System prawny kompedium

Podstawowe pojęcia z zakresu prawa
Prawo to uporządkowany zbiór norm postępowania wydanych lub
usankcjonowane przez państwo i zabezpieczonych przymusem
państwowym.
Ustawa jest aktem prawa powszechnego uchwalanym wyłącznie
przez parlament i zajmującym w hierarchii aktów prawnych miejsce
bezpośrednio po konstytucji.
Rozporządzanie jest aktem normatywnym prezydenta, naczelnych i
centralnych organów administracji państwowej i ministrów oraz
poszczególnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenie jest
wydawane wyłącznie na podstawie uprawnienia wynikającego z przepisu
ustawy (delegacja ustawowa) i zawiera przepisy wykonawcze do
przepisów zawartych w ustawach.
Publikatory urzędowe:
Dziennik Ustaw, w którym ogłaszane są:
−
ustawy,
−
rozporządzenia,
−
umowy międzynarodowe.
Monitor Polski, w którym publikowane są:
−
uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów
władzy i administracji państwowej,
−
uchwały międzynarodowe sejmu i senatu,
−
wojewódzkie dzienniki urzędowe, w których publikowane są
zarządzenia i uchwały terenowych organów rządowej administracji ogólnej
i organów samorządu terytorialnego.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – podstawa systemu prawnego
państwa
Konstytucja jest najwaŜniejszym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, co
oznacza, Ŝe wszystkie akty prawa muszą być z nią zgodne. KaŜdy ma
obowiązek przestrzegania tego prawa.
Nawiązując do jednego z zagadnień geodezji - gospodarki
nieruchomościami, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe w Konstytucji znajduje się
niezwykle istotny zapis dotyczący własności: Rzeczypospolita Polska
chroni własność i prawo dziedziczenia. Własność moŜe być ograniczona
tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty
prawa własności. KaŜdy obywatel ma prawo do własności i innych praw
majątkowych oraz prawo dochodzenia naruszenia tych praw. Własność i
inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla
wszystkich ochronie prawnej.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze:
władzy ustawodawczej (Sejm i Senat),
władzy wykonawczej (Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada
Ministrów),
władzy sądowniczej (sądy i trybunały).
Władza ustawodawcza
Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm (460 posłów) i Senat (100
senatorów). Wybory do Sejmu i Senatu są powszechne, bezpośrednie i
odbywają się w głosowaniu tajnym. Sejm i Senat wybierane są na
czteroletnie kadencje. Obradują na posiedzeniach, które są jawne. Sejm
wybiera ze swego grona Marszałka Sejmu, a Senat Marszałka Senatu.
Sejm lub Senat powołuje komisje stałe lub nadzwyczajne. Komisje śledcze
moŜe powołać tylko Sejm.
Władza wykonawcza
Władzę wykonawczą sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
Rada Ministrów i administracja rządowa.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej czuwa nad przestrzeganiem
Konstytucji, stoi na straŜy suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz
nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Wykonuje swoje
zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Wybierany jest na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych,
równych, bezpośrednich i tajnych.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną kraju. W
zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji zapewnia wykonanie
ustaw, wydaje rozporządzenia, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala
projekt budŜetu państwa. Rada Ministrów kieruje administracją rządową,
której przedstawicielem w województwie jest wojewoda, koordynuje i
kontroluje pracę tych organów.
Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów, sprawuje
nadzór nad samorządem terytorialnym i jest zwierzchnikiem słuŜbowym
pracowników administracji rządowej.
Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub
wypełniają zadania Prezesa Rady Ministrów.
Władza sądownicza
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezaleŜną od innych władz,
wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Władzę sądowniczą
sprawują:
–
Sąd NajwyŜszy,
–
Sądy powszechne,
–
Naczelny Sąd Administracyjny,
–
Sądy administracyjne,
–
Sądy wojskowe,
–
Trybunał Konstytucyjny,
–
Trybunał Stanu.
Wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd NajwyŜszy, sądy powszechne,
sądy administracyjne i sądy wojskowe. Postępowanie sądowe jest
dwuinstancyjne.
Sąd NajwyŜszy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych
i wojskowych w zakresie orzekania (jest drugą instancją) oraz
wykonuje inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.
Sądy
powszechne
sprawują
wymiar
sprawiedliwości
we
wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeŜonych dla
innych sądów. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i
podlegają tylko Konstytucji i ustawom.
Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują,
w zakresie ustalonym w ustawie, kontrolę administracji publicznej.
Kontrola ta obejmuje równieŜ orzekanie zgodności z ustawami uchwał
samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów
administracji rządowej.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów
międzynarodowych z Konstytucją, zgodności przepisów prawa, wydanych
przez centralne organy państwowe, z Konstytucją i ustawami.
Trybunał Stanu - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady
Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku
Polskiego, Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli a takŜe posłowie i
senatorowie, za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z
zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania, ponoszą
odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej
są:
–
Konstytucja,
–
ustawy,
–
rozporządzenia.
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nie
są przepisami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej
Polskiej. Mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki
organizacyjne podległe organowi wydającymi te akty. Podobnie jest z
aktami prawa miejscowego, które ustanawiane są przez organy
samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej i
obowiązują na obszarze ich działania. Zasady i tryb wydawania aktów
prawa miejscowego określa ustawa.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, prezydentowi
Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów oraz grupie, co najmniej 100 000
obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Sejm rozpatruje projekty
ustaw i uchwala ustawy większością głosów. Ustawa uchwalona przez
Sejm zostaje następnie przekazana do Senatu, który moŜe ją przyjąć
bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić jej odrzucenie w całości. Jeśli
ustawa zostanie przyjęta przez Senat to następnie trafia do Prezydenta
Rzeczypospolitej, który ją podpisuje i zarządza ogłoszenie w Dzienniku
Ustaw.
Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na
podstawie szczegółowego rozporządzenia zawartego w ustawie.
Rozporządzenie zawiera wytyczne, czyli przepisy wykonawcze dotyczące
aktów ustawy, w celu ułatwienia jednoznacznego korzystania z ustawy.
System prawa administracyjnego
System prawa administracyjnego, czyli zespół norm regulujących strukturę,
kompetencje, sposób działania organów administracji publicznej, zawierają
przepisy prawa powszechnego.
Podstawowe uregulowania w tym zakresie to:
–
ustawa Kodeks postępowania administracyjnego,
–
ustawa o samorządzie terytorialnym,
–
ustawa o samorządzie powiatowym,
–
ustawa o samorządzie województwa.
Administracja – jest to jedna z podstawowych form działalności państwa
sprowadzająca się do organizowania bezpośredniej realizacji zadań
państwa w oparciu o obowiązujące przepisy.
Administracja publiczna – działalność obejmująca zakres spraw o
charakterze
publicznym
inaczej zespół
działań, czynności i
przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz
realizacji interesu publicznego przez róŜne podmioty, organy i instytucje,
na podstawie ustawy i w określonych prawem formach.
Podział administracji publicznej:
–
administracja państwowa,
–
administracja rządowa,
–
administracja samorządowa.
Administracja państwowa jest często utoŜsamiana z administracją
rządową i odwrotnie. Celowe i logiczne wydaje się wyodrębnienie
administracji państwowej, w której skład nie wchodzi administracja
rządowa. Obecnie do organów administracji państwowej moŜna zaliczyć
m.in.:
–
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
–
NajwyŜsza Izba Kontroli,
–
Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,
–
Rzecznika Praw Obywatelskich,
–
Krajową Radę Sądownictwa,
–
Narodowy Bank Polski,
–
centralne organy administracji podległe Sejmowi.
Administrację rządową, ze względu na zakres jej działania, moŜna
podzielić, na administrację rządową centralną (Prezes Rady Ministrów,
Rada Ministrów, ministrowie oraz centralne organy administracji rządowej)
oraz na administrację rządową terenową (wojewoda i podległe mu słuŜby).
Administrację samorządową ukształtowano w Polsce na 3 szczeblach:
gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Organy kaŜdej jednostki
samorządu terytorialnego realizują zadania publiczne na obszarze
właściwości miejscowej. Do organów samorządu terytorialnego na
kaŜdym szczeblu naleŜą:
–
organy stanowiące i kontrolne (rada gminy, rada powiatu, sejmik
województwa),
–
organy wykonawcze (zarząd gminy, zarząd powiatu, zarząd
województwa).
Organy administracji publicznej na róŜnych szczeblach mają między
innymi za zadanie przeprowadzanie postępowań administracyjnych.
Postępowanie administracyjne jest to procedura postępowania
uregulowana przepisami prawa, związana z wydaniem przez organ
postanowienia lub decyzji.
Postanowienia są to takie akty prawne, które nie rozstrzygają o istocie
sprawy i dotyczą tylko poszczególnych kwestii wynikłych w toku
postępowania. Ich treścią są przede wszystkim zagadnienia proceduralne
(wszczęcie, zawieszenie postępowania) a wyjątkowo dotyczą samej
sprawy. Postanowienie, wobec którego strona moŜe napisać zaŜalenie
lub skargę do sądu administracyjnego, doręcza się na piśmie. ZaŜalenie
moŜna wnieść w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia i tylko
w sprawach ściśle określonych w Kodeksie cywilnym, np. o odmowie
udostępnienia akt, w sprawie zawieszenia postępowania. ZaŜalenie nie ma
takiej mocy jak odwołanie, moŜe jednak wstrzymać wydanie decyzji.
Organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji,
która rozstrzyga sprawę, co do jej istoty, w całości lub w części, albo w
inny sposób kończy sprawę w danej instancji (decyzja o umorzeniu
postępowania). Decyzje w uzasadnionych przypadkach mogą mieć
nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Decyzję doręcza się
stronom na piśmie. W terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji
strony mogą wnieść odwołanie. W zaleŜności od instancji organu
administracyjnego, odwołania muszą być kierowane do właściwego
organu odwoławczego. W treści decyzji znajduje się pouczenie, czy słuŜy
od niej odwołanie, w jakim trybie i gdzie je kierować. Przed upływem
terminu do wniesienia odwołania decyzja nie ulega wykonaniu z
wyłączeniem
przypadku,
gdy
decyzji
został
nadany
rygor
natychmiastowej wykonalności lub podlega natychmiastowemu wykonaniu
z mocy prawa.
Organ odwoławczy wydaje decyzję, w której utrzymuje w mocy
zaskarŜoną decyzję, albo uchyla zaskarŜoną decyzję w całości lub części
i w tym zakresie orzeka, co do istoty sprawy, bądź uchylając tę decyzję –
umarza postępowanie pierwszej instancji, albo umarza postępowanie
odwoławcze.
System prawa cywilnego
System prawa cywilnego regulują:
–
ustawa Kodeks cywilny,
–
ustawa Kodeks postępowania cywilnego.
KODEKS CYWILNY
Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami
fizycznymi i osobami prawnymi. Składa się z czterech ksiąg.
Księga pierwsza – CZĘŚĆ OGÓLNA
Księga druga – WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE
Księga trzecia – ZOBOWIĄZANIA
Księga czwarta – SPADKI
Część ogólną stanowią przepisy zawierające normy, regulujące
zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. W
księdze I Kodeksu określone zostały podmioty prawa, mienie, czynności
prawne, itp. .
Osoba fizyczna – jest to kaŜdy człowiek od chwili odłączenia go od ciała
matki do chwili śmierci, niezaleŜnie od wieku, płci, stanu zdrowia
fizycznego i psychicznego oraz innych cech.
Osoba prawna – jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną
z właściwego rejestru. Osobami prawnymi są: Skarb Państwa i jednostki
organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Przykładami stanowienia osób prawnych z mocy ustaw są:
jednostki samorządu terytorialnego tj. gminy, powiaty, województwa (z
mocy ustaw samorządowych),
przedsiębiorstwa państwowe (z mocy ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych),
Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad (z mocy ustawy o autostradach
płatnych),
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (z mocy ustawy o
gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa),
PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO
osoby fizyczne
osoby prawne
Pytania sprawdzające
Co to jest Konstytucja?
Na jakiej podstawowej zasadzie opiera się ustrój Rzeczypospolitej Polskiej?
Jakie są źródła powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej
Polskiej?
Jakie sprawy reguluje Kodeks cywilny i jakie są części składowe Kodeksu
cywilnego?
Jakie podmioty zdefiniowano w prawie cywilnym?
Jaki organ przeprowadza postępowania administracyjne?
Kiedy organy administracji publicznej wydają decyzję a kiedy
postanowienie?
Ile czasu mamy na złoŜenie zaŜalenia?
Ile czasu mamy na złoŜenie odwołanie?
Od czego moŜemy się odwołać?
Na co moŜemy złoŜyć zaŜalenie?