Certyfikacja i uprawnienia personelu badaĔ nieniszczących

Certyfikacja i uprawnienia personelu badaĔ nieniszczących

Certyfikacja i uprawnienia personelu badaĔ
nieniszczących
Mgr inĪ. Marta Wojas
3 stopieĔ kwalifikacji w MT, PT, RT, VT
Urząd Dozoru Technicznego
Gáówny Specjalista w Wydziale Certyfikacji Personelu
1. WstĊp
Bardzo istotne jest rozróĪnienie pojĊü „akredytacja" , „certyfikacja" i „uprawnianie" szczególnie w
odniesieniu do personelu badaĔ nieniszczących.
AKREDYTACJA to procedura,
\v wyniku której upowaĪniona jednostka formalnie uznaje, Īe pewna jednostka
jest kompetentna do wykonywania okreĞlonych zadaĔ.
Procedura ta poprzez ocenĊ, a potem nadzór zapewnia, Īe odbiorcy produktu czy usáugi mogą mieü
zaufanie do certyfikatów wydawanych przez akredytowane jednostki.
Gáównymi elementami procesu akredytacji są:
• ocena (audit),
• decyzja o akredytacji,
• udzielenie akredytacji,
• nadzór w okresie waĪnoĞci akredytacji,
• ponowna ocena.
Ocena ma na celu sprawdzenie zgodnoĞci systemu certyfikacji z deklarowaną przez jednostkĊ
wnioskującą o akredytacjĊ, normą odniesienia. W oparciu o wynik oceny jednostka akredytująca
podejmuje decyzjĊ o udzieleniu akredytacji i wystawia dokumenty akredytacyjne, tj. pismo albo
Ğwiadectwo (certyfikat) akredytacji zawierające zakres, warunki waĪnoĞci akredytacji oraz jej
waĪnoĞü. W okresie formalnej waĪnoĞci akredytacji jednostka akredytująca sprawuje nadzór.
Akredytacji udziela upowaĪniona jednostka speániająca okreĞlone wymagania jednostkom:
• certyfikującym wyroby, systemy jakoĞci i osoby,
• kontrolującym,
• laboratoriom.
Jednostki certyfikujące wyroby uzyskują akredytacjĊ po speánieniu wymagaĔ EN 4501L
jednostki certyfikacje systemy jakoĞci - EN 45012, certyfikujące jednostki kontrolujące - EN
45004 (ISO/IEC 17020)- zaĞ laboratoria - EN ISO/IEC 17025:2001. Jednostki certyfikujące
osoby powinny speániaü - dotychczas wymagania EN 45013, a obecnie - EN ISO/IEC 17024.
CERTYFIKACJA to procedura, w wyniku której strona trzecia
udziela pisemnego zapewnienia,
Īe wyrób / usáuga, proces
są zgodne z wyspecyfikowanymi dokumentami normatywnymi,
np. normami, specyfikacjami itp.
ProcedurĊ tĊ realizuje tylko akredytowana jednostka certyfikująca, a certyfikuje siĊ:
• wyroby,
• systemy jakoĞci,
• osoby w wyspecjalizowanych obszarach zastosowaĔ, np. personel badaĔ
nieniszczących, kierowców, operatorów itp.
Warto w tym miejscu wspomnieü takĪe o dokumentach normatywnych jako dokumentach
odniesienia w procedurach akredytacji i certyfikacji.
Przez normalizacjĊ naleĪy rozumieü dziaáalnoĞü mającą na celu uzyskanie optymalnego
stopnia uporządkowania w okreĞlonym zakresie poprzez ustalenie postanowieĔ
przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania. Postanowienia te zawarte są
w dokumentach normatywnych, wĞród których wyróĪnia siĊ:
• normy krajowe (PN-EN..), regionalne (EN..), miĊdzynarodowe (ISO/IEC..),
• specyfikacje techniczne (TS),
• raporty techniczne (TR),
• kodeksy postĊpowania,
• przepisy.
WĞród norm wymieniü naleĪy normy:
• podstawowe,
• terminologiczne (EN 1330-..),
• badaĔ (EN 571-1. EN 1435,..),
• wyrobu, procesu, usáugi (EN 13445, EN 473..).
W celu wyjaĞnienia pojĊcia „uprawnienie" w odniesieniu do osób wykonujących badania
nieniszczące, konieczne jest siĊgniĊcie do wymagaĔ prawa europejskiego w zakresie
urządzeĔ ciĞnieniowych. Dokáadniej temat ten zostanie przedstawiony w dalszej czĊĞci.
2. Certyfikacja personelu badaĔ nieniszczących
2.1 Zasady certyfikacji
Wymagania dla europejskich jednostek certyfikujących osoby okreĞla miĊdzynarodowa
norma ISO/IEC 17024, wprowadzona do normalizacji europejskiej jako EN ISO/IEC
17024, a do normalizacji polskiej jako PN-EN ISO/IEC 17024:2004(11) pt. „Ocena
zgodnoĞci. Ogólne wymagania dotyczące jednostek certyfikujących wyroby". Norma ta
zawiera wymagania dla jednostek certyfikujących osoby, w stosunku do których
wyspecyfikowane zostaáy okreĞlone wspólne kryteria.
Certyfikacja personelu badaĔ nieniszczących prowadzona jest w systemie certyfikacji
przez jednostkĊ certyfikującą osoby, akredytowaną przez upowaĪnioną krajową jednostkĊ
akredytującą (Polskie Centrum Akredytacji).
System certyfikacji zdefiniowany zostaá w EN ISO 17024 jako zbiór procedur i zasobów
do prowadzenia procesu certyfikacji zgodnie z programem certyfikacji, w celu wydania
certyfikatu kompetencji, áącznie z jego utrzymaniem. Jednostka certyfikująca okreĞla
zatem metody i mechanizmy, które wykorzystuje do oceny kompetencji kandydatów w
procesie certyfikacji personelu badaĔ nieniszczących oraz ustanawia procedury ich
realizacji i utrzymania.
Proces certyfikacji prowadzony jest w oparciu o opracowany przez jednostkĊ program
certyfikacji osób.
Co przez to naleĪy rozumieü?
Jednostka certyfikująca osoby, aby prowadziü proces certyfikacji wyspecyfikowanej
kategorii osób, uzyskuje certyfikat akredytacji upowaĪnionej krajowej jednostki
akredytującej na zgodnoĞü z PN-EN ISO/IEC 17024:2004(11) we wnioskowanym i
uzgodnionym z przedstawicielem jednostki akredytującej zakresie.
Wyspecyfikowana kategoria osób to osoby, np. spawacze, operatorzy dĨwigów, personel
badaĔ nieniszczących, dla których stosuje siĊ te same wymagania i zasady okreĞlone przez
te same normy i procedury.
Jednostka certyfikująca deklaruje kategoriĊ osób, które bĊdzie certyfikowaáa i program
certyfikacji czyli wyspecyfikowane wymagania certyfikacyjne dla tej kategorii osób.
Wymagania prawa europejskiego i norm z nim zharmonizowanych, a co za tym idzie,
zapotrzebowanie rynku, wskazaáy na potrzebĊ wyspecyfikowania kategorii personelu
badaĔ nieniszczących. Dla tak wyspecyfikowanej kategorii opracowany zostaje program
certyfikacji, który zawiera opis wymagaĔ dotyczących kwalifikacji i kompetencji,
wymagaĔ i procedur dotyczących oceny, nadzoru i ponownej certyfikacji.
Dla personelu badaĔ nieniszczących program certyfikacji moĪe byü opracowany w
oparciu o normĊ np. EN 473, ISO 9712, ISO 4917 , zaĞ w odniesieniu do spawaczy stali
np. EN 287-1.
Najszerzej stosowaną w Europie, zawierającą wyspecyfikowane wymagania dla
personelu badaĔ nieniszczących jest EN 473, która okreĞla zasady ogólne dotyczące
kwalifikacji i certyfikacji personelu badaĔ nieniszczących w oĞmiu metodach AT, ET,
LT, MT, PT, RT, UT i VT, na trzech poziomach (l, 2 i 3) we wskazanych sektorach
wyrobu lub przemysáowych. Zasady te mogą byü stosowane takĪe dla ograniczonych
zastosowaĔ kaĪdej z oĞmiu wymienionych metod oraz dla innych, nie wymienionych w
normie, metod badaĔ nieniszczących.
Podobny schemat przyjĊto w ISO 9712:1999 (ISO/FDIS 9712:2004), która róĪni siĊ w
kilku istotnych szczegóáach od EN 473, jednak jako norma miĊdzynarodowa ma
zastosowanie w takich krajach jak USA, Kanada, Japonia i Australia.
W roku 2005 spodziewane jest ujednolicenie i harmonizacja obu dokumentów, czemu
moĪe sprzyjaü wydanie EN ISO/IEC 17024.
EN ISO/IEC 17024 definiuje proces certyfikacji jako wszystkie dziaáania, tj.:
• wnioskowanie,
• ocena,
• decyzja o certyfikacji,
• nadzór nad certyfikatem,
• ponowienie certyfikacji,
• wykorzystanie certyfikatów i logo/znaków,
za pomocą których jednostka certyfikująca ustala, Īe dana osoba speánia wyspecyfikowane
wymagania dotyczące kompetencji w okreĞlonej kategorii.
Istotnym tutaj jest pojĊcie kompetencji, które zostaáo wprowadzone przez EN ISO 17024,
czyli wykazanej zdolnoĞci do stosowania wiedzy i/lub umiejĊtnoĞci oraz, jeĞli jest to
istotne, wykazanych cech osobowych okreĞlonych w programie certyfikacji, np.
odpowiedni wzrok w przypadku personelu badaĔ nieniszczących.
Program certyfikacji oparty o wymagania EN 473 okreĞla zasady certyfikacji, a w tym:
• warunki ubiegania siĊ o certyfikacjĊ,
• sposób przeprowadzania i oceny egzaminów kwalifikacyjnych, powtarzanie
egzaminu oraz zwolnienia egzaminacyjne,
• sposób podejmowania decyzji o certyfikacji,
• waĪnoĞü oraz stosowanie i naduĪywanie certyfikatów,
• ponowienie certyfikacji - odnowienie i' recertyfikacja.
W ramach utrzymywania programów przewidziano ich przegląd i walidacjĊ na podstawie
opinii klientów jednostki certyfikującej oraz dokumentów normatywnych przyjĊtych w UE.
Wszelkie zmiany w programach bĊdą wprowadzane w trybie ich wdroĪenia. Zmiany te nie
zmieniáy jednak istoty certyfikacji personelu badaĔ nieniszczących, poniewaĪ wdroĪony
program nadal speánia wymagania tej samej EN 473 „Kwalifikacja i certyfikacja personelu
badaĔ nieniszczących. Zasady ogólne."
3. Uprawnienia personelu badaĔ nieniszczących
W dniu l maja 2004 r., w momencie wejĞcia Polski do Unii Europejskiej, zaczĊáo
obowiązywaü prawo europejskie wdroĪone do prawa polskiego.
Dyrektywa 97/23/WE dotycząca urządzeĔ ciĞnieniowych i zespoáów urządzeĔ ciĞnieniowych
zostaáa wáączona do prawa polskiego Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i
Polityki Spoáecznej z dnia 8 maja 2003 r. z mocą obowiązującą od l maja 2004 r. W
dyrektywie tej okreĞlone zostaáy wymagania zasadnicze, jakie powinny byü speánione, aby
urządzenia ciĞnieniowe i zespoáy urządzeĔ ciĞnieniowych mogáy byü wprowadzone na
rynek europejski po raz pierwszy. Wymagania te dotyczą projektowania, wytwarzania i
oceny zgodnoĞci urządzeĔ ciĞnieniowych i zespoáów urządzeĔ ciĞnieniowych, a
odpowiedzialnoĞü za speánienie tych wymagaĔ na kaĪdym z wymienionych etapów ponosi
wytwórca urządzenia.
WĞród wymagaĔ zasadniczych znajdujemy wymaganie dotyczące kwalifikacji osób
wykonujących badania nieniszczące poáączeĔ nierozáącznych. Wymagane jest, aby personel
wykonujący badania nieniszczące poáączeĔ nierozáącznych wszystkich urządzeĔ objĊtych
dyrektywą ciĞnieniową posiadaá odpowiednie kwalifikacje, a w przypadku urządzeĔ III i
IV kategorii zagroĪenia (najwyĪszego zagroĪenia) personel powinien byü uprawniony
przez niezaleĪną jednostkĊ trzeciej strony (RTPO: Recognized Third Party Organization).
JednostkĊ tĊ zdefiniowano w dyrektywie ciĞnieniowej, w artykule 13, jako jednostkĊ strony
trzeciej, która zostaáa upowaĪniona przez paĔstwo czáonkowskie do wykonywania
okreĞlonych zadaĔ, w tym zadaĔ opisanych w Zaáączniku I, p. 3.1.3, która zostaáa
notyfikowana Komisji Europejskiej.
W prawie polskim odpowiednikiem jednostki tej jest jednostka upowaĪniona, która, jak
mówi § 41 Rozporządzenia, uprawnia personel badaĔ nieniszczących do badania poáączeĔ
nierozáącznych urządzeĔ ciĞnieniowych III i IV kategorii.
W wymaganiach dla personelu badaĔ nieniszczących mówi siĊ o jego odpowiednich
kwalifikacjach. Co oznaczają te odpowiednie kwalifikacje?
Dyrektywa bezpoĞrednio nie okreĞla tego wymagania, ale fakt, Īe norma EN 473 jest
normą zharmonizowaną z tą dyrektywą nasuwa wniosek, Īe potwierdzenie kwalifikacji na
drodze certyfikacji wg EN 473 stwarza domniemanie, Īe zostaáo speánione wymaganie
zasadnicze dyrektywy w zakresie odpowiednich kwalifikacji. Osoba posiadająca certyfikat
wg EN 473 posiada zatem odpowiednie kwalifikacje do badania poáączeĔ nierozáącznych
urządzeĔ ciĞnieniowych w metodzie, stopniu i sektorze(-rach), w jakich jednostka
certyfikująca certyfikat wydaáa. I jest to wystarczające w przypadku urządzeĔ I i II
kategorii zagroĪenia.
W przypadku urządzeĔ III i IV kategorii wymaga siĊ ponadto uprawnienia przez
upowaĪnioną przez paĔstwo czáonkowskie (autoryzowaną przez ministra wáaĞciwego do
praw gospodarki) i notyfikowaną do Komisji Europejskiej jednostkĊ trzeciej strony. W
takim przypadku certyfikat wg EN 473 nie jest wystarczający, chyba Īe proces certyfikacji
przeprowadziáa i certyfikat wydaáa jednostka certyfikująca bĊdąca jednoczeĞnie jednostką
upowaĪnioną do wykonywania zadaĔ opisanych w dyrektywie 97/23/WE, w zaáączniku I,
p.3.1.3. Wtedy dodatkowe postĊpowanie uprawniające nie jest wymagane.
W tablicy l zestawiono porównanie wymagaĔ zasadniczych dyrektywy ciĞnieniowej i
rozporządzenia w zakresie personelu badaĔ nieniszczących. Zachodzą pytania, czy:
• osoby certyfikowane wg EN 473 lub innych równowaĪnych kryteriów przez
jednostkĊ certyfikującą nie bĊdącą jednostką upowaĪnioną, lub
• osoby posiadające kwalifikacje, speániające wymagania kryteriów EN 473 lub
równowaĪnych jednak nie certyfikowane przez jednostkĊ certyfikującą, mogą byü
uprawnione do badania poáączeĔ nierozáącznych urządzeĔ ciĞnieniowych?
Tablica l. Porównanie niektórych wymagaĔ dyrektywy ciĞnieniowej i Rozporządzenia MGiPS
Wymaganie
Kwalifikacje
personelu badaĔ
nieniszczących
Dyrektywa 97/23/WE
Zaáącznik I, p. 3.1.3
Badania nieniszczące poáączeĔ nierozáącznych
powinny byü przeprowadzone przez
kwalifikowany personel. W przypadku
urządzeĔ ciĞnieniowych III i IV kategorii
personel powinien byü uprawniony przez
jednostkĊ trzeciej strony, upowaĪnioną
przez paĔstwo czáonkowskie zgodnie z art.
13 Dyrektywy
Rozporządzenie MG i PS
§ 41 Rozporządzenia....
Badania nieniszczące poáączeĔ nierozáącznych
urządzeĔ ciĞnieniowych powinny byü
przeprowadzane przez odpowiednio
wykwalifikowany personel. W przypadku
urządzeĔ kategorii III i IV personel powinien
byü uprawniony przez jednostkĊ upowaĪnioną
Na obydwa te pytania jest odpowiedĨ twierdząca, której Ĩródáo znaleĨü moĪna w
interpretacjach grup roboczych ds. wytwarzania i oceny zgodnoĞci KE. Wg tej
interpretacji
uprawnienie nadawane przez jednostkĊ upowaĪnioną (RTPO) moĪe
uzyskaü takĪe osoba nie certyfikowana wg EN 473, jeĞli jednostka upowaĪniona
nabierze przekonania, Īe osoba ta speánia kryteria kwalifikacje równowaĪne tym, które
zawiera norma zharmonizowana z dyrektywą.
W przypadku pierwszym rola jednostki upowaĪnionej sprowadza siĊ do sprawdzenia i
upewnienia siĊ oraz wydania decyzji, Īe certyfikat jest odpowiedni co do metody, stopnia i
sektora dla okreĞlonego planu badaĔ wytwarzanego urządzenia.
W drugim przypadku jednostce upowaĪnionej muszą zostaü przedstawione akceptowalne
dowody, Īe speánione zostaáy co najmniej kryteria takie jak dla certyfikacji, tj.:
• odpowiednia iloĞü godzin szkolenia wg programu speániającego wymagania E473,
• odpowiednia iloĞü praktyki wg wymagania EN 473,
• badanie wzroku,
• wiedza i umiejĊtnoĞci w metodzie badaĔ nieniszczących odpowiednie w stopniu i
sektorze dla okreĞlonego planu badaĔ.
Istotnym aspektem uprawnienia jest odpowiednioĞü kwalifikacji i kompetencji, co
wielokrotnie zostaáo podkreĞlone, ale nie tylko pod wzglĊdem stopnia kwalifikacji. W
pojĊciu odpowiednioĞci mieĞci siĊ takĪe odpowiednia do okreĞlonego planu badaĔ
wytwarzanego urządzenia iloĞü osób o okreĞlonych kwalifikacjach - odpowiednia iloĞü osób z
L, 2. i 3.stopniem kwalifikacji tak, aby wszystkie czynnoĞci z obszaru badania
nieniszczącego byáy wykonane przez osoby o wymaganych kwalifikacjach. Urząd Dozoru
Technicznego posiada autoryzacjĊ i zostaá notyfikowany do Komisji Europejskiej jako
Jednostka Notyfikowana miĊdzy innymi w obszarze dyrektywy ciĞnieniowej i posiada nr
1433. W zakresie autoryzacji i notyfikacji mieĞci siĊ upowaĪnienie do uprawniania
personelu badaĔ nieniszczących w zakresie wymaganym w Zaáączniku I, pkt 3.1.3 do
dyrektywy 97/23/WE.
Dokumenty Ĩródáowe:
1. EN ISO/IEC 17024:2003: Conformity assessment - General reąuirements for bodies
operating certification of persons. Ocena zgodnoĞci. Ogólne wymagania dotyczące
jednostek certyfikujących osoby
2. EN 473:2000 Kwalifikacja i certyfikacja personelu badaĔ nieniszczących. Zasady
ogólne
3. Dyrektywa ciĞnieniowa 97/23/WE
4. Rozporządzenie MGPiPS z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagaĔ dla
urządzeĔ ciĞnieniowych i zespoáów urządzeĔ ciĞnieniowych
PodziĊkowanie
DziĊkujĊ dr Gracjanowi WiĞniewskiemu za udostĊpnienie materiaáów, które uáatwiáy mi
opracowanie niniejszego referatu.