Poradnik Początkującego Wikliniarza

P O R A D N I K
POCZĄTKUJĄCEGO
WIKLINIARZA
1
2
PORADNIK
POCZĄTKUJĄCEGO
WIKLINIARZA
Tomasz Kowal
Miejski Klub „Maczki”
Sosnowiec 2014
3
Copyright by Tomasz Kowal
Copyright by Miejski Klub „Maczki”
All rights reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka, ani żadna jej część nie może być
przedrukowywana, ani w inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie,
fotograficznie, elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach
masowego przekazu bez pisemnej zgody Wydawcy.
Sosnowiec 2014
Wydanie 1
ISBN: 978-83-939291-0-8
Korekta: Sławomir Wiśniowski
Projekt graficzny okładki: Tomasz Kowal
Ilustracje i zdjęcia: Tomasz Kowal
Skład: Tomasz Kowal
Miejski Klub „Maczki”
ul. Krakowska 26
41-217 Sosnowiec
www.klubmaczki.pl
www.tomaszkowal.pl
4
Spis treści
Podstawowe informacje
9
Denko okrągłe15
Denko owalne23
Wbijanie osnów31
Wałeczek35
Gima41
Warstwa45
Obręb prosty51
Obręb warkoczowy57
Pałąk65
Porady praktyczne71
Ciekawostki75
5
6
Wstęp
Wikliniarstwo to trudna dziedzina. Aby zrobić najprostszy koszyk trzeba poznać pięć
różnych splotów. Aby wykonać bardziej skomplikowany koszyk splotów tych trzeba opanować
kilkanaście. Do tego dochodzą przeróżne zagadnienia warsztatowe, np. moczenie wikliny czy
przestrzeń potrzebna do pracy, co czyni tę dziedzinę dość skomplikowaną i trudną, zwłaszcza w dzisiejszych czasach nastawionych na szybki efekt i mały wkład pracy. Ale jednocześnie wikliniarstwo
wykracza poza ramy rzemiosła. Techniki wikliniarskie stają się coraz częściej narzędziem działań
artystycznych. Wyplatanie koszyków nie jest już tylko ginącym zawodem, jest również ciekawym
i wciągającym hobby, którym zajmuje się coraz więcej osób i które staje sie coraz modniejsze.
„Poradnik Początkującego Wikliniarza” został wydany z myślą o osobach, które odbyły już
kurs wyplatania z wikliny, ale mają jeszcze problem z niektórymi podstawowymi splotami. Niezwykle trudno nauczyć się technik wikliniarskich wyłącznie przy pomocy tego czy innego poradnika, gdyż najlepsza jest nauka u boku kogoś, kto już umie wyplatać. Gdy poznamy podstawy,
a później zechcemy samodzielnie działać przychodzi z pomocą ten oto poradnik. Jego zadaniem
jest przypomnienie podstawowych splotów początkującym plecionkarzom- hobbystom.
Największą zaletą niniejszego poradnika są rysunki, trudno bowiem opisać słowem skomplikowane sploty. W takich sytuacjach rysunek jest nieocenioną pomocą. Można pokolorować poszczególne elementy, aby lepiej było widać przebieg splotu, i który pręt przechodzi pod którym.
Każdy spot został rozrysowany krok po kroku. Trudniejsze miejsca są opisane dokładniej, zaś te
łatwiejsze pobieżnie.
Mam nadzieję, że poradnik będzie pomocą w stawianiu pierwszych kroków oraz przyczyni się do
popularyzacji tego niesamowitego zajęcia.
7
8
Podstawowe
informacje
9
Budowa koszyka
Budowa kosza okrągłego:
1. Splot denka - gima podwójna,
zwana też splotem prostym.
2. Wałeczek - splot brzegowy na
styku denka ze ściankami kosza.
3. Gima potrójna - splot wzmacniający, ułatwia zapanowanie
nad osnowami w początkowej
i końcowej fazie plecenia ścianek
kosza.
4. Warstwa - splot budujący.
5. Obręb - splot kończący.
10
Słownik warsztatowy
Gima - splot wzmacniająco - formujący, stosowany w celu ukształtowania i ustabilizowania kosza.
Najczęsciej wykonuje się gimę potrójną (wyplatanie 3 prętami), jednakże można robić gimę podwójną lub poczwórną.
Krzyżak - stelaż, na którym wyplatamy denko okrągłe.
Spałki - konstrukcyjne elementy denka, stanowiące dla niego stelaż, na którym się wyplata.
Obręb - splot kończący kosz (zakończenie), wykonywany z osnów. Najczęściej spotykany jest obręb prosty (zwyczajny) oraz oręb warkoczowy.
Odziomek - grubsza, dolna część pręta wiklinowego.
Pałąk - górny uchwyt koszyka, tzw. rączka, ucho.
Szydło (szpikulec) - narzędzie stosowane w wikliniarstwie do torowania drogi prętom pomiędzy
splotami.
Wałeczek - splot brzegowy (łączy denko ze ściankami), stanowiący ozdobne wykończenie dolnego brzegu kosza i jednocześnie umożliwiający ustawienie osnów w pionie.
Warstwa - splot budujący, nadający wygląd koszowi. Ilość prętów potrzebnych do jego wykonania jest zawsze taka sama jak ilość osnów, na których powstaje.
Wiklina gonna - pręty wierzby jednorocznej, które charakteryzują się tym, że są cienkie, długie
i pozbawione gałązek bocznych. Jest to najlepsza wiklina do wyplatania.
Wiklina rosochata - pręty wierzby kilkuletniej, które puściły już gałązki boczne. Rosochate pręty
są krótsze i grubsze, a więc niezbyt nadające się do wyplatania.
Zacinanie (zacięcie) - ucinanie pręta od strony odziomkowej pod kątem („na ostro”), jednym cięciem sekatora lub noża.
Zrzezy - patyki wierzbowe odcięte od strony odziomkowej, długości od 10 do 30 cm. Zrzezy robi
się przy rozsadzaniu wierzby, aby posłużyły jako sadzonki.
11
Rodzaje wikliny
Matematyka koszyka
Niekorowana (zwana też zieloną, naturalną)
Przed rozpoczęciem pracy należy przygotować odpowiednią ilość prętów potrzebnych
do wykonania planowanego wyrobu, trzeba
więc wyliczyć ile potrzebujemy prętów. Dla
podstawowego jednowarstwowego koszyka
jest to zwykle ok. 80 prętów. Poniżej widać ile
prętów zużywa się na poszczególne sploty:
To świeżo ścięte pręty wierzbowe, nie poddane żadnej obróbce. Taka wiklina zawiera naturalne soki i nie wymaga moczenia. Można
jej używać dopóki nie wyschnie. Aby jak najdłużej zachować jej giętkość należy przechowywać ją w zacienionym i wilgotnym miejscu.
12p - denko
24p - osnowy
6p - pierwsza gima
24p - warstwa
6p -druga gima
6p - zapas
W SUMIE: 78p
Każda kolejna warstwa to 24p i gima 6p.
Korowana (zwana też suchą, brązową)
To wiklina okorowana, poddawana obróbce
termicznej, w skutek której nabiera charakterystycznego brązowego koloru. Przechowywana jest sucha i wymaga moczenia przed
wyplataniam. W zależności od rodzaju, grubości oraz jakości wikliny moczenie trwa od
30 do 60 minut. Podczas wyplatania należy
cały kosz utrzymywać w wilgoci.
Mając jednak na uwadze, że poczatkującym osobom trudno jest policzyć “w głowie” ilość potrzebnego materiału, sugeruję zastosować prosty
wzór, za pomocą którego każdy szybko policzy ile
potrzeba materiału. Jedyne co trzeba wiedzieć to
z ilu spałek będzie wykonane denko i ile warstw
będzie zawierać koszyk. Wzór uwzględnia pierwszą gimę, kolejne gimy po każdej warstwie oraz
kilka prętów zapasu:
Gatunki wierzby
Najbardziej nadające się do wyrobów plecionkarskich i ogólnie dostępne to:
S7+S4W+9W
Gatunki wierzby dziko rosnące
-purpurowa (salix purpurea)
-migdałowa (salix triandra)
gdzie:
S- ilość planowanych spałek
W- ilość planowanych warstw
Gatunki wierzby uprawne
Jeśli planujemy wykonać kosz wysoki na 3 warstwy, którego denko składa się z 5 spałek to W=3,
S=5. Liczymy podstwiając do wzoru:
-amerykanka (salix eriocephala) - najczęściej
wykorzystywany gatunek w plecionkarstwie.
Z niej robi się również wiklinę brązową.
-konopianka zwana też wiciową (salix viminalis). Uprawiana jest najczęściej do pozyskiwana materiału opałowego (wierzba energetyczna). Osiąga do 8 metrów wysokości, a w
pierwszym roku potrafi urosnąć na 3-4 metry.
Nadaje się także do zastosowań plecionkarskich, zwłaszcza do wyplatania form ogrodowych.
5x7+3x4x3+9x3=35+36+27=98
Do wykonania takiego kosza musimy przygotować ok. 98 prętów. Pamiętajmy jednak o tym, że
jeśli chcemy zrobić potem jakieś dodatki (np. pałąk), to musimy przygotować więcej prętów, doliczając do wyniku ilość prętów przewidzianą na
dodatkowe sploty.
12
Miejsce pracy i narzędzia
Do wyplatania wikliny potrzebne są oczywiście narzędzia oraz stół, na którym będziemy mogli
wyplatać i trochę przestrzeni wokół niego. Przy organizacji miejsca pracy musimy wziąć pod uwagę czy będziemy używać wikliny wymagającej moczenia. Nie zawsze w warunkach domowych
znajdziemy taką przestrzeń, ale piwnica, garaż, czy warsztat przydomowy świetnie się do tego
nadadzą. Można również wykorzystać ogródek, sad lub działkę, gdyż wiklina idealnie nadaje się
do pracy na wolnym powietrzu.
Wiklina niekorowana
Nie wymaga szczególnych warunków warsztatowych ze względu na
to, że nie trzeba jej moczyć. Aby nią
wyplatać potrzebujemy jedynie narzędzi oraz miejsca ze stołem, który
nie musi być odporny na wilgoć.
Wiklina korowana
Oprócz narzędzi potrzebne są jeszcze:
- stół któremu nie zaszkodzi woda,
- miejsce, w którym można pracować na mokro,
- dostęp do wody,
- pojemnik do moczenia wikliny
(duży kalfas, wanna, głęboki brodzik, basen, staw, strumyk).
Narzędzia:
Do wyplatania koszy oprócz chęci i własnych rąk potrzebne są trzy
podstawowe narzędzia: sekator,
nóż i szydło (szpikulec). Przyda się
również ciężarek (lub coś ciężkiego) do dociskania kosza, aby był on
bardziej stabilny podczas wyplatania, oraz ubijak (płaska deska lub
podobny przedmiot) do ubijania
zbyt luźnych splotów.
13
Wiklina korowana i niekorowana
14
Denko okrągłe
15
Denko okrągłe, krzyżak
Ilość spałek użytych do zrobienia denka
jest różna w zależności od pożądanej
wielkości denka, więc także i kosza (zagadnienie dokładnej omówione zostało
na stronie następnej). Dla przykładu posłużymy się ilością standardową czyli sześcioma spałkami.
W trzech spałkach robimy rozcięcie
wzdłużne za pomocą noża. Wbijamy koniec ostrza w połowie pręta i kręcimy nim
tak, aby ostrze spowodowało rozłupanie
spałki (rys. 1).
Przez powstałe w ten sposób rozcięcia przepychamy pozostałe trzy spałki
(rys. 2). Aby łatwiej przeszły dobrze jest
uprzednio je zaciąć. Powstaje w ten sposób krzyżak, który będzie stelażem dla
splotu denka.
rys. 1
UWAGA! Zawsze trzymamy nóż tak, aby
ostrze nie było skierowane w stronę dłoni, którą trzymamy spałkę.
rys. 2
16
Denko okrągłe, liczba spałek a wielkość kosza
Ilość potrzebnych spałek dobieramy uwzględniając wielkość kosza jaką chcemy uzyskać. Im większą średnicę
denka chcemy osiągnąć tym
więcej spałek należy użyć (rys. 3).
Na koszyczek o średnicy 10 cm
lub mniejszy wystarczą 4 spałki. Kosze o średnicy denka od
10 do 30 cm zaczniemy 5 lub
6 spałkami, natomiast na wielki kosz będziemy potrzebować
od 8 do 10 spałek.
Zwiększając liczbę spałek
zwiększamy średnicę denka,
ale także ilość osnów na których będziemy w późniejszym
etapie wyplatać ścianki kosza
(rys. 4). Występuje bowiem prosta zależność pomiędzy liczbą spałek, a liczbą osnów. Na
każdy z dwóch końców spałki
przypadają dwie osnowy. Czyli w przypadku 4 spałek mamy
8 końców, co daje nam 16
osnów.
rys. 3
Długość prętów również powinna być dobrana do rozmiaru koszyka. Do małych
koszyczków użyjemy prętów
o długości 100 - 120 cm. Do
większych 140 - 160 cm. Natomiast do wielkich koszy zastosujemy wiklinę wysoką na 180
cm lub więcej.
rys. 4
17
Denko okrągłe, rozpoczęcie
Denko okrągłe wyplata się dwoma
prętami splotem prostym. Splot ten
nazywany jest gimą podwójną.
Splot będzie się kierował spiralnie wokół środka krzyżaka. Cienkie
końce prętów zatykamy w rozcięciu
spałek. Oba pręty kierujemy w prawo, ale fioletowy wypuszczamy na
wierzch spałek, a różowy pod spód
spałek. Następnie różowy wiedziemy
na wierzch, przykrywając fioletowy,
a fioletowy puszczamy w dół (rys. 1).
Ten schemat działania będziemy powtarzać. Każdy pręt idzie na zmianę raz
wierzchem, raz spodem (rys. 2).
rys. 1
W ten sposób robimy jedno okrążenie
(rys. 3). Jeśli splot jest jeszcze niezbyt
zbity i słabo przylega wówczas można
zrobić drugie okrążenie.
rys. 2
Denko okrągłe pleciemy na stojąco. Dół denka opieramy na brzuchu dla lepszej kontroli i stabilności.
rys. 3
18
Denko okrągłe, wyplatanie
rys. 4
Kontynuujemy splot według tego samego
schematu, oplatając już nie 3 spałki na raz,
lecz każdą z osobna. Aby to zrobić musimy je
porozchylać (rys. 4). Kolejne rysunki obrazują przebieg splotu (rys. 5 - 7). Pleciemy w ten
sposób, aż skończą się pręty.
rys 5
rys. 6
Podczas wyplatania denka okrągłego
należy nim obracać w miarę postępu
pracy tak, aby miejsce splotu zawsze
było u góry.
rys. 7
19
Denko okrągłe, łączenie splotu
Dochodzimy do momentu, kiedy pręty
którymi pleciemy kończą się i musimy
dodać nowe. Splot zaczynaliśmy cienkimi
końcami prętów, więc teraz doszliśmy do
ich końców grubych. Zatem dwa nowe
pręty też będziemy dodawać końcami grubymi.
Końce prętów fioletowego i pomarańczowego wpuszczamy w dół. Następnie
odchylamy w lewo pręt fioletowy (rys. 1).
Powstaje szczelina pomiędzy prętem fioletowym a spałką. W tę szczelinę zasadzamy
nowy pręt - niebieski (rys. 1), który będzie
przedłużeniem fioletowego. Niebieskim
wykonujemy jeden przeplot (rys. 3).
rys. 1
W ten sam sposób wymieniamy drugi pręt,
czyli pomarańczowy (rys. 4) i kontynuujemy splot nowymi prętami.
Podczas zasadzania nowych
prętów należy zatknąć je na tyle
głęboko, aby nie “wyskoczyły”
podczas dalszego zaplatania. Jeśli natomiast będą wetknięte zbyt głęboko,
nadmiar bez problemu odetniemy
potem sekatorem.
rys. 2
rys. 3
20
Denko okrągłe, łączenie splotu
rys. 4
Oczywiście dwa nowe pręty, które właśnie
dodaliśmy też muszą się skończyć, tyle tylko, że tym razem końcami cienkimi. Wplatamy je wtedy (koniuszki prętów) w splot
tak, aby się nie wyślizgiwały i dodajemy
następne dwa pręty też cienkimi końcami.
W przypadku cienkich końców jet to dużo
prostsze, albowiem wtykamy je w splot
tak, aby się trzymały i kontynuujemy wyplatanie według wcześniejszego schematu. Nie ma potrzeby wykonywania łączenia, tak jak w przypadku końców grubych.
rys. 5
21