Laudacja ks. prof. Ignacego Deca, rektora PWT

Ks. prof. dr hab. Ignacy Dec, Rektor PWT we Wrocławiu
Piastowski Wrocław
Królewskiemu Krakowowi
Laudacja w czasie doktoratu honoris causa PWT we Wrocławiu prof. dr hab.
Franciszka Ziejki
7 października 2003 r.
Wstęp
Eminencjo, Ekscelencje, Magnificencje, Wysoki Senacie, Panie, Panowie.
Zwykle zaczynają laudatorzy wygłaszać pochwałę kreowanego doktora honoris causa od
wyrażenia uczucia konfundacji i doznawanego zaszczytu. Owo wyznanie jest w dużej mierze
usprawiedliwione, gdyż osoba honorowana tym najwyższym tytułem akademickim jest postacią
szczególną, wybraną spośród grona wybitnych osobistości. W przypadku dzisiejszym owo
skonfudowanie może być zwiększone faktem, iż wyróżniamy dziś doktoratem honorowym
Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu Rektora najstarszej i najchlubniejszej
uczelni w Polsce, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Rektora, który jest przewodniczącym
Konferencji Rektorów Akademickich Szkół w Krakowie i w całej Polsce. Śmiałości i odwagi
dodaje nam jednak historia. Za badaczami naszych dziejów chcę przypomnieć, że przez
dwieście lat, od połowy XIII do połowy XV wieku, krążyło w środowisku Uniwersytetu
Krakowskiego powiedzenie: "Lux ex Silesia", bowiem do ówczesnej królewskiej Stolicy Polski
przybywali światli, niekiedy opatrznościowi, mężowie ze Śląska. Wystarczy przypomnieć, że od
chwili reaktywowania Jagiellońskiej Wszechnicy, a więc od roku 1400 do r. 1525 przewinęło się
przez mury Akademii Krakowskiej trzy i pół tysiąca młodzieży śląskiej. Było to ok. 14%
wszystkich studentów z tych lat. Warto też przypomnieć w tej uroczystej chwili, że wielkie
zasługi w dziele odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego w pierwszych latach XV wieku mają
dwaj Ślązacy: Franciszek z Krzyżowic, dwukrotny rektor Uniwersytetu i Jan z Kluczborka,
pierwszy wypromowany doktor we Wszechnicy Krakowskiej.
Przypominając te historyczne fakty, chcę nie tylko dodać sobie otuchy do tej laudacji,
ale pragnę także zauważyć, że to, co dzisiaj dokonuje się na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu,
w najstarszej córze Uniwersytetu Wrocławskiego, znajduje się na linii chlubnych, owocnych,
mówiąc teologicznie - błogosławionych więzi Królewskiego Krakowa z Piastowskim Wrocławiem.
Laudację układam w klasyczny tryptyk, którego częściami będą: "curriculum vitae" naszego
Laureata, główne kierunki jego badań oraz zasługi na polu organizacji i promocji nauki i
kultury. Ukazanie tych wymiarów życia i działalności Magnificencji odsłoni motywy, jakimi
kierował się Senat naszej Uczelni przy podjęciu uchwały o nadaniu Mu tego najwyższego
akademickiego tytułu.
1. Curriculum vitae honorowego Doktora
Prof. Franciszek Ziejka urodził się 3 października 1940 r. w Radłowie koło Tarnowa, na
ziemi bogatej w powołania kapłańskie, ziemi męczenników i bohaterów narodowych. Edukację
podstawową i średnią odbył w rodzinnej miejscowości, wieńcząc ją w r. 1958 świadectwem
dojrzałości Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki. W latach 1958-1963 studiował
filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Wacława Kubackiego.
Studia uwieńczył stopniem magistra filologii polskiej, na podstawie pracy na temat
Marchołta Jana Kasprowicza. Wysoka ocena tej pracy i całości studiów zadecydowały, że
absolwent, mgr Franciszek Ziejka został zatrudniony na Uniwersytecie w charakterze asystenta
w Katedrze Historii Literatury Polskiej. Warto zauważyć, że tej jesieni mija czterdziesta
rocznica podjęcia pracy naukowo-dydaktycznej w Krakowskiej Wszechnicy. W roku 1971 mgr
Ziejka uzyskał stopień doktora na podstawie pracy: Obrazy-symbole "Wesela" w świetle
polskiej tradycji literackiej i politycznej, napisanej pod kierunkiem prof. Henryka Markiewicza.
Habilitował się w roku 1982 na podstawie dorobku naukowego i rozprawy: Złota legenda
chłopów polskich. W roku 1991 uzyskał tytuł profesora i został powołany na stanowisko
profesora nadzwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej UJ. Od roku 1996 objął w tymże
Instytucie Katedrę Historii Literatury Polskiej XIX wieku. Stanowisko profesora zwyczajnego
otrzymał w roku 1998. Od roku 1997 jest członkiem korespondentem, a od roku 2002
członkiem czynnym, Polskiej Akademii Umiejętności.
Działalność naukowa-dydaktyczna prof. Ziejki nie zacieśniała się do macierzystego
Uniwersytetu. Nasz honorowany dziś Magnificencja był trzykrotnie delegowany do pracy w
uniwersytetach zagranicznych: 1970-1973 - Uniwersytet Prowansalski w Aix-en-Provence;
1979-1980 - Uniwersytet w Lizbonie; 1984-1988 Institut National des Langues et Civilisations
Orientales (Université Paris III - Nouvelle Sorbone). Po powrocie z zagranicy prof. Ziejka pełnił
różne funkcje w swojej Alma Mater. W roku akademickim 1989/90 został wicedyrektorem
Instytutu Filologii Polskiej. W latach 1990-1993 był dziekanem Wydziału Filologicznego. Po
zakończeniu kadencji dziekańskiej pełnił przez dwie kadencje funkcję prorektora do spraw
ogólnych (1993-1999). Od roku 1999 jest rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach
1999-2002 był przewodniczącym Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa i
wiceprzewodniczącym Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Od roku 2002, jako
rektor II kadencji Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest przewodniczącym Konferencji Rektorów
Akademickich Szkół Polskich, przewodniczącym Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa,
członkiem Narodowej Rady Integracji Europejskiej przy Premierze RP, członkiem Komitetu
"Polska w Zjednoczonej Europie" przy prezydium PAN, członkiem Polskiego P.E.N. Clubu.
Profesor Franciszek Ziejka jest laureatem licznych nagród i wyróżnień regionalnych, krajowych
i zagranicznych.
2. Główne kierunki badań
W bogatym i różnorodnym, a przy tym bardzo spójnym pod względem poznawczym i
aksjologicznym, dorobku naukowym prof. Ziejki można wyróżnić trzy główne kręgi
zainteresowań. Pierwszy, najobszerniejszy, dotyczy problematyki historyczno-literackiej,
w której na czoło wysuwa się badanie zbiorowej świadomości i wyobraźni Polaków,
zakodowanej w mitach, legendach i różnych stereotypach kulturowych. Autor ukazuje ich
różnorakie oddziaływanie społeczne, waloryzacyjne i wzorcotwórcze. Punktem wyjścia dla tych
badań nad polskim mitycznym i legendowym rysem historycznych dzieł kulturowych stało się
najpierw "Wesele" Wyspiańskiego. Owoce badań nad tym szczególnym dramatem zawarł autor
w studium W kręgu mitów polskich (1977) i w jego poszerzonej wersji "Wesele" w kręgu mitów
polskich (1997). Historia tych dwu książek - jak zauważa jeden z recenzentów - ilustruje
charakter, istotę wręcz warsztatu naukowego pana Profesora. Zauważamy tu niezwykłą
sumienność,
wnikliwą
analizę
źródeł
pozwalającą
odpowiedzialnie
rekonstruować
skomplikowane i złożone tropy XIX-wiecznej wyobraźni zbiorowej Polaków.
Drugi krąg badawczy prof. Ziejki obejmuje regiony kultury ludowej i folkloru, przemiany
mentalności chłopskiej i dziewiętnastowieczne procesy politycznego uwłaszczenia i
unarodowienia włościan. W swoich pracach poświęconych temu odcinkowi badawczemu
Magnificencja ukazał, jak nikt inny dotąd, jak ważnym składnikiem naszej narodowej kultury
był element wieśniaczy, folklorystyczny, przez innych badaczy często przemilczany albo
spychany wstydliwie na obrzeża tradycji. Sprawy te ukazał Profesor przede wszystkim w
znakomicie udokumentowanej monografii Złota legenda chłopów polskich (1984). Książka ta
jest nie tyle prezentacją obiektywnej historii chłopów, ile ukazaniem ich podmiotowego
stosunku do przeszłości, tradycji, znanych wydarzeń politycznych - tak, jak utrwaliła to
chłopska legenda historyczna, właściwe jej mity, obrazy i symbole. Znawcy i krytycy tej
problematyki zgodnie twierdzą, że książka ta wykorzystująca najlepsze metodologiczne wzory
badań świadomości zbiorowej, oparta na przebogatym materiale historiograficznym i
ikonograficznym, "dostarcza czytelnikowi pełnej, niezafałszowanej ideologicznie wiedzy o
skomplikowanych drogach chłopów do historii narodu i jej legendowej interpretacji" (prof.
Lesław Tatarowski). W omawianym polu badawczym, tyczącym kultury ludowej, lokuje się
także praca edytorska Gorące słowa (2002), stanowiąca wybór pism Jakuba Bojki, niezwykłego
chłopa z Gręboszowa, jak również Dialog serdeczny. Korespondencja....(1988) - edycja listów
Władysława Orkana i jego matki, Katarzyny Smreczyńskiej, ukazująca osobowość jednej ze
znanych, chłopskich matek, wspierających swego syna w drodze do literackiej sławy.
Wskazując na wątek chłopski w badaniach prof. Ziejki nie sposób jeszcze nie wspomnieć o jego
inicjatywie edytorskiej najwybitniejszej powieści o życiu wsi i polskiego chłopa, Chłopów
Władysława Reymonta - z obszernym, pionierskim komentarzem Profesora, zamieszczonym we
Wstępie ("Biblioteka Narodowa" - 1991).
W badaniach naukowych prof. Franciszka Ziejki daje się jeszcze wyróżnić trzeci krąg, z
którego wyrósł znamienity wymiar jego twórczości. Jest nim - można by tak to nazwać ukazywanie europejskiego wymiaru polskiej literatury i kultury. Dla prof. Ziejki folklor i
legenda polska, symbolika sakralno-niepodległościowa i ludowa religijność Polaków, nie były
nigdy czymś wyizolowanym cywilizacyjnie, ale wpisywały się w rozwój całej cywilizacji
europejskiej. W takich pracach, jak: Studia polsko-prowansalskie (1977), Paryż młodopolski
(1993), Nasza rodzina w Europie (1995), Wśród obcych i innych, autor podkreśla, że polska
kultura była ciągle obecna w Europie, mimo niewoli i wymazania nas z politycznej mapy
kontynentu. Studiując te dzieła odkrywamy przekonanie ich autora o tym, iż aby być
Europejczykiem, trzeba najpierw i zawsze pielęgnować pamięć o własnej tradycji i tożsamości
kulturowej.
W oparciu o powyższe przypomnienia i ustalenia możemy uznać, iż przewodni wątek
badań i humanistycznej refleksji prof. Franciszka Ziejki koncentruje się wokół porozbiorowej
historii Polski, wpływu wydarzeń i sytuacji politycznej na kulturę, na sposób życia i myślenia o
przyszłości narodu. Można śmiało powiedzieć, że Magnificencja jest niezrównanym i
niedoścignionym erudytą, znawcą dziewiętnastowiecznych dziejów literatury, życia
kulturalnego i politycznego naszego kraju.
W laudacji głoszonej w murach papieskiej uczelni teologicznej jesteśmy zobowiązani
koniecznie jeszcze zauważyć, iż prawie we wszystkich pracach naukowych i w całej twórczości
pisarskiej prof. Ziejki natrafiamy na wątki religijne, w których autor ukazuje wyjątkowa rolę
Kościoła katolickiego w procesach dziejowych naszej narodowej kultury. W pismach
Magnificencji spotykamy tak wiele postaci księży, ofiarnych misjonarzy, strażników wiary,
moralności i zdrowego narodowego patriotyzmu. W dorobku naukowym pana Rektora jest
osobne studium poświęcone Jasnej Górze, w którym autor eksponuje zrośnięcie się kultu
maryjnego z życiem narodowo-patriotyczno-religijnym Polaków czasów niewoli. Także
ujmujące jest to, iż we wspominanym już wyżej komentarzu do Chłopów Reymonta autorstwa
pana Profesora jest podkreślona jednocząca społeczność wiejską rola Kościoła a także jest
uwydatnione wyjątkowe miejsce religii i ludowej pobożności wsi polskiej. Jak zauważył jeden z
recenzentów: "Religia, tradycje chrześcijańskie, sakralne aspekty kultury okazują się...
niezbywalnym składnikiem naukowego obrazu świata i człowieka, jaki wyłania się z lektury
prac Profesora Ziejki" (prof. Lesław Tatarowski).
I jeszcze jedna bardzo ważna pozycja - dla nas mieszkańców Stolicy Dolnego Śląska jest do zauważenia w dorobku pisarskim prof. Ziejki. Jest nią monografia poświęcona
Panoramie Racławickiej (1985, wyd. II - 1998), dziełu Styki i Kossaka, które od lat
osiemdziesiątych poprzedniego stulecia jest atrakcją naszego miasta. Monografia ta jest
wyrazem fascynacji pana Profesora tradycją kościuszkowską i jej kulturowym trwaniem.
3. Prof. Franciszek Ziejka jako organizator i promotor nauki
W ciągu czterdziestu lat pracy naukowo-dydaktycznej w Uniwersytecie Jagiellońskim
przeszedł dzisiejszy Doktor honorowy niemal wszystkie szczeble naukowej drabiny, poczynając
od asystentury aż do piastowania dzisiaj urzędu rektorskiego. We wszystkich etapach tej
uniwersyteckiej służby położył Magnificencja ogromne zasługi na polu organizacji i promocji
nauki. W ramach obwarowanej rygorem czasowym laudacji nie sposób się zdobyć na dokładną
charakterystykę tej działalności. Uwydatnię tu jedynie dwa momenty tej naukowej aktywności:
pierwszy regionalny, krakowski, drugi ogólnopolski. Środowisko naukowe Krakowa wie dobrze,
co zawdzięcza prof. Ziejce, wie to dobrze zwłaszcza Alma Mater Jagellonica. Dla upamiętnienia
600-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej, które przypadło w roku 2000, rektor Uniwersytetu
zdecydował się na budowę Trzeciego Campusu, w Krakowie-Pychowicach. Zasługą
honorowanego dziś przez nas Magnificencji jest uzyskanie, przy wsparciu Krakowian,
dziesięcioletniej dotacji, jaką Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyznał Uniwersytetowi na tę
inwestycję w wysokości 600 milionów złotych. Trzeba wspomnieć, iż w Campusie tym znalazło
się także miejsce dla Biblioteki Papieskiej Akademii Teologicznej. Ojciec Święty Jan Paweł II w
ubiegłym roku, w czasie kolejnej pielgrzymki do Ojczyzny, dokonał poświęcenia tego obiektu.
Działalność naukowa prof. Ziejki przekracza dziś ramy Uniwersytetu Jagiellońskiego i
granice Krakowa. Jako przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich szkół Polskich
(KRASP), prof. Franciszek Ziejka stał się widzialnym promotorem i mecenasem nauki i kultury
w wymiarach całego naszego kraju. Nie sposób tu wyszczególnić wszystkich dziedzin i spraw,
w które zaangażował się nasz Laureat. Od wielu lat w Polsce toczy się batalia o nowe prawo dla
szkolnictwa wyższego. Obwiązująca do dziś Ustawa o Szkolnictwie Wyższym z dnia 12 września
1990 r. nie zaradza nowym, trudnym problemom, jakie zrodziły się w ostatnich latach w
polskim szkolnictwie wyższym. Wystarczy tu wspomnieć o dużej ilości powstałych ostatnio
uczelniach prywatnych, dysponujących większym kapitałem, które wyciągają z uczelni
państwowych pracowników na drugie etaty, co z kolei negatywnie wpływa na jakość
kształcenia i stwarza problemy identyfikacji grona profesorskiego z własną uczelnią. Tego
rodzaju, i wielu innym zagrożeniom, mogą zapobiec tylko ludzie wielkiego formatu. Takim
człowiekiem w polskim świecie nauki jest niewątpliwie prof. Franciszek Ziejka. Na
potwierdzenie tego przypomnijmy tu jeden szczegół. W czasie ubiegłorocznej inauguracji roku
akademickiego w Uniwersytecie Jagiellońskim Rektor Ziejka zwrócił się publicznie do
prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, proponując, by wystąpił w sprawie nowej ustawy
o szkolnictwie wyższym z własną inicjatywą ustawodawczą. Prezydent przyjął propozycje i
wykonał. Powołał specjalny zespół ekspertów, który przygotował nowy projekt ustawy. Można
mieć nadzieję, że projekt doczeka się akceptacji w Sejmie jeszcze w tym roku akademickim.
Prof. Franciszek Ziejka jako przewodniczący KRASP-u zabiega o słuszne interesy
polskich uczelni i staje zawsze na pierwszy ogień w walce o znośne warunki ich
funkcjonowania. Dlatego też tak częste są jego wizyty m. in. w Ministerstwie Edukacji
Narodowej i w Ministerstwie Finansów. Ostatnio wybronił uczelnie od zapowiadanego
opodatkowania dochodów uczelni i samych studentów. Przedkładając działalność Magnificencji
na rzecz promocji nauki i kultury, dodajmy jeszcze, iż działalność ta widoczna jest w mediach.
W wypowiedziach publicznych, w wywiadach radiowych, telewizyjnych i prasowych zajmuje
pan Rektor pryncypialne stanowisko w sprawach nauki i szkół wyższych; widać jak walczy o
interesy i odpowiednie miejsce wartości intelektualnych w społeczeństwie polskim. Bez cienia
przesady, można go nazwać mecenasem nauki i jej wysokiej pozycji w polskiej, europejskiej
i światowej kulturze.
Zakończenie
W końcowej sekwencji naszej laudacji pragnę wskazać na walory osobowościowe:
ludzkie i chrześcijańskie, kreowanego dziś Doktora honorowego naszej Uczelni. Profesor Ziejka
jest postrzegany wśród dzisiejszego areopagu naukowego jako uczony o wielkiej szlachetności,
uczciwości, prawości, życzliwości i dużym poczuciu humoru. Czasy komunistyczne, na które
przypadła ponad połowa jego dotychczasowej, naukowej drogi, nie pozostawiły śladu skażenia
w jego osobowości. Aktualny Rector Magnificus Universitatis Jagellonicae nie dał się kupić w
okresie minionym za cenę szybszych awansów i proponowanych ułatwień. Był i jest
praktykującym katolikiem. Nie przyklaskiwał w minionym okresie zideologizowanym przez
system totalitarny, kolegom. Dziś zachowuje dystans i ostrożność wobec krańcowych liberałów.
Nie jest ani fundamentalistą ani ideologicznym liberałem. Stara się zawsze stać po stronie
prawdy i dobra. W Słowie na otwarcie Sympozjum w Castel Gandolfo 19 sierpnia 1996 roku,
zwracając się do Ojca Świętego, przypominał, że siłą ludzi nauki jest prawda i jej odkrywanie,
że nieodłączna od poszukiwania prawdy jest też pamięć o chrześcijańskich, uniwersalnych
wartościach, na których powstała cywilizacja europejska (Współcześni Słowianie wobec
własnych tradycji i mitów, 1997).
Dziś jest - jak zaświadcza jeden z recenzentów - ks. bp prof. Tadeusz Pieronek wypróbowanym przyjacielem Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Co więcej,
honorowany dziś Rektor najstarszej polskiej Uczelni, jest otwarty na współpracę nie tylko z
Papieską Akademią Teologiczną w Krakowie, ale także ze wszystkimi ośrodkami teologicznymi
w Polsce, co po latach dyskryminacji uczelni kościelnych w minionym czasie, jest bardzo
potrzebne i co tworzy dobry, naturalny klimat integralnego rozwoju nauki w Polsce.
Wszystko to sprawia, iż prof. Franciszek Ziejka w pełni sobie zasłużył na to, aby jego
profesorską i rektorską głowę wieńczył także honorowy doktorat z teologii, królowej wszystkich
nauk, co też postanowił Senat Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. Kończąc,
wznoszę akademicki toast na cześć Laureata:
Professor Franciscus Ziejka: Rector Magnificus Universitatis Jagellonicae
Cracoviensis vivat, crescat et floreat!