analitycznych, analizy polityk oraz informacje
na temat specjalizacji i efektywności badań i innowacji, a także stworzenie platformy edukacyjnej w zakresie projektowania (design) i wdrażania takich strategii.
●● Asystowanie krajom i regionom we wdrożeniu projektów edukacyjnych, badawczych i innowacyjnych przez transfer wiedzy i dyfuzję dobrych praktyk.
●● Współpracowanie z instytucjami finansowymi, aby wpływać na zwiększenie skali
oddziaływania dostępnych funduszy i maksymalizować wykorzystanie istniejących instrumentów finansowych.
●● Tworzenie sprzyjających możliwości biznesowych dla małych i średnich przedsiębiorstw przez wspieranie stosownej sieci (Enterprise Europe Network).
Operacyjna wersja tego dokumentu została zatytułowana „Polityka regionalna
dla inteligentnego wzrostu w Europie” [European Union 2011]. Zawiera ona analizę
regionalnych potencjałów i wyzwań; opis misji Strategii Europa 2020, jaką jest przygotowanie strategii inteligentnej specjalizacji oraz szczegółową identyfikację nowych
możliwości dla rozwijania regionalnej innowacyjności. Szczegółowo określono zakresy pojęć: inteligentna specjalizacja oraz strategia inteligentnej specjalizacji.
Inteligentna specjalizacja jest to kluczowy element regionalnej polityki innowacyjnej. Promuje ona efektywne, sprawne i wykorzystujące synergię wykorzystanie
publicznych środków na inwestycje w sferze badań i innowacji oraz wspiera państwa
członkowskie i regiony w dywersyfikacji struktury gospodarki i podwyższeniu pozycji
istniejących przemysłów, a także we wzmocnieniu ich innowacyjnych potencjałów.
Wymaga to przygotowania w regionie strategii rozwojowej zorientowanej na innowacyjność, bazującej na silnych stronach i konkurencyjnych przewagach. Prowadzi to
do specjalizowania gospodarki w sposób inteligentny, opartego na zasobach regionu
i określeniu, jakie specjalności mogą być rozwijane. Służy temu identyfikacja czynników konkurencyjności i „wąskich gardeł” oraz koncentracja zasobów na kluczowych
priorytetach. Sprzyja to także zachowaniu regionalnej różnorodności struktur gospodarczych.
Strategia inteligentnej specjalizacji jest to, według tego dokumentu, wieloletnia
strategia zorientowana na dobrze funkcjonujące krajowe i regionalne systemy badań
i innowacji. Definiuje ona tzw. policy mix i budżetowe ramy ukierunkowane na ogra-
175
niczoną liczbę priorytetów służących stymulowaniu inteligentnego wzrostu. Bazuje
ona na partnerstwie najważniejszych aktorów. Powinna zapewniać efektywniejsze
wykorzystanie środków europejskich i krajowych środków publicznych oraz przyciągnięcie środków prywatnych. Cechą wyróżniającą strategie inteligentnych specjalizacji
jest silna orientacja służąca wykorzystaniu globalnych przewag konkurencyjnych.
W wielu słabszych regionach dotychczasowe doświadczenia w tym zakresie były nie
najlepsze, stąd potrzeba dobrze ukierunkowanego wsparcia.
W dokumencie będącym praktycznym przewodnikiem, który zatytułowano:
„Łącząc inteligentny i zrównoważony wzrost poprzez inteligentne specjalizacje” [European Commission 2012a], Komisja Europejska określiła, w jaki sposób powiązać
inteligentne specjalizacje z trwałym i zrównoważonym ze względu na oddziaływanie
na środowisko przyrodnicze, a jednocześnie inteligentnym wzrostem gospodarczym.
Poszczególne rozdziały tego przewodnika zostały zatytułowane: (1) Powiązanie
zrównoważonego i inteligentnego wzrostu; (2) Polityka regionalna UE wspierająca
inteligentny i zrównoważony wzrost; (3) Eko-innowacje; (4) Integracja usług ekosystemowych w strategiach inteligentnych specjalizacji oraz (5) Badania i innowacje
dotyczące produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Podstawową misją tego przewodnika metodycznego jest wskazanie na pozytywne sprzężenia zwrotne między
inteligentnym i zrównoważonym wzrostem.
W dokumencie metodycznym Przewodnik do Badawczych i Innowacyjnych Strategii Inteligentnej Specjalizacji [European Commission 2012b] opisano kontekst merytoryczny trzeciej generacji Krajowych/Regionalnych Badawczych i Innowacyjnych
Strategii Inteligentnych Specjalizacji (RIS 3) w Unii Europejskiej. Opracowanie składa się z trzech części zatytułowanych: (1) Kontekst polityki inteligentnej specjalizacji;
(2) Racjonalna podstawa inteligentnej specjalizacji oraz (3) Projektowanie inteligentnej specjalizacji w RIS 3. Integralnym elementem tego przewodnika są trzy aneksy
zatytułowane: (1) Podejście krok za krokiem do właściwego zaprojektowania trzeciej
generacji Krajowych/Regionalnych Strategii Badań i Innowacji; (2) Instrumenty implementacji oraz podejście horyzontalne, a także (3) Krajowe/Regionalne strategie
badań i innowacji dla inteligentnych specjalizacji – przewodnik do oceny eksperckiej.
W pierwszej części przewodnika wskazano na znaczenie Strategii Europa 2020,
jako kluczowego dokumentu programowego Unii Europejskiej na wieloletni okres
programowania obejmujący lata 2014-2020, zawierającego syntezę odpowiedzi na
wyzwania rozwojowe, przed jakimi stoi Europa w XXI w. Elementem tej odpowiedzi
jest m.in. identyfikacja inteligentnych specjalizacji na poziomie krajowym i regionalnym. W tej części przewodnika metodycznego w następujący sposób opisano
znaczenie trzeciej generacji RIS: (1) skupiają one wsparcie polityki i inwestycje na
podstawowych krajowych i regionalnych priorytetach, wyzwaniach i potrzebach
dla rozwoju bazującego na wiedzy, włączając działania związane z informacyjnymi
i komunikacyjnymi technologiami; (2) bazują na silnych stronach, przewagach konkurencyjnych i potencjałach krajów i regionów; (3) wspomagają wszelkiego rodzaju
176
innowacje i stymulują inwestycje sektora prywatnego; umożliwiają zaangażowanie
wszystkich partnerów i zachęcają do innowacyjności i eksperymentowania; (4) angażują w pełni partnerów i zachęcają do innowacji i eksperymentowania oraz (5) bazują
na faktach i włączają solidne systemy monitoringu i ewaluacji. Koncept inteligentnych
specjalizacji jest spójny z założeniami reformy europejskiej polityki spójności na lata
2014-2020, znajdując uzasadnienie w jedenastu tematycznych priorytetach zaproponowanych na ten okres.
W części drugiej opisano znaczenie wyróżnienia inteligentnych specjalizacji, co
wymaga koncentracji zasobów na rzecz ekonomicznej specjalizacji. Podstawowa definicja została sformułowana następująco: „Racjonalność konceptu inteligentnej specjalizacji polega na koncentracji zasobów wiedzy i powiązaniu ich z ograniczoną liczbą
priorytetowych aktywności ekonomicznych; kraje i regiony mogą stać się i pozostać
konkurencyjne w globalnej gospodarce”. Proponując udoskonalenie procedury wyboru inteligentnych specjalizacji krajów i regionów wyciągnięto wnioski z negatywnych
doświadczeń poprzedniej edycji RIS. Są one następujące: brak było międzynarodowej
i ponadregionalnej perspektywy, co oznacza, że regionalny system innowacji i gospodarki były rozpatrywane w izolacji; specjalizacje RIS nie były zgodne ze strukturą
gospodarczą regionu, a zbyt duże zaangażowanie publiczne w badania i rozwój nie
było zorientowane biznesowo; rzetelna analiza zasobów regionu była nieobecna; występował syndrom wybierania zwycięzców, doświadczenia kluczowych regionów były
bezkrytycznie kopiowane, bez uwzględnienia kontekstu lokalnego.
Część trzecia tego przewodnika zawiera propozycję systemowego sposobu podejścia w UE na poziomie krajowym i regionalnym do projektowania RIS 3 w następujących sześciu krokach: (1) Analiza regionalnego kontekstu i potencjału dla innowacji;
(2) Stworzenie solidnej i spójnej wewnętrznie struktury zarządzania publicznego;
(3) Stworzenie podzielanej przez partnerów wizji przyszłości regionu; (4) Selekcja
ograniczonej liczby priorytetów rozwoju regionalnego; (5) Założenie odpowiedniej
kompozycji polityki publicznej (policy mix) oraz (6) Integracja mechanizmów monitoringu i ewaluacji.
Przewodnik ten zawiera zestaw pytań służących do oceny poszczególnych Krajowych/Regionalnych Strategii Badań i Innowacji trzeciej generacji, co umożliwia
profesjonalne dokonanie wyboru inteligentnych specjalizacji. Pytania te zostały ułożone w osiem zbiorów, uwzględniających pytanie zbiorcze oraz bardziej szczegółowe
pytania uściślające. Postawione w tym dokumencie pytania zbiorcze są następujące:
●● Czy strategia bazuje na właściwym zaangażowaniu partnerów? W jaki sposób
wspiera ona proces testowania nowych obszarów przedsiębiorczości?
●● Czy strategia bazuje na faktach? W jaki sposób zidentyfikowano silne obszary
i przyszłe aktywności?
●● Czy strategia określa priorytety rozwoju innowacyjnego i opartego na wiedzy?
W jaki sposób potencjalne obszary przyszłej aktywności zostały zidentyfikowane?
W jaki sposób strategia wspiera podwyższenie rangi już istniejących aktywności?
177
●● Czy strategia identyfikuje stosowne akcje? Jaka jest jakość proponowanego ze-
stawu polityk?
●● Czy strategia uwzględnia zewnętrzny kontekst rozwojowy i w jaki sposób promuje
uzyskanie niezbędnej masy krytycznej i niezbędnego potencjału?
●● Czy strategia tworzy synergię pomiędzy różnymi politykami i źródłami finansowa-
nia? W jaki sposób strategia wzmacnia polityki europejskie, krajowe i regionalne,
aby osiągnąć poprawę pozycji tych obszarów?
●● Czy strategia określa osiągalne cele i mierzalny postęp? W jaki sposób strategia
wspiera proces uczenia się i adaptacji w sferze polityk publicznych? Jak wygląda
komunikacja publiczna?
●● Jakie są konkluzje wynikające z procesu przygotowania strategii i jakie wnioski
dotyczące poprawienia jej jakości?
Jak wynika z tych dwóch przewodników metodycznych Komisja Europejska przywiązuje wielką wagę do wysokiej jakości trzeciej generacji Krajowych/Regionalnych
Strategii Badań i Innowacji (RIS 3), jako podstawy do dokonania wyboru inteligentnych specjalizacji na poziomie krajowym i regionalnym. Jednocześnie określono
zakres rzeczowy, czyli elementy składające się na inteligentną specjalizację oraz sformułowano pytania, definiujące zakres problemowy regionalnych strategii innowacji.
Komitet Polityki Regionalnej Parlamentu Europejskiego przyjął 24 września
2013 r. rezolucję dotyczącą inteligentnych specjalizacji [European Parliament 2013].
Przyczyny podjęcia tej tematyki przez Parlament Europejski są następujące: konieczność wyboru przez regiony właściwych priorytetów; stymulowanie bliższego
sieciowania różnych aktorów wewnątrz regionów oraz osiągnięcie synergii pomiędzy
finansowaniem poszczególnych programów. Parlament Europejski przywiązuje wielką
wagę do interwencji podejmowanej w ramach funduszy Unii Europejskiej i programu
Horizon 2020 oraz uzyskaniu maksymalnej synergii pomiędzy nimi.
W rezolucji potwierdzono, że regiony UE powinny skoncentrować uwagę na
niewielkiej liczbie priorytetowych obszarów interwencji, biorąc pod uwagę ich silne
i słabe strony oraz powinny stymulować innowacyjność regionalnych gospodarek. Regiony powinny sformułować strategie inteligentnych specjalizacji w procesie krytycznej samoanalizy swojej pozycji strategicznej oraz w bliskiej współpracy z ośrodkami
naukowo-badawczymi, uniwersytetami i innymi podmiotami edukacji na poziomie
wyższym, a w szczególności z biznesem. Strategia inteligentnej specjalizacji powinna
szukać maksymalnych synergii, wynikających z zastosowania różnych instrumentów
i zestawu inwestycji w sferze badań, rozwoju i innowacji. Regiony Unii powinny
także współpracować pomiędzy sobą, aby stać się bardziej konkurencyjnymi w skali
globalnej.
W dokumencie tym opisano najważniejsze warunki wstępne warunkujące sukces
Krajowych/Regionalnych Strategii Badań i Innowacji (RIS 3). Według Parlamentu
Europejskiego są one następujące:
178
●● Strategia musi bazować na analizie SWOT w celu skupienia zasobów na ograni-
czonej liczbie priorytetów w zakresie badań i innowacji.
●● Strategia musi włączać działania stymulujące zwiększenie skali prywatnych inwe-
stycji w badania, technologię i rozwój.
●● Strategia musi uwzględniać system monitoringu i ewaluacji.
●● Państwa członkowskie muszą przygotować odpowiednie dokumenty ramowe.
Podstawowe krytyczne aspekty Krajowych/Regionalnych Strategii Badań i Innowacji są według Parlamentu Europejskiego następujące:
●● Niezbędne jest określenie właściwych priorytetów na podstawie szerokiej percepcji innowacji.
●● Wszyscy kluczowi partnerzy powinni współpracować między sobą.
●● Na wszystkich poziomach politycznych szczególna koncentracja uwagi powinna
być skupiona na możliwej do uzyskania synergii między różnymi opcjami finansowania.
●● Niezbędne są interakcje między regionami.
●● Należy zapewnić solidne dane i wskaźniki dotyczące poszczególnych celów:
a także wykonać oceny oddziaływania, monitoringu i ewaluacji.
Wnioski i rekomendacje
Na podstawie przeprowadzonej analizy można sformułować następujące wnioski
i rekomendacje odnośnie do kształtowania specjalizacji polskich województw na podstawie endogenicznych potencjałów rozwojowych:
●● Decentralizacja procesu wyboru specjalizacji regionalnych. Potencjał społeczno-ekonomiczny polskich województw jest znaczny, bowiem przeciętne polskie województwo koncentruje podobny potencjał społeczno-gospodarczy, jak:
Estonia, Cypr, Litwa, Łotwa czy też Malta. Także podmiotowość samorządów
wojewódzkich w Polsce oznacza, że mają one wybieralne ciała przedstawicielskie,
znaczną autonomię decyzyjną oraz własne budżety, w tym środki dostępne w ramach regionalnych programów operacyjnych, współfinansowanych ze środków
Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych (EFSI). Dlatego, zgodnie
z zasadą subsydiarności, proces wyboru i kształtowania specjalizacji regionalnych
w Polsce powinien być oddolny i zdecentralizowany. W pierwszej kolejności
w regionalnych dokumentach programowych inteligentne specjalizacje województw powinny zostać dopasowane do inteligentnych specjalizacji krajowych,
a następnie szczegółowej analizie powinny zostać poddane specjalizacje unikatowe poszczególnych województw, analizowane z punktu widzenia ich trafności
i możliwości finansowania.
●● Potencjały i zasoby niezbędne do rozwinięcia specjalizacji regionalnej. Analiza
wskazuje, że wiele proponowanych specjalizacji polskich województw nie jest
obecnie wyposażonych we wszystkie niezbędne dla ich rozwijania potencjały,
179
bowiem nie wszędzie może powstać nowoczesna specjalizacja gwarantująca
korzystną trajektorię rozwojową regionu [Dziemianowicz et al. 2014]. Czasami
warunkiem powodzenia jest usunięcie barier strukturalnych. Dlatego każda proponowana inteligentna specjalizacja wojewódzka powinna zostać poddana takiej zunifikowanej analizie, w celu określenia barier, deficytów potencjałów i sposobów
ich uzupełnienia (wyeliminowania), co pozwoliłoby na wykorzystanie potencjalnych możliwości wynikających ze specjalizacji. W niektórych przypadkach może
to prowadzić do zakwestionowania celowości inwestowania w sugerowane przez
samorządy wojewódzkie specjalizacje.
●● Określenie sposobu współfinansowania rozwoju inteligentnych specjalizacji
regionalnych z udziałem środków publicznych. W Polsce ok. 50% inwestycji
publicznych jest finansowane w ramach europejskiej polityki spójności [European Commission 2014]. W latach 2014-2020 w ramach szesnastu regionalnych
programów operacyjnych zarządzane jest ok. 40% środków europejskiej polityki
spójności. W przypadku specjalizacji krajowych i specjalizacji wojewódzkich
zgodnych ze specjalizacjami krajowymi oczywiste jest ich finansowanie z poziomu krajowego. W przypadku unikatowych specjalizacji regionalnych finansowanie
powinno zostać przesunięte do odpowiednich regionalnych programów operacyjnych. Oczywiście powoduje to pojawienie się wielu pytań, m.in. odnośnie do
linii demarkacyjnych oraz bonusów wynikających z wpisania się województwa
w specjalizacje krajowe.
●● Podstawy programowe i merytoryczne wyboru specjalizacji regionalnych.
Komisja Europejska uznała za podstawę wyboru inteligentnych specjalizacji
współfinansowanych w ramach europejskiej polityki spójności dokumenty Badawczych i Innowacyjnych Strategii Inteligentnej Specjalizacji trzeciej generacji
(RIS 3). Obecnie obowiązujące (przygotowane) dokumenty Regionalnych Strategii Innowacji dla poszczególnych województw stanowią bardzo niejednorodny
zbiór, m.in. ze względu na: moment powstania, przyjętą metodologię, zakres
merytoryczny, sposób przygotowania itp. Można nawet powiedzieć, że panowała
w tym zakresie bardzo duża dowolność. W wielu wcześniej przyjętych przez województwa RIS-ach koncept inteligentnych specjalizacji jest nieobecny. Wydaje się,
że w przypadku tej generacji zwanej RIS 3, także ze względu na inny ich charakter
niż dwóch poprzednich generacji powinno mieć miejsce ujednolicenie metodologii, przynajmniej w skali określonej w ramowych wymogach określonych przez
Komisję Europejską i bardziej szczegółowo dookreślonych przez Polskę.
●● Ewentualne zmiany i korekty specjalizacji regionalnych. Globalne uwarunkowania makroekonomiczne są generalnie niekorzystne, bowiem w najbliższych
latach gospodarka światowa nie będzie kreowała tak sprzyjającego otoczenia dla
rozwoju Polski, jak bezpośrednio po akcesji do UE. Możliwe jest także częstsze
pojawianie się sytuacji typu: black swan, wild cards, co oznacza, że wygrane
będą te kraje i regiony, które mają umiejętność szybkiego reagowania na zmiany
180
w otoczeniu [Taleb 2007]. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i technologicznego Polski i jej regionów oraz szybkie zmiany następujące w otoczeniu
zewnętrznym wymagają dużej elastyczności w zakresie wspierania inteligentnych
specjalizacji już w latach 2014-2020. Dlatego niezbędne jest stworzenie efektywnego systemu monitoringu służącego szybkiemu reagowaniu przez Polskę i jej regiony na pojawiające się nowe możliwości. Oznacza to potrzebę takiego ukierunkowania aktywności władz publicznych, organizacji sieciowych przedsiębiorców
oraz instytucji otoczenia biznesu, aby sprawnie dokonywać niezbędnych korekt
i uzupełnień kierunków interwencji dotyczących krajowych i regionalnych inteligentnych specjalizacji. Istotne znaczenie ma także uruchomienie prac różnych
think tanków, co jest warunkiem identyfikacji potrzeby szybkiego reagowania,
zarówno na poziomie krajowym, jak też regionalnym.
Na tle zmian doktryny polityki regionalnej pojawia się nowa generacja pytań
związanych z kształtowaniem specjalizacji regionalnych w Polsce. Są one następujące:
Jakie jest miejsce specjalizacji regionalnych w nowym paradygmacie polityki
regionalnej? Czy oraz w jakich aspektach, strategia rozwijania inteligentnych specjalizacji jest nowatorska w stosunku do wcześniejszych ujęć? W jaki sposób osiągnąć
kompatybilność między specjalizacjami krajowymi i regionalnymi w Polsce?
Jakimi instrumentami polityka rozwoju regionalnego powinna wzmacniać inteligentne specjalizacje w Polsce?
Literatura
Barca F., 2009, An Agenda for a Regional Cohesion Policy. A Place Based Approach to Meeting
European Union Challenges and Expectations. Independent Report prepared at the request
of D. Huebner, Commissioner for Regional Policy, Brussels.
Barcz J., 2008, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan
obecny oraz teksty skonsolidowane w brzemieniu Traktatu z Lizbony. Wyd. Prawnicze
LexisNexis, Warszawa.
Capello R., Camagni R., Fratesi U., Affuso A., Caragliu A., Resmini I., Casi L., Salmona R.,
Vandermolen C., Von Hamme G., Lennert M., Medina-Lockhart P., El Aydam M., 2011,
Regions Benefitting from Globalisation and Increased Trade. Study for DG Regio, Final
Report, Milan.
Castells M., 2008a, Siła tożsamości. PWN, Warszawa.
Castells M., 2008b, Społeczeństwo sieci. PWN, Warszawa.
Dijkstra L., Annoni P., Kosovska K., 2011, A New Regional Competitiveness Index: Theory,
Methods and Findings. Working Papers, EU Regional Policy, nr 2.
Dziemianowicz W., Szlachta J., Peszat K., 2014, Potencjały rozwoju i specjalizacje polskich
województw. MIiR, Warszawa.
181
European Commission, 2010a, Communication to the European Council. Europe 2020.
A Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth, Brussels 3.3.2010, KPM(2010)
2020 final, dokument ten został wydany po polsku jako: Komisja Europejska, 2010, Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego
włączeniu społecznemu, Komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku
Inwestycyjnego, Bruksela, KOM(2010)2020 wersja ostateczna, 3 marca.
European Commission, 2010b, Regional Policy Contributing to Smart Growth in Europe 2020,
Brussels, 6 October.
European Commission, 2012a, Connecting Smart and Sustainable Growth through Smart
Specialization, Brussels.
European Commission, 2012b, Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specializations – RIS 3, Brussels.
European Commission, 2014, Investment for Jobs and Growth. Promoting Development and
Good Governance in EU Regions and Cities, Sixth report on economic, social and territorial cohesion, Brussels, July.
European Parliament, 2013, Draft Report on Smart Specialization: Networking Centers of
Excellence for an Effective Cohesion Policy, 2013/2094/INI, Brussels, 14.09.
European Union. Regional Policy, 2011, Regional Policy for Smart Growth in Europe, Brussels.
European Union, 2014, Making Europe Open and Polycentric. Vision and Scenarios for the
European Territory towards 2050, ESPON, Luxembourg.
Fujita M., Krugman P., Venables A. J., 2001, The Spatial Economy. Cities, Regions and International Trade. The MIT Press, Cambridge – London.
Gawlikowska-Hueckel K., 2014, Polityka przemysłowa i spójności wobec planów reindustrializacji Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski. Gospodarka Narodowa, 5 (273), s. 53-80.
Gawlikowska-Hueckel K., Szlachta J., (red.), 2014, Wrażliwość polskich regionów na wyzwania współczesnej gospodarki. Implikacje dla polityki rozwoju regionalnego. Wolters
Kluwer Polska, Warszawa.
Gill J., 2010, Regional Development Policies: Place-based or People-centered. The World
Bank, Washington D. C., October.
Komisja Europejska, 2010, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, Projekt przewodni
strategii Europa 2020 Unia Innowacji, SEC(2010)1161, Bruksela dnia 6.10.2010 r.
COM(2010)546 wersja ostateczna.
Krugman P., 1995, Development, Geography and Economic Theory. The Massachusetts Institute of Technology Press, Cambridge.
Ministerstwo Gospodarki, 2015, Krajowy Program Reform 2015-2016, Warszawa, kwiecień.
182
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 2014a, Zbiór aktów prawnych Unii Europejskiej
w zakresie Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych na lata 2014-2020,
Warszawa.
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 2014b, Programowanie perspektywy finansowej
2014‑2020 – Umowa Partnerstwa, Warszawa, maj.
OECD, 2008, Przegląd terytorialny OECD. Polska, Paryż-Warszawa, raport wydany przez
MRR.
OECD, 2009, Regional Policy Challenges, New Issues and Good Practices, Paris, 31 March.
Oesterreichisches Institut fuer Raumplanung, 2011, Regional Challenges in the Perspective
of 2020, Vienna.
Szlachta J., 2009, Doktryna OECD w sferze polityki rozwoju regionalnego, [w:] Transformacja
sceny europejskiej i globalnej XXI wieku. Strategie dla Polski, A. Kukliński K. Pawłowski,
J. Woźniak (red.). Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków.
Taleb N., 2007, The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable. Penguin, London.
The World Bank, 2009, World Development Report 2009. Reshaping Economic Geography,
Washington DC.