Recenzja książki: Jason Brown „Neuropsychological Foundations of

HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II
MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, s. 205-208
Bożydar L.J. Kaczmarek
Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
Recenzja książki:
Jason Brown „Neuropsychological Foundations
of Conscious Experience”. Louvain-la-Neuve, Belgia,
Les Editions Chromatica, 2010
Najnowsza książka profesora Jasona Browna wpisuje się w główny nurt jego
��������
zainteresowań, jakim jest neuropsychologia procesu. Ujęcie procesowe, czyli teoria
mikrogenetyczna, zakłada, iż wszystkie procesy zachodzące w naszym mózgu stanowią swoiste odbicie ich kształtowania się w filo- i ontogenezie. Z tym że w mózgu człowieka dorosłego procesy tego przebiegają w ułamku sekundy. Umożliwia
to nieco odmienne od tradycyjnego pojmowanie mózgu, który spostrzegany jest
jako dynamiczny i ulegający ciągłym zmianom system, w skład którego wchodzą
różne – często odległe od siebie jego struktury. Odmienne jest również pojmowanie samego przebiegu procesów psychicznych, gdyż teoria mikrogenetyczna
zakłada, że są one inicjowane z położonych głęboko najniższych, związanych
z emocjami, strukturach mózgowia, a następnie ulegają zróżnicowaniu i doskonaleniu w wyższych jego warstwach. Decydujące znaczenie dla kształtowania obrazu
świata ma więc podmiot świat ów postrzegający. Z punktu widzenia psychologii
najistotniejszym aspektem teorii mikrogenetycznej jest:
a)podkreślanie twórczego charakteru percepcji, która nie jest tylko biernym odbiorem bodźców, lecz procesem wytwarzania informacji,
b)ujęcie objawu jako segmentu normalnego zachowania, które ujawnia się przedwcześnie, w nieodpowiednim momencie, a nie jest wyłącznie zaburzeniem,
c)założenie, iż informacja przebiega w kierunku od całości do szczegółów, a nie
poprzez scalanie poszczególnych elementów.
Omawiana książka składa się z 12 rozdziałów, w których autor przedstawia
zagadnienia ważne nie tylko dla neuropsychologii, lecz także dla psychologii i filozofii. Dotyczy bowiem problemów percepcji świata, pamięci, języka, związku
między mózgiem a umysłem, jaźni oraz świadomości. Znajduje to odzwierciedlenie w tytułach poszczególnych rozdziałów, dlatego warto je pokrótce omówić.
W rozdziale pierwszym Brown prezentuje mikrogenetyczne ujęcie percepcji, wskazując, iż kolejność postrzegania rzeczywistości przebiega od całości do
szczegółów. Inaczej rzecz ujmując, percepcja – jak i inne procesy umysłowe – ma
swój początek w głębokich strukturach mózgu i w miarę przechodzenia na wyższe
piętra następuje stopniowe różnicowanie odbieranych wrażeń. Mamy tu do czynienia raczej z odrzucaniem tego co nieistotne, a nie z łączeniem poszczególnych
206
B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious...
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
elementów w całość, jak to tradycyjnie zakładano w psychologii. Przypomina to
więc proces rzeźbienia. Ponadto spostrzeganie przebiega w sposób nieuświadamiany, a świadomość istnienia danego przedmiotu czy zjawiska następuje dopiero
wtedy, gdy proces ten się skończy. Odwrócenie kierunku percepcji oznacza również, że etapy spostrzegania rozpoczynają się na poziomie pamięci długotrwałej,
by następnie przejść do pamięci krótkotrwałej.
Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniu seryjnego porządku, który uznaje
się za podstawę wszelkiego działania w podejściach kognitywistycznych. Omawiany autor zwraca uwagę na fakt, że tak naprawdę mamy do czynienia z rozwojem
jednego momentu, który pojawia się w świadomości przez ułamek sekundy i zaraz
znika, zaliczając się do przeszłości i dając miejsce następnemu momentowi w czasie,
czyli przyszłości. Mamy więc do czynienia z ciągłym przechodzeniem przeszłości
w przyszłość. Jednakże nasze poczucie ciągłości w czasie wynika z tego, że te momenty neuronalnego czasu nachodzą na siebie, tzn. zanim doznania jednej chwili
całkowicie znikną z pamięci nadchodzą doznania następnej chwili.
W rozdziale trzecim omówiono pojęcie objawu chorobowego z punktu widzenia neuropsychologii procesu. Pojmowanie objawu jest tu bardzo złożone i obejmuje procesy: heterochronii, neotenii i parcelacji. W ujęciu teorii mikrogenetycznej, objaw jest definiowany jako ,„fragment zachowania oddający określony stan
mózgu”. Stanowi on więc wynik zakłócenia jednej, dwu lub kilku faz wchodzących
w skład danego procesu mózgowego. Brown podkreśla, że zmienność objawów
jest cechą, obserwowaną u osób z różnorodnymi uszkodzeniami mózgu i w szczególny sposób odzwierciedla normalny przebieg procesów mózgowych. Określone
zachowanie zaś może być uznane za przejaw patologii dopiero wtedy, gdy wyraźnie utrudnia funkcjonowanie danego człowieka.
Również przy omawianiu historycznego pojęcia „mowy wewnętrznej” autor
wychodzi poza jej tradycyjne ujęcie. Wskazuje on, że zjawisko to zawiera nie tylko komponenty percepcyjne i motoryczne, lecz wiąże się także z pamięcią, wyobraźnią, halucynacjami słuchowymi i samoświadomością. Właściwie głównym
przesłaniem omawianej pozycji jest przeświadczenie, że oddzielanie poszczególnych procesów poznawczych, jak i emocjonalnych, jest sztuczne, gdyż działają
one w naszym umyśle w ścisłym powiązaniu.
W rozdziale piątym Brown wskazuje na użyteczność podejścia genetycznego, którego najbardziej znanym reprezentantem jest Piaget. Istotne jest zwłaszcza zwrócenie uwagi na poszczególne stadia rozwoju umysłu. W proponowanym
przez siebie podejściu autor podręcznika uzupełnia te dane, poddając szczegółowej analizie moment przejścia od jednego stadium do drugiego, wskazuje przy
tym na jego neurologiczne uwarunkowania.
Skomplikowane zagadnienie Ja i jego stosunku do świata zewnętrznego omawiane jest w rozdziale szóstym i siódmym. Autor nawiązuje tu do poglądów filozoficznych ze szczególnym zwróceniem uwagi na solipsyzm, według którego
realnie istnieje jedynie podmiot poznający, a rzeczywistość jest jedynie zbiorem
B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious...
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
207
jego wrażeń. Brown także uznaje podmiot i jego spostrzeżenia za podstawę formowania się nie tylko obrazu lecz także tożsamości człowieka, nie neguje jednak
istnienia realnego świata. Zaznacza on, że tożsamość wynika z tworzenia się Ja,
które dzięki percepcji otaczających je zjawisk staje się podmiotem zdolnym do
odbierania wrażeń uznanych za własne i do tworzenia czynów intencjonalnych.
W miarę, jak to Ja ewoluuje ku pełnej świadomości dany człowiek uświadamia
sobie, kim jest, kim są inni ludzie oraz czym jest świat, w którym żyje.
W następnych rozdziałach poświęconych świadomości i podświadomości
Brown podkreśla, znaczenie kształtowania się Ja ku pełnej świadomości, a więc
i samoświadomości, co ma istotne znaczenie dla uświadamiania sobie nie tylko
swojego istnienia, lecz także poczucia odrębności zjawisk, jakie zachodzą wokół
nas. Brak tego typu świadomości prowadzi do poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu człowieka, czego przykładem są zaburzenia psychotyczne, a zwłaszcza towarzyszące im halucynacje. U zdrowych ludzi tego typu stan występuje w stanach
zasypiania, przy przebudzeniu i w trakcie marzeń sennych.
Z rozwiniętą samoświadomością wiąże Brown także pojęcie intencjalności,
któremu poświęca rozdział dziesiąty. Jego zdaniem poczucie intencji powstaje,
gdy podmiot zawęża swe zainteresowania do związków między jaźnią i światem
zewnętrznym. Intencjonalność odzwierciedla więc stosunek danego człowieka do
zjawisk w nim zachodzących. Dotyczy przy tym świadomości określonego zjawiska lub rzeczy, podczas gdy świadomość stanowi ogólny stan umysłu.
Warto zaznaczyć, że poglądy Jasona Browna ewaluowały od subiektywizmu
ku przyjęciu założenia o realności świata, z tym że świat ten cechuje według niego
duża zmienność zachodzących w nim zdarzeń i zjawisk. Zwraca on na to uwagę
w rozdziale dziewiątym, zatytułowanym „Subiektywność i Prawda”, podkreślając
jednocześnie, że poczucie stabilności zewnętrznego świata uzyskujemy dzięki
powstającym w naszym umyśle modelom rzeczywistości, a zwłaszcza dzięki rozmieszczeniu przedmiotów w czasie i przestrzeni, które w swej istocie stanowią
wytwór naszego umysłu.
Rozwinięcie wspomnianych wyżej założeń stanowi ostatni rozdział omawianej pozycji, poświęcony myśleniu twórczemu. Brown podkreśla, że wszelkie formy kreatywności wymagają zaangażowania emocjonalnego i wiążą się w większym stopniu z wyobraźnią niż z logiką, bowiem myślenie kreatywne to myślenie
w znacznym stopniu metaforyczne, przy czym metafory te charakteryzuje niezwykła wręcz oryginalność.
Na zakończenie warto zaznaczyć, że omawiany autor wspiera swe rozważania
danymi z neuropsychologii w oparciu o ponad trzydziestoletni�������������������
ą������������������
praktykę kliniczną. Przede wszystkim wychodzi z słusznego założenia, iż mózg nie jest gotowym
produktem, lecz bytem biologicznym, który ukształtował się w wyniku długiego procesu ewolucji. Nie jest to bynajmniej proces zakończony, gdyż mózg jest
w ustawicznym procesie stawania się i podlega ciągłym zmianom od narodzin aż
do śmierci. Ewoluował on w trakcie przystosowywania się człowieka do zmienia-
208
B. Kaczmarek, Recenzja książki: Jason Brown, Neuropsychological Foundations of Conscious...
HORYZONTY PSYCHOLOGII, 2012, TOM II – MATERIAŁY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
jącego się środowiska i w dalszym ciągu ewoluuje, co szczególnie jasno ukazuje
teoria mikrogenetyczna. Dlatego warto sięgnąć do książki Jasona Browna, chociaż
nie jest to lektura łatwa. Pewnym ułatwieniem w zrozumieniu prezentowanych
w niej zagadnień może być fakt, że stanowi ona zbiór artykułów publikowanych
wcześniej w różnych wydawnictwach. Zagadnienia te są więc omawiane w poszczególnych rozdziałach z nieco odmiennej perspektywy.