Wokół jarów Błędzianki - Parki Krajobrazowe Warmii i Mazur

biegnie szlak. Błędzianka pokonując tę przeszkodę
przedziera się przez nią i tworzy kręty przełom.
Nabiera w tym miejscu charakteru górskiego
potoku i odsłania wewnętrzną strukturę form,
przez które się przełamuje.
Odcinek 7. Szlak od tego miejsca biegnie dość
ostro w górę i dociera ponad krawędź
przeciwległego,
północno-wschodniego
zbocza
doliny. Przed wsią Maciejowięta z krawędzi doliny
roztacza się ponownie piękna panorama. Na
południu widoczne są zalesione Owiesy i Wysoki
Garb. Na południowym wschodzie zauważamy
mniejszy basen doliny, a za nim moreny martwego
lodu okolic Blędy pocięte jarami wykorzystanymi
przez Błędziankę i jej dopływy.
Odcinek 8. Od Maciejowięt szlak biegnie drogą
asfaltową w stronę odległych o 1,5 km Stańczyk.
Łączy się ponownie ze szlakiem rowerowym R65.
Dolina towarzyszy nam po lewej stronie. Co
kilkadziesiąt metrów przecinamy górne odcinki
wąwozów łączących licznie tu rozsiane wytopiska z
doliną. Ostatni odcinek to znowu malownicza
serpentyna, zbiegająca po stromym stoku na
parking przy mostach i znane już dno doliny
w Stańczykach.
SŁOWNICZEK
bryły martwego lodu – ogromne, izolowane
lodowe bryły pozostające na przedpolu szybko
cofającego się lodowca.
formy szczelinowe – w szczelinach i wolnych
przestrzeniach oddzielających izolowane bryły
martwego lodu w czasie deglacjacji, czyli topnienia
lodowca płynęły ogromne masy wód roztopowych.
Nanosiły one do tych szczelin i osadzały w nich
warstwowane piaski i żwiry tworząc m.in. ozy
i kemy.
kemy- stożkowate lub kopulaste wzgórza,
zbudowane z warstwowanych piasków, żwirów
i mułków.
moreny czołowe akumulacyjne – to pagórki
zbudowane z bezładnie zwalonego i przemieszanego materiału skalnego, wytopionego przed
czołem lodowca w czasie jego postoju. Tworzą one
wyraźny ciąg morenowych wzgórz, biegnących
zasadniczo w kierunku równoleżnikowym.
moreny czołowe spiętrzone – to pagórki
utworzone również przed czołem lodowca, ale
w czasie, kiedy czoło to uległo przemieszczaniu się
na północ i na południe. Mają postać potężnych
wałów wzgórz o bardzo zaburzonej budowie
wewnętrznej.
moreny martwego lodu – nie tworzą one
jednolitych wałów takich jak moreny czołowe,
tylko bezładne nagromadzenie wysokich wzgórz.
Oprócz gliny i głazów spotykamy w nich również
wkładki piasków, żwirów i mułków o słabo zaburzonym warstwowaniu.
ozy - długie, wąskie i kręte wały, przypominające
nasypy kolejowe. Wnętrze ich budują warstwowane żwiry i piaski.
rynny podlodowcowe – są to największe
w naszym krajobrazie formy polodowcowej rzeźby.
Powstały one w wyniku erozyjnej działalności
głównych mas wody roztopowej, odpływających
nie tylko sprzed czoła lodowca, ale również spod
jego cielska. Tworzą potężne i podłużne zagłębienia terenu wykorzystywane obecnie przez rzeki
i jeziora.
terasy kemowe – to wyraźne spłaszczenia na
zboczach wytopiskowych kotłów i zagłębień.
wcięcia erozyjne – są to właśnie jary i wąwozy,
uchodzące do doliny rzeki Błędzianki. Woda
odpływająca z topniejących brył martwego lodu
uchodziła do doliny głównej, rozcinając krawędź
każdego wytopiska.
wytopiska – w miejscach, gdzie znajdowały się
wyjątkowo wielkie bryły martwych lodów,
pozostały po ich całkowitym wytopieniu olbrzymie,
okrągłe lub owalne zagłębienia. Dzisiaj są one
najczęściej suche, lecz czasami znajdują się
w nich malownicze jeziorka – oczka wytopiskowe
otoczone stromymi zboczami morenowych wzgórz.
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
Szlak dydaktyczny
„Wokół jarów Błędzianki”
Szlak dydaktyczny „Wokół jarów Błędzianki”
daje nam niebywałą okazję spojrzenia na unikalny
w swej istocie krajobraz ukształtowany w czasie
stadiału pomorskiego ostatniego, czyli bałtyckiego
zlodowacenia. Wszystko, co na tym terenie
stworzył sam lodowiec, jego wody roztopowe oraz
inne czynniki rzeźbotwórcze, jest skomasowane na
maleńkim obszarze, przez który biegnie nasz
malowniczy szlak. Szlak rozpoczyna się i kończy
na parkingu w Stańczykach, liczy około 10 km.
W terenie oznakowany jest białym
kwadratem z niebieskim, ukośnym
paskiem. Zapraszamy na wędrówkę!
Tekst: Mieczysław Ratasiewicz
Aktualizacja: PKPR, 2010 r.
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
Żytkiejmy, ul. Szkolna 1; 19-504 Dubeninki
Tel./fax 87/615-97-27
e-mail: [email protected]
Skala mapy 1:50 000
1 cm – 500 m
PRZEBIEG SZLAKU
Odcinek 1. Szlak rozpoczyna się na wyraźnym
spłaszczeniu zbocza doliny rzeczki Błędzianki –
terasie, na której utworzono parking. W
początkowym biegu pokrywa się z rowerowym
szlakiem R65. Dolina jest w tym miejscy
stosunkowo wąska i dlatego właśnie tutaj
wybudowano mosty na linii kolejowej łączącej do
jesieni 1944 roku Gołdap z Żytkiejmami. Za
mostami rozciąga się kompleks przeciętej granicą
państwa Puszczy Rominckiej, stanowiącej niegdyś
bardzo atrakcyjne tereny łowieckie królów
pruskich, cesarza Wilhelma II oraz Hermana
Göringa. Po zejściu do mostu nad Błędzianką,
szlak wraz ze znakami rowerowego szlaku R65
skręca w lewo w drogę gruntową.
Dolina Błędzianki
Powstała w wyniku erozyjnej działalności
głównych mas wody roztopowej, odpływających
nie tylko sprzed czoła lodowca, ale również spod
jego cielska osiągającego 600 metrów grubości.
Energia spadających z dużej wysokości wód
zmierzających
ku
wyjściu
spod
lodowca,
podlegająca
dodatkowemu
ciśnieniu
hydrostatycznemu, powodowała intensywne żłobienie
podłoża i wytapiania tunelu kończącego się
lodowcową bramą w okolicy Przerośli. Te wyorane
pod lodowcem rynny to dzisiejsza rynna jeziora
Bocznego oraz cała dolina rzeczki Błędzianki od
Prawego Lasu poczynając. Obie formy narodziły
się jako rynny, ale przetrwały dzięki temu,
że zostały skutecznie zakonserwowane bryłami
martwego lodu z zawalonych polodowcowych
tuneli.
Warto na chwilę zboczyć z naszej trasy i podejść
szosą w górę w kierunku jeziorek Tobellus.
Dostrzegamy tu kilka bardzo ciekawych elementów
krajobrazu:
1. Asfaltowa droga wysadzona jest po obu
stronach
jarząbem
szwedzkim,
drzewem
sprowadzonym tutaj niegdyś przez Niemców
z dalekiej Skandynawii. Aleja objęta jest ochroną
jako pomnik przyrody.
2. Za drogą dostrzegamy rozległą kotlinę
wypełnioną wodami jeziorek Tobellus. Jest to
klasyczny
przykład
kotła
wytopiskowego
pozostałego po wytopieniu się bryły martwego
lodu. Wody roztopowe odpływały z tego kotła do
doliny Błędzianki.
3. Garb po którym biegnie szosa oddzielający
wytopisko od doliny rzeczki, to wyraźna forma
szczelinowa utworzona pomiędzy bryłami martwych lodów wypełniających wytopisko i dolinę.
wyraźny przykład zsuwu mas skalnych. Na
stokach zachodnich
dostrzegamy charakterrystyczne ,,stopieńki”. Są to terasy bydlęce,
wydeptane przez zwierzęta wypasające się na
stromych stokach. Jezioro jest zasilane wyłącznie
wodami podziemnymi. Jedyny odpływ wody ze
zbiornika odbywa się na południe poprzez Młyński
Potok łączący je z rynną jezior przeroślańskich i
rzeczką
Bludzią
uchodzącą
następnie
do
Błędzianki.
Jeziorka Tobellus (Dauble)
Są to oczka wytopiskowe o znacznej głębokości.
Większe z nich jest zasilane wyłącznie wodami
opadowymi oraz podziemnymi ze źródeł. Mniejsze
– znacznie płytsze – wykazuje tendencję do
zarastania i stopniowo wypełnia się osadami
organogenicznymi. Procesowi temu towarzyszy
powstawanie i gromadzenie się pod osadami
łatwopalnego gazu błotnego. W roku 1926 podczas
burzy gaz ten uległ samozapaleniu, a to spowodowało eksplozję misy jeziornej.
Odcinek 3. Od północnego krańca Jeziora
Bocznego szlak biegnie dalej w kierunku
południowo-wschodnim poprzez rzadko zabudowaną wieś Sypytka. Na tym odcinku oddala się
nieco od krawędzi doliny. Opuszczamy znaki
rowerowego szlaku R65 i skręcamy w lewo.
Wzdłuż krawędzi doliny biegnie wyraźnie widoczny
rowek dawnej granicy polsko-pruskiej. Bardzo
stromy stok doliny porośnięty jest gęstym lasem
bogatym w leszczynowe krzewy. Okoliczna
ludność nazywa ten teren ,,Owiesy”. Ma to
związek
z
charakterem
stromych,
niemal
nawisłych stoków doliny.
Odcinek 2. Wchodzimy na drogę gruntową.
Towarzyszy nam szlak rowerowy R65. Wchodzimy
serpentyną na południowo-zachodnie zbocze
doliny. Tuż za jej krawędzią, w odległości około
500m od Błędzianki, rozciąga się niewielki
zagajnik, za którym otwiera się piękny widok na
rynnę Jeziora Bocznego. Skrajem zagajnika, z
zachodu na wschód, biegnie wyraźnie widoczny
rowek. Jest to dawna granica polsko-niemiecka
sprzed 1939 roku.
Jezioro Boczne
Zbiornik o głębokości przekraczającej 36m ma
powierzchnię położoną 15m wyżej niż poziom
płynącej w odległości ok. 500m Błędzianki.
W półroczu ciepłym zwrócimy uwagę na niezwykle
szmaragdowy kolor wód jeziora. Boczne leży
w potężnej rynnie–wytopisku zamkniętej ze
wszystkich czterech stron. Długość rynny sięga
4km, a szerokość osiąga 400m. Strome stoki rynny
wyrastają prosto z tafli jeziora, niejednokrotnie do
70 metrów nad jego poziom. Płycizna brzegowa
ciągnąca się wzdłuż stromych stoków ma w wielu
miejscach szerokość zaledwie kilku metrów. W
połowie wschodniego stoku jeziora widoczny jest
Odcinek 4. Przy końcu wsi, po lewej stronie drogi
dostrzegamy wyraźne, piaszczyste wzgórze o wysokości 263,2 m n.p.m. Jest to wzgórze kemowe,
usypane przez wody roztopowe w niewielkiej,
lodowej przetainie. Budowę wewnętrzną wzniesienia odsłania żwirownia usytuowana na jej stoku.
Odcinek 5. Około 300 m za wzgórzem szlak
ponownie wyprowadza nas na skraj doliny
Błędzianki, aby następnie spłynąć serpentynami
na jej dno, gdzie kilka gospodarstw tworzy
maleńką wieś Wysoki Garb. Stojąc na skraju
doliny podziwiać możemy niesamowitą panoramę.
Cały teren wypełniają formy związane z wytapianiem się martwych lodów: moreny, kemy
i kotły wytopiskowe łączące się z doliną za
pośrednictwem dzikich i trudno dostępnych
wąwozów. W Wysokim Garbie moreny martwego
lodu oraz terasy kemowe wyraźnie przegradzają
dolinę, dzieląc ją na dwa odrębne, erozyjnowytopiskowe baseny. Jeden z nich (mniejszy)
ciągnie się na południowy wschód, w stronę wsi
Prawy Las. Drugi (większy) to ten, którego skrajem