114 dymkowska.idml - Medycyna Sportowa

A
Medycyna sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2016; 4(4); Vol. 32, 241-250
DOI: 10.5604/1232406X.1229083
/O
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Maria Dymkowska-Malesa1(A-E), Ewelina Swora-Cynar2(D),
Małgorzata Grzymisławska3(F), Marian Grzymisławski2(G)
Katedra Procesów i Urządzeń Przemysłu Spożywczego, Politechnika Koszalińska, Koszalin, Polska
Klinika Gastroenterologii, Dietetyki i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny, Poznań, Polska
3
Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej, Uniwersytet Medyczny, Poznań, Polska
1
Department of Processes and Devices of the Food Industry, Faculty of Mechanical, University of Technology, Koszalin, Poland
2
Chair and Department of Gastroenterology, Dietetics and Internal Diseases, Poznan University of Medical Sciences,
Poznan, Poland
3
Department of Anatomy, Poznan University of Medical Sciences, Poznan, Poland
1
2
OCENA ŻYWIENIA I SUPLEMENTACJI PIŁKAREK
RĘCZNYCH KLUBU PGNIG SUPERLIGI KOBIET
ENERGA AZS KOSZALIN
EVALUATION OF THE NUTRITION AND SUPPLEMENTATION
HANDBALL PLAYERS OF THE PGNIG WOMEN SUPER LEAGUE
ENERGA AZS KOSZALIN CLUB
Słowa kluczowe: żywienie, suplementacja, składniki odżywcze i mineralne, zachowania
żywieniowe, sportowcy
Key words: diet, supplementation, nutrients, mineral components, eating behaviours,
sportsmen/sportswomen
Streszczenie
Wstęp. Efekty sportowe zależą od wielu czynników wzajemnie na siebie wpływających. Jednym z coraz
ważniejszych aspektów wpływających na uzyskane wyniki jest sposób odżywiania się. W pracy przedstawiono, jak odżywianie i suplementacja wpływają na zdrowie osób o zwiększonej aktywności fizycznej.
Materiał i metody. Badaniem objęto piłkarki ręczne klubu PGNiG Superligi Kobiet Energa AZS Koszalin. Do oceny stylu życia oraz nawyków żywieniowych wykorzystano autorską ankietę oraz siedmiodniowy
formularz dziennych racji pokarmowych, zebrany czterokrotnie w odstępie miesięcznym.
Wyniki. Wyniki badań ankietowych wykazały, że nawyki żywieniowe ankietowanych są zgodne z zaleceniami żywieniowymi. Piłkarki ręczne stosują suplementację głównie preparatami witaminowo-mineralnymi.
Analiza CRP wykazała niedobór wapnia, żelaza i potasu oraz nadmiar magnezu, fosforu, cynku oraz sodu.
Wnioski. Sposób odżywiania piłkarek ręcznych jest zgodny z zaleceniami, szczególnie jeżeli chodzi
o ilość i częstotliwość spożywanych posiłków zarówno przed, jak i po treningu. Wybrane grupy produktów
spożywczych są spożywane zgodnie z piramidą żywienia. Przeprowadzone formularze posiłków wykazały,
iż, zgodnie z normami żywienia, w deficycie spożywana jest produkty dostarczające energii, białko oraz niektóre składniki mineralne. W nadmiarze spożywane są tłuszcze, niektóre składniki mineralne oraz witaminy.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
7692
0
3
22
Background. Sport effects depend on many factors affecting each other. One of the aspects more and
more affecting the obtained scores is a proper diet. In the paper the effects of the nutrition and supplementation on the health of the people with increased physical activity have been presented.
Material and methods. The examination covered the women handball players of the PGNiG Women Super League Energa AZS Koszalin club. For the evaluation of the lifestyle and dietary habits an original survey
form and a seven-day form of daily food rations collected four times with one month interval have been used.
Results. The survey results have shown that the dietary habits of the examined competitors are in conformity
with the nutrition recommendations. The women handball players use the supplementation including mainly
vitamin/mineral preparations. The CRP (C-Reactive Protein) analysis shown the deficiency of calcium, iron,
and potassium, and the excess of magnesium, phosphorus, zinc, and sodium.
Conclusions. The diet of the women handball players is in conformity with the recommendations, particularly as it comes to the quantity and frequency of consumed meals both before and after training. The selected groups of foodstuffs are consumed in accordance with diet pyramid. Analysed meal forms have shown
that, in conformity with the nutrition standards, energy foodstuffs, proteins, and some mineral components
are consumed insufficiently, whereas fats, some mineral components and vitamins are eaten in excess.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Maria Dymkowska-Malesa
Katedra Procesów i Urządzeń Przemysłu Spożywczego, Politechnika Koszalińska
375-620 Koszalin, Racławicka 15-17, tel.: +48 94 347 84 25, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
10.02.2016 r.
28.08.2016 r.
241
Dymkowska-Malesa M. i wsp. Żywienie i suplementacja piłkarek ręcznych
Wstęp
Background
Sposób żywienia to jeden z kluczowych detali stylu życia, który oddziałuje na zdrowie człowieka i jego właściwe
funkcjonowanie. Dla osób uprawiających sport, sposób żywienia odgrywa większą rolę i przyczynia się do ich wyników [1].
Zdrowe odżywianie może zwiększyć efektywność treningową oraz polepszyć osiągane wyniki. Stosowanie się
do zasad właściwego żywienia jest podstawowym zadaniem osób realizujących procesy szkolenia treningowego,
zawody czy odnowę potreningową. W obecnych czasach,
kiedy w sporcie wysokokwalifikowanym poziom wyszkolenia jest bardzo podobny, żywienie jest czynnikiem, który
może decydować o końcowym zwycięstwie. Uprawianie
sportu cechuje się dużym natężeniem pracy, co powoduje
zwiększenie się wydatków energetycznych [2,3].
Celem pracy było określenie nawyków żywieniowych
i ocena stanu odżywienia osób o zwiększonej aktywności
fizycznej.
The way of nutrition is one of the key details of lifestyle
that effects the health of human and his/her proper functioning. For the people who go in for sports the way of nutrition
plays a greater role and contributes to their scores [1].
Healthy eating may increase the training effectiveness
and improve obtained scores. Obeying the principles of
proper eating is the basic task of the people who practice
training processes, competitions, or post-training regeneration. Nowadays, when the training level is very similar
in high performance sports, the nutrition is the factor that
can be decisive for the final victory. Going in for sports is
characterized by a high work intensity which makes that the
energy expenditure is increased [2,3].
The purpose of the study was to determine eating habits and evaluate the state of nutrition of the people with an
increased level of physical activity.
Materiał i metody
Material and methods
Badania ankietowe przeprowadzono we wrześniu 2015
roku wśród piłkarek ręcznych PGNiG Superligi Kobiet Energa AZS Koszalin. Wiek respondentek mieścił się w przedzale od 22 do 36 lat, z czego średnia wieku wynosiła 28
lat. Średnia masa ciała kształtowała się na poziomie 67 kg,
średni wzrost wynosił 173 cm. Pytania zamknięte ankiety
dotyczyły częstotliwości i długości jednostek treningowych,
regularności posiłków, czasu spożywania posiłku przed i po
treningu, a także przyzwyczajeń żywieniowych. Pytania otwarte ankiety odnosiły się do suplementacji różnymi preparatami.
Formularze posiłków przeprowadzono w ciągu 7 dni,
we wrześniu, październiku, listopadzie i grudniu. Metodą
wybraną dla zebrania informacji był wywiad 24-godzinny,
oparty na albumie potraw, który pomagał w określeniu
ilości spożywanych pokarmów. Sportowcy określali ilość
spożywanych pokarmów podczas: śniadania, II śniadania,
obiadu, podwieczorku, kolacji oraz podczas spożywania
przekąsek pomiędzy posiłkami. Obliczenia zawartości
składników odżywczych wykonane zostały za pomocą programu Aliant.
The survey was carried out in September 20015 among
the women handball players of PGNiG Women’s Super
League – Energa AZS Koszalin. All the surveyed persons
were females. The age of the respondents was ranged between 22 and 36 years, whereas the average age was 28
years. The average body weight was 67 kg and the height
173 cm. The closed questions of the survey concerned the
frequency and duration of training sessions, the regularity
of meals, the time of consuming the meal prior and after
training, as well as nutrition habits. The open questions of
the survey referred to the supplementation with various
agents.
The meal forms were conducted within 7 days in September, October, November, and December. The method
selected for the gathering of information was a 24-hour
interview based on the dish album that was helpful in the
determination of eaten food. Sportswomen were defining
the amount of eaten food for breakfast, elevenses, lunch,
high tea, dinner, and during eating snacks in between. The
content of the nutritional components was calculated with
the use of the Aliant software.
Wyniki i Dyskusja
Results and Discussion
Wartość współczynnika BMI dla piłkarek ręcznych
wyliczona została na podstawie danych zadeklarowanych w ankiecie. Wskaźnik BMI jest w normie u 93% piłkarek ręcznych. Różnica pomiędzy największą a najmniejszą wartością BMI wynosiła 6 jednostek. Niedowaga nie
występuje u żadnej z ankietowanych. Nadwaga występuje jedynie u 7% respondentek. Otyłość nie występuje
wśród piłkarek ręcznych. Z danych wynika, że piłkarki
ręczne w większości posiadają prawidłowy wskaźnik BMI.
Przypadki nadwagi występują sporadycznie. Treningi odbywały się powyżej 6 razy dziennie. Czas trwania jednostek
treningowych był zmienny i kształtował się w granicach 60120 minut.
Bardzo ważnym aspektem prowadzenia zdrowego stylu
życia i osiągania dobrych wyników sportowych, w tym odżywiania się, jest odpowiednia liczba posiłków w ciągu dnia.
The BMI index for women handball players was calculated based on the data declared in the survey questionnaire. The BMI index is normal for 93% of the interviewed
handball players. The difference between the highest and
the lowest BMI index was 6 units. No surveyed individual
was underweight. Overweight occurs for 7% of respondents only. No women handball player shows obesity. The
gathered data show that the majority of women handball
players have correct BMI index, Overweight cases occur sporadically. Training were taking place more than 6
times a day. The duration of training sessions varied, and it
was from 60 up to 120 minutes.
A very important aspect of maintaining the healthy lifestyle and obtaining good sport scores, including eating, is
the appropriate number of meals per day. The analysis of
the obtained results showed that 67% of all the interviewed
242
Dymkowska-Malesa M. et al. The nutrition and supplementation of hand ball players
Analiza wyników wykazała, że 67% spośród wszystkich
przebadanych sportowców spożywało 5 posiłków dziennie,
13% – 3 posiłki, 13% nie przywiązuje do tego wagi, natomiast 7% więcej niż 5 posiłków dziennie.
Badanie przeprowadzone przez Szczepańską i Spałkowską wykazało, że 52% sportowców spożywało 4-5
posiłków dziennie, 39% mniej niż 4 posiłki, zaś 9% ankietowanych więcej niż 5 posiłków dziennie [4]. Gacek w badaniach nad zachowaniem młodzieży uprawiającej sport
wykazała, że jedynie 36,6% dziewcząt konsumowało 4-5
posiłków dziennie, zaś 14,6% dziewcząt konsumowało
jedynie 1-2 posiłki dziennie [5]. Z kolei Frączek, badając
zachowania żywieniowe kobiet zawodowo trenujących
koszykówkę i siatkówkę, stwierdziła, że jedynie 17,4% badanych spożywało zalecane 4-5 posiłków dziennie [6].
Czaja i wsp. podczas badań na lekkoatletach, którzy reprezentowali Polskę w biegach średnio- i długodystansowych
na Mistrzostwach Świata i Igrzyskach Olimpijskich w latach
2004-2005 wykazał, że kobiety spożywały 3 lub 4 posiłki
dziennie (po 37,5%) [7]. Badania przeprowadzone przez
Caccalianzę i wsp. wśród młodych piłkarzy ligi włoskiej wykazały preferowanie 4 posiłków w ciągu jednego dnia [8].
Z uzyskanych danych wynika, że piłkarki ręczne najbardziej dbają o liczbę spożywanych posiłków. Dwie trzecie spośród nich spożywa zalecane 5 posiłków dziennie.
Potwierdzają to wyniki BMI, gdyż 93% z nich posiada prawidłową masę ciała. Najgorzej wypadły natomiast kobiety
trenujące siatkówkę i koszykówkę, ponieważ jedynie 17,4%
spożywa zalecane 4-5 posiłki dziennie.
Ankietowane odpowiedziały na pytanie „co ile” spożywają swoje posiłki. Większość z badanych, bo aż 53% konsumuje posiłki co 2-3 godziny, 27% co 3-4 godziny, jedynie
20% nie przywiązuje do tego wagi. Żadna z ankietowanych
osób nie spożywa posiłków co 1-2 lub 4-5 godzin.
W badaniach Szczepańskiej i Spałkowskiej na sportowcach uprawiających zawodowo siatkówkę i koszykówkę
jedynie 35% osób spożywało posiłki w regularnych odstępach czasu co 3 godziny, 34% co 4 godziny, zaś 13% co 5
godzin lub rzadziej [4]. W badaniach Chalcarza i Radzimirskiej-Graczyk przeprowadzonych na młodzieży trenującej
szermierkę aż 56% dziewczynek w dni treningowe spożywało posiłki rzadziej niż co 4 godziny [9].
Po spożyciu posiłku potrzebny jest czas na procesy fizjologiczne, które występują podczas trawienia. Ze
względu na to, nie można wykonywać dużego wysiłku fizycznego bezpośrednio po posiłku. Jeśli nie zostanie zachowany właściwy odstęp czasu, to pokarm, który będzie
zalegał w żołądku, spowoduje bóle, kolki lub wymioty.
Warunkiem szybkiej regeneracji jest jak najszybsze dostarczenie organizmowi składników odżywczych po każdej
jednostce treningowej. Optymalnym czasem do spożycia
posiłku po treningu jest 30 minut od ustania ćwiczeń fizycznych [2].
Ze względu na to, iż czas posiłku przed i po treningu
jest bardzo ważny, w ankiecie znalazły się pytania odnośnie do odstępu czasu, w którym ankietowani spożywają
posiłek przed i po treningu. Jeżeli chodzi o posiłek przed
treningiem odpowiedzi respondentów bardzo się od siebie
różniły: 46% spożywa posiłek 2-3 godziny przed treningiem, 27% 1-2 godziny przed treningiem, 13% więcej niż 3
godziny przed treningiem, zaś po 7% ankietowanych mniej
niż godzinę lub nie przywiązuje do tego wagi. Z kolei posiłki
po treningu przez 54% sportowców są konsumowane do
sportswomen ate 5 meals a day, 13% – 3 meals, 13% do not
care about it, and 7% – more than 5 meals a day.
The survey conducted by Szczepańska and Spałkowska
showed that 52% sportswomen ate 4-5 meals a day, 39%
less than 4 meals, and 9% of the surveyed individuals more
that 5 meals daily [4].
Gacek in her investigations on the behaviour of the
youth going in for sports showed that only 36.6% girls were
eating 4 up to 5 meals a day, and 14.6% girls 1 up to 2
meals daily only [5]. Frączek in turn, while investigating
the nutrition habits of the women professionally involved in
basketball and volleyball trainings, found that only 17.4% of
the surveyed women ware eating 4 up to 5 meals a day as
recommended [6]. Czaja at al. during the investigation of
the athletes who represented Poland in both medium and
long-distance runs at World Championships and Olympic Games in 2004-2005 showed that women eat 3 or 4
meals a day (37.5% each) [7]. The investigations carried out
by Cacalianza at al. for the young football players of the Italian league showed that they prefer 4 meals a day [8].
The obtained results say that women handball players
care most about the quantity of consumed meals. Two third
of them eat 5 meals daily. This is confirmed by the BMI results since the body weight of 93% of them is correct. The
worst results are for the women who play both volleyball
and basketball since only 17.4% of them eat 4 up 5 meals
as recommended.
The interviewed persons have answered the question
‘every how many hours’ they eat their meals. Most of them,
53%, eat meals every 2-3 hours, 27% every 3-4 hours, and
only 20% do not attach any significance to it. None of the
interviewed persons eats meals every 1-2 or 4-5 hours.
In the Szczepańska’s and Spałkowska’s investigations
on the sportspersons going in for volleyball and basketball
professionally only 35% of them were eating their meals
regularly, every 3-4 hours, 34% – every 4 hours, and 13%
– every 5 hours or more seldom [4]. In the research of Chalcarz and Radimirska-Graczyk carried out for the youths
training fencing as much as 56% of girls eat their meals
more seldom than every 4 hours on training days [9].
After having eaten meal a time is needed for the physiological processes occurring during digestion. That is why,
directly after eating, no strenuous physical efforts should be
performed. If a time interval is not maintained the food lying in the stomach will cause pain, colic, or vomiting. The
condition for a quick regeneration is to provide the organism
as soon as possible with nutrition components after every
training session. The optimum time for eating a meal after
training is 30 minutes after physical exercises are ended [2].
Because the meal time before and after training session
is very important the questions referring to the time gaps the
interviewed persons’ eat their meals before and after training. As far as the meal before training session is concerned
the answers of respondents differed significantly: 46% of
them eat their meal 2 up to 3 hours before training session, 27% 1 up to 2 hours before training, 13% more than
3 hours before training and 7% less than one hour and/or
the same percentage do not attach any significance to it. In
turn, meals after training session are eaten by 54% of sportspersons in a shorter time than 1 hour, whereas 46% 1 up
to 2 hours after training session. None of the interviewed
persons eats her meal after 3 or more hours after training.
In the Szczepańska’s and Spałkowska’s studies the most
243
Dymkowska-Malesa M. i wsp. Żywienie i suplementacja piłkarek ręcznych
godziny, a u 46% 1-2 godziny po treningu. Żadna z ankietowanych osób nie spożywa posiłku po 3 lub więcej godzinach. W pracy Szczepańskiej i Spałkowskiej najwięcej badanych sportowców zadeklarowało spożywanie posiłku na
1-2 godziny przed treningiem (57%), 27% na 2-3 lub więcej
godzin przed treningiem. Przeszło połowa (52%) konsumuje posiłek 1-2 godziny po treningu, a tylko 8% 2-3 godzin po
treningu [4].
Bardzo podobne wyniki uzyskała Frączek. Posiłek na
1-2 godziny przed treningiem spożywało 56,5% badanych, z kolei 43,5% zadeklarowało, iż posiłek po treningu
spożywa na 20-40 minut po wysiłku fizycznym [6].
Produkty zbożowe są podstawowym źródłem węglowodanów, a co za tym idzie wartości energetycznej. Posiadają
białko roślinne i są ubogie w tłuszcze. Z powodu obecności
związków mineralnych, tj. siarka czy fosfor, są produktami
zakwaszającymi organizm [2].
Ankietowani zadeklarowali, że 33% z nich spożywa pieczywo pełnoziarniste i/lub kasze grube kilka razy w tygodniu, 27% raz dziennie, zaś 20% kilka razy dziennie. Okazjonalnie produkty pełnoziarniste i kasze spożywa 13%
respondentek, a tylko 7% kilka razy w miesiącu. W badaniach Nowackiej i wsp. wśród osób trenujących kajakarstwo
slalomowe oraz strzelectwo sportowe w małopolskich klubach jedynie 36,8% kajakarzy spożywa wyroby pełnoziarniste i kasze codziennie. Z kolei nikt ze strzelców nie włącza tych produktów w codzienny jadłospis, a jedynie kilka
razy w tygodniu (21%) [10]. Natomiast w pracy Szczepańskiej i Spałkowskiej, dotyczącej zachowań żywieniowych
osób wyczynowo uprawiających siatkówkę i koszykówkę,
35% badanych spożywało codziennie pieczywo pełnoziarniste i grube kasze, 23% jedynie kilka razy w miesiącu, 40%
jadało wymienione produkty sporadycznie, zaś 2% nie spożywało ich w ogóle [4].
Mleko i produkty mleczne są podstawowym źródłem
wapnia i fosforu. Pierwiastki te są w 80% przyswajalne
przez organizm ludzki. Żółte sery zawierają dużo witaminy
B12. Ze względu na wartości odżywcze mleka i produktów
mlecznych mówi się, że są one niezastąpione i należy je
spożywać codziennie [2].
Odpowiedzi wśród piłkarek ręcznych bardzo się różniły. Wszyscy sportowcy zadeklarowali, że spożywają sery
twarogowe. Kilka razy w miesiącu spożywa je 40% ankietowanych, kilka razy w tygodniu 27%. Okazjonalnie spożywane są przez 20% sportowców, a jedynie 13% raz dziennie.
Nikt z ankietowanych nie spożywa serów twarogowych kilka razy dziennie. Z kolei sery żółte, topione i pleśniowe kilka
razy w tygodniu spożywa 53% piłkarek ręcznych, 27% kilka
razy w miesiącu, a 13% raz dziennie. Jedynie 7% spożywa
je okazjonalnie i podobnie 7% w ogóle nie spożywa takich
produktów. Aż 71% ankietowanych w badaniach Szczepańskiej i Spałkowskiej deklarowało spożywanie mleka i przetworów fermentowanych przynajmniej raz dziennie. Z kolei
sery twarogowe kilka razy w tygodniu spożywało jedynie
41% badanych, zaś w ciągu miesiąca 38% [4].
Podobne wyniki otrzymali Pilch i Szyguła w swoich
badaniach nad oceną nawyków żywieniowych oraz przyjmowania suplementów przez sportowców uprawiających
biegi długodystansowe, a także Kisielewska i Gedl-Pieprzyca w badaniach nad dietą młodych pływaków [11,12].
Jaja zawierają pełnowartościowe białka zwierzęce.
Dlatego bardzo ważne, aby je spożywać, jednakże w ograniczonej ilości ze względu na wysoką zawartość choleste-
244
number of sportspersons (57%) declared that they eat their
meals 1-2 hours before training, and 27% – 2 up to 3 hours
before training session. More than half of them (52%) consumes their meal 1 up to 2 hours after training, and only 8%
2 up to 3 hours after training [4].
Very similar results were obtained by Frączek. 56.5%
of the interviewed persons eat their meals 1 up to 2 hours
before training session, and 43.5% 20 up to 40 minutes after a physical effort [6].
Cereal products are the basic source of carbohydrates,
hence energetic values. They contain vegetable protein and
are poor in fats. Due to the presence of mineral compounds
as sulphur or phosphorus the are the products that acidify
the organism [2].
The surveyed persons declared that 33% of them
eat full-grain bread and/or coarse cereals (kasha) a few
times a weak, 27% once a day, and 20% a few times a day.
Occasionally, 13% of the responding women eat full-grain
products and cereals, and only 7% eat these products a few
times per month. In the Nowacka’s at al. studies, among the
individuals who get training in slalom canoeing and shoot
for sports in the clubs of Lesser Poland only 36.8% canoeists eat everyday full-grain products and cereals. However
no one of the shooters includes those products into their
everyday menu but eat them a few times a weak (21%) [10].
Whereas in the Szczepańska’s and Spałkowska’s study
concerning the eating habits and behaviours of the persons
going in for basketball and volleyball 35% of them were eating everyday full-grain bread and coarse cereals, 23% few
times a month only, 40% ate those products from time to
time, and 2% of them do not eat them at all [4].
Milk and milk products are the essential source of calcium and phosphorus. These elements are well absorbed
(in 80 percent) by the human organism. Hard cheeses contain a lot of the vitamin B12. Due to the nutrition values of
milk and milk products it is said that nothing can replace
them and that they should be eaten everyday [2].
The answers of female handball players differed significantly. All sportswomen declared that they ate cottage cheeses. 40% of them eat these cheeses a few
times a month, 2% a few times a weak, 20% occasionally,
and only 13% once a day. No one from the interviewed persons eats them a few times a day. Then hard chesses, processed chesses, and soft/blue chesses are eaten by 53%
of the female handball players a few time a weak, 27% eat
them a few times a month, and 13% once a day. Only 7%
of them eat those chesses from time to time, and similarly
7% do not eat them at all. As much as 71% of the persons
surveyed in the Szczepańska’s and Spałkowska’s study declared that they consume milk and fermented products at
least once a day. In turn, cottage cheeses are eaten a few
times a weak by only 41% sportswomen, and by 38% a few
times a month [4].
Similar results were obtained by Pilch and Szyguła in
their investigations on the assessment of the eating habits
and taking supplements by the sportspersons going in for
long-distance runs. Also Kisielewska and Gedl-Pieprzyca
got such results in their studies on the diet of young swimmers [11,12].
Eggs are high in animal proteins. Because of that it
is very important to eat them but in a limited amount due
to the high content of cholesterol and fat. Eggs contain
also a significant amount of nutritional components as the
Dymkowska-Malesa M. et al. The nutrition and supplementation of hand ball players
rolu i tłuszczu. Zawierają także znaczne ilości składników
pokarmowych, np. witaminy A, D, E i K. Na pytanie odnośnie do częstotliwości spożywania jaj większa część respondentek (67%) udzieliła odpowiedzi, że robi to kilka razy w tygodniu. 13% z nich konsumuje jaja raz dziennie, a 20% kilka
razy w miesiącu. Wszystkie piłkarki spożywają jaja, ale
żadna nie spożywa ich kilka razy dziennie.
Badania nad częstotliwością spożycia wybranych grup
produktów spożywczych przez sportowców trenujących
piłkę nożną przeprowadzone przez Kopeć i wsp. wykazały, że 1-2 razy w tygodniu jaja spożywa 55% piłkarzy nożnych, 25% z nich spożywa je 3-4 razy w tygodniu, a równo
po 10% konsumuje je 5-6 razy w tygodniu bądź nie konsumuje ich w ogóle [13]. Podobne wyniki uzyskały Szczepańska i Spałkowska. Stwierdziły one, że wśród osób
wyczynowo trenujących siatkówkę i koszykówkę, kilka
razy w tygodniu jaja spożywało 66% ankietowanych. Odpowiedzi kilka razy w miesiącu bądź rzadziej udzieliło 34%
ankietowanych [4].
Mięso, produkty mięsne i ryby stanowią bogate źródło
białka. W zależności od gatunku zwierzęcia i innych cech
stosunek tkanki mięśniowej do tkanki tłuszczowej ulega
zmianie. Nie zmienia to jednak faktu, że produkty te bogate
są w wiele składników mineralnych [14].
W pytaniach na temat częstotliwości spożywanych produktów mięsnych oraz rybnych odpowiedzi przedstawiały
się następująco: w przypadku mięsa 59% respondentek
spożywa je raz dziennie, 27% kilka razy w tygodniu. Kilka
razy dziennie mięso i wędliny spożywa 7% badanych i kolejne 7% kilka razy w tygodniu. W przypadku ryb wystąpiły
tylko 2 formy odpowiedzi: 54% respondentek spożywa ryby
kilka razy w miesiącu, 46% kilka razy w tygodniu.
Badani przez Kopeć i wsp. piłkarze nożni odpowiedzieli, że spożywali mięso codziennie (15%), 5-6 razy w tygodniu (15%), 3-4 razy w tygodniu (45%), 1-2 razy w tygodniu
(20%), oraz codziennie (5%). W przypadku ryb jedynie 10%
spożywało je 3-4 razy w tygodniu, a 60% 1-2 razy w miesiącu. 30% badanych nie spożywało ryb ani razu w tygodniu [13]. W pracy Frączek i wsp., odnośnie do oceny
zachowań żywieniowych zawodników trenujących gry zespołowe w świetle rekomendacji piramidy żywieniowej dla
sportowców, stwierdzono, że 87,3% zawodników realizuje
prawidłowe zalecenia żywieniowe odnośnie do spożywania
produktów mięsnych, a więc co najmniej 2-3 razy w tygodniu. Z kolei ryby zgodnie z zaleceniami (1-2 razy w tygodniu)
spożywało 59,3% sportowców [6]. Badani przez Szczepańską i Spałkowską sportowcy wyczynowo trenujący
siatkówkę i koszykówkę zadeklarowali, że: codziennie mięso i wędliny spożywa 70% badanych, 28% kilka razy w tygodniu, a jedynie 2% kilka razy w miesiącu lub wcale. Jeżeli
chodzi o ryby to kilka razy w tygodniu spożywało je 28%
respondentów, 50% konsumuje ryby kilka razy w miesiąc,
18% udzieliło odpowiedzi, że spożywa ryby jedynie okazjonalnie, a 4% nie konsumuje ich w ogóle [4].
Obecnie na rynku istnieje gigantyczny wybór przeróżnych artykułów, które mają za zadanie podwyższyć
sprawność organizmu. Występują w różnych formach, począwszy od tabletek, proszków, kończąc na napojach i batonach. W zależności od rodzaju środka zwiększają tkankę
mięśniową albo wytrzymałość, spalają tłuszcze, jeszcze
inne zwiększają siłę. Warto jednak pamiętać, że niektóre z nich są substancjami zakazanymi [15].
vitamins A and D or E and K. Asked for the number of eaten
eggs most of them (67%) answered: several times a weak,
13% – once a day, and 20% a few times a month. All female
handball players eat eggs, none of them eats them a few
times a day.
The investigation on the frequency of eating selected
foodstuffs by the sportspersons who get training in football,
conducted by Kopeć at al. showed that 55% of footballers eat
eggs 1-2 times a weak, 25% of them 3 up to 4 times a weak.
Exactly 10% of them eat eggs 5 up to 6 times a weak or
do not eat them at all [13]. Similar results were obtained by
Szczepańska and Spałkowska. They found that among the
persons who take part in competitive volleyball and basketball 66% of them was eating eggs a few times a weak.
34% of the interviewed persons answered that they eat
eggs a few times a month or more seldom [4].
Meat, meat products and fish are a rich source of protein. Depending on animal species and other animal features the ratio of the muscle tissue to the fat one varies.
However, it does not change the fact that these product are
rich in many mineral components [14].
The questions concerning the frequency of eaten meat
and fish products were answered as follows: as for meat
59% of the responding women said they ate it once a day,
and 27% – a few times a weak. 7% of the surveyed persons
eat meat and cured meat (sausages) a few times a day, and
7% a few time a weak. As for fish two forms of answers
only were given: 54% of the respondents eat fish a few
times a month, and 46% of them a few times a weak.
The footballers surveyed by Kopeć at al. have answered that hey were eating meat everyday (15%), 5 up to
6 times a weak (15%), 3 up to 4 times a weak (45%), 1 up to
2 times a weak (20%), and everyday (5%). As for fish only
10% of them eat them 3 up to 4 times a weak, and 60% 1
up to 2 times a month. 30% of the interviewed persons do
not eat fish even once a weak [13]. In the study of Frączek
at al. on the eating habits and behaviours of the competitors
training team games in the light of the food guide pyramid
for sportspersons the author (-s) found that 87.3% of those
competitors meet correct eating recommendations as for
meat products, hence they eat those products at least 2 up
to 3 times a weak. As far as fish is concerned, according
to the recommendations (1 up to 2 times a weak) 59.3% of
sportspersons eat them [6]. The sportspersons taking part
in competitive volleyball and/or basketball interviewed by
Szczepańska and Spałkowska declared that 70% of them
were eating meat and cured meat everyday, 28% a few
times a weak, and only 2% of them a few times a month
or not at all. Fish were eaten a few times a weak by 28% of
the respondents, a few times a month by 50%. 18% of the
interviewed sportspersons eat fish only occasionally and 4
% do not eat them at all.
At present there is a huge selection of various products
intended to increase the human organism efficiency. They
are offered in various forms, starting form pills, through
powders to beverages and bars (of chocolate). Depending
on the type of a particular agent/remedy they help to grow
muscle tissues or increase strength, metabolize fats, and
others increase human force. However, it should be kept in
mind that some of them are forbidden to intake [15].
46% of the respondents declares that they take the supporting substances helping them to obtain better scores,
54% of them do not them at all. Among the most mentioned
245
Dymkowska-Malesa M. i wsp. Żywienie i suplementacja piłkarek ręcznych
Spożywanie środków wspomagających osiąganie lepszych wyników sportowych zadeklarowało 46% respondentek. 54% nie przyjmuje żadnych środków. Najczęściej
wymienianymi preparatami były witaminy i minerały (71%).
Białko stosowane jest przez 29% piłkarek ręcznych, 29%
aplikuje glukozaminę, a kolejne 29% tran. Po 14% korzysta z kreatyny oraz HMB.
Badania przeprowadzone przez Frączek i wsp. na
sportowcach wyczynowych i ich żywieniowym wspomaganiu zdolności wysiłkowych wykazały, że aż 86,5% z nich
przyjmowało preparaty wspomagające. Dużą część stanowiły witaminy i minerały (78,2%). Odżywki białkowe przyjmowało 32% ankietowanych. HMB przyjmowało 29,6%
sportowców, zaś kreatynę 17,8% respondentów [6]. Bardzo
podobne wyniki uzyskała Bączkowicz i wsp. w badaniach
nad jakością odżywek białkowo-węglowodanowych i preferencjami konsumenckimi osób o zwiększonej aktywności fizycznej. Autorki uzyskały wyniki, w których aż 98%
zapytanych stosowało odżywki wspomagające [16]. Natomiast w pracy Seidler i Sobczak o suplementach diety w żywieniu uczniów szkoły mistrzostwa sportowego preparaty
odżywcze stosowało 51,3% badanych. Większość siatkarek i piłkarzy stosowała magnez (57-64%). Popularne również były inne preparaty witaminowo-mineralne np. Centrum (14-20%) oraz Capivit A+E (16-21%) [17].
Szczepańska i Spałkowska badały zachowania żywieniowe sportowców wyczynowo uprawiających siatkówkę i koszykówkę. Spożywanie suplementów witaminowomineralnych deklarowało 48% ankietowanych. Spomiędzy
innych preparatów najczęściej aplikowane były te, które
regenerują stawy – 12%, oraz kreatyna – 9%. Spożywanie odżywek typu białkowego zadeklarowało jedynie 6,2%
badanych [4].
Przeprowadzone formularze posiłkowe dostarczyły informacji na temat podstawowych składników odżywczych,
mineralnych oraz witamin jakie dostarczane są przez piłkarki ręczne w ciągu doby. Spożycie i realizacja zapotrzebowania na podstawowe składniki odżywcze: węglowodany, białka, tłuszcze oraz energię przedstawiono na Ryc. 1.
preparations, 71% were vitamins and minerals. Protein is
used by 29% of female handball players, 29% use glucosamine, and 29% train (fish) oil. 14% use creatine and
the same percent of sportspersons takes HMB.
The investigations carried out by Frączek at al. on competitive sportspersons and their nutritional support of effort
capabilities showed that as much as 86.5% of them were
taking supporting preparations. Big part of those preparations, 78.2%, were vitamins and minerals
Protein supplements were taken by 32% of the surveyed sportspersons, HMB – 29.5 %, and creatine 17.8%
[6]. Very similar results were obtained by Bączkowicz at al.
in their studies on the quality of protein-carbohydrate supplements and the consumer preferences of the persons
with increased physical activity. The authors of the studies
obtained the results where 98% of the asked persons said
the were taking supporting supplements [16]. Whereas in
the Seidler’s and Sobczak’s study on the diet supplements
used at the feeding of students of sports championship
school the nutritional preparation were taken by 51.3% of
the interviewed sportspersons. Most part of female volleyball players and football players used magnesium (57% and
64% respectively). Popular were also other vitamin-mineral
preparations such as: Centrum (14-20%) and Capivit A+E
(16-21%) [17].
Szczepańska and Spałkowska were investigating the
eating habits and behaviours of the sportspersons playing
competitive volleyball and basketball. 48% of the surveyed
persons declared that they were taking vitamin-mineral
supplements. Out of other preparations the most often were
those that regenerate joints – 12%, and creatine – 9%. Only
6.2% of the asked persons were taking the supplements of
the protein type [4].
Meal forms have provided the information about the
basic nutritional components, minerals and vitamins taken
by female handball players during 24 hours. The consumption and meeting the requirements for basic nutritional
components: carbohydrates, proteins, fats, and energy is
presented in Fig. 1.
Ryc. 1. Realizacja normy na podstawowe składniki odżywcze oraz energię [%].
Fig. 1. Intake norm realization for basic nutritions and energy [%].
246
Dymkowska-Malesa M. et al. The nutrition and supplementation of hand ball players
Normy ustalono na podstawie zalecanych norm żywienia. Zapotrzebowanie na energię dla kobiet prowadzących
aktywny tryb życia w wieku 19-30 lat wynosi 2500-3000
kcal/dobę. Według norm zapotrzebowanie na: węglowodany wynosi 320 g, białko 100 g, tłuszcze 95 g. Przeprowadzone badania wykazały, że norma energetyczna realizowana
jest w 90,3%. Spożycie węglowodanów jest praktycznie
zgodne z zaleceniami i wynosi 99,6%. Białko spożywane jest w niedomiarze (96,3%), zaś tłuszcze w nadmiarze
(109,5%) [2,18].
W badaniach nad spożyciem składników odżywczych
przez pływaków z województwa zachodniopomorskiego
przeprowadzonych przez Seidler i Gryzę wykazano, iż
realizacja normy żywienia na energię wynosi 90,3%. Spożycie białka znacznie przekraczało zalecane normy i wyniosło 170,5%. Węglowodany oraz tłuszcze były spożywane w niewielkim niedomiarze (węglowodany – 89,5%,
tłuszcze – 95,1%) [19].
W pracy Morawskiej i in. nad wartością energetyczną
oraz podstawowymi składnikami odżywczymi w całodziennych racjach pokarmowych mężczyzn uprawiających karate norma żywienia na energię była realizowana w jedynie
58,4% przypadków. Z kolei spożycie białka przekraczało
zapotrzebowanie o 43%. Tłuszcz, a przede wszystkim
węglowodany nie były spożywane w odpowiednich ilościach. Oba z tych składników dostarczane były do organizmu w małych ilościach (tłuszcz – 67,7%, węglowodany
– 46,3%) [20].
Wyniki otrzymane na podstawie formularzy posiłków
wykazały, że spożycie poszczególnych składników mineralnych jest bardzo zróżnicowane (Ryc. 2). Jedne z nich spożywane są w niedomiarze: wapń – 89,7%, żelazo – 80,2%
oraz potas – 76%, inne natomiast w nadmiarze: magnez
– 132,5%, fosfor – 232,7%, cynk – 156,1%, sód – 180,5%.
Badane przez Eksterowicza i Napierałę studentki
wychowania fizycznego w czasie obozu sportowego re-
The standards have been established based on the recommended nutritional standards. The energy demand for
the women who lead an active lifestyle aged 19 up to 30 is
2,500 up to 3,000 kcal/24 hrs. According to the standards
the demand for carbohydrates is 320 g, for protein – 100g,
and for fats – 95 g. The consumption of carbohydrates practically conforms with the recommendations and amounts to
99.6%. Proteins are consumed in insufficient level (96.3%),
whereas fats are consumed to excess (109.5%) [2,18].
In the investigations of the consumption of nutrients
by the swimmers from the Province of West Pomerania in
Poland conducted by Seidler and Gryza it was shown that
the implementation of the nutritional standard in terms of
energy takes place on the level of 90.3%. The consumption of the protein significantly exceeded the recommended
standards and amounted to 170.5%. Carbohydrates and
fats were consumed slightly in insufficient quantity (89.5%
and 91.1% respectively) [19].
In the Morawska’s at al. study on the energy value and
the basic nutrients in daily food rations for the men going in
for karate the nutritional standard in terms of energy was
implemented only in 58.5 cases, whereas the consumption of the protein was exceeding the demand by 43%. Fat,
and first of all carbohydrates, were not consumed in proper
quantities. These both components were delivered to the
organism in small quantities (67.7% and 46.3% respectively) [20].
The results obtained on the basis of the meal forms
showed that the consumption of the individual mineral
components is well diversified (Fig. 2). Some of them are
consumed in insufficient quantities: calcium – 89.7%, iron –
80.2%, potassium – 76%, and other to excess: magnesium
– 132.5%, phosphorus – 232.7%, zinc – 1656.1% and sodium – 180.5%.
The surveyed by Eksterowicz and Napierała female
students of the physical education were implementing nu-
Ryc. 2. Realizacja normy na składniki mineralne [%].
Fig. 2. Intake norm realization for mineral compoment [%].
247
Dymkowska-Malesa M. i wsp. Żywienie i suplementacja piłkarek ręcznych
alizowały normy żywieniowe w podobnych wartościach
co piłkarki ręczne. Wapń oraz potas dostarczany był do
organizmu zgodnie z zaleceniami (wapń – 100%, potas – 104%). Żelazo nie było spożywane w odpowiednich
ilościach (73%). Pozostałe składniki mineralne dostarczane były w nadmiarze. W najmniejszej ilości przekraczany
był magnez – 119%. Podobnie jak u piłkarek ręcznych
normy dla fosforu były znacznie przekroczone, realizowane w 200%. Pierwiastkiem o najwyższym stopniu przewyższenia był sód. Norma realizacji na ten związek wynosiła
aż 478% [21]. Praca Seidler oraz Gryzy przeprowadzona
na pływakach z województwa zachodniopomorskiego
dostarczyła porównywalnych wyników. Jedynie wapń dostarczany był w znacznym niedomiarze – 76,5%. Deficytowo spożywane było żelazo – 89,2%. Magnez oraz potas
mieściły się w granicach normy. Spożycie dla nich wynosiło kolejno 106,6% oraz 95,2%. Tak jak w poprzednich
badaniach w znacznym stopniu przekroczone zostało spożycie fosforu oraz sodu. Poziom realizacji fosforu wynosił
166,7%, a sodu aż 408,5% [19].
Niepokojące są badania przeprowadzone na gimnazjalistkach ze Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Warszawie. W pracy Szczepańskiej i in. nad oceną spożycia
witamin i składników mineralnych wykazano znaczne niedobory składników mineralnych. Żaden z pierwiastków
nie był realizowany w odpowiedniej ilości zgodnie z normami. Jedynie potas i magnez były dostarczane z lekkim
niedostatkiem (potas – 93,4%, magnez – 88,4%). Magnez
spożywany był na poziomie 73,3%. Pierwiastki jak: fosfor,
cynk i żelazo były składnikami deficytowymi. Zawartość fosforu w dietach wynosiła 52,1%. W jeszcze mniejszej ilości
spożywane były cynk i żelazo. Realizacja ich norm kształtowała się na poziomie 43,5% oraz 41,5 % [4].
Ostatnim elementem poddawanym analizie było spożycie wybranych witamin. Realizacja norm obejmowała
witaminy jak: A, B1, B2, B6, C oraz E. Wszystkie witaminy
spożywane były w nadmiarze. Ze względu na duży wysiłek
fizyczny badanych, a w konsekwencji utratę wielu składników mineralnych i witamin jest to pozytywny aspekt. Realizacja normy na poszczególne witaminy kształtowała się
następująco: A – 161,9%, B1 – 118,2%, B2 – 182,7%, B6
– 168,5%, C – 233,8%, E – 194,3%. Wyniki przedstawione
zostały na Ryc. 3.
Praca Eksterowicza i Napierały wśród studentek
z kierunku wychowania fizycznego podczas letniego obozu
sportowego potwierdziła nadmierną ilość spożywanych witamin w stosunku do witaminy A – 372% oraz C – 177%. Witamina B2 dostarczana była zgodnie z normami. Pozostałe:
B1, a także E nie były konsumowane na wystarczającym
poziomie. Realizacja normy dla witaminy B1 wynosiła 76%,
zaś dla witaminy E – 92% [21]. W badaniach Seidler i Gryzy stwierdzono, iż występowała nadkonsumpcja witaminy A oraz C (odpowiednio 138,3% oraz 114%). Pozostałe
witaminy dostarczane były w niedomiarze. Największym
deficytem charakteryzowała się tiamina – 65,6%. Niewiele
większą wartość posiadała witamina B6 – 69,7%. Realizacja normy na ryboflawinę kształtowała się na poziomie
82,8% (19). Zapolska i in. w badaniu oceny sposobu żywienia z uwzględnieniem suplementacji oraz składu ciała na
przykładzie zawodowych siatkarek stwierdziły niepokojąco
niewielką podaż witamin. Witamina C dostarczana była jedynie w 71%. Zatrważająco niskie było spożycie rybofla-
248
tritional standards in similar values as the female handball
players. Calcium and potassium were delivered to the organism in accordance with the recommendations (calcium
– 100%, potassium – 104%). Iron was not consumed in
proper quantities (73%). Other mineral components were
delivered to excess. The smallest surplus was concerning
magnesium – 119%. Similarly as for the female handball
players the standards for phosphorus were significantly
exceeded, implemented in 200%. The element with the
highest exceeds degree was sodium. The implementation
standard for this element was as much as 478% [21]. The
survey of the swimmers from the Province of West Pomerania, Poland, carried out by Seidler and Gryza have provided
comparable results. Only calcium was delivered in significantly insufficient quantities – 76.5%. Iron was intaken in deficient amounts – 89,2%. Magnesium and potassium were
in the standard limits, and their intake amounted to 106.6%
and 95.2% respectively. Similarly to the previous surveys
the consumption of phosphorus was exceeded significantly
and amounted to 166.7%, and sodium 408.5% [19].
Alarming are the results of the investigations carried out
for secondary school pupils from the Sports Championship
School in Warsaw, Poland. In the study of Szczepańska at
al. on the assessment of the consumption of vitamins and
mineral components significant shortcoming of mineral
components was pointed out. None of the elements was
intaken in proper quantity in accordance with the recommendations in question. Only potassium and magnesium
were supplied with a slight deficiency (93.4% and 88.4%
respectively). Magnesium was consumed at the level of
73.3%. Such elements as phosphorus, zinc, and iron were
the deficit components. The content of phosphorus in diets amounted to 52.1%. Zinc and iron were intaken in even
smaller quantities: 43.5% and 41.5% respectively.
The last analyzed subject was the consumption of selected vitamins. The implementation of standards included
the vitamins A, B1, B2, B6, C and E. All vitamins were
consumed to excess. Due to a high physical effort of the
surveyed sportspersons, and resulting loss of many mineral components and vitamins this is a positive aspect. The
implementation of the standards for the individual vitamins
was as follows: A – 161,9%, B1 – 118,2%, B2 – 182,7%,
B6 – 168,5%, C – 233,8%, E – 194,3%. The results are
presented in Fig. 3.
The study of Eksterowicz and Napierała carried out for
the students of the physical education faculty during their
summer sports camp has confirmed the excess of consumed vitamins in relation to the vitamin A – 372% and C –
177%. The vitamin B2 was supplied in accordance with the
recommended standards. The other, as B1 and E were not
taken in sufficient amount. For the vitamin B1 the implementation of the standard amounted to 76%, whereas for
the vitamin E – 92% [21]. In Seidler’s and Gryza’s investigations it has been found that the vitamin A and C were
over-consumed (138.3% and 114% respectively). Other
vitamins were supplied in insufficient amounts. The highest deficiency was for thiamine – 65.6%. Only a little higher
value was for the vitamin B6 – 69.7%. The implementation
of the standard for riboflavin was at the level of 82.8% [19].
Zapolska at al. in the study on the assessment of the way of
eating with a supplementation and body composition taken
into account in the case of the professional female volley-
Dymkowska-Malesa M. et al. The nutrition and supplementation of hand ball players
Ryc. 3. Realizacja normy na witaminy [%]
Fig. 3. Intake norm realization for vitamins [%]
winy. Realizacja normy na tę witaminę wynosiła zaledwie
2,2%. Jedną z niewielu witamin dostarczanych w odpowiedniej ilości była witamina E – 109,7% [22].
ball players found that the supply of vitamins was alarmingly
low. The vitamin C was supplied at the level of 71% only. Appallingly low was the consumption of riboflavin. The implementation of the standard for this vitamin was merely 2.2%.
One of the few vitamins supplied in the proper amounts was
the vitamin E – 109,7% [22].
Wnioski
Conclusions
1. Badania ankietowe wykazały, że wskaźnik BMI występuje w normie u praktycznie wszystkich piłkarek ręcznych. W większości spożywały zalecane 5 posiłków
dziennie, 2-3 godziny przed wysiłkiem, natomiast posiłki potreningowe spożywano w ciągu godziny po treningu. Spożywanie wybranych produktów spożywczych
było bardzo zróżnicowane wśród respondentek.
2. Suplementy stosowane były prawie przez połowę ankietowanych. Najczęściej wybierano witaminy i minerały, rzadziej tran, glukozamina czy białko.
3. Przeprowadzone formularze posiłkowe wykazały deficyt w dostarczaniu do organizmu wraz z posiłkami energii oraz białka. Węglowodany spożywane były zgodnie z zaleceniami, zaś tłuszcze w nadmiarze. Normy
spożycia składników mineralnych nie były zrealizowane
dla: wapnia, żelaza oraz potasu. W nadmiarze spożywane były: magnez, fosfor, cynk oraz sód. Wszystkie
witaminy dostarczane były w nadmiarze.
1. The survey showed that the BMI index is present in
the standard practically in all the female handball players. Most of them consumed the recommended 5
meals a day: 2 up to 3 hrs before training effort, whereas
the post-training meals were eaten 1 hour after training
session. The consumption of the selected food products
was very diversifies among the respondents.
2. Supplements were used by almost half of the surveyed
persons. Most frequently vitamins and minerals were
chosen, less often train (fish) oil, glucosamine or protein.
3. The meal forms showed a deficit in supply of energy
and proteins to the organism along with meals. Carbohydrates were consumed in accordance with the recommendations, whereas fats were eaten to excess. The
standards for the consumption of mineral components
was not implemented for: calcium, iron, and potassium.
Magnesium, phosphorus, zinc and sodium were consumed to excess. All vitamins were supplied to excess.
Piśmiennictwo / References
1. Maughan R, Burke L, Nutrition for Sports Performance. Medicina Sportiva 2000; Kraków. [in Polish].
2. Celejowa I, Żywienie w sporcie. 2012; PZWL, Warszawa
3. Papandreou D, Eystathiadis P, Bouzoukiu V, Hassapidou M, Tsitskaris G, Garefis A, Dietary assessment, anthropometric
measurements and nutritional status of Greek professional athlethes. Nutr Food Sci 2007; 37(5), 338-344
249
Dymkowska-Malesa M. i wsp. Żywienie i suplementacja piłkarek ręcznych
4. Szczepańska E, Spałkowska A, Dietary behaviours of volleyball and basketball players. Roczn. PZH 2012; 63(4): 483489. [in Polish].
5. Gacek M, Eating habits of a group of professional volleyball players. Roczn PZH 2011; 62(1): 77-82. [in Polish].
6. Frączek B, Chosen dietary behaviors of a group of the professional women volleybal and basketball players. Żyw. Człow.
Metab. 2007; 34(1/2): 710-714. [in Polish].
7. Czaja J, Lebiedzińska A, Szefer P, Eating habits and diet supplementation of Polish middle- and long-distance representative runners in years 2004-2005. Roczn. PZH 2008; 59(1): 67-74. [in Polish].
8. Caccialanza R, Cameletti B, Cavallaro G, Nutrional intake of young Italian high – level soccer players: Under reporting is
the essential outcome. J. Sports Sci. Med. 2007; 6: 538-542
9. Chalcarz W, Radzimirska-Graczyk M, Nutritional habits in children and adolescents practicing fencing. Part II. Characteristics of eating between meals. Roczn. PZH 2010; 61(1): 71-74. [in Polish].
10. Nowacka E, Polaszczyk S, Kopeć A, Leszczyńska T, Morawska K, Pysz-Izdebska K, Assessment of selected food products consumption in shooters and slalom canoeists. Med. Sport 2010; 26 (3): 144-150
11. Pilch W, Szyguła Z, Assessment of the way of nourishment and usage of supplements among long distance runners.
Żyw. Człow. Metab. 2009; 36(1): 100-106. [in Polish].
12. Kisielewska A, Gedl-Pieprzyca I, Dieta młodych pływaków. Med. Sportiva. Pract. 2009; 10(4): 95 – 103
13. Kopeć A, Nowacka E, Klaja A, Leszczyńska T, Assessment of selected food frequency intake in football players. Probl.
Hig. Epidemiol. 2013; 94(1): 151-157. [in Polish].
14. Gertig H, Przysławski J, Bromatologia Zarys nauki o żywności i żywieniu. 2006; PZWL, Warszawa
15. Bean A, Żywienie w sporcie Kompletny przewodnik. 2008; Zysk i S-ka, Poznań
16. Bączkowicz M, Fortuna T, Ogonek J, The quality of protein-carbohydrate supplements and consumer preferences of
people with higher levels of physical activity. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2007; 6(55): 268-276. [in Polish].
17. Seidler T, Sobczak A, Diet supplements in nutrition of Sport Mastery School students. Roczn. PZH 2012; 63(2): 193-198.
[in Polish].
18. Jarosz M, (red) Normy żywienia człowieka Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. 2012; PZWL, Warszawa
19. Seidler T, Gryza M, Ocena spożycia składników odżywczych przez pływaków z województwa zachodniopomorskiego.
Now. Lek. 2006; 75(4): 334-339
20. Morawska A, Bolesławska I, Przysławski J, Chrzanowski S, Jagielski P, Energetic value and essential nutrients in daily
food rations of karate athletes. Probl. Hig. Epidemiol. 2013; 94(3): 514-517. [in Polish].
21. Eksterowicz J, Napierała M, Evaluation of the way of nutrition of the Physical Education students during the summer
sports camp. Roczn. PZH 2008; 59(1): 75-82. [in Polish].
22. Zapolska J, Witczak K, Mańczuk A, Ostrowska L, Assessment of nutrition, supplementation and body composition parameters on the example of professional volleyball players. Roczn. PZH 2014; 65(3): 235-242.
250